د. زوبێر ڕەسووڵ، دکتۆرا لە زانستە سیاسییەکان و پەیوەندییە هەرێمییەکان

بیست ساڵ لەمەوبەر پەیوەندییەکانی ئەمریکا و عێراق پەیوەندیی وڵاتێک بوو، کە هێرشی کردە سەر خاکی وڵاتێکی دیکە و ڕژێمەکەی ڕووخاند و سەرلەنوێ ڕژێمێکی تری دروست کردووە، کە بە هەموو پێوەرەکان چاوەڕوان دەکرا ئەو ڕژێمە نوێیە هاوپەیمانێکی گرنگی ئەمریکا بێت؛ تا ئاستێک ببێتە جێگرەوەی هاوپەیمانەکانی تری ئەمریکا لە ناوچەکەدا. بەپێچەوانەوە ئەو ڕژێمە نوێیەی دروست کرا، نەک نەبووە هاوپەیمانی ئەمریکا، بەڵکوو دواتر لە ئەمریکاش یاخی بوو؛ تەنانەت لە سەرەتای ٢٠٢٠دا پەرلەمانی عێراق بە زۆرینە (کە زیاتر شیعەکان بوون) داوای دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکایان لە عێراقدا کرد. هەرچەندە ئەمریکا دواتر بەپێی ڕێککەوتنێک لە کۆتاییی ٢٠١١ عێراقی بەجێ هێشت و دایە دەستی عێراقییەکان، یان وردتر بڵێین، دەستی شیعەکان و کورد. دواتر زۆری نەبرد، دیسان ئەمریکییەکان بەپەلە گەڕانەوە عێراق بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی داعش؛ بە جۆرێک گەر ئەمریکا نەبوایە ئەستەم بوو دەسەڵاتی شیعەکان بەردەوام بێت. کەچی ئێستایشی لەگەڵدا بێت بە سەدرییەکان، فەتح و عەسائب و دەوڵەتی یاسا، کە لە ئێستادا نوخبەی حوکمڕانی شیعەن، دژ بە مانەوەی ئەمریکان.

مانگێک لەمەوبەر(٧/٨/٢٠٢٣) لە ئاستێکی بەرزدا، هەر یەکە لە سەرکردەکانی وەزاڕەتی بەرگریی ئەمریکا و عێراق لە پێنتاگۆن کۆ بوونەوە بۆ دیاریکردنی سروشت و ئاستی هاوکاریکردنی ستراتیژیی نێوان هەردوو وڵات، بەڵام ئەم جارە لە چوارچێوەی شەڕی داعش نا، بەڵکوو لە چوارچێوەی هاوپەیمانییەکی تر لە دوای داعش کە ئەرک و مافەکانی هەردوو لا ڕوونتر بکاتەوە. لەم سۆنگەیەوە، دەکرێ ئەمریکا بە دوای فۆڕمێکی تری ڕێککەوتنی ستراتیژیدا بگەڕێت، کە ئەرکی زیاتر بخاتە ئەستۆی عێراق؛ هەروەها ڕوونتر لەگەڵ عێراق قسە بکەن. ڕێککەوتنێکی لەو جۆرەیش بە ئەگەری زۆرەوە واتا گوشاری زۆرتر لەسەر عێراق کە خۆیان لە ئێران و میلیشیاکانی بەدوور بگرن. ئەمریکا ملیۆنان دۆلاری لە عێراق سەرف کردووە؛ پێ ناچێت وا بەئاسانی بۆ ئێران و میلیشیاکانی بەجێ بێڵێت، بەتایبەت کە لەم دوایییەدا هەر یەکە لە چین و ڕووسیا خەریکە ڕۆڵی بەرچاو لە عێراقدا دەگێرن؛ بە جۆرێک کە عێراق نەیوێراوە لایەنەگریی خۆی بۆ ئۆکراینا دەرببڕێت.

کاریگەرترین میکانیزمی ئەمریکا کە بتوانێت گوشار بخاتە سەر عێراق، پەیوەستە بەباری دارایییەوە؛ واتا بڕی دۆلار و دینار، هەروەها سەپاندنی سزای دارایی لەسەر بانک و کەسایەتییەکانی نزیک لە ئێران. ئێستا شیعەکان لە هەر کاتێک زیاتر هەست بەو مەترسییەی ئەمریکا دەکەن. ئەمریکا لەوە تێ گەیشتووە کە ئەرکی شەڕی داعش خەریکە کۆتایی دێت؛ لەم سۆنگەیەوە ئەمریکا دەیەوێت چوارچێوەیەکی ستراتیژی بۆ هەماهەنگی لەگەڵ عێراقدا هەبێت لە دوای داعش. سەرەڕای بوونی ڕێککەوتنی ستراتیژی لە نێوان عێراق و ئەمریکا، بەڵام لەگەڵ ئەوەیشدا تا ئێستایش ناتوانین بڵێین کە عێراق و ئەمریکا هاوپەیمانن، یان عێراق دۆستی ئەمریکایە؛ بۆ نموونە هاوشێوەی وڵاتانی کەنداو. تەنانەت پەیوەندیی عێراق و ئەمریکا وەک پەیوەندیی تورکیا و ئەمریکاش نییە؛ عێراق بەتایبەت لە ئاستی دەسەڵات و نوخبەی سیاسی، زیاتر لە وڵاتێکی دژەئەمریکای وەک ئێران یان سووریا دەچێت، نەک هاوپەیمانێکی ستراتیژیی ئەمریکا. دوای بیست ساڵ لە ڕووخاندنی ڕژێمی بەعس، ئێستا ئەمریکا نایەوێت عێراق بۆ ئەم نوخبەیە و ئێرانییەکان جێ بێڵێت. ئەمریکییەکان ئەگەر لە بنیاتنانەوە و دروستکردنەوەی عێراقی دوای بەعسیش سەرکەوتوو نەبووبن، بەڵام حسابی ئەوەیان کردووە کە میکانیزمی کۆنتڕۆڵی نوخبەی سیاسی و حکوومەتییان لەدەستدا بێت. داڕشتنەوەی سیاسەتی نوێی ئەمریکا لە عێراق، دەکرێت بە هۆکاری کۆمەڵێک فاکتەر بێت، کە هەندێکیان خەریکە ئاماژەکانیان دەردەکەون.

دیپلۆماسییەتێکی وەستاو، دانوستاندنێکی بێئەنجام

وەك دیارە دانوستاندنەکانی ئێران و ئەمریکا ( ٥ +١) لەبارەی بەرنامەی ئەتۆمیی ئێرانەوە هیچ ئەنجامێكی نەبووە؛ لەم سۆنگەیەوە پێ دەچێت واشنتۆن هەوڵ بدات دەسەڵاتی لێدان و هەڕەشەکردن لە ئێران بسەنێتەوە، لە بوارەکانی هەڕەشەی ئەتۆمی، چەک و میلیشیاکان و پاڵپشتیی داراییی گرووپە نادەوڵەتییەکان، هەروەها توانای دروستکردنی بەربەست بۆ بازرگانی و گواستنەوە لە ئاوەکانی کەنداو و گەرووی هورمزدا. هەرچەندە ئاسان نییە بۆ ئەمریکا ئەمە بکات، بەڵام ئەگەر سەر بگرێت، گورزێکی کاریگەر دەبێت لە هێز و کاریگەریی ئێران لە ناوچەکەدا.

