 |
ليتوانت كۆلۆنێل دكتۆر دانى شوهام [زانايه‌كى مايكرۆبايۆلۆژى و شاره‌زايه‌كى بوارى جه‌نگى كيميايى و بايۆلۆژييه له ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاستدا، لێتۆژه‌رێكى گه‌وره‌ى سه‌نته‌رى "بيگن- سادات"ه بۆ لێكۆڵينه‌وه‌ى ستراتيژى. جاران شرۆڤه‌كارێكى سه‌ره‌كيى بوارى هه‌واڵگيريى بووه له سوپاى ئيسڕائيلى و وه‌زاره‌تى به‌رگريى ئيسڕائيليدا.]
6ى كانوونى يه‌كه‌م 2018
سه‌نته‌رى بيگن- سادات
وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: ئاسۆ کەریم
پوخته‌ى وتار: ئێران له ده‌يان ساڵى ڕابردوودا، دووباره و چه‌ندباره سوپاى پاسدارانى ئينقيلابى ئيسلامیى به‌كار هێناوه له هه‌وڵ و كۆششێكدا تا ئيسڕائيل سنوورگه‌لێكى ئارام و هێمنى له‌گه‌ڵ دراوسێكانيدا نه‌بێ. له كاتێكدا ڕه‌نگه ئه‌م گرفته له پێڤاژۆى كه‌رتى غهززهدا دووباره ببێته‌وه، پێويسته- كارێكى كه‌سنه‌كرده و ڕێتێنه‌چوویش نييه- ڕيشه‌ى ئێران له‌و ناوچه‌يه‌دا ده‌ربهێنرێ.
*****
ئێران، ئيسڕائيل به ناحه‌ز و دوژمنێكى خۆى ده‌زانێ. ئێران نه‌يارێكى زۆر به‌فه‌ندوفێڵ و زيره‌كه. ئه‌گه‌ر له بن و بۆتكه‌وه ده‌رهێنانى هه‌ڕه‌شه‌ى ئێرانى له لوبنان و سووريادا كارێكى ته‌واو ئاڵۆزوپاڵۆز بێ، ئه‌وا ده‌كرێ له كه‌رتى غهززهدا (به هاوكاریى ميسر) ئه‌و ئامانجه به‌دی بهێنرێ. ئێران له نه‌به‌ردى دوورودرێژى خۆى له‌گه‌ڵ ئيسڕائيلدا، نموونه و شێوازێكى جێگير و چه‌سپاوى كاركردنى به‌كار هێناوه. له كانوونى دووه‌مى 2000دا، كاربه‌ده‌ستێكى باڵاى ده‌زگه‌ى هه‌واڵگريى سوپاى ئيسڕائيلى به كۆميته‌ى كاروبارى ده‌ره‌وه و ئاسايشى له كنێست ڕاگه‌ياند: "دوا به دواى پرۆسهى ئاشتیى نێوان ئيسڕائيل و سووريا، هه‌نووكه چالاكيى حزبوڵڵا، كه ده‌ستله‌پشتدراوى ئێرانه، له لوبنان دژى ئيسڕائيل به شێوه‌يه‌كى به‌رچاو زێده بووه و له ته‌ك پێشكه‌وتنى پرۆسهى ئاشتيى ئيسڕائيلى- سوورييدا، ئێران چالاكييه تيرۆريستييه‌كانى خۆى دژى ئيسڕائيل په‌ره پێ ده‌دا و، كار و كرده و ڕووداوى تێكده‌رانه به‌ره‌و ژوور ده‌چن." له ڕاستيدا، ده‌ق ئه‌مه ڕووى دا.
