د. یاسین تەها، پسپۆڕ لە مێژووی ئایینزا ئیسلامییەکان و شارەزا لە کاروباری عێراق
دەسپێك
كوشتنی ئەمینداری گشتیی حزبوڵڵا”، حەسەن نەسروڵڵا”، پاش 32 ساڵ لە ڕێبەرایەتیكردنی بەهێزترین هێزی شیعەی تەواوكەری “شۆڕشی ئیسلامیی ئێران” لە لوبنان لەلایەن سوپای ئیسرائیلەوە، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەكەی خستۆتە بەردەم چەندان ئەگەر و پێشهات، بەتایبەت پاش هێرشە مووشەكییەكانی تاران بۆ سەر قووڵاییی ئیسرائیل لە وەڵامی كوشتنەكەدا.
ئەم شرۆڤەیە هەوڵ دەدات لەبارەی پێگەی “حزبوڵڵا” و ئەگەر و پێشهاتەكانی پاش ڕووداوەكانی ئەم دوایییەی ناوچەكە و لێكەوتەكانی لەسەر عێراق و هەرێمی كوردستان هەڵوێستە بكات.
پاشخان و پێگەی حزبوڵڵا
بەردی بناغەی “موقاوەمەی ئیسلامی لە لوبنان” ناسراو بە “حزبوڵڵا”، لە ساڵی 1982 لەلایەن “سوپای پاسداران”ی ئێرانییەوە دانراوە. ئەم هێزە كە لە لیستی تیرۆری ئەمریکا و ژمارەیەك وڵاتی دیكەی ڕۆژاواییدایە، “بەهێزترین گرووپی سیاسی و چەكداریی لوبنانە”، كە بەردەوام لە ململانێدایە لەگەڵ ئیسرائیل[1].
“حزبوڵڵا” ساڵانە دەوروبەری ملیارێك دۆلار بوودجە لە ئێران وەردەگرێت؛ جگە لەوەیش پشت بە پارەی كۆكراوەی “خومس”ی شیعەكان و داهاتی كۆمپانیا و چالاكییە ئابوورییەكانی خۆی دەبەستێت. لە پەیكەری حزبەكەیشدا ڕێبەری شۆڕشی ئێرانی “عەلی خامنەیی” لە سەروو هەڕەمەكەیەوەیە، بەڵام سەرباری ئەمانەیش وەك هێزێكی پراگماتی بەشداریی هەڵبژاردن و پرۆسەی سیاسیی لوبنانی دەكات و لە حكوومەت و پەرلەمانی ئەو وڵاتە فرەچەشنەدا بەشدارە كە بەفەرمی و لە ڕووی تیۆرییەوە سیستەمێكی “كۆماری- دیموكراسی- پەرلەمانی”یە[2]؛ هەروەها لە چەند پێكهاتەیەكی جیا پێك دێت كە سوننە و مەسیحی و شیعەن و بەر لە زاڵبوونی تەواوەتیی حزبوڵڵا، داكۆكییان لە “سازان” دەكرد.
“حزبوڵڵا” لە مێژووی 42 ساڵەی خۆیدا سێ ئەمینداری گشتیی هەبووە، كە درێژترین ماوەیان هی “حەسەن نەسروڵڵا”یە. ناوبراو كە سێ ساڵ خوێندكاری حەوزەی ئایینیی نەجەف بووە و لەسەر دەستی “محەمەد باقر سەدر” مێزەری لەسەر ناوە[3]، لە پاش تیرۆركردنی ئەمینداری پێشووی “حزبوڵڵا” “عەباس مووسەوی” لەلایەن ئیسرائیلەوە (1992)، لە تەمەنی 32 ساڵیدا بە كۆی دەنگی ئەنجومەنی شوورای حزب، بووەتە ئەمینداری گشتی تا ڕۆژی كوشتنی بە مووشەكی قورس لەنێو پەناگەیەكی ژێرزەمینیی باشووری بەیرووتدا (27ی سێبتەمبەری 2024)[4].
