 |
2017-02-15
تیۆریی پراتیك: هۆكاره كرده‌یییه‌كان و هه‌ڵبژاردنی ئه‌قڵانی
پێنووس: "پییه‌ر بۆردیۆ" (Pierre Bourdieu) له‌دایكبووی 1930 له باشووری فهڕهنسا كه له ساڵی 2002ی زایینی كۆچی دواییی كردووه، ده‌رچووی "ئیكۆل نۆرمال سوپریۆر" له به‌شی فه‌لسه‌فه بوو. ئه‌زموونه‌كانی بۆردیۆ له داگیركاریی فهڕهنسا له ئه‌لجه‌زاییر، بۆردیۆی بۆ خوێندنه‌وه و لێكۆڵینه‌وه‌ی ئیتنیكگه‌رایی له ئه‌لجه‌زاییردا، هان دا. پاشان لێكۆڵینه‌وه كۆمه‌ڵناسییه‌كان له كۆمه‌ڵگه‌ی فه‌ڕه‌نسی، بووه بابه‌تی سه‌رنج و تێڕامانی بۆردیۆ. نووسینەکانی بۆردیۆ وه‌ك "كۆمه‌ڵناسیی ئه‌لجه‌زاییر" و "كار و كرێكاران له ئه‌لجه‌زاییر"، له ده‌یه‌ی شه‌ستی سه‌ده‌ی ڕابردوو ده‌ستی پێ كرد و، به كتێبه‌كانی وه‌ك "پرۆژه‌یه‌ك له تیۆریی پراكتیكی" و "دووباره به‌رهه‌مهێنانه‌وه" و "جیاوازی"، گه‌یشه لووتكه‌ی خۆی. نووسینه‌كانی بۆردیۆ له ده‌یه‌ی حه‌فتادا زیاتر په‌ره‌ی سه‌ند، وه‌كوو "تێگه‌یشتنی پراكتیكی" و "پیشه‌ی كۆمه‌ڵناسی" و پرسیاره كۆمه‌ڵناسییه‌كان" و "خانه‌دانیی حكوومی" و، له ده‌یه‌ی هه‌شتایشدا، "ڕیساكانی هونه‌ر" و "ئالوگۆڕی ئازاد" و "ده‌سه‌ڵاتی پیاوانه" و ...، كه به‌شێك له به‌رهه‌مه‌كانیشی وه‌كوو به‌رهه‌می كلاسیك له بواری زانستیدا جێگه‌ی خۆی گرتووه.
بۆردیۆ له ساڵی 1960ه‌وه وانه‌ی فه‌لسه‌فه‌ی له زانكۆی سۆربۆن گوتۆته‌وه. له ساڵی 1964ه‌وه، بوو به سه‌رۆكی توێژینه‌وه‌كانی قوتابخانه‌ی خوێندنی باڵای زانسته كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان. له ساڵی 1982، بوو به مامۆستای كۆمه‌ڵناسی له كۆلێژی "دۆفرانس" و هاوكات له زانكۆكانی ئه‌مریكا وه‌كوو "هارڤارد" و "شیكاگۆ" و "پرینستۆن" و، زانكۆكانی ئه‌ڵمانیا وه‌كوو " ماكس پلانك" و " به‌رلین" وانه‌ی گوتۆته‌وه. بۆردیۆ، دامه‌زرێنه‌ر و به‌ڕێوه‌به‌ری گۆڤاری "لێكۆڵینه‌وه‌ی زانسته كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان" بووه. له سه‌ره‌تای ده‌یه‌ی 90ی سه‌ده‌ی بیسته‌م، بۆردیۆ توانیی میداڵیای زێڕینی ئه‌كادیمیای زانسته‌كانی فهڕهنسا به هۆی به‌رهه‌مه‌كانییه‌وه وه‌ربگرێت. جێگه‌ی ئاماژه‌یه كه به‌رهه‌مه هزرییه‌كانی بۆردیۆ، ئێستاكه له ناوه‌نده جۆراوجۆره زانستییه‌كاندا، له ئه‌مریكاوه بۆ ژاپۆن ده‌خوێندرێن.
