هەڵبژاردنی 2025: گرنگترین ئاماژە و دەرەنجامەكانی بازنە سوننی و شیعییەكان
د. یاسین تەها، پسپۆڕ لە مێژووی ئایینزا ئیسلامییەکان و شارەزا لە کاروباری عێراق
پرۆسەی هەڵبژارنی گشتی لە عێراق بەبێ كێشەیەكی ئەوتۆ، ئاسایی وەك پێنج خولەكەی پێشوو بەڕێوە چوو، بەڵام ئەنجامە بەرایی و دەرهاوێشتەكانی لە ئێستادا جێگەی لێكدانەوە و مشتومڕی جۆراوجۆرن. ئەم شرۆڤەیە لەسەر گرنگترین ئاماژە و دەرەنجانی پاش دەركەوتنی ئەنجامە بەرایییەكان لە بازنەی شیعی و سوننەكان هەڵوێستە دەكات، كە لێكەوتە و كاریگەریشیان لەسەر هەرێمی كوردستان هەیە؛ چ لە پێكهێنانی حكوومەت، چ لەسەر ئاراستەكردنی سیاسەتە گشتییە فیدراڵییەكان.
1_ بازنە شیعييەكان:
مشتومڕی یەكەمی عێراق و یەكەمی شیعە
بەپێی ئەنجامە بەرایییە ڕاگەیەنراوەكان لیستەكەی سوودانی (ئاوەدانكردنەوە و گەشەپێدان) سوپرایزی هەڵبژاردنە؛ بەو پێیەی یەكەم بەشداریكردنییەتی بەو ناونیشان و پێكهاتەیە لە هەڵبژاردندا. ئەم هاوپەیمانییە بە بردنەوەی 46 كورسی لە كۆی نزیكهی 187 كورسیی بەركەوتەی لیست و هێزە شیعەكان، یەكەم بوون[1]. جیا لەوەیش، زیاتر لە ملیۆنێك و 317 هەزار دەنگی لە عێراقدا بەدەست هێنا. لەسەر ئاستی سەرۆكلیستە كاندیدەكانیش سەرۆكەكەی كە “محەمەد شیاع سوودانی”یە، كۆتاییی بە مشتومڕێكی چەند مانگە هێنا لەسەر پێگەی “یەكەمی بەغدا”، ئەویش لە ڕێگهی بەدەستهێنانی زیاتر لە 91 هەزار دەنگ. بەمەیش پێش حەلبووسی، سەرۆكی تەقەدومی سوننە (71 هەزار دەنگ) و نووری مالیكی، سەرۆكی دەوڵەتی یاسای شیعە (68 هەزار دەنگ) كەوت[2].
ئەم ژمارەیە و ڕێژەی دەنگەكانی سوودانی و لیستەكەی، دەرفەتی ئەوەیان پێ دەدا خۆیان بە یەكەمی عێراق و پانتاییی شیعییش ڕابگەیەنن و لەپاش دەركەوتنی ئەنجامەكانیشەوە هەمان شتیان کرد. سوودانی ڕای گەیاند ژمارەكانی ئەوان “تا ئێستا هیچ قەوارەیەکی سیاسی لە هیچ هەڵبژاردنێکدا پێی نەگەیشتووە”[3]. بەڵام بەپێی ئاماژەكان ئەم یەكەمبوونە زۆر جێگەی متمانە نییە و جێگیریش نییە، بەڵكوو لە بەردەم چەند مەترسی و لەمپەر و ئەگەرێكدایە كە سەرەكیترینیان بریتین لە:
_ یەكەمبوونی سوودانی وەك بەربژێر كە نزیكەی 92 هەزار دەنگە لە بەغدا، زۆر یەكلاكەرەوە و ژمارەیەكی گەورە نییە بەراورد بە 721 هەزار دەنگەكەی مالیكی لە 2014. هەرچەندە بارودۆخی هەردوو هەڵبژاردنەكە جیاوازە و نێوانیشیان زیاتر لە 11 ساڵە، بەڵام دەكرێت ئەمە بە لاوازیی كاریزما و كەسایەتیی سیاسیی سوودانی یان لاوازیی پێگە جەماوەرییهكهی لێك بدرێتەوە؛ بەڵام هەیشن، دەیگهڕێننەوە بۆ گۆڕانی میزاجی دەنگدەری عێراقی (شیعی) لە گەڕان بەدوای سیمبول و كاریزماتیكەوە بەرەو ئاڕاستەی دیکە.[4]
