یاسین تەها، خوێندکاری دکتۆرا لە مێژووی ئایین و ئایینزاکان، هەروەها شارەزا لە کاروباری عێراق
بەرەبەیانی 7ی ئۆكتۆبەری 2023، بزووتنەوەی حەماسی فەڵەستینی كە هاوپەیمانی “كۆماری ئیسلامی ئێرانە” و بەشێكە لە “بەرەی موقاوەمە”، هەڵمەتێكی سەربازیی بۆ سەر قووڵاییی ئۆردوگاكانی ئیسرائیل ئەنجام دا لە ڕێگه‌ی وشكانی و دەریا و ئاسمانی و، ناوی نا “تۆفانی ئەقسا”؛ له دوای ئەوەیش ئیسرائیل جەنگێكی بێوادەی بۆ تۆڵەكردنەوە دەست پێ كردووە كە جگە لە ئەمریكا، بریتانیا و زۆر لە وڵاتانی ئەوروپی هەموو پاڵپشتییەكی لێ دەكەن. لێكەوتەكانی ئەم گرژی و پێكدادانە خوێناوییە تەنیا لەسەر كەناری دەریای ناوەڕاستدا نەوەستاوە و جیهان و ناوچەكەی بەخۆیەوە سەرقاڵ كردووە و هاوكێشەیەكی نوێی لە زۆر وڵات دروست كردووە، كە یەكێك لەوانە عێراقە. ئەم شرۆڤەیە هەوڵ دەدات تیشك بخاتە سەر كاریگەرییەكانی ئەگەری پەرەسەندنی جەنگەكە لەسەر دۆخی عێراق و هەرێمی كوردستان.
پێگەی حەماس لە هاوكێشەی بەرەی ئاشتەوایی و بەرەی موقاوەمە
حەماس كە كورتكراوەی “حركة المقاومة الإسلامیة”یە، بزووتنەوەیەكی ئیسلامییە كە لە قۆزاخەی كۆمەڵی “ئیخوان موسلیمین”ی سوننە هاتووەتە دەرەوە لە 1987 لە فەڵەستین و، لەوێ وەك بزووتنەوەیەكی سیاسیی خاوەن باڵی چەكداری، دامەزراوە؛ لە هەمان كاتدا لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی و كۆمەك دەكرێت[1]. بەرژەوەندیی هاوبەشی حەماس و ئێران لەوەدایە بزووتنەوەكە دژی ڕێككەوتننامەكانی 1993ی نێوان ئیسرائیل و “بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی فەڵەستین”ە كە “یاسر عەرەفات” سەرۆكایەتیی دەكرد و ئەمەیش وای كردووە لەگەڵ ئیسرائیل و وڵاتانی ڕۆژاوا ڕووبەڕوو ببێتەوە و لە گوتاری فەرمیی خۆیدا گفتی ئەوە دەدات “ئیسرائیل لەناو ببات و لە جێگەیدا دەوڵەتێكی ئیسلامی دروست بكات لەسەر ئەو خاكەی لە 1967، بوو بە بەشێك لە ئیسرائیل.”[2]
بەم دوایییانە كە وڵاتانی عەرەبی، بەتایبەت ئیمارات و سعوودیا هەنگاویان بەرەو ئیسرائیل ناوە، بەرەی ئاساییكردنەوەی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل لە ناوچەكە لە جموجۆڵدا بوون؛ ئەمەیش بۆ ئێران كە لەژێر گەمارۆ و هەڕەشەی ئەمریكا و ئیسرائیلدایە، پێشهاتێكی نەرێنی و مەترسییەكی گەورەیە و ئێستا كە حەماس لە كەڤەری غەززە جەنگی بەرپا كردووە، عەرەبستانی سعوودی كە جەمسەرێكی گەورەی سوننی و عەرەبی ناوچەكه‌یه، ناچار بووە پلانەكانی بۆ ئاشتەوایی لەگەڵ عەرەبستانی سعوودی ڕابگرێت و زیاتر لەگەڵ ئێران هەماهەنگی بكات[3] كە ئەمەیش بەشێكە لە ئامانجەكانی ئێران لە پشتیوانیكردنی باڵە عەرەبی و سوننییە نەیارەكانی ئیسرائیل بۆ ئەوەی بەئاشتەوایی عەرەب و ئیسرائیل نەكەوێتە پەراوێز و لە ناوچەكە بەتەنیا نەمێنێتەوە.