له 27ى ئۆكتۆبه‌رى 2018دا، له كاتێكدا كه هامشۆ و ڕايه‌ڵكه‌يه‌كى چڕوپڕى ميسر و نه‌ته‌وه يه‌كگرتووه‌كان هه‌بوو بۆ گه‌يشتن به ڕێككه‌وتنێك له نێوان ئيسڕائيل و حه‌ماسدا، ليتوانت كۆلۆنيل جۆناتان كۆنكريس، سه‌رۆكى لقى نێوده‌وڵه‌تيى ميديا له نووسينگه‌ى وته‌بێژى سوپاى ئيسڕائيلدا گوتى (هه‌ڵبه‌ت به پشتبه‌ستن به هه‌واڵگيريى سوپاى ئيسڕائيلى) كه بزووتنه‌وه‌ى جيهادى ئيسلامى له فه‌ڵه‌ستين [حركة الجهاد الإسلامي في فلسطين- 1981] چه‌ندباره چه‌ك و تفاقێكى له كه‌رتى غه‌ززه پێ گه‌يشتووه كه ده‌يان ڕۆكێتيان تێدا بووه، له كاتێكدا ئه‌و بزووتنه‌وه‌يه به‌پێى "ڕێنمايى و به هاندان و ده‌ستله‌پشتدانى نيرۆى قودسى سوپاى پاسدارانى ئينقيلابى ئيسلامى له ئێران كه بنكه‌كه‌ى له ديمه‌شقه" كار ده‌كا. به ده‌سته‌واژه‌ى ديكه، هێزى قودسى سوپاى پاسداران ڕاسته‌وخۆ فه‌رمان به جيهادى ئيسلامى ده‌دا و پێكه‌وه ڕۆكێت له [ئيسڕائيل] ده‌گرن. له كاتێكدا حه‌ماس [حركة المقاومة الإسلامية- 1987] به‌رپرسياره له هه‌ر توندوتيژى و گێچه‌ڵێك كه له غه‌ززه‌وه ده‌رهه‌ق به ئێمه بكرێ، چونكه حه‌ماس له 2007ه‌وه كۆنترۆڵى غه‌ززه‌ى كردووه، وته‌بێژى هێزى به‌رگريى ئيسڕائيل، بريگارد جه‌نه‌راڵ ڕۆنين مانليس، ئاماژه بۆ ئه‌وه ده‌كا كه "جيهادى ئيسلامى بۆ ڕۆكێتهاوێشتن، چاوه‌ڕوانى تيشكى سه‌وز له حه‌ماس ناكا." دنه‌ده‌ر و سپۆنسه‌رى ئه‌و، ئێرانه و له‌به‌ر ئه‌وه پێويست به ڕازيبوونى حه‌ماس ناكا.
به گه‌ڕانه‌وه بۆ 1982 (ئه‌و ده‌مه ته‌نيا سێ ساڵ به‌سه‌ر به‌رپابوونى ئينقيلابى ئيسلاميدا تێ په‌ڕيبوو)، له وه‌ڵامى ئه‌و هاوپه‌يمانێتييه‌ى كه له باشوورى لوبناندا له نێوان ئيسڕائيل و سوپاى باشوورى لوبناندا [جيش لبنان الجنوبي- جيش لحد، كه له سوپاى لوبنانى جودا بووه‌وه- 1976] هاتبووه كايه‌وه، سوپاى پاسدارانى ئێرانى، گرووپى شيعه‌گه‌رى حزبوڵڵاى دامه‌زراند تا به هێز، به‌ره‌نگارى سوپاى ئيسڕائيلى و هێزه‌كانى سوپاى باشوورى لوبنان ببێته‌وه. له كاتێكدا ئه‌و دووانه‌ى دوايى هه‌وڵيان ده‌دا ئه‌و هاوپه‌يمانێتييه ئاشتييانه‌يه‌ى نێوانيان بپارێزن، كۆمه‌ڵێكى 1500 كه‌سیى سوپاى پاسداران، ياريده‌ى ڕێكخستنى گرووپى حزبوڵڵايان ده‌دا و مه‌شقيان پێ ده‌كردن كه له ئێرانه‌وه گه‌يشتبوونه ئه‌وێ به مۆڵه‌تى حكوومه‌تى سووريا كه ئه‌و ده‌مه لوبنانى داگير كردبوو. حزبوڵڵا به پشتيوانیى سوپاى پاسدارانى ئێرانى، توانى هێز و نفووز و ده‌سه‌ڵات په‌يدا بكا و ببێته قه‌واره‌يه‌كى باڵاده‌ست له لوبنان و هه‌ڕه‌شه‌يه‌كى جدديش بێ بۆ ئيسڕائيل.