_ قهرهباڵغی (تێكهڵوپێكهڵی)ی هاوپەیمانێتییەكەی سوودانی و درزە زۆرەكانی پێكهێنانی؛ بە جۆرێك دەگوترێت لە كۆی ئەو 46 كورسییەی كە سوودانی بەدەستی هێناوە، دەوروبەری 30 كورسییانی بەتەواوی بۆ دەمێنێتەوە- ئەوانی دیكە دەچنە ناو لیستە شیعەكان. لەم نێوهیشدا باسی ئەوە هەیە پاش دەركەوتنی ئەنجامەكان هەندێكیان (پێنج كاندیدی براوە) بۆ ئەو مەبەستە چوونەتە نێو دانوستانەوە لەگەڵ ڕكابەرەكانی سوودانی و، ئامادەیییان دەربڕیوە بۆ دەنگدان بچنە پاڵیان[5].
دەركەوتنی “فالح فەیاز”ی هاوپەیمانی سوودانی لەگەڵ “قەیس خەزعەلی”، سەرۆكی عەسائیب، پاش ڕاگەیاندنی ئەنجامە بەرایییەكان، پرسیاری ئەوەی لە ساڵۆنە سیاسییەكانی بەغدا دروست كردووە كه: ئاخۆ ناوبراو سوودانی بە هەمان دەردی عەبادی نابات و وەك ئەو لێی جیا نابێتەوە (2018)؟ ئەگەر ئەمەیش لە “فەیاز” یان “ئەحمەد ئەسەدی” ڕوو بدات، درز و كەلێنی گەورە لە پرۆژەكەی “سوودانی”دا دروست دەكات.
_ بەهۆی ئەوەی یاسا و نەریتە سیاسی و دادوەرییەكانی عێراق دەرفەت بە دروستكردنی “گەورەترین فراكسیۆن” لەپاش هەڵبژاردن دەدات، یەكەمبوونی سوودانی، چ لەسەر ئاستی شیعە و چ لەسەر ئاستی نیشتمانیی عێراقیش قهرهباڵغ و دەڵەمەیە، بەتایبەت ئەگەر هێزەكانی “چوارچێوەی ههماهەنگی” بەبێ سوودانی خۆیان ڕێك بخەنەوە و “گەورەترین فراكسیۆن” ڕابگەیەنن.
ئەم هەنگاوە ئەگەرچی تا ڕاددەیەكی زۆر ڕەخنەی لەسەرە و بەدژ بە دیموكراسی لێك دەدرێتەوە، بەڵام لە 2010 بەرامبەر یەكەمبوونی “لیستی ئەلعێراقییە”ی “ئەیاد عەللاوی” پەیڕەو كراوە و كاریشی پێ كراوە.
_ بەپێی داتا بەردەستەكان و بانگەشەكانی لیستە براوەكانی چوارچێوەی ههماهەنگیی شیعە، ئەوان لە دەرەوەی سوودانی 120 كورسییان بەدەستەوەیە؛ دەتوانن بەبێ سوودانییش ببنە “گەورەترین فراكسیۆن” و، بەرنامەیشیان هەیە ئەم كارە بكەن و لە یەكەم دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەران ڕای بگەیەنن”[6].
ژمارەی كورسییەكانی هێزە شیعەكانیش بەراورد بە سوودانی، كە نزیكەی سێ هێندەیە، لە بەرژەوەندیی سەرۆكوەزیراندا نییە، مەگەر لەگەڵ تەواوكەری دیكەی سوننە و كورددا پەنا بۆ سیناریۆی سێیەكی پەكخەر ببات، یان هەوڵی دروستكردنی زۆرینەیەكی هاوئاست بدات لەنێو 329 كورسییەكەی پەرلەمان؛ هەمان ئەو یارییەی “چوارچێوەی شیعی” لە 2021 لەگەڵ سەدر و زۆرینەكەیدا لە هەڵبژاردنی سەرۆككۆمار كردیان. ئەمەیش كێشە و لەمپەری لەبەردەمە و، پێ ناچێت لیستەكان ڕیسكی ئەوە بكەن درز و كەلێن لەنێوخۆی ماڵی شیعیدا دروست بكەن و باجدان و ئەزموونی پارتی و حەلبووسییش لە 2021 هەر ڕێگرە.