هەرچەندە لە لوبناندا هێزی تری شیعە هەن (بزووتنەوەی ئەمەل بە نموونە)، بەڵام لە دوو دەیەی ڕابردوودا و دوای ناچاركردنی سوپای ئیسرائیل بە كشانەوە لە باشووری لوبنان (2000)، “حزبوڵڵا” لە پەنا كایەی چەكداریدا، كۆنترۆڵی شانۆی سیاسیی لوبنانیشی كردووە و خۆی بە خاوەن “سەروەریی سەركەوتن” دەزانێت. لە 2006دا پاش ڕفاندنی دوو سەرباز، بۆ ماوەی پێنج هەفتە بەرەنگاری هێرشێكی یەك مانگەی ئیسرائیل بووەوە (جەنگی تەممووز)[5]. دوایی كۆتاییهاتنی جەنگەكەش، سەرباری قورسیی زیانەكان؛ 1200 كوژراوی لوبنانی بەرامبەر 158 كەسی ئیسرائیلی، ئەمە جگە لە وێرانبوونی ژێرخانی ئابووریی لوبنان، “حزبوڵڵا” [6]، خۆی بە براوە لەقەڵەم دا و ئاهەنگی سەركەوتنی گێڕا.
جگە لە باڵی سەربازی (ئەنجومەنی جیهادی)، “حزبوڵڵا” باڵی سیاسی و بەشی حكوومەت و بەشی پەرلەمانیشی هەیە. جگە لەوانەیش چەندان دەزگەی ئابووری و كۆمەڵایەتی لە بوارەكانی تەندروستی، كشتوكاڵ، بیناسازی و ئەندازیاری بەڕێوە دەبات، كە لە كاری خێرخوازی و هاوكاریكردنی هەژاراندا چالاكن و بنەمای سەرمایەی كۆمەڵایەتیی حزبەكەن[7]؛ بەهۆی ئەوەیشی لە باشووری لوبناندا “حزبوڵڵا” ئاسایش و كۆمپانیای پەیوەندیكردن و سیستەمی بەڕێوەبردنی تایبەت بە خۆی هەیە، زیاتر وەك “دەوڵەتۆكەیەك” دەبینرێت لەنێو دەوڵەتدا.
لە دەرەوەی لوبنان “حزبوڵڵا” سەرەڕم بوو لە بەرەنگاربوونەوەی بەرهەڵستكارانی ڕژێمی بەعس لە سووریا لە پاش 2012 [8]، هەروەها چاوساغیی حووسییە شیعەكانی یەمەن دەكات دژی سعوودیا و ئیمارات؛ ئەمەیش وای كردووە پێگە هەرێمایەتییەكەی لە قەبارە لوبنانییەكەی گەورەتر بێت. حزبەكەیش خۆی بە “قەوارەیەكی ئیسلامیی شیعیی سنووربڕ” پێناسە دەكات و قەتیسبوون بە سنووری نیشتمانیی لوبنانەوە ڕەت دەكاتەوە. ئەوەیش ناشارێتەوە كە “سەركردایەتی و ئاراستەكردن و بڕیارەكانی جەنگ و ئاشتیی حزب بەدەست وەلیی فەقیهەوەن”[9]، كە لە ئێستادا عەلی خامنەیی، ڕێبەری شۆڕشی ئێرانییە. بەو پێیەیشی ئەم حزبە و ئەمیندارەكەی، ڕێكخراوترین و ناسراوترین بریكاری ئێرانی بوون لە دنیای عەرەبی و لە ڕۆخی دەریای سپیی ناوەڕاست كە سنووری هاوبەشی لەگەڵ ئیسرائیل و یەكێتیی ئەوروپا هەیە، هەمیشە لێدوان و دەركەوتنەكانی ئەمنیدارەكەی لە میدیا و ئاژانس و ناوەندە سیاسییەكانی دنیادا گرنگ بووە.