ساڵى ڕابردوو، حزبوڵڵا له‌گه‌ڵ سوپاى پاسدارانى ئێرانى، هێزى ڕزگاركردنى جۆلان [قوة تحرير الجولان]يان پێك هێنا له سووريا. ئه‌م كه‌تيبه‌يه چه‌ترێكى ڕێكخراوه‌يیى ميليشيا شيعه‌كانه [وه‌ك ميليشياى نوجه‌باى عێراقى و ميليشياى ڕه‌زوانى لوبنانى و هى ديكه كه له سووريادا بوونيان هه‌يه] كه چه‌كدارێكى زۆريان هه‌يه و ده‌كرێ، ئێران له سنوورى ئيسڕائيل- سووريادا چالاكيیان پێ بكا و به‌گه‌ڕيان بخا.
سى [30] ساڵ دواى دامه‌زرانى حزبوڵڵا، سوپاى پاسدارانى ئێران له 2012دا، له غه‌ززه بزاڤى تيرۆريستيى شيعه‌گه‌رى (حركة الصابرين نصرا لفلسطين- حصن)ى دامه‌زراند. تاران دوا به دواى ئاگربڕى 2012ى نۆڤه‌مبه‌ر له نێوان حه‌ماس و ئيسڕائيلدا كه پاش هه‌فته‌يه‌ك زێتر له شه‌ڕ و پێكدادانى تونددا هاتبووه ئاراوه، بزاڤى "الصابرين"ى دامه‌زراند.
به شێوه‌يه‌كى سه‌ڕسوورهێن "الصابرين" و حزبوڵڵا هاوشێوه و له يه‌كدى ده‌چن. ئه‌م دوو قه‌واره شيعييه كه ئێران سپۆنسه‌ريانه، لۆگۆيان زۆر پێك ده‌چن و به‌ڵگه‌نامه‌ى دامه‌زراندنى "الصابرين"يش به هه‌مان وشه و ده‌سته‌واژه‌كانى ڕێبه‌رى حزبوڵڵا، حه‌سه‌ن نه‌سروڵڵا، ده‌ست پێ ده‌كا كه هه‌ميشه له ده‌سپێكى گوتاره‌كانيدا ده‌ڵێ: (السلام على ڕسول الله... وعلى آله الطيبين وصحبه الاخيار المنتجبين...). ئێران به‌فه‌رمى خۆى به خاوه‌نى "الصابرين" نازانێ، به‌ڵام ڕوون و خويايه كه ئه‌و گرووپه، گرووپێكى ديكه‌ى شيعه‌ى به‌وه‌كاله‌ته و له فه‌له‌كى توندوتيژيى ئێراندا ده‌سووڕێته‌وه.
به‌ڵام "الصابرين" له حه‌ماس و جيهادى ئيسلامى جودايه. ليژنه‌كانى به‌رگريى ميللى- لجان المقاومة الشعبية- كه سێيه‌مين هێزى گه‌وره‌ى چه‌كدارن له كه‌رتى غهززهدا-سوننه‌مه‌زهه‌بن. وه‌ك پێده‌چێ، ئه‌وان له بنه‌ڕه‌تدا ئاراسته و سه‌متێكى حزبوڵڵاييیان هه‌يه؛ نزيكبوونه‌وه‌ى توخمه توندڕۆ‌كانى غه‌ززه له حزبوڵڵا و ئێران له سۆنگه‌ى تێوه‌گلانى ئه‌و دووانه له جه‌نگی ناوخۆی سووريادا، هه‌ندێ ساردیى تێ كه‌وتووه.
به مه‌زه‌نده، "الصابرين" له نێوان 400 تا 3000 چه‌كدارى هه‌يه و، به لانى كه‌مه‌وه ساڵانه 10 مليۆن دۆلار له ئێران وه‌رده‌گرێ؛ ئه‌وه سه‌ربارى ڕۆكێتى فه‌جر و گراد له‌ته‌ك تۆپ و ته‌كنه‌لۆژیى هاوپێوه‌نددا. ئه‌و بزووتنه‌وه‌يه كارگه‌يه‌كى ڕۆكێتسازیى له غه‌ززه دروست كرد، به‌ڵام له هاوينى 2014دا له لايه‌ن ئيسڕائيله‌وه لێی درا و خاپوور كرا. به‌گوێره‌ى ڤيديۆيه‌كى ئۆكتۆبه‌رى 2017، ئه‌و بزووتنه‌وه‌يه، كارگه‌يه‌كى مووشه‌كى به ناوى "ئه‌حمه‌د ئه‌لسه‌رحى"ی دروست كردووه.