"تیۆریی پراتیك" بنه‌مای مشتومڕه تیۆرییه‌كان له كۆمه‌ڵناسی و ته‌نانه‌ت له هه‌موو زانسته كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانه. پرسی سه‌ره‌كی ئه‌مه‌یه كه مرۆڤ له كۆمه‌ڵگه‌دا به چ شێوه‌یه‌ك و له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌ك، له‌ژێر كاریگه‌ریی چ شتێك، ڕه‌فتار و پراتیكی خۆی ڕێك ده‌خات و ئه‌نجامی ده‌دات. به دیوێكی تردا، پرسیار ئه‌وه‌یه كه ڕه‌فتاری كۆمه‌ڵایه‌تیی مرۆڤ تا كوێ له‌سه‌ر بنه‌مای ئاگایی و هه‌ڵبژاردنه و، تا كوێ له‌ژێر كاریگه‌ریی فاكته‌ره ده‌ره‌كییه‌كانی دیكه‌دایه؟ به شێوه‌یه‌كی گشتی پارادایمه‌كانی كۆمه‌ڵناسانه، وه‌كوو بونیادگه‌رایی، ئه‌ركگه‌رایی، تاكگه‌رایی و ...هتد، له‌سه‌ر بنه‌مای جۆری ئه‌و وه‌ڵامه‌ی كه به‌م پرسیاره‌ی پێشووتر ده‌درێت، لێك جیا ده‌كرێنه‌وه. به‌م پێیه‌یش، تیۆریی پراتیك له پارادایمه جۆراوجۆره دژبه‌یه‌كه‌كان جیاوازه و، ئه‌م جیاوازییه‌یش تا ڕادده و ئاستێكه كه ئه‌و پرس و بابه‌ته‌ی كه پارادایمێك به ڕاست و دروستی ده‌زانێت، ئه‌وه له پارادایمێكی تر به ناڕاست و نادروست داده‌ندرێت. هه‌رچه‌نده پارادایمه‌كانی "بكه‌ر یاخود سۆژه-ته‌وه‌ره" كه لێكدانه‌وه‌ی ئه‌قڵانی، ده‌كه‌نه بنه‌مای كردار و ڕه‌فتاری تاكه‌كان، ئه‌وه ڕۆڵی پێكهاته و بونیادی ده‌ره‌كی له ئاراسته‌كردنی پراتیكدا به كه‌م وه‌رناگرن و له به‌رامبه‌ریشدا، پارادایمه‌كانی بونیاد یاخود پێكهاته‌گه‌را، "سۆژه" بۆ ئاستی "ئۆبژه" دانابه‌زێنن.
ئه‌مه‌یش به مانای بوونی ڕوانگه‌یه‌كی مامناوه‌ند و ناوه‌ڕاست نایه‌ت، به‌ڵكوو ده‌ربڕ و ده‌رخه‌ری فره‌ییی تیۆرییه‌كانی كردار و پراتیكه كه كۆمه‌ڵێك فاكته‌ر و ڕه‌گه‌زی ناسراوی جۆراوجۆری پارادایمه‌كان له‌خۆ ده‌گرێت. به‌م پێیه پرسیاری سه‌ره‌كی و ئاڵۆز ئه‌وه‌یه كه‌ڵكاوه‌ژوو، قوربانیدان، دووڕوویی، مرۆڤدۆستی، زانایی، زیره‌كی، لێكدانه‌وه‌ی ئه‌قڵانی، هه‌ڵبژاردن، پابه‌ندبوون و زۆره‌ملێ و ...، چ به كۆمه‌ڵ و چ به تاك، له فۆرمه‌كانی ئاگایانه و وشیارانه یاخود نیمچه‌وشیارانه و ناوشیارانه له جیهان و بواره‌كانی سیاسه‌ت و زانست و هونه‌ر، بنه‌ماڵه و ...، به چ شێوه‌یه‌ك و تا چ ئاستێك له‌گه‌ڵ یه‌كتری تێكه‌ڵ و تێكئاڵاو ده‌بن؟ هه‌روه‌ها چ ڕۆڵێكیان له به‌رجه‌سته‌كردن و هاتنه‌دیی ڕه‌فتار و پراتیكی كۆمه‌ڵایه‌تیدا هه‌یه؟
