پێنووس

ترجمه الى العربية: موفق عادل عمر

في يوم الأربعاء المصادف (17/4/2024) وفي مستهل مراسيم افتتاح الدورة الثامنة لملتقى السليمانية الذي أقامه الجامعة الامريكية -العراق في السليمانية، القى رئيس إقليم كوردستان (نيجيرفان البارزاني) كلمة تناول ثلاث ابعاد مهمة: الوضع الداخلي لإقليم كوردستان والعلاقة مع العراق، أوضاع دول الجوار ودول المنطقة، بالإضافة الى البيئة وتأثيرات الأوضاع الدولية القائمة والتي تواجهها المنطقة بصورة عامة و العراق مع إقليم كوردستان بصورة خاصة.

رئيس الإقليم خلال القائه لكلمته أشار الى مخاطر الانقسامات السياسية قائلا ” ان شعب كوردستان شعب موحد، وعلى الأطراف السياسية أن تحذو حذو شعبها و تتفق من اجل المصلحة الوطنية. وبهذه الصورة يمكننا أن نجري انتخابات شفافة وعادلة، بموافقة ومشاركة كل الأطراف “. من نفس هذا المنطلق أشار الى أهمية برلمان كوردستان وأكد على: ” ان برلمان كوردستان تجربة مهمة للغاية في المنطقة، يجب أن نساندها جميعا”. رئيس الإقليم أشار في هذه الفقرة الى النقاط المشتركة التي تجمع الأحزاب والأطراف السياسية في إقليم كوردستان، و تحدث عن كون برلمان كوردستان نقطة جامعة لجميع الأطراف و وصفه بانه مؤسسة قومية و مرجعا اساسيا للتشريع في إقليم كوردستان، مشيرا الى ان هذه المؤسسة تجمع تحت قبتها مكونات كوردستان بجميع الوانه واصواته مع كافة الاختلافات الموجودة فيما بينهم.

من جهة أخرى إذا فسرنا وحللنا كلمة رئيس الإقليم على المستوى الدولي، نرى بانه ركز على مجموعة من القضايا التي هي محل اهتمام المجتمع الدولي وأصدقاء إقليم كوردستان والعراق. حيث أعلن دعمه الكامل للجهود والنشاطات السياسية الذي يقوم به رئيس الوزراء العراقي محمد شياع السوداني، والذي يقوم الان بزيارة رسمية الى الولايات المتحدة الامريكية، مشيرا الى انه (السوداني) يحتاج في هذه المرحلة الى دعم إقليم كوردستان، وهذا من دون أدنى شك بسبب التعاون والتنسيق الذي جرى بين رئيس إقليم كوردستان و رئيس الوزراء العراقي، و الذي لعب دورا مهما ومحوريا في المفاوضات واللقاءات التي جرت لأجل الوصول الى حل جذري للمشاكل القائمة بين بغداد واربيل.

رئيس الإقليم يعي جيدا ان شخصية رئيس مجلس الوزراء العراقي مهمة جدا لبناء علاقة سليمة وصحيحة بين أربيل وبغداد ولهذا نرى انه قد اشار الى هذه النقطة قائلا في مستهل حديثه ” يتمتع دولة رئيس مجلس وزراء العراق الاتحادي، السيد محمد شياع السوداني، برؤية واسعة ويؤمن كثيرا بالدستور العراقي. هذه الرؤية كان لها الفضل في استقرار جيد في الإدارة والحوكمة في العراق. ويشعر العراقيون بهذه التغييرات. ومن شأن هذه الرؤية وهذا الأسلوب في الإدارة تحقيق التقدم للعراق، ويمثلان فرصة جيدة جدا اتيحت للعراق”. ولكن مع ذلك أشار رئيس الإقليم الى ان رؤية السوداني هذه، تحتاج الى الدعم والى تمهيد الارضية السياسية المواتية. الأطراف السياسية العراقية الان هم امام مسؤولية مهمة وتاريخية والتي هي عبارة عن ضرورة دعم الحكومة الاتحادية العراقية.   

كما هو معروف عن نيجيرفان البارزاني انه دائما وبصورة مستمرة يؤكد على أهمية القيم الديمقراطية وحقوق الأقليات والالتزام بالدستور، لان الذي يميز عراق ما بعد عام 2003 عن النظام السياسي في عهد الانفال والبعث، هو هذه القيم الإنسانية والعالمية، والتي يجب على جميع النخب السياسية العمل على تثبيت أركانها واسسها، وذلك بهدف كسب الدعم الدولي للعراق وإقليم كوردستان.

برغم وجود مخاوف لدى رئيس الإقليم، الا انه بصورة عامة نستطيع القول ان كلمته الذي القاه، تتميز بتفاؤل كبير، و نرى هذا الامر عندما قال “لا يوجد شيء في العراق لا يمكن حله، اذا تعاملنا معه بإرادة مسؤولة”

بصورة عامة بالإمكان قراءة كلمة نيجيرفان البارزاني رئيس إقليم كوردستان قراءة سياسية وتحليلية وبشكل مفصل عبر النقاط (9) التالية:

أولا- السيد نيجيرفان بارزاني، استغل هذه المناسبة لتقديم التهاني الى الاخوة اليزيديين بمناسبة راس السنة اليزيدية. استغلال مثل هذه الفرص من قبل رئيس الاقليم يعتبر نقطة مهمة جدا، وذلك لأجل اظهار روح التعددية الموجودة في كوردستان وعدم اهمال هذا الموضوع الحساس، خصوصا في هذه المرحلة التي تسعى فيها بغداد لخلق صراع بين اليزيديين وإقليم كوردستان.

ثانيا- رئيس الإقليم اثناء تقديمه للتهاني والتبريكات لليزيدين قال “نبارك لهم من هنا باسمكم جميعا، ونرجو لهم سنة سعيدة”. من خلال هذه النقطة نرى ان رئيس الإقليم قدم نفسه كشخص اول ما بين الحضور وهذا امر مهم جدا من ناحية تمثيل الجميع لتقديم التهاني، ومن جهة أخرى عبر تقديمه للتهاني اثبت انه رئيس جميع المكونات الموجودة في الإقليم.

ثالثا- برغم ان نيجيرفان بارزاني تحدث عن الحروب والتوترات الشديدة والخلافات الموجودة في الشرق الأوسط، الا انه في نفس الوقت ارجع حل هذه المشاكل بسرعة من خلال “البدء بالحوار والمفاوضات”، بالإضافة الى إرساء السلام طلب أيضا الى التوصل لـ”اتفاق متوازن”. هاتان النقطتان تمثلان تصورات الفوق الإقليمية وتوجهات إرساء السلام لوجهة نظر نيجيرفان بارزاني. عدا هذا عندما طالب رئيس إقليم كوردستان بـ”تنفيذ قرار مجلس الامن الدولي” للإيقاف الفوري والغير المشروط للحرب واطلاق سراح الرهائن، نرى انه تحدث بروح حضاري والذي هو مطلب المجتمع الدولي و جميع القوى والدول.