لێكەوتەكانی كوشتنی نەسروڵڵا
زۆر بۆچوون لەسەر ئەوەن كە بارودۆخی پاش كوشتنی “حەسەن نەسروڵڵا” هاوشێوەی بارودۆخی پێش ئەوە نابێت لە لوبنان و ناوچەكەدا. ئەمەیش بەراورد بە كاریگەریی كوشتنی جەنەراڵ “قاسم سولەیمانی” بۆچوونێكی ڕێتێچووە، بەتایبەت كە دەگوترێت “نەسروڵڵا” لە كاروانی 32 ساڵەی ڕێبەرایەتیدا خاوەن سیفەتەكانی كاریزما، توانای سەركردایەتی، هەڵوێست، دیدگە و كاریگەری بووە[10]، هەروەها وتاربێژێكی خاوەن متمانەی زمانپاراو بووە. لەم سۆنگەیشەوە بە لەدەستچوونی، زیانێكی زۆر گەورە بە هاوپەیمانەكانی لە “بەرەی موقاوەمە” كەوتووە، چونكە وەك “سەرەڕمی بەرەنگاری” و “نقێمی تاجی بەرگریكردن” و “سید المقاومة” هێمای بۆ دەكرا[11]. لای خۆیشییەوە ئیسرائیل پرۆسەی كوشتنی “نەسروڵڵا”ی بە “سیستەمی نوێ” ناوزەد كرد[12]. مەبەستی لەمەیش قڵپكردنەوەی هاوكێشەكە و گۆڕینییەتی لە ناوچەكە و لەسەر سنوورەكانی بە كوشتنی كەسی یەكەمی “حزبوڵڵا” كە نزیكەی ساڵێكە بۆ پاڵپشتیی حەماس لە كەرتی غەززە لە جەنگی سنوورداردایە لەگەڵ ئیسرائیل و ئاسایشی باكووری ئەو وڵاتەی خستۆتە مەترسی، تێگەیشتنی دنیای شیعەیش لە قەبارەی ئەم زیانە وای كرد، پرسە و ماتەمی “نەسروڵڵا” شان بە شانی شەقامی شیعەی ئێران، لە زۆر جێگەی دیكەی دنیادا گەرم بێت؛ لەوانەیش حەرەمەكانی “حسێن” و “عەباس” لە كەربەلا و لە پارێزگا شیعەكانی عێراق، لەنێو شیعەكانی سووریا و ئێران و پاكستان و هیندستان و ئوسترالیادا چالاكی و پرسەی بۆ ڕێك خرا، هەروەها لە فەلەستین و مەغەریبی عەرەبی كە سوننەن، گردبوونەوەی بۆ كرا[13]. لەبارەی قەبارەی ڕووداوەكەیشەوە عەلی خامنەیی، ڕابەڕی باڵای شۆڕشی ئێرانی، لە پێشوازیی دەستەبژێرێكی ئێرانیدا وتی: “ئەو ڕووداوەی ڕووی دا شتێكی كەم نەبوو. لەدەستدانی نەسروڵڵا ڕووداوێكی ئاسان نییە؛ بەكرداری خستینییە دۆخی پرسەیەكی ئازاربەخشەوە.[14]“
قەیرانی “حزبوڵڵا” و بەرەی ئێرانی تەنیا لە كوژرانی ئەمیندار و ڕێبەرە 32 ساڵەكەیدا نییە، بەڵكە ئەم حزبە لە تەقینەوەی ئامێرەكانی بێتەڵدا (پەیجەر) 37 كوژراو و نزیكەی سێ هەزار برینداری هەبووە؛ پێكرانەكانیش بە شێوەیەكی گشتی لە چاو و دەست و پەنجەكاندا بوون و ژمارەیەكیان كەمئەندام و نابینا بوون[15]. هاوكات لەگەڵ ئەمەیشدا لە سەروبەندی كوژرانی “نەسڕوڵڵا”دا ژمارەیەك سەركردەی تری سیاسی و سەربازیی حزبەكە كرانە ئامانج و كوژران، لەوانەیش: نەبیل قاووق، جێگری ئەنجومەنی جێبەجێكردن، عەلی كركی، بەرپرسی مەیدانیی بەرەی باشووری لوبنان، ئیبراهیم قەیسی، سەركردەی سەربازیی دیار، محەمەد سروور، ڕاوێژكاری حووسییەكان و شارەزا لە ماتماتیك؛ ئەمە جگە لە تیمی تایبەت و هاوڕێی “نەسروڵڵا” كە بە 20 كەس مەزەندە دەكرێن و هەر یەك لەوانە بەرپرسی دۆسیەیەك بووە لە “حزبوڵڵا”دا[16]. بەر لەوەیش ئیسرائیل زۆربەی فەرماندەكانی “هێزی ڕیزوانی حزبەكەی كوشت كە هێزی خێرای لێدەر و ئامادەی باڵە سەربازییەكەی بوون و لە ناوخۆی لوبنان و ئێران مەشقیان وەرگرتووە[17].