ئه‌مه‌یش ڕۆڵی فاكته‌ره جۆراوجۆره‌كان له‌سه‌ر ڕه‌فتار و كرداری تاك و كۆمه‌ڵ ده‌رده‌خات؛ هه‌رچه‌نده بۆردیۆ حه‌ز له‌وه ناكات كه به "ڕێژه‌گه‌را" ناوی بهێندرێت. ئه‌گه‌ر له ڕابردوودا ڕوانگه‌كان وه‌ك ماركسیزم، ئێگزیستانسیالیزم، دیارده‌ناسی، پێكهاته‌گه‌رایی و ...، به شوێن ئه‌وه‌وه بوون كه فۆرمۆڵێكی ساده و ڕوون وه‌كوو تیۆریی ڕه‌فتار و پراتیك بخه‌نه ڕوو، ئێستاكه زۆربه‌ی تیۆریسیه‌نه‌كان كه ئاڵۆزیی "زه‌ین" و ئاڵۆزیی "عه‌ین" و ئاڵۆزیی په‌یوه‌ندیی نێوان ئه‌م دووانه‌یه، كه له هه‌ر تیۆرییه‌ك ده‌رباره‌ی پراتیك، ده‌بێت ڕه‌چاو بكرێت، زۆرتر له‌به‌رچاو ده‌گرن و گرنگیی پێ ده‌ده‌ن و تیۆریی ئاڵۆزتر و فره‌ڕه‌هه‌ندتر ده‌خه‌نه ڕوو.
بۆردیۆ له‌م كتێبه‌دا، كه به پوخته‌ی هه‌وڵه زانستییه‌كانی خۆی ده‌زانێت، وێنایه‌كی گشتی له بنچینه‌ییترین كاره تیۆرییه‌كانی ده‌خاته ڕوو. نووسه‌ر هه‌وڵ ده‌دات كه وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره بدۆزێته‌وه كه سیسته‌می ئیداری، سیسته‌می یاسایی، سیسته‌می په‌روه‌رده و فێركردن و ... به چ شێوه‌یه‌ك بونیاد و پیكهاته‌كانی ویستراوی ده‌وڵه‌ت، دووباره به‌رهه‌م ده‌هێننه‌وه؟ به بڕوای بۆردیۆ، تێگه‌یشتنی باو، كه خاڵی به‌رامبه‌ری شرۆڤه و لێكدانه‌وه‌ی زانستییه، ده‌بێته هۆی به‌فه‌رمیناسینی چه‌ند ره‌هه‌ند و بوارێك وه‌كوو بوارێكی گشتی، ئه‌قڵانی و سروشتی. له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه‌یش، بۆردیۆ بكه‌ره كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان، به سۆژه‌ی ئاگا و وشیاری ئازاد نازانێت و، به‌م پێیه‌یش له پێناو زانستی ناسینی كۆمه‌ڵگه، به‌ڵگه‌یه‌ك له‌سه‌ر بنه‌مای پراتیك و كردار، له سه‌رووتر له ڕه‌فتار و كرده‌وه یاخود پراتیكێكی گرێدراو و له‌سه‌ر بنه‌مای به‌ڵگه و هۆكار، داده‌نێت.
ئه‌م كتێبه بێجگه له پێشه‌كییه‌ك، لە حه‌وت به‌شی سه‌ره‌كی و چه‌ند باسێك و پاشكۆیه‌ك پێك دێت.