كاردانەوەی سیستانی و سەدر لەگەڵ پێشهاتەكانی غەززە
لە پاش هێرشە تۆڵەئامێزەكانی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە و گەرمبوونی جەنگەكە، نووسینگەی مەرجەعی باڵای شیعە، ئایەتوڵڵا سيستانى، بەبێ ناوبردنی حەماس زیاتر باسی لە مەرگەسات و خەم و ژانی فەڵەستین و خەڵكی غەززە كردووە لە سایەی هێرشەكانی ئیسرائیل؛ هەروەها بانگەوازی كرد بۆ ڕاگرتنی ئیسرائیل[4]، بەبێ ئەوەی بچێتە هیچ وردەكارییەك یان هاندانی بەشداریی عێراقییەكان لەو جەنگە. ئەمەیش بەشێكە لە سروشتی پارێزگارانەی مەرجەعییەتی نەجەف لە ئاست جەنگ و سیاسەت، هەروەها بەجێهێنانی ئەركێكی ئایینی و ئەخلاقیی باوی مێژووییی نەجەفە لە ئاست مەسەلەی فەڵەستین، بەبێ چوونە ناو ئاڵۆزییەكانی هاوكێشەی دۆخی فەڵەستینی و عەرەبی و هەرێمایەتی. هەر لە نەجەفی مەڵبەندی مەرجەعییەت و پایتەختی ئایینیی شیعە، موقتەدا سەدر لایەنگران و شوێنكەوتەكانی خۆی ڕاسپارد بۆ “خۆپیشاندانێكی ملیۆنی” لە بەغدا بۆ “بەرزكردنەوەی دەنگی جیهاد”؛ داوای ئەوەیشی لێ كردن ئاڵای ئیسرائیل بسووتێنن و ئاڵای فەڵەستین بەرز بكەنەوە[5]. له‌سه‌ر بنه‌مایه‌ی ئه‌مه‌یش سەدرییەكان خۆپیشاندانێكی گەورەیان لە بەغدای پایتەخت ساز كرد[6]، كە دەگوترێت لە ئێرانیش هاوشێوەی نەبووە! بەڵام ئەم هەنگاوەی سەدر جگە لە هێرش بۆ سەر ئەمریكا و ئیسرائیل و پشتیوانیی فەڵەستین بە گوتار، هیچ هەنگاوێكی كردەییی ئەوتۆی لەخۆ نەگرتبوو، كە مەترسی لەسەر ئاسایشی نیشتمانیی عێراق یان ڕەوشی ناوچەكە دروست بكات. جگە لەمەیش، زۆر دەگوترێت سەدر ئەم دەرفەتانە دەقۆزێتەوە بۆ دەركەوتنەوە و پیشاندانی هێزی جەماوەریی خۆی بەرامبەر ڕكابەرە شیعەكانی كە بەهۆی ئەوەی ئێستا لە دەسەڵاتدان، ناتوانن وەك ئەو بەئاشكرا لەسەر پشتیوانییە بێسنوورەكانی بۆ ئیسرائیل، دژایەتیی ئەمریكا بكەن.
ئاڵۆزییەكانی هەڵوێستی چوارچێوەی شیعە لەبارەی فەڵەستین
چوارچێوەی هه‌ماهەنگیی شیعە، بنكەی سیاسی و پەرلەمانیی كابینەی ئێستای “محەمەد شیاع سوودانی”یە. لە جه‌نگی حەماس و ئیسرائیل ئەم بەرە سیاسییە كەوتووەتە ناو ئاڵۆزییەكی توندەوە؛ لە لایەك باڵە چەكدارییەكانی، بەشێكن لە بەرە ئێرانییە بەرفراوانەكەی كە ئێستا پشتیوانی حەماسە و حاڵیان حاڵی حزبوڵڵا و كۆمەڵی “ئه‌نساروڵڵا”ی حووسییە، لە لاكەی تر بەرژەوەندی و ئاییندەی كابینەی سوودانی، كە هی ئەوانە، مەحكوومە بە كاردانەوە و هەڵوێستی ئەمریكاوە كە لە هەندێك جومگەی عێراقدا شەریك و بەشدارە.