حتى عندما يتحدث عن “حل الدولتين” لغرض إرساء الاستقرار والسلام، هو بالأصل خطوة وتوجه صحيح وصائب ودقيق من النواحي الأخلاقية والسياسية و الأمنية والقانونية بالإضافة الى انه مطلب المجتمع الدولي جميعا، وفي نفس الوقت يهيئ الامر لفتح الافاق امام كوردستان مستقبلا. عدا هذه الأمور فان الدول المسلمة والاوربية وغير الاوربية يسعون الى ذلك، ومما يظهر شجاعة نيجيرفان بارزاني رئيس إقليم كوردستان، هو عرضه لأفكاره الذي يؤمن به من دون ادنى تردد.

رابعا- من احدى النقاط اللافتة للنظر في كلمته الذي القاه رئيس إقليم كوردستان، بعد عرضه للمشاكل والأزمات الدولية، قال اننا لن نسمح بان يكون اقليم كوردستان مصدر هجمات وتهديدات لأي بلد. وهذه النقطة بحد ذاتها رسالة واضحة ومفتوحة لدول الجوار بخصوص اطمئنانهم وتقديم ضمانات لهم حول عدم تشكيل إقليم كوردستان تهديدا لهم، ومن جهة أخرى الإعلان عن تقديم مثل هذه الضمانات بصورة مستمرة، يولد لدى دول الجوار الأمان بخصوص وجود مثل هذه السياسات لدى إقليم كوردستان. عدا هذا فان الامر الأهم هو انه أشار الى مشاكل ونقاط ضعف الدول الجوار، وبالأخص تركيا وإيران، والذي هو عبارة عن “الازمة الاقتصادية” ولهذا السبب تحدث عن الشراكة الاقتصادية بين إقليم كوردستان ودول الجوار رابطا هذه الشراكة بالاستقرار السياسي والتعايش السلمي. هنالك ايضا نقطة مهمة وهي ان نيجيرفان بارزاني أرسل رسالة الى دول الجوار من خلال عرضه لهذه المشكلة والتي مفادها هي “اذ ارتم الاستقرار والتعايش السلمي، يجب عليكم البدء عن طريق التنمية الاقتصادية”، لان للاقتصاد دور هام جدا في المفاوضات والمعدلات السياسية والعلاقات بصورة عامة، لان الاقتصاد يعتبر العمود الفقري للسياسة.

خامسا-نيجيرفان بارزاني عن طريق الوقوف والإصرار على ان الكورد وكوردستان وقيادته يؤمنون “بالديمقراطية وبالسلام”، استطاع بحنكة سياسية رفض جميع الانتقادات التي توجه بسبب تأخر اجراء الانتخابات، بالإضافة الى انه أرسل هذه الرسالة الى تلك الأطراف الذين هم اولو منهم.

سادسا- عندما يتحدث السيد نيجيرفان بارزاني عن ان قوة إقليم كوردستان، يعتبر قوة العراق، هذا عدا التذكير بخيرات الكورد وإقليم كوردستان على المعارضة العراقية، في نفس الوقت يحاول إيصال رسالة مفادها “اوقفوا محاولات اضعاف كوردستان، لأنكم مدينون لنا لنا من جهة وسوف تضعفون أنتم أيضا من جهة أخرى. من المحتمل ان هذه الرسالة قد وصل الى الأطراف العراقية بصورة واضحة وصريحة.

بالإضافة الى ذلك انه عبر ايمان اقليم كوردستان وقادته بـ”السلام” و “الديمقراطية” وربط هذه الأمور بالدعم الدولي، كل هذه الأمور يقودنا الى وجود رسالة اخرى من قبل رئيس الإقليم الى الجهات المعنية خلال كلمته، فحواها “ان هذه التجربة هي نتيجة ايماننا بالسلام والديمقراطية” و في نفس الوقت يحاول نيجيرفان بارزاني ان يثبت انه برغم وجود اختلاف بين القوى الكوردية الا انه حتى الان الجميع يعمل على نفس النهج و اذا كان هنالك انتقاد (مثلا تأخير اجراء الانتخابات)، يعتبر هذا الامر امرا مؤقتا و يؤكد على ان ايمانهم هذا جعل إقليم كوردستان ان تبني علاقات جيدة مع دول الجوار. وبالتالي الحفاظ على هذه التجربة لها ضمان دولي من جهة واستمرار الديمقراطية والسلام في إقليم كوردستان يساعد على الحفاظ على العلاقات الموجدة مع إيران وتركيا كقوتان رئيسيتان في المنطقة.

عدا هذه الرسائل نرى ان السيد نيجيرفان بارزاني عبر هذه الطريقة أوصل رسالة أخرى الى الأطراف السياسية الداخلية، مفادها انه يجب عليهم الحفاظ على السلام والديمقراطية في إقليم كوردستان، مؤكدا على ان قوة إقليم كوردستان مرهون بالدعم الدولي.

سابعا- حاول نيجيرفان بارزاني وبصورة صريحة جدا إيصال رسالة الى العراقيين (وخصوصا القادة الشيعة)، فحواها انهم اذا كانوا يريدون تجنب تكرار التاريخ الدموي للعراق، يتعين عليهم ان يتخلوا عن “الدكتاتورية وحكم المكون الواحد”. بالإضافة الى ذلك أشار انه في حال استمرار الخلافات، فان امن العراق تتدهور وستظهر من جديد المنظمات الإرهابية.  لهذا السبب يعتبر هذا الامر في نفس الوقت رسالة الى المجتمع الدولي مفادها إذا ارتم عدم ظهور المنظمات الإرهابية مثل داعش والمنظمات المشابه له، لابد من اقامة توازن وشراكة واتفاق بين القوى السياسية المختلفة في العراق.

ثامنا- الإصرار المستمر لرئيس إقليم كوردستان على الدستور، الذي وافق عليه العراقيون، بالإضافة الى الوقوف على موضوع النظام الاتحادي والمحافظة على حقوق إقليم كوردستان، شكل جزءا اخرا من كلمة رئيس إقليم كوردستان. لذا فان هذا الإصرار والتذكير يشير بصورة مباشرة على ان بغداد هو سبب الخلافات والمشاكل العالقة بين أربيل وبغداد وعدم تطبيق الدستور والتراجع عن الفدرالية. بعبارة أخرى فان افاقا مشرقة تنتظر العراق اذا ما التزم بالدستور وطبق النظام الفدرالي بصورة صحيحة وسليمة. وخصوصا هنالك معادلة يجب على الجيل الجديد من القادة العراقيين ادراكه وفهمه، الا وهي ان الاستقرار سوف لن يُقام في العراق ولن يصبح العراق دولة قوية، اذا قاموا بعداء تجربة إقليم كوردستان. بحيث جميع الحكومات العراقية ابتداءا من حكومة المالكي وحتى النظام البعثي، يدركون هذه الحقيقة جيدا، لهذا السبب نرى ان رئيس إقليم كوردستان قال بصراحة ” ان طريقة التعامل مع إقليم كوردستان هي أكبر اختبار للنظام السياسي العراقي الجديد. لان عراقا قويا مرتبط بوجود اقليم كوردستان قوي، كما ان وجود إقليم كوردستان قوي مرتبط بوجود عراق اتحادي ومستقر”.

