(خوێندنەوەیەک لە نزیکەوە بۆ پەیامی پێشوازییان لە سەرۆکی هەرێمی کوردستان)
پڕۆفیسۆر دکتۆر سەردار قادر محیه‌دین، شارەزا لە یاسای دەستووری و دیپلۆماسییەتی قەیران
ئەوەى کە دەبوو ببێ؛ بوو!
لە دواى ڕیفراندۆمی سەربەخۆییی گەلی کورد لە باشوورى کوردستان لە 25/9/2017 پەیوەندییەکانى هەرێمی کوردستان و بەغدا کەوتنە ئاڵۆزییە‌كی دژوار و سەنگەر لە کورد گرتن. ئەوان وا تێ گەیشتوون کە ئەگەر بەخۆ نەکەونەوە؛ خەریکە هەرێم شوێن وڵاتى عێراق دەگرێتەوە، کارەکتەرێکی کاریگەرە لە یەکلاییکردنەوەى هاوکێشەکانى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست و عێراق خۆى، وڵاتان وەک دەوڵەت مامەڵە لەگەڵ هەرێم دەکەن، ئەو دەسەڵاتانەیشی کە بەپێی دەستوورى ساڵی 2005 پێی دراون، وەک هەڵەیەکی مێژوویی و یاسایی لەسەر خۆیانی ئەژمار دەکەن و بەردەوام لە ڕێگەى “دادگه‌ى باڵاى فیدراڵی”یەوە لە هەوڵی ئەوەدان زۆرترین گومان بخەنە سەر دەقەکانى دەستوورو هەر لەو ڕێگەیشەوە ئەو شرۆڤەیەى بۆ بکەن کە خۆیان مەبەستیانە؛ لە ئاکامیشدا بڕیارى شرۆڤەى دادگه شوێن دەستوورەکەى گرتۆتەوە. هەر بۆیە ئەو بابەتەى کە بەدڵیان نەبووبێ، بڕیارێکی دادگه‌یان بۆ دەرکرد و حکوومەت و پەرلەمانیشیان پێوە پابەند کرد. هەوڵەکانیان بۆ لەباربردن و لەقاڵبدانى هەرێم وەک قەوارەیەکی دەستوورى، بەردەوام بوو، به‌تایبەت لەلایەن گرووپە وەلائییەکانى سەر بە ئێران.
بێ گومان لەو سەرەوە ئەو ستراتیژییەته‌یە کە هەر خودی ئێران دەرهەق بە هەرێم مەبەستیەتى؛ تا دەهات هەرێم و بەغدا لە یەکتر دوور دەکەوتنەوە، دژوارییەکان زۆرتر دەبوون، هیچ جووڵەیەکی سیاسی لە عێراق بەبێ ئاماژەى ئێران نەکراوە، هەر ڕەوتێکی سیاسییش- ئەگەر شیعەیش بووبێ- لەگەڵ ستراتیژییەتى ئێران لە عێراق و ناوچەکە هاوتەریب نەبووبێ، دژایەتى کراوە و هەوڵی پەراوێزخستنى دراوە. باشترین نموونەیش مووشەکبارانکردنى پایتەختی هەرێم بوو، کە تیایدا چەندان کەسی سڤیلی کورد و بیانی کوژران. تۆمەتەکەیش “بوونی بارەگاى هەواڵگریى مۆساد بوو لە هەولێر”، بەڵام لێکۆڵینەوە و بەدواداچوونەکانى حکوومەتى هەرێم و حکوومەتى فیدراڵ، ده‌ریان خست كه ئه‌م تۆمه‌ته درۆیه‌كی شاخداره.
