د. یاسین تەها، دکتۆرا لە مێژووی ئایینزا ئیسلامییەکان
بڕیارە ساڵی داهاتوو (2025) عێراق بچێتەوە ناو هەڵبژاردنی گشتیی ئەنجومەنی نوێنەران، ئەمەیش واتە چوونەوەناو گێژاوی پێكهێنانەوەی حكوومەت و مشتومڕی یەكلاكردنەوەی بەربژێری سەرۆكایەتیی وەزیران كە گرێی گەورەی ماڵی شیعی و پرۆسە سیاسییەكەیە. هەرچەندە دەوروبەری 20 مانگی ماوە بۆ وادەی ئەو وێستگە دەستوورییە، بەڵام ئەمساڵ (2024) بناغەیەكی یەكلاكەرەوەیە بۆ ئامادەسازی و نەخشەڕێژیی پرۆژە سیاسییەكانی ساڵی داهاتوو كە هەڵمەتی هەڵبژاردن لەخۆ دەگرێت. ئەم شرۆڤەیە لەسەر بەرنامە و هەوڵی محەمەد شیاع سوودانی بۆ خۆسەلماندن لە دەرەوەی هەژموون و عەبای هێزەكانی “چوارچێوەی شیعی” هەڵوێستە دەكات، هەروەها تیشك دەخاتە سەر لەمپەر و ڕێگری و دەرفەتەكانی بەردەم كارەكتەری سیاسیی سەرۆكوەزیرانی ئێستا.
بنكەی سیاسیی سوودانی
لە پاش كەوتنی ڕژێمی بەعس لە 2003 تا كۆتاییی 2019 محەمەد شیاع سوودانی كادری حزبی دەعوە و نوێنەری لیستەكەی مالیكی بوو (دەوڵەتی یاسا) لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراق، بەڵام دوو مانگ پاش تەقینەوەی ناڕەزایییەكانی تشرین (2019)، ناوبراو دەستلەكاركێشانەوەی لە ڕیزەكانی حزبی دەعوە ڕاگەیاند و جەختی كردەوە “ئینتیمای یەكەمی بۆ عێراقە.”[1] ئەم وازهێنانەی سوودانی كە لە خێزانێكی خاوەن قوربانیی حزبەكەیە، لە دەمی خۆیدا وەها لێك درایەوە؛ ئامادەكارییە بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆكوەزیران، چونكە ئەوكات گەنجە ڕاپەڕیوەكان دژی هەموو دەموچاوێكی حزبی و تاقیكراوە دەوەستانەوە. هەندێكیش پێیان وابوو وازهێنانەكە بەشێكە لە پلانی حزبی دەعوە بۆ دروستكردنی سێبەر و باڵی پەسەندكراو لەنێو شەقامی ڕاپەڕیوی ناوەڕاست و باشووری عێراق.
پلانەكەی سوودانی دەمودەست بەدی نەهات و پۆستی سەرۆكوەزیران بۆ مستەفا كازمی ڕۆیشت (نیسانی 2020)[2]؛ لە بەرامبەریشدا سوودانی وەك پەرلەمانتار مایەوە بە نوێنەرایەتیی قەوارەیەكی سیاسیی تایبەت بە خۆی بە ناوی “تیار الفراتین”. پاش كۆتاییهاتنی وادەی حكوومەتی كازمی و لە ئۆكتۆبەری 2022، محەمەد شیاع سوودانی بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكوومەت ڕاسپێردرا[3]. ئەوانەی سوودانییان پاڵاوت، “چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە” بوون، ئەم هێزە تەبیعات جۆراوجۆرانە لەژێر گوشار و بارودۆخێكی سیاسیی هاوشێوەی دانانی “كازمی”دا، ناچار بوون سوودانی ڕاسپێرن بۆ سەرۆكایەتیی وەزیران و بژاردەی بەردەمیان زۆر نەبوو، چونكە لە لایەك نەدەگەیشتنە ڕێككەوتن و، لە لاكەی تر هێشتا ئاسەواری خوێن و دووكەڵی پێكدادانە ناوخۆیییەكانی شیعە لەنێوان چەكدارانی سەدر و گرووپەكانی بریكاری ئێران لە كوچە و كۆڵانەكانی ناوچەی سەوزدا مابوو[4]. ئەمەیش دانانی سوودانی وەك سەرۆكوەزیرانى دۆخی ڕێكنەكەوتنی لایەنە شیعەكانی، كردە كارێكی ناچاری لەسەر هەمان شێوازی دانانی عادل عەبدولمەهدی (2018) و مستەفا كازمی (2020)، كە دوو سەرۆكوەزیرانی بێحزب و بێفراكسیۆن بوون لەنێو پەرلەمان.