تاسعا- من احدى النقاط المهمة لكلمة رئيس إقليم كوردستان نيجيرفان بارزاني، هو انه أكد على ضرورة تجاوز الماضي وتضميد الجراح عبر “الاتفاق” وراهن هذا الامر ببقاء الوطن وكوردستان قويا وعظيما ودائما، فضلا عن ان الخلافات وحتى القوى السياسية والقادة يظهرون ويزولون.  ويعتبر هذا الامر جوهر واساس العقلانية الحديثة، والمتحضرة والديمقراطية التي انعكست بشكل بارز في كلمة السيد نيجيرفان بارزاني رئيس إقليم كوردستان. لهذا السبب عندما قال “يجب ان يكون الوطن جامع لنا كلنا” وهذا لا يترك اية فرصة او عذر او مبرر للأطراف السياسية لمواصلة خلافاتها. فضلا عن ذلك فان هذه الأمور يولد حس “المواطنة” لدى جميع مكونات وافراد المجتمع، ويوصل رسالة مفادها إذا تعرض إقليم كوردستان الى مخاطر فان جميع القوى السياسية تتعرض لتلك المخاطر.

الخاتمة

“يجب ان يكون الوطن جامع لنا كلنا” هو ذلك الرأي القوي الذي يستطيع ويجب ان يكون بمثابة مظلة في إقليم كوردستان. “إذا كان الوطن جامعا لنا كلنا “، اثناء ذلك سيتحدث عن حب الوطن “Patriotism”، والذي هو عبارة عن النقطة والمصلحة والمستقبل المشترك بحيث يستطيع ان يجمع جميع الأحزاب والأطراف حوله برغم وجود اختلافان في ما بينهم. بدون شك “إذا كان الوطن جامعا لنا كلنا ” هذا لا يعني سوف لن يبقى هنالك خلافات وصراعات، بالعكس هذه الرسالة الاستراتيجية تشير الى “الاتحاد في التنوع” وليس “الاتحاد الذي تمحو الاختلافات”.

هذا الشعار “يجب ان يكون الوطن جامع لنا كلنا”، يفتح افاق جديدة حول بدء مرحلة جديدة وعالية المستوى مما يضمن التعايش السلمي، المصلحة العامة، التنظيم، القوة وسياسة وطنية جديدة في إقليم كوردستان. تعتبر الهوية والمصلحة القومية من اقوى المعادلات في الساحة السياسية، لان لديها قدرة عالية للاتحاد سواء اكان في إقليم كوردستان او في العراق والمنطقة، لان المصلحة الوطنية هي فوق جميع الاعتبارات، “لان كوردستان أكبر منا جميعا والوطن اقوى من كل ما عندنا”.

پێنوووس

ڕۆژی چوارشەممە (١٧-٤-٢٠٢٤) نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان له‌ ڕێوڕه‌سمى كردنه‌وه‌ى هه‌شته‌مين ديدارى سلێمانيدا كه‌ له‌لايه‌ن “زانكۆى ئه‌مه‌ريكيى عێراق”ه‌وه‌ له‌ سلێمانى ڕێك  خرا، گوتارێکی پێشکێش کرد. گوتارەکەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان سێ ڕەهەندی سەرەکیی لەخۆ گرتبوو: دۆخی ناوخۆی هەرێمی کوردستان و پەیوەندیی لەگەڵ عێراق، دۆخی دراوسێکان و ناوچەکە، هەروەها ژینگە و کاریگەریی دۆخی نێودەوڵەتی کە ئێستا ناوچەکە بەگشتی و عێراق و هەرێمی کوردستانیش بەتایبەتی پێیدا تێ دەپەڕن.

سەرۆکی هەرێمی کوردستان نێچیرڤان بارزانی لە گوتارەکەیدا بەتەواوی هەستی بە مەترسیی دابەشبوونە سیاسییەکان دەکات، بۆیە بەڕوونی وتی: “گەلی کوردستان گەلێکی یەکگرتووە، پێویستە لایەنە سیاسییەکانیش وەک گەلەکەیان بۆ بەرژەوەنديی نیشتمان، ڕێک بکەون. بەو شێوەیە دەتوانین هەڵبژاردنێکی ڕوون و دادپەروەرانە بکەین، بە ڕەزامەندى و بە به‌شداريى هەموو لایەنەکان.” هەر لەو ڕوانگەیەوە، ڕوانییە گرنگیی پەرلەمانی کوردستان و جەختی لەوە کردەوە: “پەرلەمانی کوردستان ئەزموونێکی زۆر گرنگه‌ لە ناوچەکەدا، دەبێ بیپارێزین.” سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەو بڕگەیەدا باسی لە خاڵی هاوبەشی حزب و لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان کردەوە و وەکوو خاڵی کۆکەرەوە و هاوبەشی نێوان لایەنەکان سەیری پەرلەمانی هەرێمی کوردستان وەکوو دامەزراوەیەکی نەتەوەیی و شوێنی یاسادانان لە هەرێمی کوردستان کرد، کە گشت ڕەنگ و دەنگەکان بە هەموو جیاوازییانەوە ڕوویان لەو دامەزراوەیەیە.

ئەگەر لە ئاستی نێودەوڵەتییشدا لە وتارەکەی سەرۆکی هەرێم ورد بینەوە، دەبینین کە فۆکەسی کردۆتە سەر کۆمەڵێک پرس کە جێگەی گرنگیی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و دۆستانی هەرێمی کوردستان و عێراقن. سەرۆکی هەرێم پشتگیریی بۆ هەوڵ و چالاکییە سیاسییەکانی سوودانی دووپات کردەوە، کە ئێستا بە سەردانێک لە ئەمریکایە و، لە هەمان کاتدا پێویستی بە پشتگیریی هەرێمی کوردستان هەیە؛ ئەمەیش بێ گومان لەبەر ئەو هاوکاری و هەماهەنگییەی کە لە نێوان سەرۆکی هەرێمی کوردستان و سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقدا هەیە، کە ڕۆڵیکی جەمسەریی بینیوە لە گفتوگۆ و دۆزینەوەی چارەسەر بۆ کێشە هەڵواسراوەکانی نێوان بەغدا و هەولێر.

سەرۆکی هەرێم دەزانێت کە کاراکتەری سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، زۆر گرنگە بۆ پەیوەندییەکی تەندروست لە نێوان هەولێر و بەغدا. پەیوەست بەمە، سەرۆکی هەرێم وتی: “سەرۆکوەزیرانی عێراقى فيدراڵى، خاوەن ڕوانگەیەکی فراوانە و باوەڕێکی زۆری بە دەستووری عێراق هەیە. ئەو ڕوانگەیە سەقامگیرییەکی باشی لە بەڕێوەبردنی حکوومەتەكەیدا لە عێراق دروست کردووە و، دەتوانێت عێراق بەرەو پێشەوە ببات. ئەوە دەرفەتێکی زۆر باشە بۆ عێراق.” بەڵام وەک خۆی وتی ئەم ڕوانگەیەی سوودانی، پێویستی بە پشتیوانی و زەمینەسازیی سیاسيی گونجاوە. لایەنە سیاسییەکانی عێراق ئێستا لەژێر ئەو بەرپرسیارێتییەدان کە پشتیوانی لە حکوومەتی عێراقى فيدراڵى بکەن.