سەرۆکی هەرێم تەنیا لە ماوەى 11 ساڵ حوکمڕانیی خۆیدا 5 جاران سەردانی کۆمارى ئیسلامیی کردووە، هه‌موو جارێكیش بۆ چارەسەرى گرفتەکان بووە. ئەو گرفتانەى کە نەتوانراوە لەگەڵ سەرانی عێراق یەکلایی بکرێنەوە، دواجار هەوڵی یەکلاکردنەوەیان لە تاران دراوه. ئەم جارەیش هه‌روه‌ك جاران، سەرۆکی هەرێم نەیتوانی لەگەڵ سەرانی عێراق بگاتە ئاکام؛ بارودۆخەکەیش تەواو ئاڵۆز بوو و، ئاکامەکەیشی نە لە بەرژەوەندیى عێراق بوو و نە لە بەرژەوەندیى ئێران. هەر بۆیە ئێران زوو له‌و ئاکامە تێ گه‌یشت و وەک هێزێکی کاریگەرى یەکلاکەرەوە لەسەر پرۆسەى سیاسیی عێراق، پەیامی پێشوازیی بۆ سەرۆکی هەرێم نارد، تا لە نزیکەوە ئەوەى لە بەغدا چارەسەر نەکراوە، لە تاران چارەى بکرێ. ئەوەیش دەرفەتێکی ناوازە بوو بۆ هەرسێ لایه‌نەکە: هەرێم، بەغدا، تاران- تا لەو سەردانەدا تەواوى دۆسیە دژوارەکان گفتوگۆیان له‌سه‌ر بكرێت و چارەسەر بکرێن و پەیوەندییەکانیش بگەڕێندرێنەوە چوارگۆشەى ئاساییی خۆیان. گەرچی داوەتنامەکەى ئێران کەمێک دره‌نگ كه‌وتبوو، بەڵام بۆ خودی ئێران و عێراق زیاتر پێویست بوو. هەرێمیش ئەو دەمەى کە لەگەڵ سەرانی عێراق نەگەیشتە بڕیارى کۆتایی، دەبوایه بچێتە ئێران؛ بڕیارە کۆتاکان لەوێ یەکلا دەبنەوە، نەک گرووپە وەلائییەکانى لە عێراق. سەردانەکە گرنگ بوو، کەواتە ئەوەى کە دەبوو ببێ؛ بوو!
بەڵام پرسیارە گرنگەکە ئەوەیە: بۆچی ئێران لەم کاتەدا پلانی پێشوازیی بۆ سەرۆکی هەرێم داناوە؟
بۆ وەڵامی ئەو پرسیارە، زیاتر لە ڕەهەند و هۆکارێک خۆیان قوت دەکەنەوە، ئێمەیش لاى خۆمانەوە دەبێ بیانخەینە ڕوو، لەوانەیش:
- هەڵوێستەکانى هەرێمی کوردستان و بەغدا تا دەهات توندتر دەبوونەوە؛ تا ئەو ئاستەى ئەمریکا بەجددى هاتە سەر خەت. نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە ماوەى ئەو سێ مانگەى پێش گەشتەکەى بۆ تاران، سێ جاران چۆتە بەغدا؛ سەرۆکوەزیرانی هەرێم گەیشتە واشنتۆن؛ چەندان شاندى ئەمریکی هاتنە عێراق؛ سەرۆکوەزیرانی عێراق دواى گەشتەکەى سەرۆکوەزیرانی هەرێم، بە ئەجێندایەکی ئاشکراوە لەلایەن “کۆشکی سپی”یەوە داوەت کرا؛ دواتر ئەردۆغان هاتە بەغدا و کۆتا وێستگەى گرنگی ئەو، هەولێر بوو. لەو ساتەدا کۆمارى ئیسلامی هەستى بە مەترسییەکە کرد، کە دەبێ، بێتە سەر خەت و ئەو دژواری و زبرییەى نێوان هەولێر و بەغدا خاو بکاتەوە، دەنا ئاقارەکە لە بەرژەوەندیى عێراق و ئێران ناکەوێتەوە و هەڵوێستى هەرێم بەهۆى ئەمریکا و تورکیاوە تا دێ بەهێزتر دەبێ و ئەو لە هاوتەریبی بۆ هاوکێشەکان، هەنگاوێک لە دواوە دەبێ.
- بارودۆخێک لە عێراقدا پەرەی سەندووە کە داهاتووى گرووپە وەلائییەکانى سەر بە ئێرانی خستۆتە مەترسییەوە؛ ئەمەیش لەگەڵ ستراتیژییەتى ئێران لە عێراقدا ناگونجێ، بەوەى کە دەبێ ئەو گرووپانە بە بەهێزى بمێننەوە. هەر بۆیە ئێران لە ئێستاوە لە خەمى ئاییندەى ئەو هێزانەدایه کە لەوانەیە لە هەڵبژاردنى داهاتوو زەبریان بەر کەوێ.
- سەردانەکە پێش هەڵبژاردنى پەرلەمانى عێراق دێ، کە وا بڕیارە لە ساڵی 2025 بکرێ. ئەو هاوکێشانەى کە نەخشەیان بۆ کێشراوە، لە بەرژەوەندیى گرووپە وەلائییەکانى سەر بە ئێران نین، بەڵکوو ئاکامەکەى لاوازبوونى نفووزى ئێران و هاتنەدەرەوەى عێراقە لەژێر ڕکێفی تاران و ئاڕاستەبوونى بەرەو تورکیا و دەوڵەتانى کەنداو؛ لەوسەریشەوە هاوتەریببوونە لەگەڵ ستراتیژییەتى ئەمریکا لە عێراق و ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست.