چۆنێتیی مامەڵەکردن لەگەڵ ڕژێمی ئەسەددا

یەکێکی تر لەو پرسانەی کە پاڵنەری داڕشتنەوەی ستراتیژیی ئەمریکایە لە عێراق، پەیوەستە بە پرسی سووریا. سووریا و عێراق وەک خاڵی بەهێزی ئێرانن لە ناوچەکەدا. بەتایبەت ڕۆژهەڵاتی فوڕات بەشێکە لە ستراتیژیی درێژخایەنی ئەمریکا، کە ئامانجی دروستکردنی درزە لە نێوان هاوپەیمانییە ناوچەیییە تازە پێگەیشتووەکانی ناوچەکەدا. ئەم سیاسەتە وا دەکات ئەمریکا بتوانێت یاریزانە هەرێمییە سەرەکییەکانی ناوچەکە بکاتە ئامانج، نەک تەنیا پرۆکسییەکانیان (میلیشیاکانی تورکیا و ئێران). ئامانجی ئەمریکا ئەوەیە کە پەیامێک بگەیەنێتە یاریزانەکانی گۆڕەپانی سووریا (بەتایبەت ئێران و ڕووسیا) کە ڕەتکردنەوەی واشنتۆن لە هەر گۆڕانکارییەکی مەیدانی بەئاسانی بۆیان دەستەبەر نابێت.

لەم چوارچێوەیەدا، ئەو لێکتێگەیشتنانەی کە لەسەر مێزی گفتوگۆی لایەنەکان (ڕووسیا، تورکیا، ئێران، سووریا) ڕوو دەدەن، ڕەتکردنەوەی پڕۆژەی خۆبەڕێوەبەریی کوردە؛ ئەمەیش بەو مانایەیە کە پڕۆژەیەکی تر هەیە، کە لە نێوان ئەم لایەنانەدا کۆدەنگیی لەسەر وەرگیراوە، کە ڕەنگە ئامانجە سەرەتایییەکانیان لە دەرکردنی هێزە کوردییەکان لە ناوچەکانی مەنبەج و تەل ڕەفعەتدا دەربکەوێت. هەرچەندە ئیدارەی ئەمریکا گرنگی بەو ناوچانە نادات، بەڵام هەستی بە مەترسییەکانی ئەو ڕێککەوتنە چوارقۆڵییە کردووە، كە کاریگەریی لەسەر ناوچەکانی ڕۆژهەڵاتی فورات هەبێت. ئەمەیش وای کرد ئەم هێزانە خۆیان ئامادە بکەن بۆ گەڕانەوە بۆ ئەو بنکە و خاڵانەی چوار ساڵ لەمەوبەر لە ناوچەکانی عەین عیسا و سەرێ کانی و “عەین ئەلعەرەب” لە لادێکانی باکووری ڕەقە چۆڵیان کردبوو. هەر بۆیە لە ناوەڕاستی مانگی ئابدا هێزەکانی ئەمریکا لە نزیک کێڵگە نەوتی و گازییەکانی نزیک دێرەزۆر کرانە ئامانج. فۆکس نیوز دەڵێت،”ماوەیەكە ئەگەری هەڵکشانی شەڕ لە نێوان سوپای ئەمریکا و کوتلە شیعەکان لە سووریا زۆرە.” نیویۆرک تایمز ئاماژە بەوە دەکات، کە پەرەسەندنی ململانێکان لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریا لە نێوان ئەمریکا و ئێران، ئێستا مەترسیدارترینە.

ئێران، ڕژێمی ئەسەد و تورکیایش ڕۆڵێکی سەرەکییان هەیە لەو گرژییانەی کە ئێستا لە کەرکووک و دێرەزۆردا هەیە، بە مەبەستی گوشارخستنە سەر هێزەکانی ئەمریکا لە ناوچەکەدا. لە ڕۆژاوای کوردستان لە ڕێگەی هاندانی خێڵە سوننییەکانەوە دەیانەوێت لە دژی هێزەکانی سووریای دیموکرات بەکارییان بێنن؛ لە کەرکووکیش دیسان لە ڕێگەی عەرەبی شیعە و سوننە و تورکمان، هەڵبەتە بە هاوکاریی میلیشیاکانی حەشدی شەعبی؛ ئەمە جگە لە خۆئامادەکردن بۆ لێدان لە هێزە کوردییە ئۆپۆزیسیۆنەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە عێراق، کە ئەمەیش لە ئان و ساتدایە. هەڵبەتە ئەم سیاسەتە پاڵپشتیی تورکیا و عێراق و ڕووسیاشی لەگەڵدایە؛ بەو پێیەی ئەوان بوونی ئەمریکا لە سووریا و عێراقیش زیاتر لە ڕێگەی کوردەوە دەبینن، چونکە هێزەکانی تر (عەرب، بە شیعە و سوننەوە) هەموویان لینکێکی هەرێمییان هەیە کە ئاراستە دەکرێن، جگە لە کورد کە ئەو لینکە هەرێمییەیان نییە؛ ئەگەر هەیشبێت هەمیشە لە ناچاری و کاتییە و، جێگەی متمانە نییە.

هەڵکشانی هەژموونی چین و ڕووسیا لە عێراق و ناوچەکەدا

پرسێکی تر سەبارەت بە خۆڕێکخستنەوەی ئەمریکییەکان لە عێراقدا، دەکرێ پەیوەست بێت بە تەشەنەکردنی هەژموونی ڕووسیا و چین لە عێراق. پەیوەندییەکانی نێوان پەکكین و بەغدا لە سەردەمی عادل عەبدولمەهدی، سەرۆکوەزیرانی پێشووی عێراق، لە ساڵی 2019  گەشەی زۆری کرد. ئێستا عێراق بۆ چین، سێیەم گەورەترین هەناردەکاری نەوتە. هەرچی تایبەت بە ڕووسیاشە ئەوا بە دوای ئەو شوێنانەدا دەگەڕێ کە ئەمریکییەکان تێیدا چەقیون. بێجگە لەوە پەیوەندیی بەهێزی ڕووسیا و ئێران، هاوکاری ڕووسیا دەبێت لە عێراقدا؛ بەتایبەت ڕووسەکان لە ڕێگەی کۆمپانیاکانی ڕۆسنەفت و گازپڕۆم و لوک ئۆیل، لە هەرێمی کوردستان و عێراقن.

بە گوێرەی سەرچاوەیەک، کۆمپانیای لوک ئۆیل لە کێڵگەکانی عێراق ماوەی چەند هەفتەی ڕابردوودا بەرهەمهێنانی لە ٤٠٠ هەزار بەرمیلەوە بۆ نزیکەی ٤٨٠ هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا زیاد کردووە؛ بە جۆرێک کە دەتوانرێت لە ماوەی تەنیا چەند هەفتەیەکدا، بەرز بکرێتەوە بۆ سەرووی 600 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا.” هەڵبەتە “بە ڕێککەوتنی ئێران و سعوودیا، دوا بەش لە هەنگاوەکانی ڕووسیا لەگەڵ چین بۆ دەستگرتن بەسەر ناوچەکە [ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست] نزیک دەبێتەوە.” “عێراقێکی یەکگرتوو ستوونێکی سەرەکییە لەم پلانەی ڕووسیادا؛ بەو پێیەی هەرسێ وڵات پێکەوە [عێراق، ئێران و سعوودیا] دڵی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستن و دڵی یەدەگی نەوت و گازی جیهانن؛ بۆیە کۆنتڕۆڵکردنی عێراق، سوودێکی گەورەی جیۆپۆلیتیکیی بۆ ڕووسیا هەیە. کۆمپانیای لوک ئۆیلی ڕووسی، لانی کەم ٨ ملیار دۆلاری ئەمریکی لە پەرەپێدانی کێڵگەی ڕۆژاوای قوڕنە- ٢ خەرج کردووە. ڕووسیا هەنگاو دەنێت بۆ ئەوەی دەستێکی باڵای لە بەرهەمهێنانی نەوتی عێراقدا هەبێت. کێڵگەی ڕۆژاوای قوڕنە- ٢، یەدەگی نەوتەکەی نزیکەی ١٣ ملیار بەرمیل دەبێت.