وەک هەمیشە نێچیرڤان بارزانی جەختی لە گرنگیی بەهاکانی دیموکراسی و مافی کەمینەکان و پابەندبوون بە دستوور کردەوە، چونکە ئەوەی عێراقی دوای ٢٠٠٣ جیا دەکاتەوە لە عێراقی سەردەمی ئەنفال و بەعس، ئەو بەها مرۆیی و جیهانییانەیە، کە پێویستە هەموو نوخبەی سیاسی کار بکات بۆ چەسپاندنیان بۆ ئەوەی لە ژینگەی نێودەوڵەتییش پاڵپشتیی عێراق و هەرێمی کوردستان بکەن. سەرەڕای نیگەرانییەکانی سەرۆکی هەرێم، بەڵام گوتارەکە گەشبینیی زۆریشی پێوە دیار بوو، بەتایبەت کە وتی “هیچ شتێک نییە لە عێراق قابیلی چارەسەر نەبێت، ئەگەر بە ئیرادەیەکی بەرپرسانە مامەڵەی لەگەڵدا بکەین.”

لەسەریەک دەتوانین لە ٩ خاڵدا وتارکەی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان بەوردی شی بکەینەوە:

یەکەم– بەڕێز نێچیرڤان بارزانی دەرفەتی قۆستەوە و پیرۆزباییی سەری ساڵی لە خوشك و برایانی ئێزدی کرد. ئەمە زۆر گرنگە کە سەرۆکی هەرێمی کوردستان کەڵک لە دەرفەتەکان وەردەگرێت بۆ نیشاندانی فرەییی کوردستان و فەرامۆشیان ناکات، بەتایبەتی ئێستا کە بەغدا خەریکە ناکۆکی لە نێوانیاندا دروست دەکات.

دووەم– سەرۆکی هەرێمی کوردستان زۆر بەوردی لە کاتی پێرۆزبایی لە ئێزدییەکان وتی: “لێرەوە بە ناوی هەر هەمووتانەوە پیرۆزبایییان لێ دەكەین و هیوادارین ساڵێكی خۆشیان هەبێت.” ئەمە زۆر گرنگە کە نێچیرڤان بارزانی هەم خۆی وەکوو کەسی یەکەمی ئامادەبووان وێنا کرد، کە نوێنەرایەتییان دەکات بۆ پیرۆزباییکردن و، هەر لە ڕێگەی ئەم پیرۆزبایییەوە ئەوەی سەلماند، کە سەرۆکی هەموو پێکهاتەکانی کوردستانە.

سێیەم– خاڵێکی زۆر گرنگ ئەوەیە کە سەرەڕای ئەوەی نێچیرڤان بارزانی باس لە جەنگ و گرژيى توند لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەکات، زۆر بەخێرایی چارەسەرەکەی دەگەڕێنێتەوە بۆ “دەستپێکردنی گفتوگۆ و پێکەوەدانیشتن”، هەروەها بۆ هێنانەدیی ئاشتی داوا دەکات، کە “ڕێککەوتنی هاوسەنگ” بکرێت. ئەم دوو خاڵە وێنای تەواو سەرووناوچەیی، هەروەها ئاشتیخوازانە دەداتە نێچیرڤان بارزانی. جگە لەمانەیش کاتێک کە سەرۆکی هەرێمی کوردستان داوا دەکات “بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی جێبەجێ بکرێت” بۆ ڕاگرتنی بێمەرجی شەڕ و ئازادکردنی بارمتەکان، ئەوە لە ڕاستیدا بە ڕۆحی سەردەم قسەی کردووە و، داواکاریی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و هەموو هێز و دەوڵەتانە.

تەنانەت کاتێک باس لە “چارەسەری دوو دەوڵەت” بۆ هێنانەدیی ئاشتییەکی سەقامگیر دەکات، ئەوە هەم لە ڕووی ئەخلاقی، سیاسی، ئەمنی و یاسایییەوە بەتەواوی ورد و دروستە و، تەنانەت داواکاریی هەموو کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییە و، هەمیش دەرگەیەک دەکاتەوە بۆ داهاتووی کوردستان. جگە لەمانەیش، وڵاتانی موسڵمان و ڕۆژاوایی و ناڕۆژاواییش هەر ئەم داواکارییەیان هەیە و، ئەمە دیسانەوە بوێریی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان پیشان دەدات،  کە بەبێ دوودڵی ئەو شتەی کە خۆی بڕوای پێ هەیە، دەیخاتە ڕوو.

چوارەم– یەکێک لە خاڵە سەرنجڕاکێشەکانی وتەکانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئەوە بوو، کە لە پاش خستنەڕووی کێشە و قەیرانە نێودەوڵەتییەکان، باسی لەوە کرد كە، ڕێگە نادەین هەرێمی کوردستان مایەی هێرش و هەڕەشە بێت بۆ سەر هیچ وڵاتێک. ئەمەیش ئەو خاڵەیە کە وا دەکات هەم پەیام بۆ دراوسێکان بێت و دڵنیایییان پێ بدات و هەمیش دووبارەکردنەوەی ئەم بابەتە وا دەکات کە وڵاتانی دراوسێ لە بوونی سیاسەتێکی ئاوا، هەست بە متمانە بکەن. جگە لەمەیش، زۆر گرنگ بوو کە دەستی خستە سەر کێشە و خاڵی لاوازی دراوسێکان، بەتایبەتی تورکیا و تەنانەت ئێرانیش کە ئەویش “پرسی ئابووری”یە و بۆیە باسی لە هاوبەشيی ئابووریی نێوان هەرێمی کوردستان و دراوسێکان کرد و بەستییەوە بە سەقامگیريی سیاسی و پێکەوەژیانی ئاشتییانە. خاڵێکی ورد ئەوەیە کە نێچیرڤان بارزانی ئەو پەیامەی لە ڕێگەی خستنەڕووی ئەم پرسەوە ناردی بۆ دراوسێکان، ئەویش ئەوە بوو، “ئەگەر سەقامگیری و پێکەوەژیانتان دەوێت، دەبێت لە ڕێگەی پەرەپێدانی ئابوورییەوە دەست پێ بکەن”، چونکە ئابووری دەوری زۆر گرنگ لە دانوستان و هاوکێشە سیاسییەکان و پەیوەندییەکاندا دەگیڕێت، لەبەر ئەوەی ئابووری بڕبڕەی پشتی سیاسەتە.

پێنجەم– نێچیرڤان بارزانی بە خستنەڕوو و دووبارەکردنەوەی ئەوەی کە کورد و هەرێمی کوردستان و سەرکردەکانی باوەڕیان بە “دیموکراسی و بە ئاشتی” هەیە، زۆر وشیارانە و ژیرانە ڕەخنەکانی ئێستای ڕەت کردەوە سەبارەت بە دواکەوتنی هەڵبژاردن؛ هەروەها ئەو پەیامەی دایە لایەنەکانی دیکە، کە زۆر لەوانیش لەپێشترین.

شەشەم– کاتێک بەڕێز نێچیرڤان بارزانی باس لەوە دەکات کە بەهێزیی هەرێمی کوردستان، بەهێزیی عێراقە، جگە لە وەبیرهێنانەوەی چاکییەکانی کورد و هەرێمی کوردستان بۆ ئۆپۆزیسیۆنی عێراقی، لە هەمان کاتیشدا ئەو پەیامە دەدات کە هەوڵەکانی لاوازکردنی کوردستان بوەستێنن، چونکە هەم ئێوە قەرزداری ئێمەن و هەمیش خۆتان لاواز دەبن. پێ دەچێت لایەنە عێراقییەکان بەباشی ئەم پەیامە وەربگرن.