_ تێكڕای هێزە شیعەكانی ناو چوارچێوەی شیعی (120 كورسی)، نیمچەكۆدەنگی و پێداگرییەكیان هەیە ڕێگری لە وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆكوەزیران لەلایەن سوودانییەوە بكەن؛ ئەمەیش پێچەوانە و دژی پرۆژەی لیستی ناوبراوە (ئاوەدانكردنەوە و گەشەپێدان) كە لە بنەڕەتەوە لەسەر بەرنامەی ویلایەتی دووەم بنیات نراوە و بەبێ ئەوە دەشێت پارچەپارچە ببێت یان ئامانج لەدەست بدات.
_ بژاردەكانی سوودانی سەختن و دۆخی خۆیشی زۆر باش نییە، چونكە دیاریكردنی سەرۆكوەزیران بەبێ “چوارچێوە شیعی” زۆر قورسە ئەگەر مەحاڵ نەبێت. بەهۆی خراپیی پەیوەندییەكانی سوودانییش لەگەڵ هەندێك لە سەركردەكانی چوارچێوەی شیعی (مالیكی بە نموونە)، ئەگەری لێكگەیشتنیان كەمە. هەروەها گوشاری ئێرانی و ناوخۆیی هەیە بۆ یەكگرتنی لیستە شیعەكان. لەم حاڵەتەیشدا ڕازیبوونی سوودانی بە مەرج و بەندوباوەكانی چوارچێوەی شیعی بۆ قبووڵكردنی بە ئەندام لەگەڵیان، دەشێت دەستبەرداربوونی پۆستەكەی لەخۆ بگرێت[7].
_ سوودانی هەندێك دۆسیە و داوای یاساییی دواخراوی لەسەرە، كه دەشێت ببنە لەمپەر له بەردەمی، یان بۆی زیندوو بكرێنەوە، لەوانەیش: دۆسیەی گوێگرتن لە پەیوەندییە تەلەفۆنییەكانی سەركردەكانی چوارچێوەی شیعی، لەگەڵ سكاڵاكانی پەیوەست بە بەكارهێنانی دارایی و ژێرخانی حكوومەت بۆ لیستەكەی، كە سەرجەمیان بەپێی لێدوانی سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەری، لە لێكۆڵینەوەی دادگهدان و دانەخراون[8]. جگە لەوەیش لە ماوەكانی ڕابردوودا دەیان دۆسیە و سكاڵا دژی بڕیارەكانی سوودانی ئامادە كراون و، هەندێك لەوانەیش جووڵاندنی داوای یاساییی تێ دەكەوێت؛ ئەمەیش كێشە و گرێوگۆڵ بۆ سوودانی دروست دەكات.
_ ئەگەری پەیداكردنی پاڵێوراوێكی دیكهی جێگرەوەی سوودانی لەسەر بنەمای سازان؛ ئەمەیش لە سۆنگەی ئەوەی بنەمای كاندیدكردن بۆ پۆستی سەرۆكایەتیی وەزیران، پێكهاتن و سازانە نەك ژمارە و ڕێژەی دەنگ و، ئەم پۆستە لەلایەن دەنگدەرانەوە یەكلایی ناكرێتەوە بەڵكوو كاری لیست و هێزە براوەكانە. ئەمەیش بەڕوونی لە كازمی (2021)، عەبدولمەهدی (2019) و حەیدەر عەبادیدا (2014) بەرجەستە بووە؛ تەنانەت دەگوترێت هەردوو ویلایەتەكەی مالیكییش (2005_2014) هەر لەسەر بنەمای سازان بووە نەك زۆرینەیی و ژمارەی دەنگ و كورسییەكانی.[9]
_ هێزە تەقلیدییەكانی شیعە سەرۆكوەزیرانی ماسك یان جێبەجێكاریان دەوێت نەك كەسایەتییەكی خاوەن پێگەی سیاسی و پەرلەمانی كە منەتی پێیان نەبێت. لە ماوەی 10 ساڵی ڕابردوویشدا ئەمەیان كردووە بە نەریت و لەپاش مالیكی سەرۆكوەزیرانەكانی دیكە هەروا كاندید كراون: عەبادی، عەبدولمەهدی، كازمی، سوودانی.