قەبارەی زیانەكانی ئەم دوایییەی “حزبوڵڵا” زۆر گەورە و بێپێشینەن، بەڵام باوەڕێك هەیە بەهۆی ئەوەی ئەم حزبە هێزێكی عەقیدەیییە و بۆ هەر فەرماندەیەك جێگرەوەی یەكەم و دووەمی هەیە، بتوانێت بەردەوام بێت. ئەگەرچی لە مەودای كورت و مامناوەنددا توانا سەربازییەكانی سست دەبن پەكیان دەكەوێت و ئەگەر زۆرە زیانی زیاتری بەربكەوێت، بەتایبەت كە هێرشی زەمینیی ئیسرائیلی لەسەرە، بەڵام بەهۆی ئەوەی هێزێکی سیاسی- کۆمەڵایەتی- مەزهەبییە، زیاتر لە چوار دەیەیە كە بە شێوەی دەزگەیی لەنێو کۆمەڵگەی شیعیدا كار دەكات؛ بە ئاشتی و بەتۆپزی نموونە و سیستەمی خۆی چەسپاندووە و وەك بیرۆكە لەناو ناچێت، بەتایبەت كە هەموو ڕێگەکانی ژیانی ژێردەستەکانی و خەڵكی باشووری لوبنان لە ئێستادا، هەر دەچنەوە سەر دەزگەكان و تۆڕەكەی “حزبوڵڵا”.
لێكەوتەكانی كوژرانی نەسروڵڵا لەسەر عێراق
دوای ئێران كە بۆ تۆڵەكردنەوەی “نەسروڵڵا” هێرشی مووشەكیی كردە سەر ئیسرائیل (1ی ئۆکتۆبەری 2024)، وڵاتی عێراق هاوشێوەی یەمەن و سووریا لە هەرە پەیوەندیدارترین وڵاتانی ناوچەكەیە بە گێژاوی پاش كوشتنی ئەمینداری حزبوڵڵا. هەر لەم سۆنگەیشەوە سوپاكەی كەوتووەتە حاڵەتی ئامادەباشیی “پلە ج”؛ لە كاتێكدا نیمچە دڵنیایییەك هەیە كە عێراق توانای بەرەنگاربوونەوەی دۆخەكەی نییە. هەموو ئەو توانا سەربازی و ئەمنییانەیشی كە هەیەتی، تەنیا بەشی پاراستنی ئاسایشی ناوخۆی خۆی دەكات[18]. لەبەر ڕۆشناییی ئەو پێدراوانەیشی لەبەردەستدان، دەكرێت دۆخی عێراق لە گێژاوی سیاسی و ئەمنیی پاش كوشتنی نەسروڵڵادا لەم چەند تەوەرەیەدا بخرێتە ڕوو:
_ لە حاڵەتی درێژەكێشانی جەنگەكەی ئێستا یان پەرچەكرداری توندی ئیسرائیل دژی هێرشەكەی ئێران، دەسەڵاتدارانی تاران هەڕەشەی داخستنی گەرووی هورمز و تێكشكاندنی بارهەڵگرەكانی نەوت دەكەن هاوشێوەی ساڵانی هەشتاكان و جەنگی یەكەمی كەنداو. ئەم پێشهاتە گریمانكراوەیش كارەساتی ئابووری بۆ عێراق دروست دەكات، چونكە تاقە دەروازەی هەناردەكردنی نەوتەكەی لە ڕێگەی كەنداوەوەیە و لە ئێستادا هەناردەی توركیای وەستاوە؛ هێڵەكانی بانیاسی سووریا و دەریای سووری سعوودیاش وێران بوون[19]. بە هەمان شێوەیش ئەگەری بەئامانجگرتنی دامەزراوە نەوتییەكانی عێراق لەلایەن ئیسرائیلەوە كە ناوبەناو باسی هەیە، هاوشێوەی بەندەری “حودەیدەی” یەمەن، هەمان دەرەنجامی خراپی لەسەر باری داراییی عێراق دەبێت.