بنكە سیاسی و پەرلەمانییەكەی سوودانی دوو بەشن: هەندێكیان لە حكوومەتدان و دۆستی نزیك یان هاوپەیمانی ئێرانن (دەعوە، بەدر، عەسائیب، حیكمە و…)، هەندێكی تریان لە دەرەوەی پرۆسەی سیاسیی عێراقن و ڕاستەوخۆ پەیوەستن بە سوپای پاسدارانی ئێرانەوە (كەتیبەكانی حزبوڵڵا و بزووتنەوەی نوجەبا و…). لەبارەی هاوكێشەی پەیوەندییشیان بە سوودانیی سەرۆكوەزیرانەوە، قەیس خەزعەلی، ئەمینداری گشتیی بزووتنەوەی عەسائیب، كە ڕۆڵی هەبوو لە كاندیدكردنەكە، جەختی كردەوە “هێزەكانی موقاوەمە” وەك بەڕێوەبەرێكی تەكنۆكرات تەماشای سوودانی دەكەن؛ بە شێوازێك كە ئاراستەی بڕیارە ئەمنییەكانی بەدەست “چوارچێوەی هەماهەنگی” بێت[5]. لە بەرامبەریشدا سوودانی پاش دەستبەكاربوون، ئاسانكاریی زۆری بۆ گرووپە شیعەكان كرد، لەوانەیش سپاردنی وەزارەتەكانی خوێندنی باڵا و كار و كاروباری كۆمەڵایەتی، بە دوو هێزی چەكداری شیعەی سزادراو لەلایەن ئەمریكا (عەسائیب و جوندولئیمام)؛ هەروەها ڕەزامەندیی لەسەر دامەزراندنی كۆمپانیای “مهندس” بۆ حەشدی شەعبی دا بە سەرمایەی 100 ملیار دینار (كۆتایییەكانی 2022)[6]، لەگەڵ بەخشینی زۆر ئیمتیازی تری حكوومی بە هێزە شیعە چەكدارەكان، بەتایبەت كە سەدر لە گۆڕەپانەكە ئامادە نەبوو و، بۆشاییی زۆری بۆ هێزە شیعە ڕكابەرەكان بەجێ هێشت.
پایەكانی پرۆژەی سیاسیی سوودانی
لە ساڵی 2021 و بۆ هەڵبژاردنەكانی پەرلەمان، محەمەد شیاع سوودانی ڕەوتێكی سیاسیی بە ناوی “الفراتین” دروست كرد، بەڵام لە هەڵبژاردنی 2021دا تەنیا دوو كورسیی بەدەست هێنا و پاش كشانەوەی سەدر، بوو بە سییان[7]. بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان (كۆتاییی 2023) سوودانی خۆی بەدوور گرت لە بەشداریكردن بە پاساوی ئەوەی ئەركێكی مێژووییی لەسەر شانە لە دەسەڵاتی جێبەجێكردن و، سەرقاڵی چاكسازی و پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییە[8]؛ بەڵام لە دەرەوەی ئەم پاساوە فەرمییە، دەگوترا لەژێر گوشاری لایەنە شیعەكان سوودانی نەچووەتە ناو هەڵبژاردن بۆ ئەوەی كەڵك لە پێگە و پۆستەكەی وەرنەگرێت. بۆچوونی تر هەیە پێی وایە سوودانی خۆی هەڵگرتووە بۆ بەشداری لە هەڵبژاردنی 2025. لەم ماوەیەیشدا خەریكی بەهێزكردنی پێگەی خۆی و ڕەوتە سیاسییەكەی دەبێت كە ئێستا لە پشت پەردەوە كار بۆ ناو و وێنەی سوودانی دەكەن و چەند باڵێكی میدیایییان بۆ ئەو مەبەستە خستووەتە كار[9].