سەرباری ئەم ئاڵنگاری و لەمپەرانەیش هێشتا چانسی سوودانی سفر نییە و بڕێك دەرفەت و چانس و كارتی بەدەستە، لەوانەیش:
_ ناجۆری و فرەجەمسەریی هێزەكانی چوارچێوەی شیعی و هەبوونی بەریەككەوتن و دژیەكی لە خواست و چاوەڕوانییەكانیان، بەتایبەت لە دۆسیەكانی ڕێكخستنەوەی حەشدی شەعبی، پەیوەندی لەگەڵ سووریا، دابەشكردنی دەستكەوتەكانی پاش هەڵبژاردن و زۆر دۆسیەی دیكەی هەڵپەسێردراو. ئەمەیش وا دەكات لەسەر كاندیدێكی جێگرەوەی سەرۆكوەزیرانی ئێستا، بەئاسانی نەگەنە ڕێككەوتن.
_ قورسیی دیاریكردنی جێگرەوەی سوودانی؛ كە ئەگەرچی بڕیارەكە بەدەست هێزە شیعەكانی چوارچێوەیە بەڵام تێپەڕاندن و گەیاندنی ئەو پاڵێوراوە دیاریكراوە بە كورسیی سەرۆكایەتیی وەزیران بە ڕەزامەندیی هەندێك لایەنی دیكەوە پەیوەستە، لەوانەیش: تاران، واشنتۆن، نەجەف (سیستانی و سەدر)، لەگەڵ ڕەزامەندیی نوێنەرایەتیی سیاسیی كوردی و سوننی- ئەمەیش هەروا ئاسان نییە.
_ سوودانی وەك بژاردەیەكی سیاسیی تاقیكراوەی بەردەست، چانسی زیاترە بەراورد بە هەر بژاردەیەكی دیكە كە هەندێكیان سزا، یان ڤیتۆی ئەمریكایان لەسەرە، وەك: فالح فەیاز، هادی عامری، مالیكی. بەو پێیەی وەرگرتنی پۆستی سەرۆكوەزیران لەلایەن هەر یەك لەمانەوە، لای هەندێك ناوەندی ئەمریكی مانای سەركەوتنی ئێران دێت لە دۆسیەی عێراقدا[10].
هەڵكشانی پێگەی گرووپە چەكدارەكان
لە هەڵبژاردنی گشتیی 2025دا هێزە شیعە چەكدارەكان بەراورد بە پێگەی پێشوویان، پێشڕەویی بەرچاویان تۆمار كرد. لەم بهینهیشدا بەپێی هەندێك لەو داتایانەی بەردەستن، چوار گرووپی چەکداری شیعە 58 کورسییان بەدەست هێناوە، کە 17.6%ی کورسییەکانی خولی شەشەمی پەرلەمان دەكات و، دەشێت ژمارەكە لەوەیش زیاتر بێت ئەگەر گرووپە چەكدارەكانی نێو لیستە مەدەنییەكانی دیكە ئەژمار بكەیت كە هەندێكیان لەگەڵ سوودانی خۆیدان. گرووپە شیعە سەركەوتووە دیارەكان بریتین لە[11]:
_لیستی “الحقوق” کە باڵی سیاسیی کەتیبەکانی حزبوڵڵای عێراقییە ( 6 کورسی).
_ بزووتنەوەی “الصادقون” کە باڵی سیاسیی “بزووتنەوەی عەسائی”بە (27 كورسی).