ئەنجام

پەیوەندییەکانی عێراق و ئەمریکا ئەوەندەی وابەستەی بەرژەوەندیی ئەمریکا و ئێرانن، ئەوەندە پەیوەست نین بە بەرژەوەندیی ئەمریکا و عێراقەوە. سیاسەتەکانی ئەمریکا لە عێراق و ناوچەکەدا تووشی بەربەست و گوشاری زۆر بووەتەوە؛ بە جۆرێک ئەمریکا هەست دەکات کە بەرەو لاوازی دەڕوات. لەم سۆنگەیەوە پێداچوونەوە و داڕشتنەوەی ستراتیژییان لە عێراقدا لە پێشینەی کارەکانیانە؛ بە جۆرێک هەندێک جار ئەمریکا وا هەست دەکات بە پشتگیریکردن لە حکوومەتەکەی سوودانی، ئەمریکا پشتگیریی میلیشیاکانی نزیک لە ئێران دەکات. شەڕی داعش خەریکە بە کۆتا دێت، بەڵام هێزێکی تری دژ بە ئەمریکا ڕۆژ بە ڕۆژ بەهێزتر و مەترسیدارتر دەبێت لەسەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لە ناوچەکەدا، کە ئێران و میلیشیا پرۆکسییەکانی ئێرانن، کە تەواوی حکوومەت و دامەزراوە سیاسی و یاسایییەکانی دەوڵەتییان لەبەردەستە. لەم گۆشەیەوە ئەمریکا دەیەوێت ڕاشکاوانەتر لەگەڵ عێراق قسە بکات و، هێڵە گشتییەکانی سیاسەتی خۆیان بۆ دابڕێژێت؛ بە جۆرێک ڕێگە نەدات کشانەوە یان سەرقاڵبوونی ئەمریکا بە شوێنی تر، ببێتە دەرفەتێک بۆ نەیارانی ئەمریکا، بەتایبەتیش ئێران و ڕووسیا و چین کە بێنە سەر میراتی دابەشکراوی ئەمریکا. ئەم پێداچوونەوەیەی ئەمریکا، تەنیا عێراق ناگرێتەوە بەڵکوو جموجۆڵەکانی ئەمریکا لە سووریا و کەنداو و دژ بە ئێرانیش دەگرێتەوە. لەم سۆنگەیەوە دوور نییە لە پێش ساڵی نوێدا ئەمریکا کردار و پەرچەکرداری زیاتری بۆ جێبەجێکردنی ئەم ستراتیژییە هەبێت کە ڕوونتر بێت لە جاران. یەکێک لەو ئەگەرانەیش دووبارە پەنابردنە بۆ بەکارهێنانی کارتی سوننەکان لە دژی ئێران و ڕژێمی ئەسەد لە سووریا و عێراقدا.

پێنووس

سەردانی هاکان فیدان، وەزیرەی دەرەوەی تورکیا و ئاڵپئارسڵان بایراکتار، وەزیری وزەی تورکیا، بۆ عێراق و هەرێمی کوردستان دەربڕی سیاسەتی نوێی تورکیایە لە پاش هەڵبژاردنەکانی تورکیا لە چوارچێوەی ئاسایش و وزەدا. بەم واتایە تورکیا دەیەوێت سیاسەتێک لە ناوچەکەدا پەیڕەو بکات کە یارمەتیی پێگە و داهاتووی ئاکپارتی، هەروەها پێگە هەرێمایەتییەکەی بدات. هەر بۆیە ئەردۆغان هەوڵی داوە کە ناکۆکی و بارگرژییەکانی لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکە کەم بکاتەوە و، بۆ ئەم مەبەستەیش گرنگییەکی تایبەت بە پەیوەندییەکانی لەگەڵ دەوڵەتانی عەرەبیی کەنداو و لەم نێوەندەیشدا عێراق دەدات. بەڵام عێراق بۆ تورکیا جگە لەوەی کە لە ڕووی ئابووری و وزەوە دەرفەتە، لە هەمان کاتیشدا هەڕەشەیە؛ بەو پێیەی کە هەم ناوچەی نفووزی ئێران و ئاڵقەی پێکگەیشتنی هیلالی شیعییە و، هەمیش لە ڕووی فاکتەری کوردییەوە تورکیا دەخاتە ژێر گوشارەوە، بەو پێیەی کە پارتی کرێکارانی کوردستان (پەكەكە) وەکوو فاکتەر و کارتێکی گوشار لەلایەن ئێران و شیعەکانی عێراقەوە، هەمیشە ئامادەیە لە هاوکێشە هەرێمایەتییەکان لە دژی تورکیا و لە هەمان کاتیشدا ڕۆژاوای کوردستان و باشووری کوردستانیش بوونەتە ئاڵقەی پێکەوەبەستنەوەی پرسی کورد لە تورکیا بە هاوکێشە هەرێمایەتییەکان کە ڕاستەوخۆ کاریگەریی لەسەر تورکیا دەبێت.

لەم نێوەندەیشدا، هەرێمی کوردستان بۆ تورکیا وەکوو ئەکتەرێکی هاوسەنگکەر لە چوارچێوەی عێراق دەبینرێت کە بەرژەوەندییەکانی تورکیا دەپارێزێت. جگە لە ئاستی بەرزی قەبارەی بازرگانیی تورکیا لەگەڵ هەرێمی کوردستان و عێراق، هەڵکەوتەی جوگرافیاییی عێراق وا دەکات کە وەکوو ئاڵقەی پێگەیاندنی کەنداو بە تورکیا و ئەوروپا ببینرێت. هەر ئەمەیش وا دەکات کە تورکیا هەوڵ بدات هاوسەنگییەک لە نێوان بەغدا و هەولێر دروست بکات، بەڵام بە سیاسەت و میکانیزمی جیاواز.