ئایەتوڵڵا عەلی خامنەیی، ڕێبەری شۆڕشی ئێران، كە مەرجەعی سیاسی و فیقهیی هەندێك لە گرووپەكانی چوارچێوەی شیعیی عێراقییە، پێداگرە لەسەر ئەوەی ئەگەر هێرشەكانی ئیسرائیل بەردەوام بن، ئەوە “كەس ناتوانێت هێزەكانی موقاوەمە ڕاگرێت”[7]؛ ئەمەیش بە شێوەیەكی ئۆتۆماتیكی بەشێك لە چوارچێوەی شیعیی عێراقی دەگرێتەوە. ئەم پەرۆشییەی ئێران و ئەو جموجۆڵانەیشی لە ڕێگەی حزبوڵڵاوە دەیكات، بەشێكی بۆ ڕێگەگرتنە لە شكست و تێكشكانی حەماس كە هەواڵ و پێشینەیەكی خراپە بۆ هاوتا شیعییەكەی، كە حزبوڵڵای لوبنانە و، لە كۆتاییشدا شكستە بۆ كۆی بەرەكە كە سنووری چالاكییەكانی لە تارانەوە تا یەمەن تا دەریای ناوەڕاستە.
بە گوێرەی ئەو زانیارییانەیشی بەردەستن، فەرماندەی هەندێك گرووپی عێراقیی شوێنكەوتەی ئێران، چوون بۆ بنكەكانیان لە سووریا و لوبنان بۆ هەماهەنگی لەگەڵ گرووپە شیعەكانی تر و ئامادەكاری بۆ سیناریۆی گۆڕانی جەنگەكە بۆ پێكدادانێكی هەرێمایەتی. تەنانەت زانیاریی ئەوەیش هەیە، گرووپی حەشدی شەعبی چووبنە لوبنان و لەگەڵ حووسییەكان لە بنكەكانی حزبوڵڵا بن[8]. زانیاریی ئەوەیش هەیە، بە سەرپەرشتیی سوپای پاسداران كۆبوونەوەیەك لە بەغدا لەگەڵ گرووپە شیعە وەلائییەكان كراوە كە مالیكی ئامادەی بووە و تێیدا داوا كراوە لیستی خۆبەخشەكان ئامادە بكەن بۆ بەشداری لە جەنگی گریمانكراوی داهاتوو[9]. هەندێ زانیاریی تریش باس لەوە دەكەن، چەند چەكدارێكی گرووپە عێراقییەكان لە پێكدادانە سنووردارەكانی نێوان حزبوڵڵا و سوپای ئیسرائیل، كە بەشێكن لە لێكەوتەكانی جەنگی غەززە، بەرکەوتوون، كوژراو و برینداریان هەبووە[10]. هەندێك فەرماندەی عێراقییش ئەوەیان دركاندووە كە گرووپە ئێرانییەكانی عێراق و سووریا و لوبنان ژوورێكی ئۆپەراسیۆنی هاوبەشیان لەگەڵ حەماس پێك هێناوه بۆ ئامادەكاریی جەنگ و پێشهاتەكان؛ ئەوەیشی سەرپەرشتیی ئەو ژوورە دەكات، ئەفسەرانی ئێرانین. ئەركی ژوورەكەیش ئامادەكارییە بۆ سیناریۆكانی داهاتوو لەگەڵ چۆنێتیی بەرەنگاربوونەوەی ئەگەری لەشكركێشیی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە[11]. هەموو ئەمانەیش لە كاتێكدایە وڵاتانی كەنداو و كۆشكی سپی و سەرۆكی ئەمریكا، جۆ بایدن، لە خەتن لەگەڵ حكوومەتی سوودانی بۆ ئەوەی هۆشداری بدەن عێراق خۆی لە تێوەگلان لە گرژییە خوێناوییەكانی غەززە بەدوور بگرێت[12]. زانیاریی ئەوەیش هەیە، بایدن له‌سه‌ر بنه‌مای زانیاریی پێشوەختە لەسەر هەندێك جموجۆڵ، هۆشداریی داوه‌ته سوودانی، عێراق نەچێتە جه‌نگه‌كه‌وه[13].