هيشام سالم سه‌ركردايه‌تیى "الصابرين" ده‌كا. ئه‌و كابرايه له نزيك غه‌ززه له‌دايك بووه و بووه‌ته شيعه. سالم پێشتر يه‌كێ بووه له سه‌ركرده‌كانى جيهادى ئيسلامى و، له‌گه‌ڵ چه‌ند ئه‌ندامێكى ديكه‌ى جيهاد چوونه ناو "الصابرين"ه‌وه. ئه‌م گرووپه، گرووپێكى سه‌ر به ئێرانه و تا ڕادده‌يه‌كى زۆر، گرووپێكى جيابووه‌وه‌ى شيعييه له جيهادى ئيسلامى. وێڕاى كه له نێوان جيهاد و حه‌ماس له لايه‌ك و "الصابرين" له لايه‌كه‌ى ديكه‌وه ناته‌بايیى ئايديۆلۆژى هه‌يه، به‌ڵام حه‌ماس و جيهاد ناتوانن جڵه‌وى ئه‌و بزووتنه‌وه‌يه بگرن، چونكه سه‌روكارێكى به‌هێزى له‌گه‌ڵ ئێراندا هه‌يه. حه‌ماس و جيهاد ده‌بێ خۆيان له هه‌ر كارێكى توند دژى "الصابرين" بپارێزن، ئه‌گه‌ر بيانه‌وێ پێوه‌ندييان له‌گه‌ڵ ئێراندا بمينێته‌وه و سوپاى پاسدارانى ئێران كۆمه‌كيان پێ بكا و پشتگيرييان بكا. وێڕاى كه هه‌م حه‌ماس و هه‌م جيهاد به شێوه‌يه‌كى بنه‌ڕه‌تى شه‌ريك و هاوبه‌شى سوپاى پاسدارانى ئێرانن، لێ ماوه ماوه گرژى و ناخۆشى له نێوان ئه‌وان و سوپاى پاسداراندا دروست بووه و ئه‌مه‌یش وای كردووه بوونى هێزێكى به‌وه‌كاله‌ت له غهززهدا، وه‌ك بزووتنه‌وه‌ى "الصابرين"، زۆر به سوودى ئێران بێ.
چه‌ند ساڵێكه، نفووزى ئێرانى له كه‌رتى غه‌ززه، نفووزێكى به‌رچاوى په‌يدا كردووه. ساڵى 2015، تاران پاره‌ى له جيهادى ئيسلامى بڕى، چونكه جيهادى ئيسلامى له‌گه‌ڵ تێوه‌گلانى ئێران له يه‌مه‌ندا نه‌بوو، به‌ڵام له 2016دا جيهادى ئيسلامى پشتيوانیى خۆى بۆ ئێران ڕاگه‌ياند و، ئێرانيش ساڵانه 70 مليۆن دۆلارى پێ ده‌دا. له كۆتايیى مانگى سێپته‌مبه‌رى 2018ه‌وه، ئه‌و كۆمه‌كه داراييیه زێده بووه، كه له پاش هه‌ڵبژاردنه ناوخۆييیه‌كانى جيهادى ئيسلامى، هێژموونی ئێرانى به‌سه‌ر سه‌ركردايه‌تيى ئه‌و بزووتنه‌وه‌يه‌دا پته‌وتر بووه.
له‌و هه‌ڵبژاردنه‌دا، پياوێكى سه‌ر به ئێرانى وه‌ك سكرتێرى گشتى، زياد ئه‌لنه‌خاله‌ى له جێى ڕه‌مه‌زان شه‌له‌ح، هێنايه پێشه‌وه. زياد ساڵى 1953 له كه‌رتى غه‌ززه له‌دايك بووه و 14 ساڵ له زيندانێكى ئيسڕائيليدا ماوه‌ته‌وه و پاشان له سووريا و لوبناندا ژياوه و هامشۆ و سه‌روكارى له‌گه‌ڵ حزبوڵڵادا هه‌بووه. له ڕوانگه‌ى ئێرانه‌وه، ئه‌م وه‌رچه‌رخانه ده‌سپێكردنه‌وه‌يه‌كى نموونه‌ييیه. هه‌روابێته‌وه ئێران به هه‌ڵبژاردنى ئه‌لنه‌خاله وه‌ك سه‌رۆك، كه‌يفى ساز بووه، له برى ڕكابه‌ره‌كه‌ى، موحه‌مه‌د ئه‌لهندى، كه كه‌متر ڕه‌نگوڕووى ئێرانى هه‌يه و ئێستا جێگرى سكرتێرى گشتيى بزووتنه‌وه‌كه‌يه.