لێرەدا پرسیار ئەوەیە کە تورکیا لە ڕێگەی ئەم سەردانەی هاکان فیدان بۆ بەغدا چیی لە عێراق دەوێت؟

لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا دەتوانین بڵێین کە تورکیا بە پلەی یەکەم ئاسایشی لە عێراق دەوێت؛ ئەمەیش بەو مانایە نییە کە پرسی ئاسایشی تەنیا لە پەکەکەدا بۆ تورکیا چڕ بۆتەوە، بەڵکوو ئەم پرسە چەندان ڕەهەندی هەیە کە ئەگەر نەیەتە دی، ئەوە ئابووریی تورکیاش دەکەوێتە مەترسییەوە. ئاسایش بۆ تورکیا لە چوارچێوەی عێراق هەم کۆنترۆڵکردنی پەکەکە دەگرێتەوە، کە بەشێکی پەکەکەیە، هەمیش بوونی دەسەڵاتێک لە بەغدا دەگرێتەوە کە لانی کەم لە دژی بەرژەوەندییەکانی تورکیا نەبێت. بەهۆی ئەم فاکتەرەیشەوەیە کە تورکیا وا دەڕوانێتە هەرێمی کوردستان یان وا خوێندنەوە بۆ هەرێمی کوردستان دەکات کە ئەکتەرێکی هاوسەنگکەرە. بۆیە، تورکیا ئەو ڕاستییە دەزانێت کە جگە لەوەی لە عێراقدا نفووزی ئێران باڵادەستە، بەڵام دەسەڵاتێکی تۆکمە و یەکپارچەیش، بوونی نییە و هەر بۆ ئەم مەبەستەیش هەوڵ دەدات کە لەگەڵ گرنگترین ئەکتەرەکان پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆ و باشی هەبێت بۆ ئەوەی هاوسەنگیان بکاتەوە. بۆ نموونە، ھاکان فیدان لە چوارچێوەی سەردانەکەی بۆ بەغدا بەجیا لەگەڵ سەرکۆماری عێراق، عەبدولـلەتیف ڕەشید، سەرۆکوەزیرانی عێراق، محەمەد شیاع سوودانی و سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، محەمەد حەلبووسی و سەرۆکی ھاوپەیمانیی سەروەری، خەمیس خەنجەر و سەرۆکی ھاوپەیمانیی فەتح، ھادی عامری و سەرۆکی ھاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا، نووری مالیکی و سەرۆکی عەسائیبی ئەھلی هەق، قەیس خەزعەلی، سەرۆکی ھاوپەیمانیی ڕەوتی حکیمەی نیشتمانی، عەممار حەکیم و سەرۆکی دەستەی حەشدی شەعبی، فالح فەیاز و سەرکردەکانی بەرەی تورکمانی و نوێنەرانی پێکھاتەکانی تورکمان کۆ بووەوە.

هەروەها وەکوو پەیامێک بۆ بەغدا لە سەردانەکەیدا بۆ هەرێمی کوردستان، هاکان فیدان سەردانی بارەگای “مەکتەبی سیاسیی بەرەی تورکمانی”ی کرد. تەنانەت هەر لەم چوارچێوەیەدا، هاکان فیدان لە هەولێر سەردانی مەکتەبی سیاسیی یەکگرتووی ئیسلامیی کوردستانی کرد و لە کۆنسوڵخانەی تورکیا لە هەولێر پێشوازیی لە ڕابەر و ئەندامانی مەکتەبی سیاسیی بزووتنەوەی ئیسلامیی کوردستان کرد. تەنانەت سەرەڕای ناکۆکییەکانی نێوان یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و تورکیا سەبارەت بە فڕۆکەخانەی سلێمانی و جموجۆڵەکانی پەکەکە لە سنووری نفووزی ئەو حزبە، بەڵام هاکان فیدان، وەزیری دەرەوەی تورکیا سەردانی قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لە هەولێر کرد.

لە ڕاستیدا تورکیا چەند کارتێکی گرنگی لە بەرامبەر بەغدا لەبەردەستدایە، کە گرنگترینیان بریتین لە:

– فاکتەری ئاو؛ چونکە عێراق بەبێ سەرچاوە دەرەکییەکان، ئەستەمە بتوانێت ئاسایشی ئاو و ژینگە و بەم پێیەیش ئاسایشی خۆراک و تەنانەت ئاسایشی کۆمەڵایەتییەکەی بپارێزێت. هەر بۆیە، لە سەردانی وەزیرەی دەرەوەی تورکیا بۆ بەغدا، ئەم پرسە داواکاریی سەرەکیی بەرپرسانی حکوومی و حزبی بووە لە هاکان فیدان.

– پێگە جیۆگرافییەکەی تورکیا وا دەکات کە عێراق بەردەوام پێویستی بە تورکیا هەبێت، چونکە لە ئێستادا ئاڵقەی بەستنەوەی عێراق بە بازاڕە جیهانییەکان و بەتایبەتی ئەوروپا، تورکیایە. هەر بۆیەیش پڕۆژەی بەندەری فاوی گەورە، هەروەها ڕێگەی گەشەپێدان یان ڕێگەی وشک کە بۆ عێراق بە یەکێک لە گەورەترین پرۆژە ستراتیژییەکان دادەنرێت، بەبێ تورکیا هیچ مانا و تەرجەمەیەکی ئابووریی نابێت. ڕاستییەكەی، عێراقیش هەستی بەوە کردووە کە وەکوو تورکیا کەڵک لە پێگەکەی وەربگرێت بۆ دەستەبەرکردنی ئاسایش و بەرزکردنەوەی پێگە جیۆسیاسییەکەی، هەروەها قازانجی ئابووری.

– بە شێوەیەکی گشتی بەپێچەوانەی وڵاتانی دیکە، ئەوە ئابووری-بازرگانی و پرسی وزەیە کە سیاسەتی دەرەکیی تورکیا ئاراستە دەکات، نەک ململانێ ئایدیۆلۆژییەکان؛ ئەمەیش وا دەکات کە تورکیا لە سیاسەتەی دەرەوەیدا زۆر پراگماتیست بێت و، بۆیە تورکیا لەم ڕێگەیەوە دەتوانێت سەرەڕای دەسەڵاتداریی شیعەکانی لایەنگری ئێران، بەغدا وابەستەی خۆی بکات. بۆ نموونە، وەزیری دەرەوەی تورکیا لە کۆنفڕانسە ڕۆژنامەڤانییەکەیدا لەگەڵ سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە هەولێر، وتی: “تورکیا بە شێوەیەکی زۆر داینەمیکی، پەیوەندییەکانی لەگەڵ عێراق پێش دەخات. تورکیا، پەیوەندییەکانی خۆی لەگەڵ بەغدا و هەولێر هەمیشە و لە هەموو ئاستێکدا بەگرنگی دەبینێت.” لەم چوارچێوەیەیشدا تورکیا دەیەوێت جگە لەوەی ئاسایشی وزەی خۆی دەستەبەر بکات، لە هەمان کاتیشدا دەیەوێت کۆتایی بە دۆسیەی پێبژاردن، هەروەها سکاڵایەکی تری عێراق لەم بارەیەوە، لە دادگەی پاریس بێنێت.

– یەکێک لە کارتە گەورەکانی تورکیا، جگە لە پرسی سوننە و تورکمانەکانی عێراق، هەرێمی کوردستانە کە بەردەوام لە هاوکێشەکانی نێوان تورکیا و عێراق ڕۆڵی سەرەکیی هەیە لە نزیکبوونە و یاخود دوورخستنەوەیان.

– هەروەها سەرەڕای ناڕەزایەتییە ڕواڵەتییەکانی عێراق، ئامادەییی سەربازیی تورکیا لە هەرێمی کوردستان وا دەکات کە، تورکیا فاکتەری بەهێزی بەدەستەوە بێت. هەر بۆیە، نووسینگەی هادی عامری لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاوی کردەوە، هادی عامری لە نووسینگەی خۆی لە بەغدا پێشوازیی لە هاکان فیدان، وەزیری دەرەوەی تورکیا و شاندی یاوەری کرد، بەپێی راگەیەندراوی نووسینگەکە، هادی عامری جەختی لە پێویستیی کشانەوەی هێزەکانی تورکیا لە خاکی عێراق کردەوە.