نەخشەی باڵە ئێرانییەكانی ناو چوارچێوەی شیعی
بەپێی ئەو لێدوان و جموجۆڵانەی كە تا ئێستا هەن، نەخشەی ئەو گرووپە شیعانەی ئامادەكاری دەكەن بۆ جەنگ و پەڕینەوەی كێشمەكێشە خوێناوییەكە لە فەڵەستینەوە، بەم جۆرەی خوارەوەیە:
_ بزووتنەوەی عەسائیب بە سەرۆكایەتیی قەیس خەزعەلی، (7ی ئۆكتۆبەری 2023)، ڕای گەیاند كە “تەماشاكەر نین؛ ئامادەن.”[14] جگە لەوەیش قەیس خەزعەلی چالاكییەكی خۆی بڵاو كردەوە كە بە تەلەفۆن قسە لەگەڵ “ئیسماعیل هەنییە”ی سەركردەی حەماس و سەرۆكی ئیدارەی غەززە كردووە (10ی ئۆكتۆبەری 2023) و، “ئامادەكاریی تەواوی گرووپەكانی موقاوەمەی دووپات كردووەتەوە بۆ هەر كارێك داوایان لێ بكرێت”؛ لە بەرامبەریشدا هەنییە “داوای نەفیر عامی كردووە” و سوپاسی هەڵوێستی عێراقی كردووە[15].
_ كەتیبەكانی “سید الشهداء”، لە زاری سەرۆكەكەیەوە (أبو آلاء الولائي) ڕای گەیاند، پشتیوانیی ئەمریكا بۆ ئیسرائیل لە غەززە وا دەكات، بڵاوبوونەوەی هێزەكانی لە ناوچەكە بكاتە ئامانجێكی شەرعیی “بەرەی موقاوەمە”[16]؛ هەروەها لە یەكەم ڕۆژی هێرشەكەی حەماسیشەوە ئامادەییی خۆی بۆ بەشداری و بەدەمەوەچوون ڕاگەیاند[17].
_ كەتیبەكانی حزبوڵڵا لە بەیاننامەیەكدا وێڕای پیرۆزباییی هێرشەكان لە حەماس (7ی ئۆكتۆبەری 2023)، جەخت لەوە دەكاتەوە ئەو هێرشە ڕێگه خۆش دەكات بۆ “پەرچەكرداری مۆچیارانەی ستراتیژی دژی میحوەری سەهیۆنی_ ئەمریكی”[18].
_ ئەكرەم كەعبی، سەرۆكی بزووتنەوەی نوجەبا، هەڕەشەی ئەوەی كردووە (9ی ئۆكتۆبەری 2023) كە هەر دەستبارێكی ئەمریكی بۆ ئیسرائیل، وەڵامەكەی توند و سەربازی دەبێت؛ چەكی دەستی “گرووپەكانی موقاوەمەیش”درۆن و مووشەكە”[19].
_ هادی عامری، سەرۆكی ڕێكخراوی بەدر و كەسایەتیی دیاری چوارچێوەی شیعی، لە گردبوونەوەیەكی عەشایەریدا لە بەغدا (10ی ئۆكتۆبەری 2023) جەختی كردەوە “هەڵوێستمان ڕوونە؛ پێویستە ئەمریکییەکان بەڕوونی تێ بگەن: ئەگەر ئەوان دەستوەردان بکەن، ئێمەیش دەستوەردان دەکەین، ئەگەر ئەمریکا دەستوەردان لەم جه‌نگەدا بکات، ئەوا هەموو ئامانجەکانی ئەمریکا بە ڕێگەپێدراو دەزانین و درێغی ناکەین لە بەئامانجگرتنیان.[20]
بە سەرنجدان لە باكگراوەندی گرووپە پەرۆشەكانی بەشداری لە گرژییەكانی غەززە، ئەوە دەردەكەوێت دوو لەوانە كە بزووتنەوەی عەسائیب و ڕێكخراوی بەدرن، بەشێكن لە پایە سەرەكییەكانی كابینەی سوودانی، هەروەها هەردووكیان لە ڕێگەی هاوپەیمانیی فەتحەوە بەشدارن لە پەرلەمانی عێراق (31 كورسی)؛ كەتیبەكانی حزبوڵڵاش نوێنەرێكی هەیە لە پەرلەمان (حركة الحقوق). كەتیبەكانی “سید الشهداء”ش لیوایەكی هەیە لە دەستەی حەشدی شەعبی (لیوای 14) و بارەگای لە سووریا هەیە؛ لە پەرلەمانيش “فالح خه‌زعه‌لی” نوێنەرایەتیی دەكات، بەڵام بزووتنەوەی “نوجه‌با” بەشێك نییە لە هاوكێشەی حوكمڕانی لە عێراق و، پابەند نییە بە سنوور و بەندوباوەكانی پرۆسەی سیاسیی بەغداوە و، لقێكی ڕاستەوخۆیە لە سوپای پاسدارانی ئێرانی.[21]