هەروەها ئاماژەکردنی بە باوەڕمەندبوونی هەرێمی کوردستان و سەرکردەکانی بە “ئاشتی” و “دیموکراسی” و بەستنەوەی بە پاڵپشتیی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە دیسانەوە ئەم پەیامە دەدات، کە ئەم ئەزموونە دەرەنجامی باوەرمەندبوونمانە بە ئاشتی و دیموکراسی و لە هەمان کاتیشدا نیشان دەدات، کە ئێمە جیاوازین و ئێستایش لەسەر هەمان بنەما کار دەکەین و ئەگەر ڕەخنەیەکیش-بۆ نموونە دواکەوتنی هەڵبژاردن-هەبێت، ئەوە کاتییە و تەنانەت ئەو بڕوایەی ئێمە وەکوو هەرێمی کوردستان وای کردووە، کە پەیوەندییەکی باشمان لەگەڵ دراوسێکانماندا هەبێت. بەم پێیەیش پاراستنی ئەم ئەزموونە هەم گەرەنتیی نێودەوڵەتیی هەیە و هەمیش بەردەوامبوونی دیموکراسی و ئاشتی لە هەرێمی کوردستان ئەم پەیوەندییانە دەپارێزێت لەگەڵ ئێران و تورکیا وەکوو دوو هێزی سەرەکی لە ناوچەکەدا.

لە لایەکی دیکەیشەوە، بەڕێز نێچیرڤان بارزانی لەم ڕێگەیەوە ئەو پەیامەی دایە لایەنە سیاسییە ناوخۆیییەکان، کە دەبێ ئاشتی و دیموکراسی لە هەرێمی کوردستان بپارێزین، هەروەها بەهێزیی هەرێمی کوردستانیش پەیوەستە بە پاڵپشتیی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە.

حەفتەم– نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان زۆر بەدروستی ئەو پەیامەی دایە عێراقییەکان (بەتایبەتی دەسەڵاتداریی شیعەکان) کە ئەگەر دەتانەوێت مێژووی خوێناویی عێراق دووبارە نەبێتەوە، ئەوە واز لە “دەسەڵاتی یەکپێکهاتەیی” بێنن. هەروەها ئاماژەی بەوەیش دا کە ئەگەر ناکۆکییەکان بەردەوام بن، ئەوە ئاسایشی عێراق تێک دەچێت و، ڕێکخراوە تیرۆریستییەکان سەر هەڵدەدەنەوە. بۆیە ئەمە پەیامیش بوو بۆ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، کە ئەگەر دەتانەوێت داعش و هاوشێوەکانی سەر هەڵنەدەنەوە و بەهێز نەبن، پێویستە هاوسەنگی و هاوبەشی و ڕێککەوتن لە عێراقدا هەبێت.

هەشتەم– پێداگریی بەردەوامی سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەسەر دەستوور، کە عێراقییەکان پەسندیان کردووە، هەروەها سیستەمی فیدراڵی و پاراستنی مافەکانی هەرێمی کوردستان، بەشێکی تر بوو لە وتارەکەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان. بۆیە ئەم پێداگرییە و وەبیرهێنانەوەیە وا دەکات، کە هۆکاری ناکۆکی و کێشەکانی نێوان هەولێر و بەغدا بۆ جێبەجێنەکردنی دەستوور و پاشگەزبوونەوە لە فیدراڵی، بگەڕێنێتەوە بۆ بەغدا. بە واتایەکی تر، عێراق ئاسۆیەکی ڕووناکی هەیە ئەگەر دەستوور و سیستەمی فیدراڵی بەتەواوی جێبەجێ بکرێت. بەتایبەت هاوکێشەیەک هەیە و گرنگە کە نەوەی سیاسیی نوێی عێراق لێی تێ بگات، ئەویش ئەوەیە عێراق هەرگیز ناتوانیت سەقامگیر و بەهێز بێت، ئەگەر دژایەتیی ئەزموونی هەرێمی کوردستان بکات. هەموو حکوومەتە عێراقییەکان لە سەردەمی مەلەکییەوە تا دەگاتە ڕژێمی بەعس ئەو ڕاستییە باش دەزانن، بۆیە بەڕوونی وتی “شێوەی مامەڵەکردن لەگەڵ هەرێمی کوردستاندا گەورەترین تاقیکردنەوەیە بۆ سیستەمی سیاسيی نوێی عێراق. عێراقێکی بەهێز پەیوەستە بە هەبوونی هەرێمی کوردستانێکی بەهێز؛ هەروەها هەرێمی کوردستانی بەهێزيش، پەیوەستە بە عێراقێکی فیدراڵ و سەقامگیر.”

نۆیەم– یەکێک لە خاڵە بەهێزەکانی وتارەکەی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئەوە بوو کە جەختی لەسەر تێپەڕاندنی ڕابردوو و سارێژکردنی برینەکان لە ڕێگەی “رێککەوتن” کردەوە و ئەمەیشی بەستەوە لە گەورەتربوون و باڵاتربوون و هەمیشەییبوونی کوردستان و نیشتمان، هەروەها کاتیبوونی ناکۆکی و تەنانەت هێزە سیاسی و سەرکردەکان. ئەمەیش کرۆکی عەقڵانییەتی مۆدێرن، شارستانییانە و دیموکراسییانەیە کە لە وتارەکەی بەڕێز نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستاندا زۆر بەرجەستە بوو. هەر بۆیە کاتێک دەڵێت: “ده‌بێ نيشتمان كۆكه‌ره‌وه‌ى هه‌موومان بێت”، ئەوە هیچ دەرفەت، بیانوو و پاساوێک بۆ لایەنە سیاسییەکان بۆ بەردەوامی بە ناکۆکییەکانیان ناهێڵێێتەوە. جگە لەمانەیش ئەمە هەستی “هاووڵاتیبوون” لە لای هەموو پێکهاتە و تاکەکانی کۆمەڵگە دروست دەکات و، ئەو پەیامە دەدات کە ئەگەر هەرێمی کوردستان بکەوێتە مەترسییەوە، ئەوە هەموو هێزە سیاسییەکانیش دەگرێتەوە.

کۆبەند

“ده‌بێ نيشتمان كۆكه‌ره‌وه‌ى هه‌موومان بێت“، ئەو بۆچوونە بەهێزەیە کە دەتوانێت و پێویستە دەوری سەیوانەیەک لە هەرێمی کوردستاندا بگێڕێت. “نیشتمان کە کۆکەرەوە بێت”، باس لە نیشتمانپەروەری (خۆشویستنی وڵات/patriotism) دەکات، کە خاڵی هاوبەش، بەرژەوەندیی هاوبەش و داهاتووی هاوبەشە و دەتوانێت گشت حزب و لایەنەکان سەرەڕای جیاوازییان لە دەوری خۆیدا کۆ بکاتەوە. بێ شک کە “نيشتمان كۆكه‌ره‌وه‌ى هه‌موومان بێت”، بە هیچ شێوەیەک بەو مانایە نییە ناکۆکی و جیاوازییەکان نەمێنن؛ بەپێچەوانەوە ئەو پەیامە ستراتیژییە باس لە “یەکێتی و یەکگرتوویی لە چەندچەشنیدا دەکات،” نەک “یەکێتی لە یەکدەستیدا کە جیاوازییەکان بسڕێتەوە.”