جگە لە حزبە سیاسییەكەی، یەكێكی تر لە پایەكانی پرۆژەی محەمەد شیاع، عەشیرەتەكەیەتی (سوودانی). لەم نێوەیشدا زانیارییەك هەیە كە سوودانی پاش دەستبەكاربوونی، دەوروبەری 150 كەسی لە عەشیرەتەكەی خۆی لە دەزگەی هەواڵگری دامەزراندووە[10]. هەندێك چاودێری شیعەیش باس لە بەعەشیرەتكردن و بەسوودانیكردنی ئەم كابینەی ئێستای حكوومەت دەکەن؛ بەو پێیەی جگە لەوەی سەرۆكوەزیران، كە فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكانە، سەرۆكی دەزگەی هەواڵگریی عێراق “ئەحمەد سوودانی”یە، جێگری فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكان “مستەفا سوودانی”یە، بەرپرسی دۆسیەی دەروازە سنوورییەكان كەسێكی سوودانییە، هەروەها چوار هەڵسووڕێنەری ئۆفیسی سەرۆكوەزیران لە عەشیرەتی سوودانین[11]. هەرچەندە پاساوی دامەزراندنی ئەم ژمارە زۆرەی سوودانییەكانیش لە پایە گرنگەكانی دەوڵەت، نەبوونی متمانەیە بە خەڵكانی دی، بەڵام هەندێك بە ئەزموونێكی هاوشێوەی سەددام و تا ڕاددەیەك هی مالیكی دەبینن لە بەعەشیرەتكردن و بەخێزانیكردنی دەزگەكانی ئاسایش و سوپا و حكوومەت. باوەڕیش وایە گرووپە چەكداركانی شیعە بۆیە بەم هەنگاوانەی سوودانی ڕازین، چونکە پێیان وا بووە سوودانی لە ڕێگەی هێشتنەوەی پۆستە هەستیارەكان لە دەستی خۆیدا بەر بە ڤیتۆ و تووڕەییی ئەمریكییەكان دەگرێت، ئەگەر ئەو پۆستانە بكەوێتە دەست گرووپە چەكدارە شیعەكان. سەرباری ئەمەیش هەیانە- وەك بزووتنەوەی عەسائیب- ڕەخنەی هەبووە و چاوی لەسەر ئەوە بووە هەندێك لەو پۆستانەی بەربكەوێت.[12]
میكانیزمی كاری سوودانی
جیاوازیی سوودانی لە سەرۆكوەزیرەكانی پاش 2003 ئەوەیە لە دەرەوەی عێراق نەژیاوە، بەڵكوو لە ناوخۆ وەك ئەندازیاری كشتوكاڵ لە پارێزگایەكی باشوور (میسان) كاری كردووە[13]، هەروەها وەك سەرۆكوەزیرانەكانی تری پێش خۆی ڕەگەزنامە و ئیقامەی وڵاتانی ئەوروپای نییە. جیاواز لە مستەفا كازمی، كەمتر كار لەسەر نێوانگیریی ئیقلیمی و دەركەوتن وەك ژمارەیەكی سیاسی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكات؛ لە بری ئەوەیش زیاتر چاوی لەسەر ڕاپەڕاندنی پرۆژە و كاری مەیدانی و خزمەتگوزارییە. ئەم ستایلەیش ئیلهام لە ئەزموونی “عەبدولكەریم قاسم” وەردەگرێت (1958_1963) كە بەهۆی پرۆژەكانییەوە هێشتا لای زۆر لە عێراقییەكان جێگەی ستایشە. ئەوەیشی یارمەتیی سوودانی دەدات و تا ئێستا