لێكەوتەی پەرەسەندنی جەنگ لەسەر عێراق
هەرچەندە پەرەسەندنی جەنگ لە غەززەوە بۆ لوبنان و سووریا و عێراق، یەكێكە لە ئەگەرە دوورەكان، بەڵام پێشهاتێكی گریمانكراوی ڕێتێچووە ئەگەر هێرش و لەشكركێشیی زەمینی، شاری غەززە بگرێتەوە؛ هەروەها پێشهاتێكی مەحاڵیش نییە و یەكێكە لەو سیناریۆیانەی لە هەموو لایەكەوە ئاماژەی بۆ دەكرێت و ئەمریكا زۆر هەوڵ دەدات بەری پێ بگرێت. لەم نێوه‌یشدا وەزیری دەرەوە، ئەنتۆنی بلینكن، لە ماوەی 6 ڕۆژدا 10 وێستگەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەسەر كردووەتەوە.[22] هەرچەندە لەسەر ئاستە ئابوورییەكەی، عێراق پشكێك لە قازانجەكانی بەرزبوونەوەی نرخی نەوتی بەردەكەوێت كە لە پاش هێرشەكەی حەماس بەردەوام لە هەڵكشانە و، قسە هەیە تا 150$ بڕوات بۆ هەر بەرمیلێك، بەڵام ئەگەر گرژییەكان بگاتە گەرووی هورمز لە كەنداو كە تەنگەبەری نێوان ئێران و ئیماراتە، ئەوە هەناردەی نەوتی عێراق گورزی بەردەكەوێت، چونكە زۆربەی هەرە زۆری هەناردەكەی لە ڕێگەی بەسرە و كەنداوەوەیە.[23] لە ئێستایشدا هەناردەی توركیای وەستاوە.
لەسەر ئاستە سیاسییەكەیشی لە عێراق پشتیوانیی “بەرگریی فەڵەستینی” بە شێوەی ئاشكرا لەناو شیعە و لە هێزە سیاسییە سوننەكانیشەوە هەیە، بەڵام هێشتا بڕیارێكی فەرمیی یەكلاكەرەوە لەبارەی چۆنێتیی مامەڵە لەگەڵ ئەو پێشهاتە نییە. بە گوێرەی ئاماژەكانیش هەموو لا چاوەڕێی هەڵوێستی یەكلاكه‌ره‌وه‌ی ئێرانن كە قسەی بەسەر بەرەی باشووری لوبنان و حووسییەكانی یەمەن و جۆڵانی سووریاشەوە هەیە. ئەو زانیاریانەیشی دزەیان پێ كراوە، ئاماژە بەوە دەكەن گرووپە عێراقییەكان پەیامێكیان لە سەرجەم جەمەسەرەكانی هێزەوە لە ئێران پێ گەیشتووە كە بەشداریی جه‌نگه‌كە كاتێك دەبێت لە غەززەوە بپەڕێتەوە، پێكدادانەكەیش تەنیا لە نێوان ئیسرائیل و حەماس نەبێت. ئەمەیش ئاماژەیە بۆ بەشداریی ڕاستەوخۆی ئەمریكییەكان. بۆ ئەم پێشهاتەیش گرووپە شیعە عێراقییەكان ئامادەكارییان كردووە و سەركردەیەكی چوارچێوەی شیعی وتوویەتی”گرووپەكانی موقاوەمە چەند ئامانجێكی بیانی دەپێكن كە بەرژەوەندییان لەگەڵ ئیسرائیل و وڵاتە یەكگرتووەكان هەیە”[24]، بەبێ ئەوەی ئەوە ڕوون بكاتەوە كە ئەو لایەنانە كێن. شتێکی ڕوونیشە لەم ناوچەیە لە پاش وڵاتانی کەنداو، هەڕەشەکە بەرۆكی هەرێمی كوردستان دەگرێتەوە.