ئەم پەیامە (ده‌بێ نيشتمان كۆكه‌ره‌وه‌ى هه‌موومان بێت)، دەرگە بەڕووی قۆناغێکی ئاستبەرز لە کاری پێکەوەیی، دابینکردنی بەرژەوەندیی گشتی، ڕێکخستن، بەهێزی و سیاسەتێکی نەتەوەییی نوێ لە هەرێمی کوردستاندا دەکاتەوە. ناسنامە و بەرژەوەندیی نەتەوەیی لە بەهێزترین هاوکێشەکانە لە مەیدانی سیاسەتدا، لەبەر ئەوەی Capacity (توانا)یەکی بەرزی هەیە بۆ یەکگرتن، جا چ لە هەرێمی کوردستاندا بێت یان ئەوەتا بۆ سیاسەت لە  عێراق و ناوچەکەدا؛ چونکە بەرژەوەندیی نیشتمان لە سەرووی هەموو شتێکەوەیە، “لەبەر ئەوەی کوردستان لە هەموومان گەورەترە و نیشتمان لە هەموو شتێكمان بەهێزترە.”

موەفه‌ق عادل عومەر، دكتۆرا له‌ سیسته‌مه‌ سیاسییه‌كان و مامۆستا له‌ به‌شی سیسته‌مه‌ سیاسییه‌كان و سیاسه‌تی گشتی-زانكۆی سه‌ڵاحه‌ددین

سێیەمین كۆڕبه‌ندی دیپلۆماسیی ئەنتالیا 2024 (Antalya Diplomasi Formu – ADF)  به‌ سه‌رپه‌رشتیی سه‌رۆككۆماری توركیا “ڕه‌جه‌ب تەییب ئه‌ردۆغان” و به‌هه‌ماهه‌نگیی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی توركیا و به‌ به‌شداریی 19 سه‌رۆكی وڵات، 73 وه‌زیر، 57 نوێنه‌ری نێودەوڵەتی و نزیكه‌ی چوار هەزار و حەوت سه‌د كه‌سایه‌تی له‌ 148 وڵاتی جیاوازی جیهان، له‌ یه‌كی ئازاری ساڵی 2024 ده‌ستی به‌ كاره‌كانی كرد. دروشمی كۆڕبه‌ندی دیپلۆماسیی ئە‌نتالیا 2024 كه‌ بۆ ماوه‌ی سێ ڕۆژ بەردەوام بوو، بریتی بوو له‌ “پێشخستنی دیپلۆماسی له‌ قۆناغی قه‌یرانه‌كاندا”. بواره‌كانی وه‌كوو جه‌نگ، تیرۆریزم، كۆچی هه‌ڕه‌مه‌كی، دۆژمنایه‌تیی بێگانه‌كان، دژایه‌تیی ئیسلام، مه‌ترسییه‌ چاوه‌ڕواننه‌كراوه‌كانی ژیریی ده‌سكرد، گۆڕانی كه‌شوهه‌وا، كاره‌ساته‌ سروشتییه‌كان و په‌تا‌كان، جیاوازییه‌ كۆمه‌ڵایه‌تی و ئابوورییه‌كان و…، گرنگترین ئه‌و بابه‌تانه‌ن كه‌ كۆڕبه‌ندی دیپلۆماسیی ئە‌نتالیا 2024 ده‌یانخاته ‌ڕوو. ئامانجی سه‌ره‌كیی كۆڕبه‌نده‌كه‌ ئاماده‌كردنی زه‌مینه‌یه‌كی له‌بار بوو بۆ دروستبوونی بیروبۆچوونی هاوبه‌ش به‌ مه‌به‌ستی دۆزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌رێكی ئاشتییانه‌ بۆ ئه‌و كێشه‌ و گرفت و قه‌یرانانه‌ی كه‌ جیهان و ناوچه‌كه‌ به‌ده‌ستییه‌وه‌ ده‌ناڵێنن.

“هه‌ینی” (٢٠٢٤/٣/١) به‌ڕێز نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستان و به‌ڕێز ڕه‌جه‌ب ته‌ییب ئه‌ردۆغان سه‌رۆککۆماری تورکیا، له‌ کۆڕبه‌ندی دیپلۆماسیی ئەنتالیا (٢٠٢٤) لە تورکیا.

له‌م بارودۆخه‌ ناجێگیر و ئاڵۆزه‌ی ئێستا، بانگهێشتكردنی سه‌رۆكی هه‌رێمی کوردستان “نێچیرڤان بارزانی” بۆ به‌شداریكردن له كۆڕبه‌ندی دیپلۆماسیی ئە‌نتالیا 2024، په‌یامێكی گرنگه‌ له‌ ڕووی ڕۆڵ و پێگه‌ی هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تیی هه‌رێمی كوردستان له‌ هاوكێشه‌ ناوچەیی و نێوده‌وڵه‌تییه‌كاندا. هه‌رچه‌نده‌ هه‌رێمی كوردستان به‌هۆی ئه‌و گوشاره‌ سیاسی، دارایی، ئابووری و ئه‌منییانه‌وه‌ كه‌ له‌لایه‌ن هێزه‌ شیعه‌كانی عێراقه‌وه‌ ده‌ستی پێ كردووه‌ به‌ بارودۆخێكی سه‌ختدا تێ ده‌‌په‌ڕێت، به‌ڵام هیچ كاتێك نابێت هه‌رێمی كوردستان بێئومێد بێت و خۆی ته‌سلیمی ئه‌مری واقع بكات. بەنێودەوڵەتیكردنی كێشە و گرفتەكانی هەرێمی كوردستان، بەتایبەت لەم قۆناغەی ئێستادا، دەرچەیەكی گرنگە بۆ دەربازبوون لەو گوشار و ناهەقییانەی كە لەلایەن هێزە شیعەكانی نزیك تاران بەرامبەر هەرێمی كوردستان دەكرێت. لەم چوارچێوەیەدا ده‌كرێ گرنگیی به‌شداریكردنی نێچیرڤان بارزانی له‌ كۆڕبه‌ندی دیپلۆماسیی ئه‌نتالیا 2024 له‌م شەش خاڵه‌ی خواره‌وەدا‌ كورت بكرێنەوە:

یه‌كه‌م: سه‌ره‌ڕای پێشێلكردنی چه‌ندان مادده‌ی ده‌ستووریی ساڵی 2005 ده‌رباره‌ی سیسته‌می فیدڕاڵی له‌ عێراق، به‌ڵام تا ئێستا هه‌رێمی كوردستان هه‌وڵی ئه‌وه‌ی داوه‌ كه‌ په‌رچه‌كرداری گوشار و ناهه‌قییه‌كان به‌ ڕێگه‌یه‌كی دیپلۆماسی وەڵام بداته‌وه‌. ئه‌م هه‌وڵه‌ دیپلۆماسییانه‌یش له‌سه‌ر ئاسته‌كانی ناوخۆ، هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تین‌. به‌شداریكردنی سه‌رۆكی هه‌رێمی کوردستان له‌ كۆڕبه‌ندێك كه‌ تیایدا هه‌وڵ ده‌درێت كێشه‌كان ئاشتییانه‌ چاره‌سه‌ر بكرێن، په‌یامێكی ڕوون و ئاشكرایه‌ بۆ لایه‌نە سیاسییه‌ شیعه‌كانی عێراق و وڵاتانی ناوچه‌كه‌ و جیهان، كه‌ هه‌رێمی كوردستان له‌گه‌ڵ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كانیه‌تی له‌گه‌ڵ به‌غدا به‌ شێوه‌یه‌كی ئاشتییانه‌ و له‌ چوارچێوه‌ی ده‌ستووری عێراق.