_ بۆشاییی “نەسروڵڵا” و پەككەوتنی وێستگەی لوبنان لە جەنگی دژەئیسرائیلدا؛ دەرگە دەکاتەوە بۆ ئەگەرێک کە عێراق بچێتە پاڵ یەمەن بۆ دەستباری “بەرەی موقاوەمە” و “پشتیوانیكردن لە غەززە”؛ لای خۆیشییانەوە ئیسرائیلییەكان چاودێریی ئەم ئەگەرە دەكەن[20]. لێکەوتەی ئەم ئەگەرەیش ئاڵۆز و جۆراوجۆرە ئەگەر ببێتە ڕاستی، بەتایبەت كە عێراق سەرباری هەژموونی زۆری گرووپە شیعە وەلائییەكان، بەرژەوەندی و پەیوەندیی گرێدراوی زۆریشی لەگەڵ ئەمریكا و وڵاتانی ڕۆژاوادا هەیە.
_ كوشتنی “نەسروڵڵا” تەنگژەیەكی گەورەی بۆ ئێرانی مەڵبەند و پایتەختی “بەرەی موقاوەمە” دروست كردووە، چونكە پڕكردنەوەی بۆشایییەكەی و ژیاندنەوەی “حزبوڵڵا” پاش زیانە زۆرەكان، توانا و داراییی زۆری پێویستە؛ ئەمە لە كاتێكدا كە ئێران خۆی لە قەیرانی دارایی و لەژێر گەمارۆی وڵاتانی ڕۆژاوادایە. بەهۆی ئەوەیشی ئێران لە هیچ بارێكدا ناتوانێت دەستبەرداری “حزبوڵڵا” ببێت[21]، بە ئەگەری زۆر هەوڵ دەدات بۆ ئەو مەبەستە سوود لە عێراق وەربگرێت، بەتایبەت كە بۆ گەیشتن بە “حزبوڵڵا” تەنیا ڕێگەی فریاگوزاریی وشكانی، بە عێراق و پاشان سووریادا گوزەر دەكات.
_ سەرۆكوەزیرانی ئیسرائیل “نەتانیاهۆ” چەند خولەكێك بەر لەوەی فەرمانی كوشتنی “نەسروڵڵا” بدات، نەخشەیەكی لە بارەگای “كۆمەڵەی گشتی”ی نەتەوە یەكگرتووەكان بەرز كردەوە كە عێراقی لە ڕیزی “وڵاتانی نەفرەت” پۆلێن كردووە[22]. ئەمەیش دەشێت وەك ڕاگەیاندنی فەرمیی دوژمنایەتی لێك بدرێتەوە كە ئەگەری هەیە لە داهاتوودا پەرە بسەنێت بۆ بەئامانجگرتن یان شەڕفرۆشتن بە عێراق، ئەگەرچی بە شێوەی ئەلیكترۆنی و سایبەری بێت.
_ زانیارییەكی دەستاودەستپێكراو لەنێو هێزە شیعەكانی “چوارچێوەی هەماهەنگی”دا هەیە، كە ئیسرائیل 35 ئامانجی دیاری كردووە لەنێو عێراق بۆ بەئامانجگرتنی هاوشێوەی هێرشی سەر حووسییەكانی یەمەن؛ هەندێك لەو ئامانجانەیشی دیاری كراون، سەركردەی گرووپە شیعەكانن. ئەمەیش بەپێی زانیارییە دزەپێكراوەكان، سوودانیی هان داوە كە سێ سەركردەی شیعە ڕابسپێرێت (كە یەكێكیان “عەممار حەكیم”ە) بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ هێز و گرووپە شیعەكان تا خۆیان بەدوور بگرن لە گرژتركردنی بارودۆخی ناوچەكە و هۆشداریی پێ داون لەبارەی هەستیاریی بارودۆخ و مەترسییەكانی تێوەگلان لە گرژییەكانی پەیوەست بە لوبنان[23]. هەندێك زانیاری باس لەوە دەكەن ئەمریكا بە عێراقی ڕاگەیاندووە، ڕێگر نابێت لە هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر گرووپەكان ئەگەر ئەوان ببنە بەشێك لە بارگرژییەكان[24].