به‌شی یه‌كه‌م: فه‌زای كۆمه‌ڵایه‌تی و فه‌زای سیمبۆلیك
- ڕاستی، تۆڕێكه له په‌یوه‌ندییه‌كان
- لۆژیكی چینه‌كان
- پاشكۆ: سه‌رمایه‌ی سیاسی له ده‌وڵه‌ته كۆمۆنیستییه‌كاندا
به‌شی دووه‌م: سه‌رمایه‌ی نوێ
- قوتابخانه، جێن ماكسۆل
- هونه‌ر یان پاره؟
- پاشكۆ: فه‌زای كۆمه‌ڵایه‌تی و بواری ده‌سه‌ڵات
به‌شی سێیه‌م: به‌ره‌و زانستێكی به‌رهه‌می كه‌لتووری-هونه‌ری
- به‌رهه‌می هونه‌ری، وه‌كوو ناوه‌رۆك
- دابه‌زاندنی به‌رهه‌مێكی هونه‌ری له جێگه‌ی ئه‌وی تر
- ژێر جیهانی(لقی) ئه‌ده‌بی
- بابه‌ته‌كان و هه‌ڵوێسته‌كان
- بواری كۆتاییی سه‌ده
- ڕه‌وتی مێژوو
- تواناكان و ڕه‌وته‌كان
- پاشكۆی یه‌كه‌م: خه‌ونی ژیاننامه‌یی
- پاشكۆی دووه‌م: دابڕانی دوولایه‌نه
به‌شی چواره‌م: ده‌ركه‌وتن و پێكهاته‌ی بواری بیرۆكراسی
- گومانی بنچینه‌یی
- كه‌ڵه‌كه‌بوونی سه‌رمایه
- سه‌رمایه‌ی سیمبۆلیك
- بنیاتنان و داڕشتنی ده‌وڵه‌تی زه‌ینه‌كان
- قۆرخكاریكردنی قۆرخ (مۆنۆپۆلكردنی مۆنۆپۆل)
- پاشكۆ: ڕۆحی بنه‌ماڵه
به‌شی پێنجه‌م: ئایا پراتیك و ڕه‌فتاری بێمه‌به‌ست، بوونی هه‌یه؟
- وه‌به‌رهێنان
- دژی سوودگه‌رایی
- بێمه‌به‌ستی، وه‌كوو حه‌ز و تامه‌زرۆیی
- قازانجه‌كانی به‌جیهانیكردن
- پاشكۆ: چاوپێكه‌وتن ده‌رباره‌ی ڕه‌فتار، زه‌مان و مێژوو
به‌شی شه‌شه‌م: سه‌رمایه‌ی سامانه سیمبۆلیكه‌كان
- دیاری، دان و ستاندن
- ئه‌فسوونكاریی سیبۆلیك
- مافناسی
- تابۆی لێكدانه‌وه (هێلی سووری شرۆڤه)
- هونه‌ری بێگه‌رد و هونه‌ری بازرگانی
- پێكه‌نینی ئوسقۆفه‌كان
به‌شی حه‌وته‌م: ڕوانگه‌ی سێكۆلاستیك (قوتابخانه‌یی)
- نواندنی جددیبوون
- تیۆریی ڕوانگه‌ی تیۆریك
- ئیمتیازی بابه‌تی جیهانگیر (جیاوكی پرسه‌كانی جیهانی)
- پێویستیی لۆژیكی و پابه‌ندیی كۆمه‌ڵایه‌تی
- بنه‌مای دژبه‌یه‌كی ئه‌خلاق (اصول تناقض اخلاق)
پاشكۆ
- كۆمه‌ڵناسی و كۆمه‌ڵناسیی زانست
- ڕووناكبیران و حكوومه‌ت
سه‌رچاوه:
Practical Reason: On the Theory of Action, Stanford University Press, 1998.
بۆ دابه‌زاندنی كتێبه‌كه:
https://monoskop.org/images/a/aa/Bourdieu_Pierre_Practical_Reason_On_the_Theory_1998.pdf
وه‌رگێڕانی فارسی:
بوردیو، پیر، نظریه کنش: دلایل عملی و انتخاب عقلانی، مترجم: مرتضی مردیها، تهران: نشر نقش و نگار، 1380.