وەزیری دەرەوەی تورکیا لە کۆنفڕانسە ڕۆژنامەڤانییەکەدا لەگەڵ سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە هەولێر، باسی کۆبوونەوەکانی لە بەغدا کرد و گوتی: “لە سەردانەکەم بۆ بەغدا، بابەتی زۆر لە ڕۆژەڤدا هەبوون. بابەتەکانی ئابووری، ڕێگەی گەشەپێدان، بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر، بابەتی ئاو، هەروەها بابەتی وەکوو دووبارە نۆژەنکردنەوەی عێراق لە ڕووی ژێرخان و سەرخانمان لەگەڵ لایەنی پەیوەندیدار؛ وەزیری دەرەوە، سەرۆکوەزیران و سەرۆککۆمار گەنگەشە کرد. دەرفەتی دیدارمان لەگەڵ زۆر لایەن بۆ ڕەخسا. هەروەها لەگەڵ سەرۆکی ئەو حزبە سیاسییانەی لە حکوومەتدا بەشدارن، کۆ بووینەوە. دەرفەتی ئەوەمان هەبوو لەگەڵ ئەوانیشدا بابەتەکانی عێراق، ناوچەکە و جیهان تاوتوێ بکەین.” لە بەرامبەریشدا، لێرەدا پرسیاری گرنگ ئەوەیە کە؛ ئەی عێراق لەم پەیوەندییانەیدا لەگەڵ تورکیا چیی دەوێت؟

– یەکێک لە گەورترین فاکتەرەکانی کاریگەری لە پەیوەندییەکانی نێوان عێراق و تورکیا، پێگە و ڕۆڵی هەرێمی کوردستانە؛ بەو پێیەی کە دەسەڵاتدارانی عێراق درکیان بەوە کردووە کە هەرێمی کوردستان تورکیای بەکار هێناوە بۆ بەرزکردنەوە و بەهێزکردنی پێگە ناوخۆیی و هەرێمایەتییەکەی لە ڕێگەی فاکتەری پەکەکە، وزە و بازرگانی و تەنانەت سوننە و تورکمانەکانیشەوە. بۆیە شیعەکانی لایەنگری ئێران ڕاستەوخۆ تورکیایان خستە ژێر گوشارەوە لە پاش ئەوەی کە دەستەی ناوبژیوانیی نێودەوڵەتی سەر بە ژووری بازرگانی لە پاریس، لە قازانج و بەرژەوەندیی عێراق بڕیاری دا.

هەر بۆیە دەسەڵاتدارانی بەغدا، جگە لەوەی لەم ڕێگەیەوە هەوڵی لاوازکردنی هەرێمی کوردستانیان دا، لە هەمان کاتیشدا ویستیان لەم ڕێگەیەوە سەرنجی سیاسەتی تورکیا لە بری هەولێر، بۆ بەغدا وەڕسوورێنن. لە لایەکی دیکەیشەوە، عێراقییەکان پێویستیان بە بوونی پەیوەندییەکی باش لەگەڵ تورکیا هەیە بۆ دابینکردنی بڕە ئاوی پێویستیان. هەروەها عێراق پێویستی بەو پەیوەندییانە لەگەڵ تورکیا هەیە بۆ بوون بە وڵاتێکی ناوەندی لە نێوان دەوڵەتانی کەنداو و تورکیا و ئەوروپا، چونکە لە ئێستا پرۆژەی شامی نوێ کە عێراق وەکوو دەوڵەتێکی ناوەندی دەردەکەوت، بە جۆرێک وەستاوە یاخود وەکوو پێویست کاری لەسەر ناکرێت و لە بری ئەوەی عێراق دەیەوێت لە ڕێگەی پرۆژەی ڕێگەی گەشەپێدانەوە پێگە جیۆسیاسی و جیۆئابوورییەکەی بەرز و بەهێز بکاتەوە.

لێرەوە دەردەکەوێت کە بۆچی شیعەکانی عێراق دەیانەوێت سەرنجی ئەنقەرە لە هەولێرەوە بۆ بەغدا بگوازنەوە و هەر ئەمەیش وا دەکات کە تاکە ڕێگە، لاوازکردنی هەرێمی کوردستان و  پەراوێزخستنی بێت لە هاوکێشەکانی دوولایەنەی تورکیا و عێراق. هەر بۆیە لەبارەی پڕۆژەی “ڕێگەی پەرەپێدان” و بەستنەوەی عێراق و وڵاتانی کەنداو بە تورکیا و جیهان لە ڕێگەی هێڵی ئاسنینەوە، مەسروور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، جەختی لە ئەنجامدانی پڕۆژەکە بە هاوئاهەنگیکردن لەگەڵ هەرێمی کوردستان کردەوە؛ بە شێوەیەک کە لە “بەرژەوەندیی گشت هاووڵاتی و پێکهاتە جیاوازەکانی عێراقدا بێت.”

بەڵام  لەم نێوەندەدا، پەیوەندییە پتەو و بەهێزەکانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان، نێچیرڤان بارزانی، تاوەکوو ئێستا ڕێگر بووە کە پلانی دەسەڵاتدارانی بەغدا بۆ پەراوێزخستنی یەکجارەكیی هەرێمی کوردستان لە هاوکێشەکان، بەتەواوی جێبەجێ بکرێت. تەنانەت خودی عێراقییەکانیش و بەتایبەتی ئەم کابینەیە، بەپێی زانیارییە نافەرمییەکان، پێویستیان بە سەرۆکی هەرێمی کوردستان بووە بۆ چارەسەرکردنی چەند کێشەیەک لە نێوان بەغدا و ئەنقەرە. هەر بە گوێرەی ڕاگەیەندراوی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان، وه‌زيرى ده‌ره‌وه‌ى توركيا لە کۆبوونەوەکەیدا لەگەڵ سەرۆکی هەرێمی کوردستان، جه‌ختى له‌وه كرده‌وه‌؛ توركيا ‏گرنگييه‌كى تايبه‌ت به ‌په‌يوه‌ندييه‌كانى له‌گه‌ڵ عێراق و هه‌رێمى كوردستان ده‌دات و، ‏به‌غدا و هه‌ولێر گرنگييه‌كى تايبه‌تيان بۆ توركيا هه‌يه‌. هەروەها ستايشى ئارامى و ‏سه‌قامگيريى هه‌ولێر و هه‌رێمى كوردستانى كرد و ئاماده‌يیی وڵاته‌كه‌ى بۆ ‏فراوانكردنى په‌يوه‌ندييه‌كان و هاريكاريى هاوبه‌شى نێوان هه‌ردوو لا له ‌هه‌موو ‏بواره‌كاندا ده‌ربڕى و سوپاسى ڕۆڵى “نێچيرڤان بارزانی”ى كرد له‌ ‏بره‌ودان به ‌په‌يوه‌ندييه‌كانى عێراق و هه‌رێمى كوردستان له‌گه‌ڵ توركيا.‏

کۆی ئەم فاکتەر و پرس و هاوکێشانە وا دەکات کە تورکیا گرنگیی تایبەت بداتە هەرێمی کوردستان؛ بەم واتایە کە هاکان فیدان بە گرنگیدان بە هەرێمی کوردستان و نیشاندانی پەیوەندییە پتەوەکانی لەگەڵ هەرێمی کوردستان بەگشتی و سەرۆکی هەرێمی کوردستان بەتایبەتی، پەیام بداتە ناوخۆی تورکیا کە لە ڕێگەی هەرێمی کوردستانەوە پەکەکە کۆنترۆڵ دەکات. هاکان فیدان لەبارەی تەوەرەکانی کۆبوونەوەکەیان لەگەڵ مەسروور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، لەبارەی بابەتی تیرۆر کە لە کۆبوونەوەکانیدا باسی کردووە، لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا وتی: “بۆ ڕزگاربوونمان لە بەڵای تیرۆر، هێشتا زۆر کار هەیە بیكەین. هەروەک دەزانن بەشێکی زۆری ئەم بابەتەمان لە تورکیا چارەسەر کرد. ئێستا لە خاکی عێراقدا ڕێکخراوی تیرۆریستیی پەکەکە خۆی حەشار دەدات. پەنا بە خوا هەموومان بەیەکەوە ئەو ڤایرۆسە لە عێراق پاک دەکەینەوە. چ لەگەڵ ئیدارەی بەغدا و چ لەگەڵ ئیدارەی هەولێر، پێداگریمان لەسەر پاککردنەوەی خاکی عێراق لە تیرۆری پەکەکە بینی. هەر بۆیە خۆشحاڵین و ئامادەی هەموو جۆرە پاڵپشتییەکیشین بۆ هەردوو ئیدارەکە.”