_ هەندێك میدیای ئەمریكی ئەوەیان پشتڕاست كردووەتەوە كە هەزاران چەكداری شیعە لە عێراقەوە گەیشتوونەتە سنوورەكانی سووریا و لوبنان بۆ پاڵپشتیكردنی هێزە شیعەكان[25]. ئەمەیش زیاتر هانی ئیسرائیل دەدات بۆ كردنەوەی بەرەیەكی جەنگ لە عێراق لە كات و ساتی گونجاودا، بەتایبەت كە وتەبێژی سوپای ئیسرائیل، ڕای گەیاندووە وڵاتەكەی لەنزیكەوە چاودێریی ئەو مەترسییانە دەكات لە عێراقەوە ڕووبەڕووی دەبنەوە و زانیاری لەبارەیەوە كۆ دەكاتەوە و لەمەیش گرنگتر دەڵێت: “ئەوەی پێویست بێت دەیكات[26].” زانیارییە دزەپێكراوەكانیش باس لەوە دەكەن پاش كوژرانی “نەسروڵڵا”، بەكردەیی عێراق نزیك بۆتەوە لەوەی بكەوێتە بەر هێرشی ئیسرائیلییەكان و بە هەوڵی ئەملاولا بە شێوەی كاتی ڕاگیراوە[27].
_ عێراق لە ئێستادا بەشێنەیی بووەتە بەرەی پشتیوانیی حزبوڵڵا لە لوبنان؛ لەم بەینەیشدا جگە لە بەردەوامیی گەیاندنی هاوكاری، پێشوازیی لە پێنج هەزار ئاوارە و برینداری لوبنانی كردووە لە ڕێگەی فڕۆكەخانەكانی بەغدا و نەجەف و ڕێگەی وشكانیی سووریا[28]. ڕاوێژكارێكی سەرۆكوەزیرانیش “عەبدولئەمیر تعێبان” پێشنیارێكی ئاشكرا كرد بۆ ناشتنی “حەسەن نەسروڵڵا” لە كەربەلا.[29] لەسەر ئاستی فەرمییش جگە لە پاڵپشتیی سیاسی و مرۆیی، هانی پاڵپشتیی میدیاییی لوبنانیش دەدرێت كە مەبەست لێی “حزبوڵڵا”یە.[30]
_ فەرماندەیەكی كەتیبەكانی “سەییدولشوهەدا” بە ناوی “عەباس زەیدی” هەڕەشەی ئەوەی كردووە لەگەڵ هاتنی زستاندا “هێزەكانی موقاوەمە” بەنیازن “نەوت بەرامبەر ئاشتی” ڕابگەیەنن و ڕێگە لە هەناردەی نەوت بگرن لە سەرجەم ناوچەكە، ئەویش لە ڕێگەی مووشەكبارانكردنی ئەو بەندەرانەی كە نەوتی لێوە دەچێت بۆ ئیسرائیل و ئەمریكا.[31] یەكێك لە زەرەرمەندەكانی ئەم هەنگاوەیش عێراق خۆیەتی، چونكە ئابووری و داهاتەكەی لەسەر فرۆشتنی نەوت بنەڕەتە و، بوودجەكەی بەرگەی هیچ ڕاگرتنێكی هەناردەی نەوت ناگرێت.