به‌شێك له به‌رهه‌مه‌كانی "بۆردیۆ":
- Algeria 1960: The Disenchantment of the World: The Sense of Honour: The Kabyle House or the World Reversed: Essays, Cambridge University Press 1979.
- Les héritiers: les étudiants et la culture (1964), Eng. The Inheritors: French Students and Their Relations to Culture, University of Chicago Press 1979.
- Esquisse d'une théorie de la pratique, précédé de trois études d'ethnologie kabyle, (1972), Eng. Outline of a Theory of Practice, Cambridge University Press 1977.
- Homo Academicus, (French Edition) Les Éditions de Minuit, Paris, 1984. (English Edition) Polity, 1990.
- Reproduction in Education, Society and Culture (Theory, Culture and Society Series), Sage, 1990, with Jean-Claude Passeron (in French: La Reproduction. Éléments pour une théorie du système d'enseignement, Les Éditions de Minuit, 1970).
- with Luc Boltanski e P. Maldidier, La défense du corps, in Social Science Information, Vol. 10, n° 4, pp. 45–86, 1971.
- with Luc Boltanski, Le titre et le poste : rapports entre système de production et système de reproduction, in Actes de la recherche en sciences sociales, Vol. 1, n° 2, pp. 95 – 107, 1975
- with Luc Boltanski, Le fétichisme de la langue, in Actes de la recherche en sciences sociales, Vol. 1, n° 4, pp. 2– 32, 1975.
- with Luc Boltanski, La production de l'idéologie dominante, in Actes de la recherche en sciences sociales, Vol. 2, n° 2-3, 1976, pp. 4–73, 1976-06.
- Forms of Capital (1986) [1983]
- Distinction: A Social Critique of the Judgment of Taste, trans. Richard Nice, 1984. Harvard University Press.
- Choses dites, 1987 Eng. In Other Words: Essays toward a Reflective Sociology, Stanford, 1990.
- "The Corporatism of the Universal: The Role of Intellectuals in the Modern World". Telos 81 (Fall 1989). New York: Telos Press
- Language and Symbolic Power, Harvard University Press 1991.
- The Political Ontology of Martin Heidegger, Polity, 1991.
- The Love of Art: European Art Museums and Their Public, Stanford University Press, 1991.
- Language & Symbolic Power, Harvard University Press, 1991; paperback edition, Polity, 1992.[56]
- An Invitation to Reflexive Sociology with Loïc Wacquant, University of Chicago Press and Polity, 1992.
- with Hans Haacke, Free Exchange, Stanford University Press, 1995.
- with Luc Boltanski and Robert Castel, Photography: A Middle-Brow Art, Stanford University Press, 1996, ISBN 9780804726894.
- Les règles de l'art, 1992; Eng. Rules of Art: Genesis and Structure of the Literary Field, Stanford University Press, 1996.
- with Monique De Saint Martin, Jean-Claude Passeron, Academic Discourse: Linguistic Misunderstanding and Professorial Power, Polity 1996.
- Practical Reason: On the Theory of Action, Stanford University Press, 1998.
- State Nobility: Elite Schools in the Field of Power, Polity, 1998.
- Weight of the World: Social Suffering in Contemporary Society, Polity, 1999.
- On Television, New Press, 1999.
- Acts of Resistance: Against the Tyranny of the Market, New Press, 1999.
- Pascalian Meditations, Polity, 2000.
- La domination masculine, 1998; Eng. Masculine Domination, Polity, 2001.
- Interventions politiques (1960–2000). Textes & contextes d’un mode d’intervention politique spécifique, 2002.
- Contre-Feux, 1998; Eng. Counterfire: Against the Tyranny of the Market, Verso Books 2003.
- Science de la science et réflexivité, 2002; Eng. Science of Science and Reflexivity, Polity 2004.
- The Social Structures of the Economy