- هاوکێشە جیۆسیاسییەکانى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست، تا دێن نزیک دەبنەوە. هەرێمی کوردستان سەنتەرێکی بەیەکگەیشتنى زۆرێک لەو سەرەداوانەیە؛ بۆ نموونە ئێران بە دیدێکی نەرێنی سەرنجی “پرۆژەى ڕێڕەوى گەشەپێدان” دەدا، کە لە ئاکامدا عێراق دەتوانێ لەسەر پێیەکانى بوەستێ و چیتر پێویستى بە ئێران نەبێ؛ دواتریش تێکەڵ بە هاوکێشەى گەشەپێدانی ناوچەکە ببێ، کە تورکیا و ئێران و ئیمارات و قەتەر و کوێت پشکی شێریان تێدا هەیە. ئەمەیش لە بەرژەوەندیى ئەودا نییە.
- بارودۆخى سیاسی و ئابوورى لە ئێران لەوپەڕی خراپیدایە. هەرێمی کوردستان دەتوانێ ئەو بارقورسییە، سووک بکات و بازرگانیى ئێران تا ئاستێکی باش بژیێنێتەوە. قەبارەى ئاڵوگۆڕی نێوان هەرێم و تاران 5%ی ئەو وڵاتەیە؛ ئەمەیش ڕێژەیەکی زۆر باشە. زیاتر لەوەیش، دەتوانێ هەندێ پێداویستیى وڵات لە کەرەستەى بنەڕەتى کە لەلایەن ئەمریکاوە گەمارۆ دراوە لە ڕێگەى هەرێم و عێراقەوە پڕ بکاتەوە. سەردانەکە لەو بارەیەوە بۆ ئاساییکردنەوەى پەیوەەندییەکان بوو، چونکە بەهۆى مووشەکبارانەکەى سوپاى پاسداران بۆ سەر ماڵی “پێشڕەو دزەیی”، بەرەو خراپی دەچوو و ڕەوشی بازرگانى بە ڕێژەى نزیکەى لە 40% کەمی کرد. ئەمەیش شتێكی باش نەبووە بۆ ئێران؛ هەرگیز وای بۆ نەدەچوو کە هەرێمی کوردستان لەو بارەیەوە دەتوانێ بەرژەوەندییەکانى ئێران لە عێراق و ناوچەکە بخاتە مه‌ترسییه‌وه، چونکە 75%ی دەروازەکانى بازرگانیى نێوان عێراق و ئێران، دەکەونە هەرێمى کوردستانەوە، به‌تایبەت لە سنوورى پارێزگاى سلێمانى. گەرچی ئەو دەروازانە لەژێر کۆنترۆڵی “یەکێـتیى نیشتمانیی كوردستان”دان، بەڵام کەرەستە خاوەکەى بازاڕ و پێداویستییەکانى ئێران، لە زۆنی نفووزى “پارتی دیموكراتی كوردستان”ەوە بۆى دەڕوا.
- هەمووان پەنجەى بەرپرسیارێتییان بۆ ئێران درێژ دەکرد، بەوەى ئەو بارودۆخە ئابوورى و سیاسییە نالەبارەى هەرێمی کوردستان، کۆمارى ئیسلامی لێی بەرپرسیارە و خەتاى ئەوە. پێشوازیکردنى تاران بەو شێوەیە لە نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان، لایەنێکی ترى پەیامەکە بوو تا بڵێ: ئێمە فاکتەرى ئەرێنێن بۆ هەرێمی کوردستان و عێراق و، ئەوەى کە ڕوو دەدا ناکۆکیی خۆتانە نەک ئێمە هۆکار بین.
- ئێرانییەکان وا هەست دەکەن ئەگەر لە کاتى خۆیدا لەگەڵ هاوکێشەکان هەماهەنگ و هاوتەریب نەبن، هەنگاوێک لە دواى تورکیاوە دەبن، به‌تایبەت لە بواری وزە. ئەوەى کە پانتاییی هاوکێشەکەى دەکەوێـتە سەر، هەرێمی کوردستانە؛ ئەگەر ئەردۆغان بەرژەوەندییەکى کرداریى نەکەوتبێتە هەولێر، هەرگیز گەشت ناکات بۆى. هەر بۆیە ناوەندە سیاسییەکان وای بۆ دەچن کە لەوانەیە لە سەردانە چاوەڕوانکراوەکەى “ئیبراهیم ڕەئیسی”، سه‌رۆككۆماری ئێران، بۆ عێراق، هەولێریش بگرێتەوە. زیاتر لەوەیش بە هەمان شێوەى تورکیا کە 26 لێکتێگەیشتنى لەگەڵ عێراق واژۆ کرد، ئێرانیش بەنیازە نزیکەى 23 لێکتێگەیشتن لەگەڵ عێراق و پەیوەستدار بە هەرێمى کوردستان واژۆ بکات. هەرێمی کوردستانیش بەو سەردانە زیاتر پێگەى بۆ گەڕایەوە.