هەڕەشەی پەیتا پەیتای شیعەكان لە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا، لە كاتێكدایە كە عێراق گیرۆدەی بەندوباوەكانی وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكایە لەسەر وەرگرتنەوەی دۆلاری نەوتە فرۆشراوەكەی و، بەم هۆیەیشەوە جیاوازییەكانی نرخی فەرمی و نرخی بازاڕی ڕەش بەردەوام لە هەڵكشانە. ئەمەیش یەكێكە لە مەترسییەكانی سەر هەڵاوسانی نرخ و دروستبوونی ناڕەزاییی جەماوەری و درزێكیشە ئەگەری ئەوەی هەیە ڕكابەر و نەیارانی چوارچێوەی شیعە بیقۆزنەوە، لەوانەیش سەدر؛ ئەمە جگە لەوەی ئێستا بووەتە قەیرانێكی ناوخۆییی ناو لایەنەكانی چوارچێوەی شیعە بەهۆی ڕێكنەكەوتن لەسەر گۆڕین یان هێشتنەوەی عەلی عەلاقی، پارێزگاری بانكی ناوەندی، كە یەكێك لە كادرە پێشكەوتووەكانی حزبی دەعوە[25].
پێگەی هەرێمی كوردستان لە هاوكێشەكە
گەورەترین مەترسی لەسەر هەرێم و هەموو ئەو وڵات و هێزانەی تۆمەتبار دەكرێن بە هەواداری بۆ بەرەی ئەمریكا و ئیسرائیل، باڵە ئێرانییەكانن لە چوارچێوەی “شەڕی بەوەكالەت”. لەم نێوه‌یشدا پەرلەمانتاری ئێرانی، “حسێن جەلالی” وتوویەتی: ناكرێت ئێران ڕاستەوخۆ بەرەنگاری ئیسرائیل ببێتەوە، بەڵكە هێزەكانی موقاوەمە بەكار دەهێنێت و، ئەمەیش سیاسەتی ئێران بووە لە سەرەتای شۆڕشەوە (1979).”[26] هەرچەندە ئێستا كەمتر لە جاران هەرێمی كوردستان بە پشتیوانیی ئیسرائیل تۆمەتبار دەكرێت، بەڵام ئەگەر پەرچەكردارەكە سەر بكێشێت بۆ بەئامانجگرتنی بەرژەوەندی و خاڵە ئەمریكییەكان لە سیناریۆی دوورمەودای پەرەسەندنی جەنگدا، ئەوە لە هەرێم گەورەترین كونسوڵخانەی ئەمریكا و بنكەی سەربازیی هاوپەیمانانیش هەن و سیناریۆكانی مووشەكهاوێشتن و هەناردنی درۆنیش بۆ ئاسمانی هەرێم، هاوشێوەی زستانی پار (2022)، ئەگەرێك و پێشهاتێكی ئامادە و ڕێتێچووە.
چوارچێوەی شیعی لە كۆبوونەوەیەكدا بە سەرۆكایەتیی سوودانی (14ی ئۆكتۆبەری 2023)، داوای درێژەپێدانی خۆپیشاندان و چالاكییە جەماوەری و نیشتمانییەكانی پشتیوانیی مەسەلەی فەڵەستینیان كردووە[27]، پەرلەمانی عێراقش لە دانیشتنێكی تایبەتدا ئيدانەی ئیسرائیلی كردووە و بە “قەوارەی زایۆنی” ناوی بردووە كە مانای دانپێدانەنانە[28]. بەڵام لە هەرێمی كوردستان جگە لە جەختكردنەوەی سەرۆكی هەرێم لەسەر مافی فەڵەستینییەكان لەسەر بەدەستهێنانی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان و بێتاقەتی لە گەمارۆدانی غەززە[29]، حكوومەتی هەرێم وەك بەغدا، پێی نەكراوە ئیدانەی ئیسرائیل بكات و بۆ هەڵوێست لەو پرسەیش داوای هەماهەنگی و كۆبوونەوەی گشتیی هێزە عێراقییەكانی كردووە بۆ گەڵاڵەكردنی هەڵوێستێكی هاوبەش[30]. لەسەر ئاستی جەماوەرییش گردبوونەوەیەكی بەرتەسك لە نوێنەرایەتیی فەڵەستین دژی هێرشەكانی ئیسرائیل بە بەشداریی چەند كەسایەتییەك بەڕێوە چووە، میدیای فەرمیی عێراقیش هەوڵی داوە گەورەی بكات[31]؛ ئەمەیش بۆ ڕێككردنەوەی باڵانس لە ئاست چالاكییە فەرمی و جەماوەرییەكانی بەغدا و باشووری عێراق كە مەرجەعییەت و سەدر و باڵە ئێرانییەكان و تەنانەت هێزە سوننەكانی نزیك لە توركیاش بەگەرمی پشتیوانی دەكەن و تێیدا بەشدارن[32].