هه‌روا ئێران تيچاوێكيشى [واته گۆشه نيگايه‌ك، واته له قولينچكى چاوه‌وه سه‌رنج له يه‌كێ يان له شتێ بدرێ] له‌سه‌ر پێوه‌نديى خۆى به حه‌ماسه‌وه هه‌بووه و، پاش هه‌ڵبژاردنه‌كانى شوباتى 2017، ڕايه‌ڵكه‌ى له‌گه‌ڵ ئه‌و گرووپه‌دا دامه‌زرانده‌وه كه "ئيسماعيل هه‌نيیه"ى تێدا وه‌ك سه‌رۆكى مه‌كته‌بى سياسيى حه‌ماس هه‌ڵبژێردرا و "يه‌حيا ئه‌لسينوار"يش بووه سه‌ركرده‌ى باڵاى سياسيى حه‌ماس له كه‌رتى غه‌ززه و فه‌رمانده‌ى باڵى سه‌ربازى. ئه‌و دوو كه‌سايه‌تييه زێتر ڕێزيان بۆ ئێران هه‌يه به به‌راورد به "خاليد مه‌شعه‌ل"ى سه‌رۆكى پێشووى حه‌ماس.
له ئابى 2017دا، ئه‌لسينوار گوتى: "پشتگيريى سه‌ربازييانه‌ى ئێران بۆ حه‌ماس و كه‌تيبه‌كانى ئه‌لقه‌سام، ستراتيژیيانه‌يه" و پێوه‌نديى نێوانيان "نایابه و وه‌ك جارى جارانى لێ هاتووه‌ته‌وه و به‌ره‌و پێشه‌وه ده‌چێ"، به‌تايبه‌تى كه ئێران پشتگيريكارێكى گه‌وره‌ى حه‌ماسه، چ له ڕووى دارايى و چ له بارى سه‌ربازييه‌وه. ئه‌مه‌یش ڕه‌نگدانه‌وه‌ى ده‌بێ، چ له‌سه‌ر به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى ئيسڕائيل و چ له‌سه‌ر ئه‌جێنداى حه‌ماس بۆ وه‌ديهێنانى ڕزگارى. ئه‌و چه‌ك و تفاق و ته‌كنه‌لۆژييانه‌ى ئێران به حه‌ماس و جيهادى ئيسلامييان ده‌دا بريتين: له ڕۆكێته‌كانى فه‌جرى- 3، فه‌جرى- 5، ئێم-75، ئێم 302 و گراد له ته‌ك تۆپ و درۆن [فڕۆكه‌ى بێفڕۆكه‌وان]دا.
هه‌ندێ له فه‌ڵه‌ستينيان سه‌يرى نفووزى تاران وه‌كوو نفووزێكى چه‌په‌ڵ ده‌كه‌ن. له نۆڤه‌مبه‌رى 2017دا، ئه‌ندامێكى ئه‌نجومه‌نى ياسادانانى فه‌ڵه‌ستينى، عه‌زام ئه‌لئه‌حمه‌د (ئه‌و ده‌مه سه‌رۆكى وه‌فدى فه‌تح بووه بۆ پێكهاتنه‌وه و ئاشته‌وايیى نێوان فه‌ڵه‌ستينييه‌كان خۆياندا)، وه‌ك نموونه‌يه‌كى ده‌گمه‌ن كه كاربه‌ده‌ستێكى باڵاى فه‌ڵه‌ستينى ڕه‌خنه‌ى توند له ئێران بگرێ، ئاماژه بۆ كۆمارى ئيسلامى وه‌ك سه‌به‌بكارى سه‌ره‌كيى گرژيى نێوان حه‌ماس و فه‌تح ده‌كا و عه‌زام ده‌ڵێ: "ئێران سپۆنسه‌رى ژماره يه‌كى دووبه‌ره‌كینانه‌وه‌يه... ژماره يه‌كه له ڕووى پاره‌پێدانه‌وه" و، "وه‌ك ده‌رده‌كه‌وێ يه‌كێ له مه‌رجه‌كانى پشتگيريى ئێران بۆ حه‌ماس، به‌رده‌وامبوونه له دووبه‌ره‌كینانه‌وه‌دا."