- ئەزموونى پار لە پەیوەندییەکانى ئێران و هەرێم، ئەوەى بە کۆمارى ئیسلامی سەلماند کە هەرێمی کوردستان لە ناوچەکە پێگەیەکی کاریگەرى هەیە و ناتوانێ پەراوێزی بخات؛ بەپێچەوانەیشەوە هەرێم دەتوانێ لە ڕووى سیاسی و ئابوورییەوە کاریگەریى نەرێنیی لەسەر ئەو وڵاتە هەبێت. هەر بۆیە بۆ کاراکردنەوەى پەیوه‌ندییەکانى نێوان هەرێم و تاران ئەو سەردانە پێویستیی قۆناغەکە بوو؛ لەلایەن ئێرانییەکانیشەوە پانتایییەک لە کاتیان پێ دەبەخشێ تا بیقۆزنەوە و لە بەڕێوەبردنى قەیرانەکانیاندا سوودی لێ وەربگرن.
- هەندێ کارئاسانی لەسەر ئاستى بوودجە و مووچە و دواخستنى هەڵبژاردنى پەرلەمانى و ئەنجومەنى پارێزگاکانى هەرێم و سەردانەکەى سەرۆکى هەرێمیش بۆ تاران، ئاماژەیەکی ڕوونى تێدایە، کە هەوڵێک هەیە بۆ قەناعەتپێکردنى پارتى بەوەى ئەزموونى ساڵی 2021 لە هەڵبژاردندا دووبارە نەکاتەوە و نەبێتە پشتیوانی سەدر و سوننە؛ چونکە هاوکێشەى هەڵبژاردنى ئەم جارە بۆ گرووپە وەلائییه‌كان و کۆمارى ئیسلامی، زۆر مەترسیدارترە لەوەى ساڵی 2021. چەقی کاریگەرییش لەو پانتایییەدا پارتى دیموکراتى کوردستانە بۆ یەکلاییکردنەوەى هاوکێشەکە و مانەوەى چوارچێوەى هەماهەنگی وەک هێزی یەکلاکەرەوەى هاوکێشەکان لە عێراق.
ئایا ئەو سەردانە هیچ لە هاوکێشەکان بۆ هەرێمى کوردستان دەگۆڕێ؟
لەو بارەیەوە دەتوانین پارسەنگەکەى بۆ دوو ئاست دابەش بکەین:
لەسەر ئاستى هەولێر و بەغدا
هەرێمی کوردستان پێویستیى زۆرى بەو سەردانە بوو، تا لە نزیکەوە نیگەرانییەکانى بگەیەنێتە تاران و هەر لە نزیکەوە و لە دەمی خۆیانەوە باس لە چارەسەرەکان بکرێت، نەک لە ڕێگەى گرووپە وەلائییەکانى سەر بەو؛ کە بڕیارى کۆتایییان لاى خۆیان نییە و دواجار دەبێ بگەڕێنەوە ئەو شوێنەى کە سەرۆکی هەرێم سەردانی کردووە و هەوڵی چارەسەرى گرفتەکان دەدات. بە سەردانەکە جۆرێک لە گەشبینی بۆ پرۆسەى سیاسیی هەرێم و عێراق گەڕایەوە، کە پێشتر تا ڕاددەیەک گەیشتبووە بنبەست. هەر ئەو سەردانە بوو کە لە گفتوگۆکانى سەرۆکی هەرێمەوە لە بەغداوە دەستی پێ کرد و لە تاران کۆتایییان هات و سەرلەنوێ سەرۆکی هەرێم بۆ تەواوکردن و یەکلاییکردنەوەى ئەو گفتوگۆیانە، دواى گەڕانەوەى بۆ هەرێم، چووە بەغدا. بەمەیش کەناڵەکانى گفتوگۆ سەرلەنوێ ئەکتیڤ بوونەوە، به‌تایبەت لەگەڵ گرووپە وەلائییەکانى سەر بە ئێران و بەکراوەیی هێڵدرانەوە.
لە لایەکی تریشەوە سەردانەکانى بەغدا و تاران هەندێ هەڵوێستى نەرم کردن، به‌تایبەت لەسەر ئاستى دەسەڵاتى دادوەرى. سەردانەکە ئەوەى سەلماند کە دەبێ هەرێمی کوردستان بەردەوام لە هەماهەنگیدا بێت لەگەڵ کۆمارى ئیسلامی و، بەرژەوەندییەکانى بەهەند وەربگرێ و لە هەوڵی پاراستنیاندا بێ؛ چونکە بەپێچەوانەوە لەسەر دوو ئاستى خۆى وەک ئێران و عێراق قەیرانى بۆ دێن و، دەبێ لە ئێرانیشەوە بگەڕێینەوە بۆ تەحەکومکردن بە هاوکێشەکانى عێراق و چارەسەرییان بۆ بکرێ، دەنا ئەوانەى عێراق، بەبێ پرسی ئێران دەست بە ئاوێدا ناکەن!