_ “لیستی هاوپەیمانیی خەدەمات” کە سەر بە “کەتیبەکانی ئیمام عەلی”یە (5 كورسی).
_ لیستی ڕێکخراوی بەدر ( 19 کورسی).
_ بزووتنەوەی بابلیۆن (2 كورسی).
ئەم هەڵكشانەی گرووپە چەكدارەكانی شیعەیش وای كردووە هەندێك لە سوننە دژەئێرانییەكان، بە سەركەوتنی “قائانی” بیدەنە قەڵەم و هەندێكی دی بە ئەنجامێكی چاوەڕوانكراوی هەژموونی چەك و پارە و نفووزی گرووپەكان. بەڵام لەنێو هۆكارەكاندا دووان زۆر بەرچاون و پەیمانگهیەكی ئەمریكی، بە هۆكاری سەرەكیی داناون:
_ غیابی “سەدر”، وەك ڕكابەرێكی بەهێزی هێزە شیعەكان و ئەو بۆشایییهی دروستی كردووە.
_ هەمواركردنی یاسای هەڵبژاردن (2023) كە سیستهمی ڕێژەییی درێژخایەنی گێڕایەوە بۆ عێراق و، ڕێگە بە گواستنەوەی دەنگی زیادەی سەرۆكلیست و بەربژێرە براوەكان دەدات بۆ پاش خۆیان لە هەمان لیست بەپێچەوانەی یاساكەی 2021[12].
هەڵكشانی دەنگ و كورسییەكانی گرووپە چەكدارەكان، سەنگ و كاریگەرییشیان لە پێكهێنانی حكوومەتدا زیاتر دەكات؛ هەندێك لەو هێزانەیش (كەتیبەكانی حزبوڵڵا) پێشوەختە مەرج و بەندوباوی خۆیان لەسەر كاندیدانی سەرۆكایەتیی كۆمار و هەندێك پۆستی تری سیادی و سیاسی ڕاگەیاندووە[13]. ڕاگەیاندنی ئەمەیش، جۆرێكە لە هەژموون بەسەر بڕیاری سیاسی لە دەرەوەی ژمارە و قەبارە دەرچووەكانی ناو سندووقەكانی دەنگدان.
پاشەكشەی مالیكی و هەڵكشانی خەزعەلی
هاوشانی دەركەوتنی سوودانی وەك لیستێكی ڕكابەر لەنێو شەقامی سیاسیی شیعیدا، دیاردەی هەڵكشانی مووشەكئاسای كورسییەكانی بزووتنەوەی عەسائیبیش جێگەی سەرنج و لێكدانەوەن و، هەندێك ئەم هێزە بە براوەی گەورەی هەڵبژاردنەكان دەدەنە قەڵەم. لە بەرامبەر ئەم هەڵكشانەی عەسائیبدا لە كورسییەكەوە بۆ 15 و پاشان 27 لە سێ هەڵبژاردندا، كورسییەكانی لیستەكەی مالیكی (28 كورسی) سەرباری زیادبوونی دەنگەكانی بە ڕێژەی 250 هەزار، نزیكهی 10 كورسی پاشەكشەی كردووە[14]. ئەم هەڵكشانەی بزووتنەوەی عەسائیب، قووتكردنەوەی ڕكابەرییەكی توندە بۆ زەعامەتی مالیكی لە لایەك و كێشەیەكی جددیشە بۆ جەماوەریبوونی سەدرییەكان لە لاكەی دیكەوه؛ چونكە ئەو ژمارەیه بەپێی ئاماری ماشێنی هەڵبژاردنی بزووتنەوەكە دەنگی وەدەستهاتوویان لە 760 هەزار پترە- ئەمەیش نزیكیان دەخاتەوە لە دەنگی سەدرییەكانی هەڵبژاردنی 2021 .[15] بەهۆی ئەوەیشی بازنەی كاركردن و جەماوەری عەسائیب و سەدرییەكان نزیكە و مەرجەعی مەزهەبیی هەردووكیان “محەمەد سادق سەدر”ی باوكی موقتەدایە و عەسائیب لە هەناوی سەدرییەكانەوە دەرچوون، دەشێت وردە وردە و لە هەندێك ناوچە ببنەوە جێگرەوەیان.