ئا ئاوا، له كاتێكدا "الصابرين" وه‌كوو بزووتنه‌وه‌يه‌كى ناخوياى پڕته‌مومژ ده‌مێنێته‌وه، ئه‌وا بوونى ئه‌و بزاڤه له غه‌ززه، نيشانه‌يه‌كى ئاشكرايه كه ئێران نايه‌وێ ناوچه و ده‌ڤه‌ره فه‌ڵه‌ستينييه‌كان، ئارامى و هێمنى به‌خۆيانه‌وه ببينن؛ ته‌نانه‌ت له كاتێكدا حه‌ماس و فه‌تح ده‌يانه‌وێ كات و فه‌زايه‌كيان هه‌بێ بۆ مكومكردنى ئه‌و ڕێوشوێنه يه‌كێتييه ده‌ڵه‌مه و خۆنه‌گرتووه‌ى له نێوانياندا هه‌يه. له برى پشتگيريكردن له ويست و ئيراده‌ى زۆرينه‌ى فه‌ڵه‌ستينييان كه پشته‌وانى له‌و هه‌وڵانه ده‌كه‌ن بۆ دووباره پێكهێنانه‌وه‌ى ناسنامه‌يه‌كى نه‌ته‌وه‌يیى يه‌كگرتوو پاش چه‌ندين ساڵ له تێكشكان، ئێران هێشتا سووره له‌سه‌ر پاڵدانى فه‌ڵه‌ستينييه‌كان به‌ره‌و ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه، چ له‌گه‌ڵ ئيسڕائيلدا و چ له‌گه‌ڵ يه‌كتردا.
به‌م دواييیه له وه‌ڵامى پرسيارێكدا كه داخوا نفووزى ئێرانى له غه‌ززه كۆسپ بۆ ئاگربه‌ست له‌گه‌ڵ ئيسڕائيلدا ده‌نێته‌وه يان نا، هه‌ماهه‌نگيكارى تايبه‌تيى نه‌ته‌وه يه‌كگرتووه‌كان بۆ پرۆسهى ئاشتيى ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست، نيكۆلاى مللادينۆڤ به شێوه‌يه‌كى دیپلۆماتیكانه وه‌ڵامى دايه‌وه: "له‌وێ هێزگه‌لێك ده‌يانه‌وێ ئه‌و ڕێككه‌وتنه تێك بده‌ن و به‌ره‌و لێوار و ڕۆخى ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌مان ببه‌ن."
چ ڕێككه‌وت بێ يان نا، پاش ئه‌وه (له كاتى كۆنفرانسى يه‌كێتيى ئيسلامى له تاراندا)، ئێران ڕای گه‌ياند كه له بارى داراييیه‌وه كۆمه‌ك به‌و خێزانه فه‌ڵه‌ستينييانه ده‌كا كه كوژراون يان بريندار بوون له‌سه‌ر سنوورى كه‌رتى غه‌ززه- ئيسڕائيلدا "چ به‌شدارييان له خۆپيشاندانه‌كاندا كردبێ يان نا." له وه‌ڵامى ئه‌و ڕاگه‌ياندنه‌ى ئێراندا، حوسێن مه‌نسوور- ئه‌ندامێكى ليژنه‌ى هه‌ماهه‌نگيكارى خۆپيشاندانى گه‌ڕانه‌وه و شكاندنى ئابڵووقه [مسيرة العودة و كسر الحصار] گوتى: "خۆكردنه‌خودان له شه‌هيدان و برينداربووانى خۆپيشاندانه‌كان، هه‌نگاوێكى گرنگه له پشتيوانيكردن له خۆڕاگريى گه‌ل و پشتيوانيكردن له به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى ئيسڕائيل، به‌م يان به‌و شێوه‌يه."