بەختی هەیە تێیدا، بەرزیی نرخی نەوتە؛ هەروەها بەهۆی گۆشەگیریی سەدرەوە جۆرێك لە ئۆقرەییی سیاسیی دەگمەن تا 7ی ئۆكتۆبەری 2023 لە عێراقدا بەرقەرار بوو. لە سایەی ئەم دۆخەیشدا سوودانی دەست بۆ چەند پرۆژەیەكی گەورە و گرنگ بردووە كە بێ پێشینەن. نموونەی ئەو پرۆژانەیشی ئێستا سوودانی پێیانەوە سەرقاڵە بریتین لە:
- ڕاگەیاندنی بنیاتنانی “شارى نیشتەجێبوونی عەلی وەردی” لە نزیك بەغدا لەسەر ڕووبەری 30 هەزار و 256 دۆنم بۆ دروستكردنی نزیكەی 100 هەزار یەكەی نیشتەجێبوون، لەگەڵ پێشكەشكردنی ئۆفەری تایبەت بە هەژاران و ئەوانەی داهاتیان سنووردارە كە نیوەی نرخە[14]. جێبەجێكردنی ئەم پرۆژەیەیش سپێردراوە بە ملیاردێری میسری “نەجیب ساوێرس” و، سەرباری ئەوەیش پرۆژەكەیش گەورەترینە لە عێراق؛ یەكێكیشە لە پێنج شاری تری نیشتەجێبوون كە بۆ چارەسەركردنی كێشەی نیشتەجێبوون، بەدەست حكوومەتی سوودانییەوەیە [15].
- ڕاگەیاندنی “پرۆژەی میترۆی بەغدا”، كە گەورەترینە لە ناوچەكە و 85%ی ڕووبەری پایتەخت دەگرێتەوە بە درێژاییی 148 كم و 64 وێستگە بە نوێترین ستانداردی جیهانی. ژمارەیەك كۆمپانیای ئەوروپی و ئاسیایی و قەتەری و ئیماراتی ئامادەن بە شێوازی وەبەرهێنان سەرپەرشتیی پرۆژەكە بكەن[16].
- ڕاگەیاندنی “پرۆژەی هێڵی خێرای هەڵواسراوی شەمەندەفەری نەجەف _ كەربەلا”؛ درێژیی ڕێڕەوەكەی دەگاتە ٩٠ و بە خێرایی تا ٢٤٠ کم لە کاتژمێرێکدا. توانای هێڵەكە گواستنەوەی 25 هەزار كەسە لە كاتژمێرێكدا و مەودای نێوان ئەو دوو شارە ئایینییەیش بۆ 20 خولەك كەم دەكاتەوە[17].
- هەڵمەتێكی میدیایی و هی ڕاگەیەنراو هەیە بە ئاراستەی تیشكخستنە سەر خزمەتگوزاری و پرۆژەی ئاواكاری لە عێراق لە سەردەمی سوودانی. ئەم هەڵمەتە جەخت لەوە دەكاتەوە بەرنامەی كاری ئەم حكوومەتە بە پلەی یەكەم خزمەتگوزارییە؛ لەسەر زەوییش لە بەغدا و دەروازەی پارێزگاكان تیم و كۆمپانیاكان لە جوانكردن و چاككردنی ڕێگەوبان و دەروازەی شارەكان و كەمكردنەوەی قەرەباڵغیی جادەكان دەستبەكارن[18].
لەگەڵ ئەمانەیشدا ئەوەی جێگەی سەرنجە ڕەخنە و گازندەی ئەندازەیی هەیە كە پرۆژەكانی سوودانی، زیاتر بۆ مەبەستی ڕیكلامی سیاسی پێش خراون، ئەگینا زەمینەی گونجاویان نییە، كواڵێتییان باش نییە و تێچوویان زۆرە، چونكە نەخراونەتە كێبركێی پێویستەوە و، بەم هۆیەوە ڕەنگە ئامانج نەپێكن و لێكەوتەی خراپی ئەندازەیییان هەبێت[19].