لە کۆتاییشدا دەتوانین بڵێین کە جارێکی تر بۆ دەوڵەتانى ناوچەکە و خودی کۆمارى ئیسلامی سەلمێنرا کە هەرێمى کوردستان میحوەرى بەیەکگەیشتنى هاوکێشە و بەرژەوەندییەکانه و هێزەکانى لێ کۆ بۆتەوە؛ لە ئاکامیشدا ئەو لایەنە سوودمەند دەبێت کە پەیوەندیی باشی لەگەڵیدا هەبێت. هەرچەندە هەرێم ئەکتەرێکی نادەوڵەتییە، بەڵام لە یەکلاییکردنەوەى هاوکێشەکانى عێراق و ناوچەکەدا کاریگەرە.
لەسەر ئاستى هەولێر و تاران
سەردانەکەى سەرۆکی هەرێم بۆ تاران سەرلەنوێ پێگەى هەرێمی گەڕاندەوە پێشتر و لاى ئێرانییەکان بە “قووڵاییی ستراتیژى” بۆ خۆیان ئەژمار کرایەوە. ئەو ماوەیەى کە ئێرانییەکان هەرێمیان لە هاوکێشە سیاسی و ئابوورییەکان پشتگوێ خست، چەند هەنگاوێک چوونە دواوه. هەرچەندە وا خۆیان دەرنەخست بەڵام لە ناواخن و لە سه‌روبه‌ندی گفتوگۆ لەسەر دۆسیەکان ئەوەى سەلماند کە هەرێم کاریگەرە لەسەر ئاستى چەند کایەیەک بۆ ئێران: ئاسایش، ئابوورى، ستراتیژییەتى ئێران لە ناوچەکە، هەڵبژاردنى 2025ی عێراق، بەیەکگەیشتنى هاوکێشەکان لە هەولێری پایتەخت و هتد. هەر بۆیە سەرۆکی هەرێم ڕاشکاوانە ڕای گەیاند کە: ئاسایشی کۆمارى ئیسلامیی ئێران لە ئاسایشی هەرێمدایە. ئەو گوتەیەیش لە جەوهەردا بۆ کۆمارى ئیسلامی جێی بایەخ و پڕمانایە. هەر بۆیە ئێران جارێکی دی گەڕایەوە بۆ هەماهەنگی لەگەڵ هەرێمی کوردستان، چونکە لە دوو دۆسیەى گرنگدا لە وڵاتى عێراق کاریگەرترە: ئابوورى و ئاسایش. ئەمە سەرەڕاى ئەوەى کە ئێستا هەرێمی کوردستان پێگەیەکی کاریگەرى هاوکێشەى وزەیە لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست؛ ئێرانیش خوازیار نییە لەو هاوکێشەیە بێبەش بێت و پەراوێز بخرێت.
بەڵام سەردانەکە ئەرکی هەرێمی لە هاوکێشەکان قورستر کرد، بەوەى کە دەبێ تا دەکرێ لە ساتی هاتنەئاراى هاوکێشەى نوێ و مامەڵەکردن لەگەڵ هێزە ڕکابەرەکاندا هاوسەنگی بپارێزێ، به‌تایبەت ئێران و تورکیا و ئەمریکا؛ چونکە هەر یەکەیان کاریگەرییەکى بێسنووریان لەسەر هەرێم هەیە. ئەوەى جێی ئاماژەپێدانە، مامەڵە و هەماهەنگی لەگەڵ ئێران لە بەرژەوەندیى هەرێمە و دەتوانێ لەوێوه سەقامگیری بۆ پەیوەندییەکانى لەگەڵ بەغدا بگەڕێنێتەوە، به‌تایبەت گرووپە وەلائییەکانى سەر بە ئێران کە ئێستا ده‌سه‌ڵاتدار و بڕیاربه‌ده‌ستن لە بەغدا؛ لە ئاکامیشدا چنگکەوتنى شایستە دەستوورییەکانى، لە سەرووى هەموویانەوە مووچەى فەرمانبەرانى هەرێم و هەناردەکردنەوەى نەوتى هەرێم.