ڕه‌فتارى ئێرانى له 1982، 2000، 2012 و 2018دا، له ته‌ك گه‌لێ بۆنه‌ى تردا، شێوازێكى ڕوون و ئاشكراى كاركردن نيشان ده‌دا. له ڕێگه‌ى ئه‌م نموونانه‌وه، ئێران به شێوه‌يه‌كى به‌رچاو پێگه‌ى له غهززهدا به‌هێز بووه، تا ئه‌و ڕادده‌يه‌ى ئێستاكه بووه‌ته فاكته‌رێكى گرنگ. ئامانجى سه‌ره‌كيى ئێران له هه‌موو ئه‌گه‌ر و بارێكدا ئه‌وه‌يه كۆسپ بۆ ته‌قه‌ڵڵا و كۆششه به‌رفره‌كانى ميسر و نه‌ته‌وه يه‌كگرتووه‌كان دروست بكا كه ده‌يانه‌وێ ئاگربه‌ستى نێوان ئيسڕائيل و غه‌ززه جێگير بكه‌ن و مه‌رج و بڕگه‌كانى ئه‌و ئاگربه‌سته به‌رفره بكه‌ن. ئه‌گه‌ر ده‌ستێوه‌ردانه‌كانى ئێران نه‌بێ، ئه‌وا ڕه‌وش و بارى غه‌ززه- ڕاستييه‌كه‌ى له زۆربه‌ى ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاستدا- زۆر موژده‌هێن و گه‌شتر ده‌بێ.
ئيدى به‌م يان به‌و شێوه‌يه، ده‌بێ كۆتاييیه‌ك بۆ نفووزى ئێرانى له كه‌رتى غهززهدا دابنرێ. چونكه به‌بێ ئه‌وه، هه‌رگيز ناكرێ و ناشێ ئاگربڕێكى هه‌ميشه‌يى له نێوان ئيسڕائيل و غهززهدا بێته دى و سه‌ر بگرێ. به‌بێ كۆتايیهێنانى نفووزى ئێرانى له‌وێ، هه‌رگيز ده‌رفه‌تێك نابيندرێ.
مێجه‌ر جه‌نه‌راڵ ئاڤيڤ كۆشاڤاى، كه ئێستاكه بووه‌ته سه‌رۆكى ئه‌ركان، چاك ئاشناى ڕژێمى ئێرانى، ئاراسته‌كه‌ى، هێزه‌كان، گرووپ و لق و پۆپه‌كانى ئه‌و ڕژێمه‌يه. ئاخر كۆشاڤاى بۆ ماوه‌ى نزيكه‌ى چوار ساڵ (نۆڤه‌مبه‌رى 2010 تا ئه‌يلوولى 2014) وه‌كوو سه‌رۆكى به‌ڕێوه‌به‌رايه‌تيى هه‌واڵگريى سه‌ربازى كارى كردووه. ئه‌و ئه‌فسه‌ره به‌هره‌داره، ده‌توانێ و ده‌كارێ له‌گه‌ڵ شاباك و مۆساددا، به شێوه‌يه‌كى كارا مامه‌ڵه له ته‌ك نفووزى ئێرانى له كه‌رتى غهززهدا بكا. له بارى كرده‌نييه‌وه، ئه‌مه به ماناى له‌‌ڕيشه‌ده‌رهێنانى- به‌ته‌واوى و به‌يه‌كجارى- نفووز و بوونى ئێرانى له‌و ناوچه‌يه‌دا دێت، يان به ماناى كۆتاييهێنان به كاريگه‌ريى بوونى ئێران له كه‌رتى غهززهدا. ڕاسته ئه‌و ئه‌ركه سه‌خته، به‌ڵام ئه‌ركێكى ژیانییه و ده‌كرێ به‌دى بهێنرێ.
وێڕاى كه ئێستاكه تاران له‌بن گوشارێكى به‌رچاودايه، لێ ئێران هه‌وڵ ده‌دا ده‌ست به‌و شێوازه ستاندارده‌ى كارى خۆيه‌وه بگرێ و هه‌رچیى له ده‌ست بێ بۆ تێكدان و له‌باربردنى ئاگربه‌ستى نێوان حه‌ماس- ئيسڕائيل، ده‌يكا. له‌وما ده‌بێ قودس هه‌نگاو بۆ فه‌شه‌لپێهێنانى ئێران بهاوێژێ.
سەرچاوە:
https://besacenter.org/perspectives-papers/iran-modus-operandi