جەماوەری سوودانی لە شەقامی عێراقیدا
بەپێی ڕاپرسییەكی دامەزراوەی “گالووپ” کە بنکەکەی لە “واشنتن”ە، محەمەد شیاع سوودانی، بە ڕێژەی 69% لەنێو خەڵکدا پەسەند كراوە، ئەمەیش بەرزترین ڕێژەیە کە سەرۆکوەزیرانێک لە ساڵی 2012 بەدواوە لە عێراق پێی گەیشتبێت. لە وردەكاریی ڕاپرسییەكەدا ئەوەیش هەیە كە گەنجانی خوار تەمەن 30 ساڵ كە بنكەی ناڕەزایەتییەكانی تشرین بوون، بە ڕێژەی 68% بۆچوونی ئەرێنییان لەسەر سوودانی هەیە؛ هەروەها لەوەیش جێگە سەرنجتر، زۆرینەی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان بە ڕێژەی 55% هاوڕان لەگەڵ ئەدای کارەکانی سوودانی. لە بەرامبەریشدا 71%ی عێراقییەكانی تر هەمان بۆچوونی باشیان لەسەر ناوبراو هەیە؛ ئەمە لە كاتێكدا 86%ی عێراقییەکان پێیان وایە گەندەڵی لەنێو دەزگەكانی حکوومەتدا بڵاوە، كە یەکێکە لە بەرزترین ڕێژەکان لە جیهاندا[20]. سوودانی كە ئێستا نوێنەرایەتیی چوارچێوەی شیعە دەكات، لە ماوەی ئەو 20 ساڵەی پێش وەرگرتنی پۆستی سەرۆكایەتیی وەزیران، كاتێك لە پەرلەمان و حكوومەتدا وەك وەزیر و پەرلەمانتار كاری كردووە، لێدوانی توند و زبری بەرامبەر پێكهاتەكانی كورد و سوننە یان توركمان نییە. هەرچەندە لە كابینەكەی ئەودا كە ئێستایە، هەرێمی كوردستان و نوێنەرایەتیی سیاسیی سوننە، زەبری گەورەیان بەركەوتووە و لەژێر گوشاری جۆراوجۆردان، بەڵام سیاسەتی پەیڕەوكراوی ئەو زۆر جار بێدەنگییە. لە گوتاری سیاسیی فەرمیی كوردی و سوننیشدا سوودانی تۆمەتبار نییە بە دژایەتیكردنی هیچ لەو دوو پێكهاتەیە، بەوپێیەی تێگەیشتنی ئەوە هەیە ناوبراو خاوەن بڕیاری تەواوەتی نییە لە حكوومەتدا. جكە لەوەیش خۆی هەوڵی دروستكردنی گرژی و كێشە نادات؛ ئەوەندەیشی بكرێت و بتوانێت هەوڵ دەدات ڕۆڵی ئەرێنیی هەبێت و لانی كەم نەبێتە لایەن لە كێشەكان.