بەپێی بەرنامەی ڕاگەیەنراوی بزووتنەوەی عەسائیب، ئهوان لە 2029 كاندیدیان بۆ سەرۆكایەتیی وەزیران دەبێت؛ ئەگەر بەم ڕێژەیەیش هەڵبكشێت، دەشێت بە ڕێژەی زۆر هێزە تەقلیدییەكانی شیعە بخەنە پاش خۆیان. لە ئێستایشدا شان بە شانی 28 كورسییەكەی مالیكی كە بەشێكی هی هاوپەیمانییە (12 فەزیلە و 6 كەتیبەكانی سەییدولشوهەدا)، 27 كورسییەكەی عەسائیبیش سەرباری ئەوەی هاوپەیمانیی تاكەكەسیی تێدایە كە هەیانە سوننەی سەڵاحەددینن، بە سەركردایەتیی خەزعەلی، قسەی كاریگەریان لە بڕیاری چوارچێوەی شیعیدا دەبێت و لێ ناگەرێن گۆڕەپانەكەی بۆ چۆڵ بێت.
لاوازبوونی هەژموونی سەدر
یەكێك لە سەرەكیترین دەرهاوێشتە نادیارەكانی هەڵبژاردن، دەشێت لاوازبوونی كاریگەریی سەدر بێت بەرامبەر بە ڕكابەرانی لەنێو چوارچێوەی شیعی. پێداگری و تێكۆشانی زۆری ناوبراو بۆ بایكۆتكردن، نەبووە هۆی دروستكردنی كێشەی ئەوتۆ بۆ پرۆسەكە؛ نەك هەر ئەوە بەڵكوو بەپێچەوانەی هەڵبژاردنی 2025 ڕێژەی ڕاگەیەنراوی بەشداریكردنی ئەوانەی بایۆمەترییان كردووە لە دەنگدان كە 56% بوو، بە ڕێژەی 15% زیاتر بوو لە 41%ی دوا هەڵبژاردن كە بە بەشداریی سەدرییەكان بەڕێوە چوو (2021)[16]. لەبارەی ئەم لاوازبوونەی كاریگەریی بانگەوازی سەدریشەوە بۆ بایكۆتكردن، چەند پێدراوێك هەن، دەشێت بەرچاووڕوونی لەبارەی هۆكارەكەی بدەن:
_ بەر لە هەڵبژاردن “نووسینگەی سیستانی” هەردوو بژاردەی بایکۆتکردن و بەشداریکردنی لە هەڵبژاردن بۆ دەنگدەری شیعە ئاسایی کردەوە؛ ئەمەیش بە پاڵپشتیی بایكۆتەكەی سەدر وەك بژاردەیەك لێك درایەوە. بەڵام لە ڕۆژی هەڵبژاردندا (11/ 11)، بریکارەکەی سیستانی لە کەربەلا، “عەبدولمەهدی كەربەلایی”، دەنگی دا و لە “كەناڵی كەربەلای عەتەبەی حسێنی”یشەوە هانی بەشداریکردنی دەدا. ئەمەیش سەدری ناچار كرد بە نامەیەکی گلەیی، ناڕەزایەتی و دەردەدڵی لەو هەڵوێستە بكات[17].
_ زیاتر لە دوو ملیۆن دەنگدەری نوێی شیعە مافی دەنگدانیان بۆ یەكەم جار وەرگرتووە؛ ئەمەیش وای كرد ڕێژەی دەنگدەرانی لیستە شیعەكان لە بازنە و پارێزگا شیعەكاندا بۆ پێنج ملیۆن دەنگ بەرز ببێتەوە.[18]
_ كاریگەریی جەمسەرگیری سوودانی _ مالیكی لە هاندانی بازنە شیعەكان بۆ بەشداریكردن.
_ ڕێژەی فەرمانبەرانی سوودمەند لە دەوڵەت بە دەوروبەری پێنج ملیۆن كەس زیاترن؛ ئەمانەش خۆیان و خێزانەكایان بە ملیۆنەها كەس دەخەمڵێنرێن. ئاسایییە 12 ملیۆن دەنگدەر لەم ملیۆنەها كەسەیش بەشداریی پرۆسەكە بكەن؛ بەو پێیەی بە پێكهاتنی حكوومەتەوە پەیوەندیدارن.