دووه‌م: ئه‌نقه‌ره‌ به‌ بانگهێشتكردنی سه‌رۆكی هه‌رێمی کوردستان بۆ كۆڕبه‌نده‌كه‌، به‌ شێوه‌یه‌كی ڕاسته‌وخۆ پاڵپشتیی خۆی بۆ قه‌واره‌ی ده‌ستووریی هه‌رێمی كوردستان دووپات كردۆته‌وه‌. واتە بە شێوەیەكی ڕوونتر، توركیا نایه‌وێت ڕۆڵ و پێگه‌ی “پارتی دیموكراتی كوردستان” لاواز بێت، چونكه‌ ئه‌نقه‌ره‌ “پارتی” به‌ هاوپه‌یمانێكی ستراتیژیی خۆی ده‌بینێت، كه‌ بنه‌مای په‌یوه‌ندییه‌كانیان له‌سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندیی هاوبه‌شی هه‌ردوو لا بنیات نراوه‌.

سێیه‌م: پرسی هه‌نارده‌كردنی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان، بابه‌تێكی گرنگی دیكه‌ بوو، كه‌ له‌ نێوان سه‌رۆكی هه‌رێمی کوردستان و سه‌رۆككۆماری توركیا له‌ چوارچێوه‌ی كۆڕبه‌ندی دیپلۆماسیی ئه‌نتالیا 2024‌ باس كراوه. ساڵێك زیاتره‌ هه‌نارده‌كردنی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان ڕاوه‌ستاوه‌ و له‌م بارەیه‌وه‌ به‌رپرسانی توركیا ڕایان گه‌یاندووه‌ كه‌ توركیا ئاماده‌یه‌ بۆ ده‌ستپێكردنی هه‌نارده‌كردنی نه‌وتی هه‌رێمی کوردستان. به‌ڵام ئه‌وه‌ی تا ئێستا پرۆسه‌كه‌ی وه‌ستاندووه‌، حكوومه‌تی فیدڕاڵیی عێراقه‌؛ هۆكاره‌كه‌یشی به‌ ئه‌گه‌رێكی زۆرەوە ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‌ بۆ گوشاره‌كانی تاران، چونكه‌ تاران به‌ هیچ شێوه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا نییه‌ ئه‌نقه‌ره‌ له‌ كه‌رتی نه‌وت له‌ عێراق و هه‌رێمی كوردستان وه‌به‌رهێنان بكات، جا چ به‌ شێوه‌ی گه‌ڕان و ده‌رهێنان، یان به‌بازاڕكردنی نه‌وت و غازی عێراق و هه‌رێمی كوردستان بێت. ئه‌نقه‌ره‌ ئه‌گه‌ر گوشاره‌كانی بۆ سه‌ر به‌غدا زیاتر بكات، ئه‌وه‌ له‌وانه‌یه‌ به‌ ئه‌گه‌رێكی زۆر پرۆسه‌ی هه‌نارده‌كردنی نه‌وتی هه‌رێمی کوردستان ده‌ست پێ بكاتەوە و قۆناغێكی نوێی ئه‌م پرۆسه‌یه‌ ده‌ست پێ بكات، چونكه‌ توركیاش به‌هۆی ڕاگرتنی پرۆسه‌كەوە‌ زیانی زۆری به‌ركه‌وتووه‌. پێ ده‌چێت له‌ چاوپێكه‌وتنه‌ دووقۆڵییه‌كه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێمی کوردستان و سه‌رۆككۆماری توركیا، به‌جددی باس له‌م بابه‌ته‌ كرابێت.

جگە لەمە پێویستە ئه‌وه‌یش له‌به‌رچاو بگرین كە ئه‌نقه‌ره‌ هه‌رده‌م ڕۆڵی گرنگی هه‌بووه‌ له‌ پرۆسه‌ی هه‌نارده‌كردنی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان؛ ته‌نانه‌ت له‌ سه‌ره‌تای ده‌ستپێكردنی پرۆسه‌كەوە‌ تا وه‌ستانی له‌ ساڵی ڕابردوو. به‌غدا هیچ كاتێك ڕازی نه‌بووه‌ نه‌وتی هه‌رێمی کوردستان به‌بێ كۆنترۆڵ و ڕه‌زامه‌ندیی خۆی هه‌نارده‌ بكرێت، بۆیه‌ ده‌كرێ دوای ئه‌م قۆناغه، جا یان له‌ ڕێگه‌ی زیادكردنی گوشاره‌كان بۆ سه‌ر به‌غدا، یانیش به‌ شێوه‌ی گرتنه‌به‌ری ڕێگەچاره‌یه‌كی تر بۆ ده‌ستپێكردنەوەی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێمی کوردستان به‌ شێوه‌یه‌كی فه‌رمی یاخود نافه‌رمی بکرێت. واتا پێ ده‌چێت ئه‌نقه‌ره‌ و هه‌ولێر نه‌توانن زیاتر چاوه‌ڕێی گوشاره‌كانی به‌غدا بكه‌ن له‌م بابه‌ته‌ كه‌ به‌ پاڵپشتیی تارانه‌وه‌ ده‌كرێته‌ سه‌ر هه‌رێم و، پێشهاته‌كان به‌ره‌و ئاراسته‌ی ده‌ستپێكردنەوەی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێمه‌ له‌ ئایینده‌یه‌كی نزیك و، ده‌توانین ئه‌م سه‌ردانه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێمیش بۆ ئه‌نتالیا به‌ هه‌نگاوێكی جددی دابنێین له‌م بواره‌دا. بۆیە پێشبینیی دەكرێت لە سەردانە چاوەڕوانكراوەكەی ئەردۆغان بۆ عێراق لە دوای هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی توركیا، كرانەوەیەكی بەرچاو لە بابەتی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان بەدی بكرێت. 

چواره‌م: هه‌ولێر له‌ ماوه‌ی ئه‌م چه‌ند ساڵه‌ی دواییدا ڕووبه‌ڕووی چه‌ندان هێرشی درۆنی و مووشه‌كی بۆته‌وه‌، كه‌ له‌لایه‌ن ئێران و هێزه‌ پرۆكسییه‌كانیه‌وه‌ ئه‌نجام ده‌درێن. واتا هه‌ولێر بۆته‌ ئامانجێكی ڕاسته‌وخۆی تاران؛ هه‌رێمی كوردستانیش هه‌وڵ ده‌دات ئه‌م كێشه‌یه‌ به‌ ڕێگه‌یه‌كی دیپلۆماسی چاره‌سه‌ر بكات و كار بۆ ئەوە دەكات بارودۆخه‌كه‌ له‌مه‌ زیاتر ته‌شەنە نه‌كات. بۆیە لە نێوەندى دۆزینەوەی چارەسەرەكان بە ڕێگەی ئاشتییانە لە چوارچێوەی كۆڕبەندی دیپلۆماسیی ئەنتالیا 2024، هەرێمی كوردستان لەسەر بەرزترین ئاست- كە “سەرۆكی هەرێم”ە- لەم كۆڕبەندە بەشدار بووە و، بەم شێوەیەیش دووپاتی كردۆتەوە لە ئامادەییی هەرێم بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بە ڕێگەی دیالۆك و بە شێوەیەكی ئاشتییانە.