کەواتە پەیامی پێشوازییەکە بۆ هەرێم چییە؟
پێشوازییەکە سێ پەیامی سەرەکیی بۆ هەرێم تێدا بوو، کە پێویستە سەرکردایەتیى کورد بەهەندیان وه‌ربگرێ:
بۆ هەرێمى کوردستان:
- ئێران میحوەرێکی سەرەکیی هاوکێشەکانى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستە و، دەبێ بەهەستیارییەوە مامەڵەى لەگەڵدا بکرێ. لەو بارەیەوە دەبێ هەرێم لێی سوودمەند ببێ.
- مەترسیدارترین هەڕەشە لەسەر هەرێم، کۆمارى ئیسلامیی ئێرانە، کە تەواو کاریگەرە لەسەر پرۆسە و چارەنووسی پرسی کورد لە عێراق؛ ئەزموونە مێژویییەکانیش ئەوە دەسەلمێنن. هەر بۆیە ڕەواندنەوە یان کەمکردنەوەى ئەو مەترسییە، کارێکی حەکیمانە و پێویستییه‌كی نەتەوەیییە.
- پەیامی پێشوازییەکە ئەوەى پێ وتین: چەند پەیوەندیتان لەگەڵ ئێمە باش بێ، ئەوەندە گرفتەکانتان لە بەغدا کەم دەبنەوە و بۆتان چارەسەر دەکەین.
- ئەگەر پەیوەندیتان لەگەڵ ئێمە باش بێ و بەرژەوەندییەکانمان نەخەنە مەترسییەوە، لەو پێگەیەدا مامەڵەتان لەگەڵدا دەکەین کە لە پێشوازییەکەى ئەو سەردانەدا بینیتان.
بۆ کۆمارى ئیسلامیی ئێران:
بۆ ئەوان پەیامەکە چەند ڕەهەندێکی تێدا بوو؛ هەوڵیان دا ئەوەى کە خەریک بوو لەکیسیان بچێ، تێیان هەڵێنایەوە، وەک:
- هەرێمی کوردستان قەوارەیەکی دەستووریى کاریگەرە لەسەر بەرژەوەندییەکانى ئێران و، نابێ لە پانتاییی ستراتیژیى ئێران دوور بخرێتەوە و، دەبێ گوشارەکان بۆ سەرى کەم بکرێتەوە و لە هەوڵی ڕاکێشانیدا بین.
- نابێ چیتر کۆمارى ئیسلامیی ئێران لە هاوکێشەکان دوا بکەوێ و، پێویستە هەماهەنگ و هاوتەریب بێت. ئەوەى کە لە ڕووى ستراتیژى و ئابوورى و ئاسایشەوە پێگەى ئێران لە عێراق بەهێزتر دەکات، هەرێمی کوردستانە، کە کاریگەرییەکەى لە هەندێ ڕووەوە ئەگەر لە دەوڵەتى عێراق زۆرتر نەبێ کەمتر نییە.
بۆ گرووپە وەلائییەکانى سەر بە ئێران:
بۆ ئەوان بابەتەکە چارەنووسسازە و بڕیاردانە لەسەر کۆتاییی سیاسیی خۆیان؛ هەر بۆیە بەهەند و بایەخەوە مامەڵەیان لەگەڵ سەردانەکە کرد. هەندێ سەرچاوەیش باسیان لەوە کرد، کە ئەوان بوون داوایان لە ئێران کردووە بۆ ئەوەى بێتە ناو هاوکێشەکەوە و قوتاریان بکات، به‌تایبەت لە بابەتى هەڵبژاردنى ساڵی 2025. چەقی گۆڕانکارییەکەیش لە پارتییەوە دەست پێ دەکات. پەیامەکانیش بۆ ئەوان بریتییه له‌وه‌ی كه:
- ئێران مەرجەعییەتێکی سیاسیی کاریگەرە لەسەر هەرێم و عێراق. لە کاتى گەیشتنى هاوکێشە سیاسییە عێراقییەکان بە بنبەست، لە جیاتی ئەمریکا و تورکیا، پێویستە ئێران بێتە ناوەوە. ئەوەى کە لە بەغدا تەواو نابێ، دەکرێ لە تاران تەواو ببێ.
- ئەو گرووپانە ئێستا لە حاڵەتێکی دژوارى سیاسیدان، کە لە چارەنووسیان لە هەڵبژاردنى 2025 دەترسن؛ لە زەبرى ئەمریکا، هاوکێشەکانى ناوچەکە، ڕای گشتیى عێراقی، لایەنە سیاسییەکانى عێراق وەک پارتى و سەدر و سوودانى.
ئەى ئێران چیی لە سەرۆکی هەرێم دەوێت؟
لەو بارەیەوە ئێران چەند داوایەکی لە سەرۆکی هه‌رێم هەیە:
- هێشتنەوە و پەرەدان بە پەیوەندییەکان لەسەر هەموو ئاستەکان. ئەزموونى پار، زۆر به‌نەرێنی لەسەر هەردوو لا شکایەوە، به‌تایبەت لە ڕووی ئاسایش و ئابوورییەوە بۆ ئێران.