لەسەر ئاستە سیاسییە شیعەكەیش بۆچوونێكی تا ڕاددەیەك زاڵ هەیە، كە سوودانی ئیدارییەكی باشە، نەرێتی كلاسیكییانەی لە كاری حكوومیدا هەیە، نوێنەرایەتیی ئەو شیعانە دەكات پێیان وایە بیروباوەڕ جیا بكرێتەوە لە دامودەزگەكان؛ لەگەڵ ئەمەیشدا چانسی سیاسیی سوودانی مەحكوومە بە ڕاددەی سەركەوتنی بەرامبەر كۆمەڵێك سەركردەی تری شیعە. ئەو سەركردانە “وەك بەڕێوەبەرێكی نوێی جێبەجێكار تەماشای دەكەن لە ماڵێكدا كە ئەو خاوەنی بستێكی نییە”[21]. لە هەموو ئەمانەیش ئاڵۆزتر پەیوەندیی سوودانی و مالیكییە، كە لە ماوەكانی ڕابردوودا پەیوەندییەكانی سوودانی لەگەڵ باوكە سیاسییەكەی- كە مالیكییە- بەرەو گرژی و پێكدادان چوو، بەتایبەت كاتێك ویستی گۆڕانكاری لە كابینەكەی بكات و مالیكی شكستی پێ هێنا[22]. لە دەرەوەی ئەو بەریەككەوتنە ئاشكرایەیش ئاماژەكان ئەوە دەردەخەن، سوودانی دەیەوێت دوور لە مالیكی لەسەر پێی خۆی بوەستێت؛ ئەمەیش پێچەوانە و دژە لەگەڵ بیركردنەوەی ناوبراو كە خۆی بە خاوەن چاكەی گەورە دەزانێت لەسەر سوودانییەوە [23]، هەروەها خۆی بە خاوەن چاكەی گەورە دەزانێت لە قوتاركردنی “چوارچێوەی شیعی” لە پرۆژەی حكوومەتی زۆرینەی سەدر. هەندێك زانیاری و دزەپێكردنیش باس لەوە دەكەن مالیكی لە بنەڕەتەوە كەیفی بە سوودانی نایەت و حەزی لە درەوشانەوەی ئەستێرەی سیاسیی نییە و لە بری پشتیوانیی سوودانی، خۆی خەون و پرۆژەی گەڕانەوەی بۆ سەرۆكایەتیی وەزیران هەیە.
چانسی سوودانی بۆ هەڵبژاردنی 2025
بەپێی هەندێك توێژینەوە و پێشبینیی بەرایی، بەپێچەوانەی هەڵبژاردنی پارێزگاكان (كۆتاییی 2023) بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمان (2025)، محەمەد شیاع سوودانی هاوپەیمانییەك دروست دەكات. ئەم هاوپەیمانییەیش چانسی ئەوەی هەیە ببێتە خاوەنی زیاتر لە 1/ 3ی كورسیی نوێنەرایەتیی سیاسیی پێكهاتەی شیعە. ئەم بەدواداچوونە كە پشتی بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی پارێزگاكان بەستووە، باس لەوە دەكات ئەگەر ئەو هاوپەیمانییە سەر بگرێت، ئەگەری هەیە سوودانی 60 كورسی لە پەرمانی داهاتوو بباتەوە لە كۆی 329، ئەویش لە ڕێگەی هاوپەیمانی لەگەڵ پارێزگا براوەكانی بەسرە و كەربەلا و واست، لەگەڵ هێزە نوێیەكانی دەرچوو لە هەناوی تشرین و هەندێك هێزی تری نوێی نزیك لە ئێران. لەم هاوپەیمانییە چاوەڕوانکراوە گریمانەیییەدا، چاوەڕان دەکرێت سوودانی ١٠ کورسی ببات لەو ٦٠ کورسییەی باوەڕ وایە بەدەستی دەهێنن.[24] ئەم پێشبینییە تەنیا باس لە چانسی هاوپەیمانییەك دەكات بە سەرۆكایەتیی سوودانی و ئەوەیشی لەبەرچاو نەگرتووە، دەشێت لە ئاییندەدا سوودانی و سەدر ببنە هاوپەیمان، ئەگەر هات و سەدر بڕیار بدات بگەڕێتەوە بۆ پرۆسەی سیاسی و لە هەڵبژاردندا بەشداری بكات. ئەم ئەگەرە كە هێشتا هەر لە قۆناغی گریمانە و خەمڵاندندایە، سەرچاوەكەی ئەو بێدەنگییەی سەدرە بەرامبەر خودی كەسایەتیی سوودانی؛ لە كاتێكدا بەردەوام هێرش دەكاتە سەر هێزەكانی تری چوارچێوەی هەماهەنگی و تەنانەت حكوومەتەكەیشیان و بە “گەندەڵ” و “حكوومەتی عەباسی” وێنا دەكات[25] كە لە باوەڕی شیعیدا مافی شەرعیی عەلەوییەكانیان زەوت كردووە.