هەرچەندە بەم دوایییانە و پاش جێبەجێكردنی ڕێككەوتنی ئەمنیی عێراق و ئێران لەبارەی هێزە ئۆپۆزیسیۆنەكانی ڕۆژهەڵات، هەڕەشە و گوڕەشە بۆ سەر هەرێم لە ئێران و باڵەكانییەوە كەمی كردووە، بەڵام لەسەر ئاستی نافەرمی لە دیوی ئێرانەوە بەمەترسی پیشاندانی هەرێم هەر وەك خۆیەتی و ئێرانییەكان پێیان وایە قەوارەی هەرێمی كوردستان بەشێكە لە یاریی زایۆنیزم لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەڵقەیەكە لە بە “بەلقان”كردنی ناوچەكە و “كورد لە عێراق بژاردەیەكی باشن بۆ گۆڕینی سنوورە جیۆسیاسییەكان.”[33] ئەمەیش بەو واتایە دێت لە حاڵەتی پەرەسەندنی جەنگ و بەرفراوانبوونی بەرەكان، ئەگەر هەیە هەرێم بەئامانج بگیرێتەوە، بەتایبەت كە گرووپە شیعە و چەكدارەكان ناتوانن یان نایانەوێت بەڕاستی و ڕاستەوخۆ بچنە ناو جەنگەكە و بۆ سپیكردنەوەی گوتاری خۆیان، هەرێمی كوردستان بكەنە پاساو.
پوختە و پێشنیار
جەنگی حەماس و ئیسرائیل كە 7ی ئۆكتۆبەر هه‌ڵگیرسا، ئاسایشی هەرێمایەتیی خستووەتە بەر مەترسی و سیناریۆی جۆراوجۆر كە بەهۆی باڵە ئێرانییەكانەوە، عێراق لە چەقەكەیدایە. بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم مەترسییە و پێشهاتەكانیش وردی و دیقەتی زۆر پێویستە، چونكە هەم عێراق و هەم هەرێم لەسەر ئاستی فەرمی لەژێر گوشاری ئەمریكا لە لایەك و كارتێكەرە جۆراوجۆرەكانی ئێرانن له لایه‌كی دیكه‌وه. ئەو دەوڵەتانەی دۆخیان دەربارەی پێشهاتەكان شڵۆقە لە ناوچەكە، تووڕەیی و ناڕه‌زایییەكان بە كۆمەڵگه‌ی مەدەنی دەسپێرن و لەسەر ئاستی فەرمییش خۆپارێزیی زۆر دەكەن لە هەڵبژاردنی دەربڕین و دەلالەتی زاراوە و وشەكان بۆ ئەوەی دووچاری كێشە نەبنەوە.
وەرگێڕانی: پێنووس مەسعوود پزیشکیان، سەرۆککۆماری ئێران، لە یەکەم سەفەری دەرەوەی وڵات دوای دەستبەکاربوونی لە پۆستی… زیاتر
(دوای ساڵێک لە هەڵبژاردنەکانی عێراق، "ویلایەتی دووەم" یاساکانی جەنگەکە دەگۆڕێت) ن: عەلی سەرای و:… زیاتر
د. یاسین تەها، پسپۆڕ لە مێژووی ئایینزا ئیسلامییەکان و شارەزا لە کاروباری عێراق كابینەی محەمەد… زیاتر
نووسەر: فۆریەن پۆلیســـی (foreignpolicy) وەرگێڕان: پێنووس ئەگەر دۆناڵد ترامپ، سەرۆکی پێشووی ئەمریکا جارێکی دیکە بگاتە… زیاتر
وەرگێڕانی لە فارسییەوە: پێنووس بڕیارە ڕۆژی 4ی ئەیلوولی ٢٠٢٤ عەبدولفەتاح سیسی، سەرۆکی میسر، بە مەبەستی… زیاتر
د. پەرویز ڕەحیم قادر\ دکتۆرا لە فەلسەفەی زانستە سیاسییەکان- دیراساتی ئاسایشی نەتەوەیی\ مامۆستای زانکۆ هەرچەند… زیاتر