- دەبێ هەماهەنگییەکانى نێوانیان بەردەوام بێت، لەسەر هەرسێ ئاستى عێراق و ناوچەکە و ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست.
- پاراستن و پەرەدان بە بەرژوەندییەکانى ئێران لە هەرێمی کوردستان، لەسەر هەموو ئاستەکان.
- پاراستنى هاوسەنگی لە مامەڵەکردن لەگەڵ هێزە نێودەوڵەتییەکان، به‌تایبەت تورکیا و ئەمریکا و، نەکەوتنە ناو خولگەى دژایەتیى ئێرانه‌وه.
ئایا ئەو هاوسەنگییە بە هەرێم دەپارێزرێ؟
ئەمە کارێکی زەحمەتە و هیچ گه‌رەنتییەک نییە. هەر بۆیە سەرهەڵدانەوەى قەیرانەکان لەبەر دەرگه‌ن و ئومێدی چارەسەریش لاوازە. ئەوەى کە هەیە ئازارشکێنه نەک چارەسەر. لەو نێوه‌دا چەند هۆکارێک هەن و دەبێ هەرێمی کوردستان و سەرکردایەتیى سیاسیی کورد بەهەندیان وه‌ربگرێ، لەوانەیش:
- هاوکێشە نوێیە هەمەجۆرەکان بوار بە هەرێمی کوردستان نادەن کە ئەو ڕۆڵە ببینێ؛ ئەوەندە ماوەتەوە بۆ هەرێم کە پەلە لە ڕووداوەکان نەکات و پێشوەختە ئامادەباشی بکات و تا دەتوانێ خۆى لە قەیران و گرفت لەگەڵ هەرسێ لایەنى تورکیا و ئێران و ئەمریکا بپارێزێ.
- هەرێمی کوردستان تەنیا خاڵی بەیەکگەیشتنى بەرژوەندییەکان نییە، بەڵکوو خاڵی بەیەکگەیشتنى هێزە ڕکابەرەکانیشە؛ لە کاتى ڕوودانى هاوکێشەیەکی دژوار، گەورەترین باج و زەرەر دەدات.
- هەرێم لەگەڵ چەند ئەجێندایەکی هاوتەریب و هەماهەنگ مامەڵە ناکات، بەڵکوو ئەجێنداکان تەواو دژوار و دژبەیەکن. ئەمەیش جووڵەى هەرێم سنووردار و بەرتەسک دەکاتەوە.
- قەیرانەکان لەگەڵ بەغدا چارەسەر نەبوون، سەرانى بەغداش ئەو نیازەیان نییە؛ چونکە ئامانجیان لەقاڵبدان و لەباربردنى هەرێمە. لەو حاڵەتەیشدا هەرگیز متمانە دروست نابێ. دادگه‌ى باڵاى فیدراڵییش ڕەفتار و پەیوەندییە سیاسییەکانى لایەنە عێراقییەکانى لەگەڵ هەرێمی کوردستان تەواو لەقاڵب داوە و هیچ پانتایییەکی بۆ ڕێکكەوتنى سیاسی نەهێشتۆتەوە و بەردەوام گوشار ده‌خاته سه‌ر هەرێم. هەر بۆیە بەپێچەوانەوە هەرێمی کوردستان لە پێناو مانەوە و بەدەستهێنانى شایستە دەستوورییەکانى، هانا بۆ هێز و ناوەندەکانى بڕیارى نێودەوڵەتى دەبات، تا پشتیوانی بن و بیپارێزن؛ لە سەروو هەموویانەوە ئەمریکا. ئەزموونى شەش مانگی پێشووی قەیرانی نێوان هەرێم و بەغدا سەلماندی، ئەگەر ڕۆڵی کاریگەرى ئەمریکا نەبوایە، هەرگیز بەغدا ملی بۆ جۆرێک ڕێکكەوتن لەسەر مووچەى فەرمانبەران نەدەدا.
- نزیکبونەوەى زۆر و سووڕانەوەى هەرێم لە خولگەى ستراتیژییەتى ئێران، لە بەرژەوەندیى هەرێمی کوردستان نییە؛ چونکە دەبێتە هۆی پشتتێکردنى لەلایەن تورکیا و دەوڵەتانى ڕۆژاوا و ناوچەکە، کە هەموویان لەگەڵ ئێران پەیوەندییەکى دژواریان هەیە.