 هەر بۆیە تورکیا لەگەڵ هەرێمی کوردستان پەیوەندییەکی جێگیر و پتەوی هەیە و هەمیش پەیام بۆ دەسەڵاتدارانی بەغدا دەنێرێت کە لە ئەگەری ڕازینەبوونی بەغدا بە مەرجەکانی تورکیا و نەپاراستنی بەرژەوەندییەکانی، ئەوە تورکیا دەتوانێت لە ڕێگەی هەرێمی کوردستانەوە بەرژەوەندییەکانی بپارێزێت و دەستەبەر بکات کە خۆی لە بازرگانی-ئابووری و وزە و ئاسایشدا دەبینێتەوە.

 لە ڕاستیدا ئەم هاوکێشەیە بۆ هەرێمی کوردستان هەم هەڕەشە و هەمیش دەرفەت. بە دەڕبرینێکی تر، هەڕەشەیە کە هەردوو لایەن دەیانەوێت هەرێمی کوردستان بەکار بێنن بۆ دەستەبەرکردنی بەرژەوەندییەکانیان و ئەمەیش هەم مەترسییە و هەمیش دەرفەتە؛ بەو پێیەی کە لە پاش بڕیاری دادگەی فیدراڵی لە دژی یاسای نەوت و گازی هەرێمی کوردستان، هەروەها بڕیاری دادگەی پاریس و لەمەیش گرنگتر، گوشارە ئابووری و یاسایی-سیاسییەکانی بەغدا بۆ سەر هەرێمی کوردستان، ئەوە جووڵە دیپلۆماسی و پەیوەندییە دەرەکییەکانی هەرێمی کوردستان، بەتایبەتی تورکیایە کە دەتوانێت جارێکی دیکە ئەو هاوسەنگییە کە لە ئێستادا تێک چووە، ڕاست بکاتەوە. چونکە بە گوێرەی ڕاگەیەندراوی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان، له‌ ته‌وه‌رێكى كۆبوونه‌وه‌كه‌دا به‌ “بايه‌خه‌وه‌” باس له‌ پرسى هه‌نارده‌كردنه‌وه‌ى ‏نه‌وتى هه‌رێمى كوردستان له‌ ڕێگه‌ى به‌نده‌رى جه‌يهانى توركييه‌وه‌ كرا و ‏لەو باره‌يه‌وه ‌بيروڕايان گۆڕييه‌وه‌. لە ڕاگەیەندراوەکەیشدا هاتووە، باس لە “پێویستی و گرنگیی دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی بەندەری جەیهانی تورکیا و نەهێشتنی هەموو ئاستەنگ و کێشەیەکی تایبەت بەم بابەتە [کراوە]، چونکە وەستانی هەناردەکردنی نەوت، زیانی بە هەموو لایەک گەیاندووە.” هەروەها بە گوێرەی ڕاگەیەندراوێکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان هاکان فیدان، وەزیری دەرەوە و ئاڵپئارسڵان بایراکتار، وەزیری وزەی تورکیا لەگەڵ مەسروور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان “باسیان لە هەناردەکردنەوەی نەوت، پڕۆژەی ڕێگەی گەشەپێدان، ئاڵوگۆڕی بازرگانی و گەشتیاری کردووە”. بۆیە لێرەدا کامە ئەکتەر لەو سێ لایەنە (بەغدا- ئەنقەرە- هەولێر)، یارییەکی زیرەکانەی پلانبۆداڕێژراوتر بکات، دەتوانێت لە کۆتاییدا ئامانجەکانی بێنێتە دی و بەرژەوەندییەکانی دەستەبەر بکات.

کۆبەند

سەردانی هاکان فیدان بۆ عێراق و هەرێمی کوردستان، دەكرێ وەکوو سەرەتا و ئامادەکارییەک ببینرێت بۆ سەردانی چاوەڕوانکراوی سەرۆککۆماری تورکیا بۆ عێراق؛ چونکە ئەردۆغان دەیەوێت بۆ تەواوکردنی جووڵە و دیپلۆماسییە هەرێمییەکانی لە پاش هەڵبژاردنی وەکوو سەرۆککۆمار، دەستبەری بەرژەوەندییەکانی تورکیا لە ڕێگەی پرسی ئاسایش و وزە و ئابووری-بازرگانی بکات. لە ڕاستیدا ئەردۆغان دەیەوێت کە هاتە بەغدا، بە دەستی پڕ بگەڕێتەوە، هەم لە ڕووی ئابوورییەوە و هەمیش لە ڕووی سیاسی و ئاسایشییەوە. چونکە ئەردۆغان پێویستی بەم دەسکەوتە هەیە؛ چ لەسەر ئاستی ئابووری و چ لەسەر ئاستی ناوخۆیی لە ڕووی سیاسییەوە.

 لەم نێوەندەیشدا، سەرۆکی هەرێمی کوردستان، نێچیرڤان بارزانی، گەرمترین و پتەوترین پەیوەندیی هەیە لەگەڵ تورکیا لەنێو ئەکتەرە عێراقییەکاندا. هەر بۆیە دەرفەتێکی زێرینیشە بۆ هەرێمی کوردستان کە بتوانێت ئەو پەیوەندییانە بەکار بێنێت بۆ ئەوەی گوشارەکانی بەغدا کەم بکاتەوە و کەڵک لە ئاراستەی هەردوو لایەنی ئەنقەرە و بەغدا وەربگرێت بەهۆی پێویستییەکان و ئامانجەکانیان. گرنگترین بابەت لە ئێستادا بۆ هەرێمی کوردستان، پرسی هەناردەکردنەوەی نەوتە لە ڕێگەی تورکیا؛ بەو پێیەی دەتوانێت گوشارەکانی بەغدا  لەسەر هەولێر کەم بکاتەوە. بۆیە لێرە دەبێت چاوەڕێ بکەین کە ئایا بەغدا دەتوانێت کارتەکانی باشتر بەکار بێنێت کە هەرێمی کوردستان لە پەیوەندییەکانی تورکیا و عێراق بکاتە دەرەوەی هاوکێشەکان، یاخود ئەوە هەولێرە کە دەتوانێت لە ڕێگەی دیپلۆماسی و پەیوەندییەکانی نێچیرڤان بارزانییەوە گوشارەکانی سەر هەرێمی کوردستان کەم بکاتەوە و هەڕەشەکانی ئەم قۆناغە بکاتە دەرفەت و هاوسەنگییەکی نوێ لە نێوان بەغدا و هەولێر بێنێتە ئاراوە؟

پێنووس

سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە ڕێکەوتی ٢٦-٦-٢٠٢٣ لەسەر بانگهێشتی فەرمیی دەوڵەتی ئەڵمانیا، چەند دیدار و کۆبوونەوەیەکی لەگەڵ بەرپرسانی باڵای ئەو وڵاتە ئەنجام دا. جێگەی ئاماژەیە کە حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە ساڵی 1992وە نوێنەرایەتیی لە ئەڵمانیا هەیە و دەوڵەتی ئەڵمانیاش لە ساڵی 2009وە کۆنسوڵخانەی لە هەولێر کردووەتەوە. ئەوەی کە ئەم سەردانە گرنگ دەکات، سێ هۆکار یاخود هاوکێشەی سەرەکییە:

١- ئاستبەرزیی بەرپرسان و کۆبوونەوەکانی نێچیرڤان بارزانی لە ئەڵمانیا.