– ڕکابەریی نێو لیستە شیعییە فرەجۆرەکان توند بوو، ئەمەیش هاندەرە بۆ جووڵاندنی بنکەی جەماوەری و، هەریەک لەو لیستانەیش چەند گرووپ خەڵک لێیان سوودمەندن.
ئاوابوونی خۆری تشرینی و مەدەنییەكان
بەپێچەوانەی هەڵبژاردنی 2021 پەرلەمانتارە تشرینییەكان (بزووتنەی ئیمتیداد بەتایبەتی) چانسی گەیشتنەوەیان بە پەرلەمان لەدەست دا و ژمارەی دەنگەكانیان زۆر كەم و لاواز بوو.[19] شان بە شانی ئەوانیش ڕەوتە مەدەنییەكان “گەورەترین دۆڕاوی” پرۆسەی هەڵبژاردن بوون، لەوانەیش: “لیستی بەدیل” و “هاوپەیمانیی مەدەنیی دیموكراسی” كە حزبی شیوعییشیان تێدا بوو[20].
ئەم لیستانە كە لە هەڵبژاردنی پێشوودا ڕكابەری هێزە تائیفی و مەزهەبییەكان بوون و لە سایەی یاسای پێشوو سوودمەندی فرەبازنەیی (83 بازنە) بوون لەسەر حسابی هێزە شیعەكان، بەم هۆیەیشەوە لە پارێزگاكانی ناوەڕاست و باشووری عێراق 43 كورسییان وەك كاندیدی سەربەخۆ لە هێزە شیعەكان برد[21]، ژمارەیەكی بەرچاویش لەوانە دژی ئەجێندای هێزە مەزهەبییەكان دەجووڵانەوە، لەوانەیش سەجاد سالم؛ بەڵام لەم هەڵبژاردنە و لە سایەی یاسای هەمواركراوی نوێدا سەرجەمیان چانسی گەیشتن بە پەرلەمانیان لەدەست دا.
2_ بازنە سوننەكان:
بەپێی هەندێك ئامار، ژمارەی كورسیی وەدەستهاتووی لیستە سوننەكان، 77 كورسییە لە كۆی 329ی ئەنجومەنی نوێنەران و، هی لیستە كوردییەكانیش 56 كورسی [22]. بەڵام هەندێك لە چاودێرانی سوننە پێیان وایە ئەو ژمارانەی بۆ كورسییە سوننەكان دەگوترێت و دەخرێتە ڕوو ورد نین، چونكە دەوروبەری 15 پەرلەمانتاری لیستە شیعی و كوردییەكان هی ناوچە سوننەنشینەكانن (نەینەوا، سەڵاحەددین، بەسرە، بابل، واست)؛ ئەمە جگە لەوەی 1/ 3ی دەنگەكانی سوودانی لە بەغدا لە ناوچە سوننەكانی بەغدا پێی دراوە .[23]
لە ناو بازنە و پارێزگا سوننەكاندا نەخشەی هێز بەم جۆرە پەرتەوازە و دابەش بووە:
_لیستەكەی حەلبووسی و پاشكۆكانی، پارێزگاریی لە پێشەنگی و یەكەمبوونی محەمەد حەلبووسی، سەرۆكی پێشووی پەرلەمان و هاوپەیمان و تەواوكەرەكانی كردووە (33 كورسی)، بەبێ ئەوەی ببێتە زۆرینەی ڕەهای پێكهاتەكە و 50+1ی كورسییە سوننەكان ببات.
_ دووەم، بوونی لیستی عەزمی موسەننا سامەڕایی بەرچاوە بە ڕێژەی 17 كورسی. هاوشێوەی حەلبووسی، پەیوەندیی سامەڕاییش لەگەڵ هێزە شیعەكان خراپ نییە.