بەشێك لە هۆكاری هێوریی پەیوەندیی سەدر و سوودانی، دەشێت بێدەنگیی ماوەدرێژ و زۆری سەرۆكوەزیران بێت لە ئاست پرسە جێگەمشتومڕەكان، یان هەڵبژاردنی پێگەی نێوانگر و مامناوەند لە ئاڵۆزییەكانی ناوخۆی شیعەدا. جگە لەوەیش هێشتا كەسایەتیی سوودانی بە شێوەیەكی زەق و گەورە بە گەندەڵی و پارەخستنەلا تۆمەتبار نەكراوە[26]. ئەمەیش لەگەڵ دروشمی سەدردا دەگونجێت كە بانگەشەكردنی چاكسازییە.
مامەڵەی وڵاتانی عەرەبی و كەنداو لەگەڵ سوودانی
هەرچەندە سوودانی بە پلەی یەكەم و زیاتر سیاسییەكی جێبەجێكار و نێوخۆیییە، بەڵام لەسەر ئاستی وڵاتانی دەرەوەیش پەیوەندیی لەگەڵ بازنە عەرەبییەكەی عێراق، بەتایبەت وەڵاتانی كەنداو باشە و وەك مالیكی بێزراو نییە. وڵاتانی كەنداو كراوەن بەڕووی مامەڵەكردن لەگەڵ سوودانی و، لای ئەوان عێراق خاڵی بەیەكگەیاندنی كەنداو و ئێران و توركیا و تا ڕاددەیەكیش سووریایە. لای خۆشییەوە سوودانی سیگناڵی ئەوەی داوە كە بەردەوامە لە هاریكاریی هەرێمایەتی و پرۆژەی هاوبەش لە بواری تۆڕی كارەبا و سوودوەرگرتن لە كۆمپانیاكانی وەبەرهێنانی عەرەبی و هی وڵاتانی كەنداو[27]. سوودانی بەڕووی وڵاتانی تری وەك ئوردن و میسردا كراوەیە و پەیوەندی و سەردانی لەگەڵ سەركردەكانی ئوردن و میسر و سعوودیا و ئیمارات هەبووە[28]. لە هاوینی ساڵی پاریشدا (2023)، چەند شاندێكی دیپلۆماسیی عەرەبی و وڵاتانی كەنداو سەردانی عێراقیان كردووە و چاویان بە سوودانی كەوتووە[29]. هەرچەندە پەیوەندییە عەرەبییەكان و هی وڵاتانی كەنداو لەگەڵ عێراق بێ كێشە نین و سیاسەتی گرووپە چەكدارەكانی بنكە سیاسییەكەی سوودانی بەرامبەر وڵاتانی كەنداو زۆر جار زبر و توندە، بەتایبەت لەگەڵ كوێت، كە كێشەی سنووریی زۆری لەگەڵ عێراق هەیە، بەڵام ئەو وڵاتانە لەسەر كەسایەتیی سوودانی ڤیتۆیان نییە و نەبووەتە كێشە بۆیان.
پەیوەندیی سوودانی لەگەڵ ئەمریكا
پەیوەندی حكوومەتی “چوارچێوەی شیعی” لەگەڵ ئیدارەی ئەمریكا لە پاش هەڵگیرسانى جەنگی غەززە (7ی ئۆكتۆبەری 2023)، چووە دۆخی گرژی و پێكدادان و مووشەكهاوێشتن و هێرشی درۆنییەوە كە لە هەردوو لا كوژراوی لێ كەوتووەتەوە[30]، كەچی سەرباری ئەمە لە كۆنگرەی ئاسایشی میونشن بۆ سێیەم جار سوودانی لەلایەن جێگری سەرۆكی ئەمریكاوە (كامالا هاریس) بانگهێشتی کۆشکی سپی کرایەوە؛ بانگهێشتی یەكەم لە ئەیلوولی 2023 لەلایەن جۆ بایدنی سەرۆكی ئەمریكا بوو، دووەمیش لەلایەن سەرۆکی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریکا لە داڤۆس بە سوودانی ڕاگەیەنرا[31].