نێچیرڤان بارزانی لە دووتوێى چاوپێكەوتنەكانی لەگەڵ سەركردە و بەرپرسانی وڵاتان لە كۆڕبەندەكە، جەختی لەسەر بابەتی سەقامگیری و بەرقەراركردنی ئاسایشی عێراق و ناوچەكە و جیهان كردەوە؛ ئەمەیش پەیامێكی ڕوونە بۆ تاران لەلایەن سەرۆكی هەرێمەوە كەوا ئێمە هەموو كاتێك ئامادەین بە ڕێگەی دیالۆگ و دانوستان و بە شێوەیەكی ئاشتییانە هەموو ئەو گرفت و كێشانەى هەن، چارەسەر بكەین.

پێنجەم: “پرۆژەی ڕێگەی گەشەپێدان” كە پرۆژەیەكی ستراتیژییە، توركیا بە عێراق دەبەستێتەوە و ئەم ڕێڕەوە بازرگانییە ماوەی گەیاندن و گواستنەوەی كەلوپەلەكان بەراورد بە ڕێگە بەردەستەكانی دیكە كورتتر دەكاتەوە. ئەنقەرە زۆر جەخت لەسەر جێبەجێكردنی ئەم پرۆژەیە دەكاتەوە. بۆ سەركەوتنی ئەم پرۆژەیەیش هەردوو لا (عێراق و تورکیا) پێویستیان بە هەماهەنگی و یارمەتیی هەرێمی كوردستان دەبێت، بەتایبەت لە ڕووی پاراستنی ئاسایشی پرۆژەكە. بۆیە سەردانەكەی سەرۆكی هەرێمی کوردستان بۆ ئەنتالیا لەم ڕووەیشەوە پێگە و گرنگییەكی تایبەتی هەیە.

 لە كۆبوونەوە دووقۆڵییەكەی نێچیرڤان بارزانی و ئەردۆغان جەخت لەسەر جێبەجێكردنی ئەم پرۆژەیە كراوەتەوە و، بەمەیش ئەنقەرە پەیامی ئەوەی بە بەغدا گەیاندووە، كە ئەم پرۆژە ستراتیژییە بەبێ هەماهەنگی و یارمەتیی هەرێمی كوردستان سەختە سەر بكەوێت. هەر لەم چوارچێوەیەدا عێراق و توركیا ڕێک كەوتوون لەسەر كردنەوەی نووسینگەیەكی هاوبەش بە مەبەستی بەدواداچوونی پڕۆژەی ڕێگەی گەشەپێدان. ئەم هەنگاوەیش ئەوە دەردەخات كە توركیا زۆر بەجددی كار لەسەر جێبەجێكردنی ئەم پرۆژەیە دەكات. بەشداریپێكردنی هەرێمی كوردستانیش لەم پرۆژەیەدا لە ڕووی ئابووری و دارایی و سیاسییەوە هەنگاوێكی گرنگ و ستراتیژییە.

شەشەم: لایەنی ئەمنی و پاراستنی سەقامگیریی هەردوو لا بابەتێكی تر بوو لەو بابەتانەی كە لە سەردانەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ ئەنتالیا خرایە بەر باس. ئەنقەرە چەندان ساڵە بەدەست بابەتی بوونی چەكدارانی پەكەكەوە لەسەر خاكی عێراق و هەرێمی كوردستان، دەناڵێنێ، بۆیە لە هەر كۆبوونەوەیەكی دووقۆڵیدا كە لە نێوان بەرپرسانی توركیا و عێراق و هەرێمی كوردستان ئەنجام بدرێت، ئەوە بەبێ یەك و دوو ئاماژە بە پرسی چالاكییەكانی پەكەكە دەكرێت لە عێراق و هەرێمی كوردستان. بەهۆی ئەوەی كۆڕبەندی دیپلۆماسیی ئەنتالیا 2024، ئامانجە سەرەكییەكەی بریتییە لە گەڕان بە دوای ڕێگە دیپلۆماسییەكان بۆ چارەسەركردنی كێشە و گرفتەكان، بۆیە لە نێوەندى چاوپێكەوتنە دووقۆڵییەكان ئاماژە بە ڕێگەكانی چارەسەركردنی دیپلۆماسی و ئاشتییانە بۆ ئەم پرسەیش كراوە. ئەم هەنگاوەی توركیاش بەبێ هەماهەنگیی هەرێمی كوردستان سەركەوتوو نابێت.

.شه‌ممه‌” (٢-٣-٢٠٢٤) به‌ڕێز نێچيرڤان بارزانى سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان و به‌ڕێز ياشار گوله‌ر وه‌زيرى به‌رگريى توركيا، له‌ کۆڕبه‌ندی دیپلۆماسیی ئەنتالیا (٢٠٢٤) لە تورکیا”

دەستووری عێراقیش ڕێگە بە هیچ لایەن و گرووپێكی چەكدار نادات بۆ هێرشكردنە سەر وڵاتانی دراوسێی عێراق. واتە لە چوارچێوەی دەستووری عێراق، دەكرێ هەرێمی كوردستان هاوكاریی وڵاتانی دراوسێی بكات لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو گرووپە چەكدارانەی كە لە خاكی هەرێمی كوردستان و عێراقەوە هێرش دەكەنە سەر وڵاتانی دراوسێ. ئەم جۆرە چاوپێكەوتن و بەشداریكردنانە لەم جۆرە كۆڕبەند و كۆنفرانسانە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و هەرێمی، زۆر گرنگن بۆ ئەوەی لایەنەكان زیاتر هەماهەنگیی یەكتر بكەن لەسەر بنەمای بەرژەوەندیی باڵای سەرجەم لایەنەكان و، دەكرێ چاوپێكەوتنی نێچیرڤان بارزانی و یەشار گولەر وەزیری بەرگریی توركیا لەم چوارچێوەیەدا هەڵسەنگاندنی بۆ بكرێت.

لە كۆتاییدا دەبێ ئەمە بەردەوام لەبەرچاو بگیرێت كە هەرێمی كوردستان، بەتایبەت لە قۆناغی ئێستادا، پەیوەندییە دیپلۆماسییەكانی خۆی لەگەڵ وڵاتانی جیهان لە بەرزترین ئاست ڕابگرێت و بە هیچ شێوەیەك هیچ هەنگاوێك نەنێت كە زیان بەم پەیوەندییانە بگەیەنێت، چونكە تاكە دەرچەی هەرێمی كوردستان بۆ ڕزگاربوون لە گوشاری لایەنە سیاسییە شیعەكان و تاران بریتییە لە پەرەدان بەم هەوڵ و پەیوەندییە دیپلۆماسییانەى كە لە ماوەی ڕابردودا لەگەڵ وڵاتانی جیهانی بەستوویەتى؛ چونكە ئێستا دەتوانین بڵێین: دۆستی كورد تەنیا چیاكان نین، بەڵكوو لە پاڵ چیاكان، دۆستی هەرێمی و نێودەوڵەتیشی هەن.