٢- کات و دۆخی سەردانەكەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان کە لە پاش بڕیاری دادگەی فیدراڵی سەبارەت بە دۆسیەی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان و، بەنایاسایی ناساندنی یاسای نەوت و گازی هەرێمی کوردستان و، پاشان بڕیاری دەستەی نێوبژیكاریی نێودەوڵەتی لە پاریس و ڕاوەستانی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان، باڵانسی هێز لە زیانی هەرێمی کوردستان و لە بەرژەوەندیی بەغدا تێک چووە.

٣-هاتنەئارای هاوکێشەی نوێ و بەتایبەتی بارودۆخی تایبەتی هەرێمایەتی و نێودەڵەتی لە پاش هێرشی ڕووسیا بۆ ئۆکراینا.

 بۆ وەبیرهێنانەوە، لە پاش ڕووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەری ساڵی ٢٠١٧ کە بەغدا گوشارەکانی لە دژی هەرێمی کوردستان چڕ کردبووەوە، ئەو کاتەیش نێچیرڤان بارزانی- کە ئەوکات سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان بوو- لە ڕێکەوتی 18-12-2017 لە بەرلین لەگەڵ ئەنگێلا مێرکل، ڕاوێژکاری ئەوکاتی ئەڵمانیا کۆ بووەوە. ئەم کۆبوونەوەیە لە پاڵ کۆبوونەوەی نێچیرڤان بارزانی لەگەڵ سەرۆكکۆماری فەڕەنسا و پێشوازیكردنی لە کۆشکی ئێلیزە، توانیی ئابڵووقەکانی بەغدا بشکێنێت و گوشارەکانی بەغدا- بە مەبەستی کەمکردنەوەی گوشار و گەمارۆکانی سەر هەرێمی کوردستان- پێچەوانە بکاتەوە.

لە ئێستادا هەرچەندە دۆخەکە گۆڕاوە، بەڵام هاتنەئارای هاوکێشەی نوێ لە نێوان بەغدا و هەولێر لە لایەک و، گۆڕانی هاوکێشە جیۆئێکۆنۆمی و جیۆسیاسی و ئاسایشییەکانی ئەوروپا و ناوچەکە لە پاش هێرشی ڕووسیا بۆ سەر ئۆکراینا و، بەم پێیەیش گۆڕینی سیاسەتی ئەڵمانیا لە ئاستی نێودەوڵەتی،  گرنگیی ئەم سەردانە زیاتر دەکات.

بە شێوەیەکی گشتی بۆ ئەڵمانیا، ڕۆڵی هەرێمی کوردستان لە پاراستنی ئاسایشی ناوچەکە، بەتایبەتی لە جەنگی دژی داعش لە ڕێگەی بەهێزکردنی هێزەکانی پێشمەرگەوە گرنگیی تایبەتی هەیە، چونکە ئەم فاکتەرە جگە لەوەی کە ئاسایشی ئەڵمانیا لە ناوچەی دەرەوەی نزیکی خۆی دەپارێزێت، لە هەمان کاتیشدا بەهێزبوون و سەقامگیریی عێراق و هەرێمی کوردستان وا دەکات، کە کێشەی دووەمی ئەڵمانیا وەکوو دەوڵەتێکی ناوەندی، چ لە ڕووی سیاسی و ئابوورییەوە و، چ لە ڕووی جوگرافییەوە، لە ئەوروپا کەمتر ببێتەوە، ئەویش پرسی کۆچبەری نایاسایی و پەنابەرانە کە بۆتە بەشێک لە سیاسەتی ناوخۆی ئەڵمانیا و تەنانەت پرسی هەرە سەرەکیی یەکێتیی ئەوروپا لە پاڵ هەڕەشەکانی ڕووسیا. بەم پێیەیش، بوونی ناوچە و دەسەڵات و جوگرافیایەکی پارێزراوی وەكوو هەرێمی كوردستان بۆ کۆچبەران و ئاستێکی قبووڵکراو و بەرز لە فرەیی و پێکەوەژیانی ئاشتییانەی پێکهاتەکانی لە ناوچەکەدا، وا دەکات کە گوشارە ناوخۆیییەکانی سەر ئەڵمانیا و دەوڵەتانی دیکەی ئەوروپی کەمتر ببێتەوە؛ هەروەها حزبەکان و بەتایبەتی حکوومەتی ئەڵمانیا، ئەوە دەزانن کە بەبێ بوونی هەرێمی کوردستانێکی سەقامگیر، هەروەها هەبوونی هاوسەنگییەک لە نێوان بەغدا و هەولێر، ئەمەیان نایەتە دی.

لە ڕوانگەیەکی دیکەوە، هەرچەندە ئەڵمانیا، وەکوو زۆربەی دەوڵەتانی ڕۆژاوایی، لەگەڵ سەربەخۆییی هەرێمی کوردستان نەبووە و نییە و لەم چوارچێوەیەیشدا مامەڵە لەگەڵ بەغدا دەکا، بەڵام سیاسەتمەدار و ستراتیژیستە ڕۆژاوایی و ئەڵمانییەکان ئەو ڕاستییەیش باش تێ گەیشتوون کە لە لایەک عێراق دەوڵەتێکی لەرزۆک و ناسەقامگیرە و بەم پێیەیش لە پرسە ئاسایشییەکانی ئەڵمانیا و ئەوروپییەکان ناتوانن بەتەواوی پشتی پێ ببەستن و، لە لایەکی دیکەیشەوە ئەو ڕاستییەیشیان بۆ دەرکەوتووە کە سیاسەتی بەغدا کە لەژێر کاریگەریی دەوڵەتانی هەرێمایەتی و بەتایبەتی ئێراندایە، مەرج نییە لە چوارچێوەی بەرژەوەندییە ئابووری و ئاسایشی و ستراتیژییەکانی ئەو دەوڵەتانەدا بێت. بۆیە پەیوەندیی بەهێزی ئەڵمانیا لەگەڵ ئەکتەرێکی نادەوڵەتیی وەکوو هەرێمی کوردستان، کە هەم خاوەن هێزێکی سەربازیی تاقیکراوەیە و هەمیش بەپێی دەستووری عێراق دانپێدانراوە و خاوەن ڕاددەیەک لە سەربەخۆییی سیاسییە و لە ڕووی کۆمەڵایەتی و کەلتوورییەوە ئاستی پێکەوەژیانی ئاشتییانە تیایدا بەرزتر و باڵاترە بە بەراورد لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکە و تەنانەت خودی بەغدا، دەتوانێت بەرژەوەندییەکانی بپارێزێت.