- ئەزموونى نەبوونى متمانە لە نێوان هەرێمی کوردستان و حکوومەتە یەک لە دواى یەکەکانى بەغدا؛ بەوەى هیچ پەیمان و ڕێکكەوتنێکیان لەگەڵ هەرێم نەبردۆتە سەر و پێوەى پابەند نەبوون. تەنانەت پێشێلی دەستووریشیان کردووە و دادگه‌ى باڵاى فیدراڵییان کردۆتە قەڵغان بۆ خۆیان و تا ئێستا نەیانتوانیوە لە کەلتوورى ڕژێمی بەعس دەرهەق بە کورد قوتاریان بێ، بەڵکوو هەمان سیاسەت دژ بە کورد دووبارە دەکەنەوە. هەر بۆیە ئەوەى کە ڕوو دەدا، هەرچەندە جووڵەى سیاسیی ئەرێنین و پێشتریش لەلایەن سەرۆکایەتیى هەرێم و حکوومەتى هەرێمەوە کراون، بەڵام هەر ئەوەندەى قاچیان گەیشتۆتە بوار، پشتیان لە هەرێم و کورد کردووە. ئەوەى کە ئێستایش ڕوو دەدا، لە هەستیاریى قۆناغەکەیە و بارودۆخی ناوخۆیی و ناوچەیی و نێودەوڵەتییان باش نییە. ئەو ڕاستییە مێژووییەیش دروستە کە دەڵێن ئێران لە زۆربەى ئەو جەنگانەى کە کردوونى، دۆڕاوە، بەڵام لە هیچ پرۆسەیەکی دانوستاندا هەرەسی نەهێناوە، بەڵکوو هەمیشە سەرکەوتوو بووە، بەڵام سەردانەکە دەبێ وەک فاکتەرێکی پەیوەندیی سیاسی سەرنج بدرێ و ئەوە ناگەیەنێ کە هەرێم نابێ دەرفەتە ئەرێنییەکان بۆ خۆى بقۆزێتەوە، تەنها ئەوەندە نەبێ کە ئەو جووڵانەى ئێران تەواو پراگماتیزمین و لە خەمخۆرییەوە نین بۆ ئێمە، ئەوان لەم قۆناغەدا پێویستییان بە هەرێمی کوردستانە، دەبێ ئەو خاڵە بە هەند وەربگیرێ، سوودی لێ وەرگرین و زۆر نەچینە پێشەوە.
ئێمە دەبێ چی بکەین؟
- یەکڕیزی…یەکڕیزى…یەکڕیزی
- ڕێکكەوتنى لایەنە سیاسییەکانى هەرێم لەسەر ئەجێندایەکی سیاسیی نەتەوەییی هاوبەش.
- سەرلەنوێ دەستپێکردنەوەى دانوستان لە نێوان پارتى دیموکراتى کوردستان و یەکێتیى نیشتمانیى کوردستان؛ چونکە بابەتەکە دەبێ بە پێوەرى بەرژەوەندیى باڵاى نەتەوە بەرچاو بگیرێ، نەک حزبی.
- زۆرکردنى ڕایەڵەکان لەگەڵ بەغدا و هەوڵدان بۆ ڕێکكەوتنى تەواو. هەوڵەکانى سەرۆکی هەرێمیش لەو چوارچێوەیەدایە و بەئاکامگەیاندنى هەوڵەکانیش تا ڕێکكەوتن، کارێکی ئاسان نییە بۆ سەرۆکى هەرێم.
- سوودمەندبوون لە پێگەى ئێران وەک نێوه‌ندگیر بۆ چارەسەرى گرفتەکان لەگەڵ بەغدا و یەکێتیى نیشتمانى.
- بەڕێوەچوونى هەڵبژاردنێکی بێگەرد و نیشتمانى و دوور لە ئاڕاستەکراوی و ئەجێنداى دەرەکی لە هەرێمی کوردستان.
- گۆڕانکاریى نوێ بەڕێوەن. دەبێ هەرێمی کوردستان ئامادەباشی بکات، به‌تایبەت کە هەرێمی کوردستان تەواو چۆتە سەر نەخشەى وزەى جیهانى و، ئەمریکاش بایەخێکی زۆر بەوە دەدات و داوایشی لە حکوومەتى عێراقی کردووە کە غازی هەرێمی کوردستان لە پلانی سەربەخۆییی وزەدا بەرچاو بگرێ و لێی سوودمەند ببێ.
- چڕکردنەوەى هەوڵ و گوشارەکان بۆ سەر بەغدا بە مەبەستى هەناردەکردنەوەى نەوتى هەرێم.
- تا دەکرێ، دەبێ هەرێم خۆى لە گرفت و قەیران لەگەڵ لایەنە ڕکابەرەکان بپارێزێ و لەو قۆناغەدا لە هاوسەنگیی پەیوەندیدا بێت.