بەپێی ئەو ئاماژانەی هەن، بە لای ئەمریكییەكانەوە سوودانی بژاردەیەكی باش و ناچاریی شیعیی بەردەستە، لەو ماوەى کە دەستبەكار بووە لە حكوومەت “ئیلینا ڕۆمانۆسكی” باڵیۆزی ئەمریكا، چەند دیدارێكی تایبەت و تەنیای لەگەڵ سوودانی ئەنجام داوە، هەروەها هەشتا دیداریشی لەگەڵ بەرپرسانی حكوومەتەكەی و وەزیرەكانی كابینەكەی هەبووە[32]. ئەمەیش ئاماژەی كاری هاوبەش، لە هەكان كاتیشدا دروستكردنی گوشارە لەسەری بۆ ئەوەی زۆر بە لای توندڕەوەكانی شیعەدا لاسەنگ نەبێت و لە ئێستایشدا سوودانی لە بەرداشی ئەو دوو كارتێكەرە گەورە دژبەیەكەدایە و هەڵكشان و داكشانی پەیوەندیی بەرەی ئەمریكا و ئێرانیش، بەتایبەت لە بارودۆخی جەنگی غەززەدا، كاریگەری و لێكەوتەی ڕاستەوخۆیان لەسەر پرۆژە و سەركردایەتییەكەی دەبێت.
كۆبەند
سوودانی سیاسییەكی سێبەر و نەوەی دووەمی سەركردەكانی حزبی دەعوەی شیعە بووە كە پۆستی سەرۆكوەزیرانی وەرگرت. هەرچەندە لایەنەكانی چوارچێوەی شیعی وەك بەڕێوەبەرێكی جێبەجێكار و بژاردەیەكی ناچاری تەماشای دەكەن لە دۆخێكی تایبەتدا و خۆیان ئەنجومەنێكی حوكمڕانییان هەیە لە سەروو ئەوەوە، بەڵام هەندێك چانس و هەندێك دەرفەتی بۆ هەڵكەوتووە كە خزمەت بە پرۆژەكەی دەكەن كە هەوڵی بنیاتنانی سەركردایەتییەكی سیاسیی شیعیی پراگماتی و جێبەجێكارە كە دروشم و بیروباوەڕ لە دامودەزگەكان جیا بكاتەوە.
میكانیزمەكانی كاری سوودانی لەسەر چەند بنەمایەك بنەڕەتە، لەوانەیش: دروستكردنی حزب، عەشیرەتەكەی، پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری و ڕاگەیاندنی پرۆژەی ستراتیژی، كرانەوە بەڕووی وڵاتانی كەنداو و عەرەبی، مامەڵەكردن لەگەڵ ئەمریكا لە سنووری گونجاودا، پەیوەندیی باش لەگەڵ هەردوو پێكهاتەی سوننە و كورد لەگەڵ خۆبەدوورگرتن لە بەریەككەوتن لەگەڵ سەدرییەكان، لە هەمان كاتیشدا هەوڵی ڕازیكردنی تەواوكەرەكانی ئێران. ڕێگەی سوودانی بۆ گەیشتن بە ئامانج چۆڵ نییە و بە ئاڵنگاریی گەورە تەنراوە؛ لە پێش هەموویانەوە گرێی مالیكی، پاشان ئەو ئەو هێزە شیعە ڕاستڕەوە عەقیدەیی و چەكدارانەن كە تەنیا وەك هەڵسوورێنەرێك و بەڕێوەبەرێكی جێبەجێكار لێی دەڕوانن و نایانەوێت قەبارەی هێندە گەورە ببێت كە ڕێساكانی هاوكێشەكە تێك بدات. لە ئێستایشدا كە جەنگی غەززە عێراقی خستووەتە گرژی و ڕۆڵی گرووپە چەكدارەكان هەڵكشاوە، ئاستەنگەكانی سوودانی زیاتر بوون و ڕاگرتنی باڵانس لە نێوان میحوەری ئێرانی و ئەمریكیدا لەسەری قورس بووە و ڕەنگە زیادەرۆیی نەبێت ئەگەر بگوترێت بەشێكی زۆری چارەنووسی، بەستراوە بە هەڵكشان و داكشان و لێكەوتەكانی جەنگی غەززەوە.