_ پاشەكشەی بەرچاوی لیستەكەی خەمیس خەنجەری نزیك لە توركیا و قەتەر بۆ 9 كورسی، ڕەنگە سوپرایزی گەورەی ناو سوننەكان بێت و لەگەڵ دوو هاوپەیمان ئەوجا دەگەنە 11 كورسی.
_ لە پلەكانی دواتردا هاوپەیمانییەكەی سابت عەباسی، وەزیری بەرگری، دێت كە سوننەیەكی توركمانە (الحسم) كە 6 كورسیی بەدەست هێناوە. بەدوای ئەمانەیشدا وردەلیستە لۆكاڵییەكانی پارێزگاكانی نەینەوا و سەڵاحەددین و شارەكانی تر دێن كە پرۆژەی تاكەكەسی و ناوچەیین.
بەپێچەوانەی پێشبینییەكانەوە لیستە سوننەكان لە پاشەكشەی سەدر سوودمەند نەبوون و، چاوەڕوان دەكرا هیچ نەبێت بەهۆی بایكۆتی سەدرەوە لە بەغدا بگەنە 30 كورسی، كەچی 22یان بەدەست هێنا؛ لە كاتێكدا لە ئەنجومەنی پارێزگای پایتەخت تێكڕا 26 كورسییان هەیە. لەنێو دۆڕاوەكانی لیستە سوننەكانیشدا كەسایەتیی ناودار هەبوون، لەوانەیش: مەحموود مەشهەدانی و سەلیم جبووری، سەرۆكی پێشووی پەرلەمان، هەروەها ئەحمەد فەكاك و فەلاح زێدان كە پێشتر وەزیر بوون[24]. بەشێكی هۆكاری ئەمەیش بۆ بایكۆتی بەرچاوی نێو بازنە سوننەكان و لاوازیی متمانەی سیاسییان دەگەڕێتەوە.
لەبارەی هۆكاری پاشەكشهی چاوەڕواننەكراوی لیستەكەی خەمیس خەنجەریشەوە، كە خۆی وەك بەرگریكارێكی سەرسەختی پرسە سوننەكان دەخاتە ڕوو، لێكدانەوە و بۆچوونی جۆراوجۆر هەن؛ لە كاتێكدا خۆیان چاوەڕوانی بەدیهێنانی 18 كورسی بوون. یەكێك لەو هۆكارانە دەخرێتە ئەستۆی شكستی تیمی هەڵبژاردنی خەنجەر و نەزانینی بەكارهێنانی ئەو یارییانەی ڕكابەرەكانی بەكاری دەهێنن[25]. لە دەرەوەی ئەمەیش باس لە گۆڕانی میزاجی دەنگدەری سوننە و دەرچوونی لە قاوغی گوتاری تائیفی هەیە بەرەو بەرژەوەندیخوازی و پراگماتیزم.
هاوشێوەی شیعەكان، كێشەی گەورەی لیستە سوننەكانیش بریتییه لە پەرتەوازەیی، فرەجەمسەری، بەریەككەوتنی سپۆنسەرە هەرێمایەتییەكانیان و نەبوونی دیدگهیەكی ڕوون لەسەر ئامانجە دوورمەوداكانیان. سەرباری ئەمەیش ئەم لیستانە لەسەر ئاستی كەركووك بەهۆی گوتاری قەومییەوە بۆ یەکەم جار هێندەی لیستەکانی پێکهاتەی کورد کورسیی پارێزگای کەرکووکیان بەدەست هێنا (5 بەرامبەر 5)؛ جگە لە گوتارە قەومییەكەی لیستە عەرەبییەكانیش، لێكدانەوەی دیكە هەن بۆ ئەم یەكسانبوونە، لەوانەیش: پەرتەوازەییی سیاسیی لیستە كوردییەكان و فرەیییان. لەپەنا ئەمانەیشدا دابەزینی ڕێژەی دانیشتووانی كورد، دەشێت ڕۆڵی هەبێت، چونكە بەپێی هەندێك بەدواداچوون لەو پارێزگایە ڕێژەی دانیشتووانی كورد لە 20 ساڵی ڕابردوودا لە 54% دابەزیوە بۆ دەوروبەری 45%[26].