_ حكوومەتی سوودانی دان بەوەدا دەنێت كە كۆنترۆڵی تەواوەتیی بەسەر پەرچەكرداری هێزە چەكدارەكان نییە و ئەو هێزانەی تر كە لە سۆنگەی ئایینی یان مرۆیییەوە دەیانەوێت پەرچەكداریان هەبێت بۆ لوبنان، بەپێی خەمڵاندنی حكوومەت ئەو هێزانە هێشتا جموجۆڵیان لە سنووری 40_50%ی توانایاندایە و دەشێت زیاتری بكەن[32]، بەتایبەت كە ئێران لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی لەوە ئاگادار كردووە كە لە هەموو لایەكی ناوچەكەوە بەرەی جەنگ گەرم دەكات؛ ئەمە ئەگەر هات و ئیسرائیل هێرشی توند بكاتەوە سەر تاران[33].
_ لە پاش بەیاننامەی سیستانی بۆ پاڵپشتیی مرۆیی و سیاسیی لوبنان، هەندێك لە مەرجەعە ئایینییەكانی نەجەف فەتوای ئەوەیان داوە كە پاڵپشتیی لوبنان ئەركێكی ئایینی (واجب)ە [34]. ئەمەیش دەرگە دەكاتەوە بۆ ئەگەری دەرچوونی فەتوای “جیهادی كیفائی” بۆ پاڵپشتیی “حزبوڵڵا” لە دژی ئیسرائیل، هاوشێوەی بەرەنگاربوونەوەی داعش لە 2015، بەتایبەت ئەگەر ئیسرائیل بەتەواوی هاتە ناو خاكی باشووری لوبنان. بەڵام گرەو لەسەر ئەوەیە مەرجەعییەتی نەجەف وەها ناسراوە كە پابەندە بە سنووری نیشتمانیی عێراق و، ڕێی تێ ناچێت هاوشێوەی قوتابخانەی ئێرانی سنوورەكان بۆ هاندانی بەشداریی سەربازی ببەزێنێت. ئەوەیشی لە سیستانییەوە بەفەرمی دەرچووە، زیاتر پاڵپشتیی مرۆیییە و دەڵێت “جیهان داوای لێ کراوە کە هانی ڕێگریکردن لە بەردەوامبوونی ئەم دەستدرێژییە ئاشکرایە بدات”؛ هەروەها داوای پشتیوانی لە “گەلی ستەملێکراوی لوبنان” دەكات لەگەڵ هەوڵدان بۆ “دەستەبەرکردنی پێداویستییە مرۆیییەکانی لێقەوماوان، لەوانەش: بریندارەکان و ئاوارەکان و ئەوانەی دیكە[35].”
_ گرووپە چەكدارەكان نایشارنەوە لە گفتوگۆی بەردەوامدان لەبارەی چۆنێتیی یارمەتیدانی لوبنان و غەززە بەرامبەر ئیسرائیل لە سۆنگەی پێویستیی بەردەوامی “یەكێتیی گۆڕەپانەكان” كە لە سەرەتای جەنگی غەززەدا لە میحوەری ئێرانییەوە ڕاگەیەنرا و “حەسەن نەسروڵڵا” لە وتارەكانیدا جەختی لێ دەكردەوە[36]. ئەگەر ئیسرائیل وەڵامی مووشەكەكانی ئێرانیش بداتەوە- كە بەپێی زانیارییە دزەپێكراوەكان بژاردەكانی وەڵامدانەوە لەسەر مێزی سەرۆكوەزیرانی ئیسرائیلە- لەوانەیش بەئامانجگرتنی دامەزراوە ئەتۆمییەكانی ئێران[37]، ئەوكات ئەگەری تێوەگلانی گرووپە چەكدارەكان زیاتر دەبێت و دەرفەتی خۆلادان كەمترە.