لە هەمان کاتیشدا، ئەزموونی ئەو وڵاتانە لەگەڵ بەغدا و عێراق لەم ساڵانەی دواییدا ئەوەی بۆ ئاشکرا کردوون کە ئەگەر لە ڕووی دیپلۆماسی و نێودەوڵەتییەوە هەرێمی کوردستان پاڵپشتی نەکرێت یاخود نەپارێزرێت یان لانی کەم لە ڕووی سیاسی و تەنانەت ئابوورییەوە هاوسەنگییەکی ڕێژەیی لە نێوان بەغدا و هەولێر بوونی نەبێت، ئەوە بەرژەوەندییە سیاسی و ئابووری و تەنانەت سەربازی و ئاسایشییەکانیان دەکەوێتە مەترسییەوە.

لەم نێوەندەیشدا پێ دەچێت و نیشانەکان ئەوە دەردەخەن کە نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان، لێکدانەوەی بۆ ئەو ئامانجانەی ئەڵمانیا کردووە و لێرەوە دەیەوێت جارێکی تر، وەکوو پاش ڕووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەر، لە ڕێگەی دیپلۆماسییەوە ئەو هاوسەنگییە ڕاست بکاتەوە؛ چونکە بەپێچەوانەی گوتار و ململانێی بەشێک لە حزبە سیاسییەکان لە ئاستی میدیا و ڕای گشتی، زاڵبوونی بەغدا یاخود تێکچوونی هاوسەنگیی هێز لە نێوان بەغدا و هەرێمی کوردستان، پرسێک نییە تەنیا پەیوەندیی بە یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و پارتی دیموکراتی کوردستان، وەکوو دوو هێزی سەرەکی و دەسەڵاتدارەوە هەبێت، بەڵکوو ئەم پرسە گرێدراو و پەیوەستە بە ژیان و ئاسایش وچارەنووس و داهاتووی هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان و تەنانەت کیانی هەرێمی کوردستانەوە.

 لێرەوەیە کە ئاماژەکان و پێدراوەکانی ئەم سەردانە پێمان دەڵێت، کە سەرۆکی هەرێمی کوردستان بە کەڵکوەرگرتن لە فاکتەرەکانی هێزی هەرێمی کوردستان، هەروەها خوێندنەوە بۆ گۆڕانکارییە جیۆسیاسییەکان و بەتایبەتی گۆڕانکاری لە سیاسەتی ئەڵمانیا لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، هەوڵ دەدات جارێکی تر پێگەی هەرێمی کوردستان بەهێز بکاتەوە. لەم نێوەیشدا و پاش جەنگی ڕووسیا و ئۆکراینا، پرسی ئاسایشی وزە بۆ ئەڵمانیا و وڵاتانی ئەوروپی گرنگییەکی ژیانیی هەیە، چ لە ڕووی دابینکردنەوە و چ لە ڕووی ئاسایشی ناوچەکانی بەرهەمهێن و گواستنەوەوە؛ کە ئەم پرسەیش لە ئێستادا کرۆکی ناکۆکییەکانی هەولێر و بەغدا پێک دێنێت.

کۆبەند

پرسی ئاوارە، پاشان پەنابەر و کۆچبەران، ئاسایشی وزە، جەنگی دژەتیرۆر و ئاسایش، هەروەها جێگیرکردن و بەردەوامیی سەقامگیریی عێراق و هەرێمی کوردستان و تەنانەت پرسەکانی پەیوەست بە گۆڕانی کەشوهەوا یان ژینگە وەکوو كه‌مبوونه‌وه‌ى ئاو و وشكه‌ساڵى و به‌بیابانبوون، کرۆکی ئەو بابەتانەن کە سەرۆکی هەرێمی کوردستان هەوڵی داوە لە ڕێگەیانەوە بەرژەوەندیی ئەڵمانیا بە هەرێمی کوردستانەوە گرێ بدات. ئەمەیش وا دەکات کە جارێکی دیکە نا-هاوسەنگیی نێوان هەولێر و بەغدا ڕاست بکرێتەوە. ئێستا دەرفەتێکی گونجاوە بۆ هەرێمی کوردستان کە بەهۆی ڕووداوەکانی جەنگی ڕووسیا و ئۆکراینا لە لایەک و گۆڕانکاری لە سیاسەتی ئەوروپییەکان بەگشتی و وەرچەرخان لە سیاسەتی دەرەکیی ئەڵمانیا بەتایبەتی، پاڵپشتی و پاراستنی هەرێمی کوردستان ببێتە بەشێک لە ئاسایشی ئەو وڵاتانە و ئەڵمانیا، بەهۆی پێگە ئابووری و سیاسییەکەی لەناو وڵاتانی ئەوروپی و ڕۆژاواییدا؛ چونکە بەهۆی سەرقاڵییانەوە بە مەترسییەکانی ڕووسیا، هەروەها بەرزبوونەوەی ڕێژەی پەنابەران و پرسە ئابوورییەکان، نایانەوێت لە ناوچەکەدا هیچ بارگرژییەکی نوێ ڕوو بدات و بەتایبەتی ئاسایشی وزە بکەوێتە مەترسییەوە. جگە لەمانەیش ئاسایشی هەرێمی کوردستان، ئاسایشی ڕۆژاوای کوردستانیش دەستەبەر دەکات و؛ ئەمەیش بۆ ئەوروپییەکان، چ لە ڕووی پرسی جەنگی دژی تیرۆر و چ لە ڕووی پرسی پەنابەرانەوە، گرنگییەكی تایبەتی هەیە.

لەم نێوەندەیشدا، نابێت ڕۆڵ و پێگەی “نێچیرڤان بارزانی”یش لە ڕەنگرێژیی دیپلۆماسیی هەرێمی کوردستان و نوێنەرایەتیکردنی کیانەکە پشگوێ بخرێت؛ بەم واتایە کە هەم لە ڕووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەر و هەمیش لە بارودۆخی تایبەتی ئێستای هەرێمی کوردستان، نێچیرڤان بارزانی ڕۆڵ و پێگەیەکی کاریگەر و شوێندانەری هەبووە. بەڵام تاوەکوو ئێستا خاڵی لاوازی هەرێمی کوردستان، کە دەتوانێت کاریگەریی نەرێنی لەسەر پێگەی هەرێمی کوردستان لە ئاستی دەرەوە دابنێت و تەنانەت ببێتە هۆی لاوازکردنی هەوڵە سیاسی و دیپلۆماسییەكانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان، لێکترازان و ململانێی توندی حزبە سیاسییەکان و دۆخی ناجێگیری سیاسیی ناوخۆیییە. بۆیە ئەگەر ئەم کێشەیە چارەسەر نەکرێت، هەوڵە دیپلۆماسییەکانیش وەکوو پێویست سەرکەوتوو نابن و، بەم پێیەیش نا-هاوسەنگی لە نێوان بەغدا و هەولێر بەردەوام دەبێت و؛ ئەمەیش زیان بە بەرژەوەندییە باڵاکانی هەرێمی کوردستان و لە ئەنجامیشدا هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان دەگەیەنێت. بۆیە دەسکەوت و بەهێزیی هەرێمی کوردستان لە گرەوی یەکگرتوویی و کۆدەنگیی حزب و لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان، هەروەها لە کەمکردنەوەی مەودای نێوان و حکوومەت و هاووڵاتیاندایە!