مەترسییەكانی سەر هەرێمی كوردستان
“حەسەن نەسروڵڵا” لە چوارچێوەی پابەندیی بە سیاسەتی گشتیی “بەرەی موقاوەمە” و سیاسەتی ئێران بەرامبەر هەرێمی كوردستان، چەند جارێك دژی بەرژەوەندییەكانی هەرێمی كوردستان لێدوانی داوە، بەتایبەت لە ڕیفراندۆمدا (2017) كوردستانی بە “ئیسرائیلی دووەم” چوواند[38]، بەڵام كوژرانی ناوبراو لەم دۆخەدا و بۆشایییەكەی، دەشێت لێكەوتەی نەرێنییان لەسەر هەرێمی كوردستان هەبێت و دەكرێت ئەمانە دیاترینیان بن:
_ هەر هێرشێكی ئیسرائیل بۆ سەر دامەزراوە نەوتی و ئابوورییەكانی عێراق، یان تێكچوونی ڕەوشی ناوەند بەهۆی سەختیی ڕاگرتنی باڵانس، لێكەوتەی دارایی و تەناهیی لەسەر هەرێمی كوردستانیش دەبێت. زانیارییەكانیش ئاماژە بەوە دەكەن عێراق نزیك بۆتەوە لەوەی كە بكەوێتە بەر هێرشی ئیسرائیلییەكان و بە هەوڵی ئەملاولا بە شێوەی كاتی ڕاگیراوە[39].
_ لە تاران میدیای فەرمی، بانگەواز بۆ بەئامانجگرتنی “بنكە و بەرژەوەندییە ئیسرائیلییەكان” لە ناوچەكە دەكات. لەم نێوەیشدا ڕۆژنامەی ماڵی ڕێبەری ئێران (كەیهان) هەڕەشەی ئەوەی كردووە، “دەبێت تێچووی دۆستایەتیی ئیسرائیل لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست قورس و گران بێت، بەتایبەت لە وڵاتانی لاوازی چواردەوری ئێران.[40]” بەهۆی ئەوەیشی ئەم بانگەشانە هەمان ئەو بانگەشانەن پێشتر بۆ بەئامانجگرتنی هەولێر بەكار هێنراون، هەڵوێستەكردن و چاودێریكردن دەخوازن بۆ بەرگرتن لە ئەگەری دووبارەبوونەوەیان.
_ هەندێك ڕاپۆرتی میدیاییی ئەمریكی، هەرێمی کوردستان دەخەنە دەرەوەی ئەو ناوچانەی كە دەشێت ئیسرائیل بیكاتە ئامانج، بەو پێیەی بەشێك نییە لە “بەرەی مقاوەمە”[41]، بەڵام ئەمە بە دیوەكەی تردا جێگەی مەترسییە كە گرووپە چەكدارەكان بنكە و بارەگاكانی هاوپەیمانان بكەنە ئامانج یان بگەڕێنەوە بۆ ئەو دۆخەكەی كە هێرشكردنە سەر پایتەختی هەرێمیان بە هێرشكردنە سەر بەرژەوەندییەكانی ئیسرائیل لە قەڵەم دەدا.
_ ئەگەرێكی تر كە لە میدیای ئێرانیدا ئاماژەی پێ كراوە، گرنگیی بەكارهێنانی درۆن و چەكە مامناوەندەكانی ئێرانە بۆ بەرپەرچدانەوەی هێزە ئۆپۆزیسیۆنەكانی ئێران و ئاراستەكردنی چەكە بالیستییەكانە بۆ ئیسرائیل[42]. بەو پێیەیشی بارەگای ئەو هێزە ئۆپۆزیسیۆنانە لە هەرێمی كوردستاندان، دەشێت لە چوارچێوەی سیاسەتی تێكەڵكردنی كارتەكاندا بكرێنە ئامانج. ئەمەیش هەرچەندە لە ئێستادا تا ڕاددەیەك دوورە، بەڵام وەك ئەگەرێك هەر جێگەی تێڕامانە.
_ هەرێمی كوردستان لە ئێستادا لە دۆخی لێكترازان و دابەشبوون و كێبركێ و هەڵمەتی هەڵبژاردندایە. لەم كاتەیشدا لەگەڵ گرژییە هەرێمایەتییەكانی پەیوەست بە كوشتنی “حەسەن نەسروڵڵا” یەخانگیر بووە. ئەمەیش دەرفەتی كاری پێكەوەیی و هەماهەنگی بۆ بەرەنگاربوونەوەی لێكەوتەكان لاوازتر دەكات.
