ســەروەر حەمـە، ماستەر لە زانستە سیاسییەكان

دەروازە:

عێراق لە بەردەم چوارەمین خولی هەڵبژاردنی پەرلەمانیدایە، كەوا بڕیارە لە ڕێكەوتی 12ی ئایاری 2018 ئەنجام بدرێت. بەپێی ئامارەكانی كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان، (24) ملیۆن و (400) هەزار كەس لە هاووڵاتیانی عێراق مافی دەنگدانیان هەیە. كە له‌و نێوه‌دا (6,904) كاندید، لە چوارچێوەی (205) حزبی سیاسی و، (88) قەوارە و، (22) هاوپەیمانێتی بۆ بەدەستهێنانی (329) كورسیی ئەنجومەنی نوێنەران لە خولی چوارەمیدا كێبڕكێ دەكەن و، بەو پێیەی هەڵبژاردنەكە بە سیسته‌می فرەبازنەیی بەڕێوە دەچێت، عێراق بەسەر (18) بازنەی هەڵبژاردندا دابەش كراوە؛ بە جۆرێك كە هەر پارێزگه‌یەك بازنەیەكی هەڵبژاردن پێك دەهێنێت. ئێمە لە دووتوێی ئەم وتارە شیكارییەدا، دەمانەوێت تیشكێك بخەینە سەر پێگەی هێز ‌و هاوپەیمانێتییە سیاسییە سوننی ‌و شیعی ‌و كوردستانییەكان لە هەڵبژاردنی خولی چوارەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا.

هاوپەیمانێتییه‌ سیاسییەكان و، نەخشەی دابەشبوونی هێز ‌و لایەنە سیاسییەكانی عێراق:

هاوپەیمانێتییە سیاسییەكان لە عێراقدا دوو جۆرن: جۆرێكیان لەسەر ئاستی هەموو پارێزگه‌كان كێبڕكێی هەڵبژاردن دەكەن؛ جۆرێكی دیكەیشیان تەنیا لەسەر ئاستی پارێزگه‌یەك، یان چەند پارێزگه‌یەك بەشدار دەبن _بۆ نموونە لە ئاستی ناوچە جێناكۆكەكان_، هەر بۆیە ئێمە لێرەدا ئاماژە بە هاوپەیمانێتییە سیاسییەكان دەدەین لە دوو ئاستدا، بەم شێوەیەی لای خوارەوە:

ئاستی یەكەم: هاوپەیمانێتییەكان لەسەر ئاستی پارێزگه‌كانی عێراق بەگشتی:

ئەگەرچی لە هاوپەیمانێتییە سیاسییە ڕاگەیاندراوەكانی ئەم خولەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران، لە ڕووی ئەوەی پێكهاتەكان لەنێو خۆیاندا بەسەر چەند كوتلە ‌و هاوپەیمانێتییەكدا دابەش بوون، جۆرێك لە جیاوازی تیایدا بەدی دەكرێت و، تەنانەت هەندێك هاوپەیمانێتیش هەوڵی داوە سنووری نەتەوە و مەزهەب تێ پەڕێنێت، بەڵام دەكرێت بڵێین هێشتا ڕكەبەرییەكان لە بازنەی مەزهەب و نەتەوە دەرنەچوون ‌و، هێشتایش گۆڕەپانی سیاسیی عێراق بەسەر سێ‌ هێزی جوگرافیی سەرەكی (شیعە، سوننە ‌و كورد)دا دابەش بووە. لێرەیشدا ئاماژە بە گرنگترینیان دەكەین:

یەكەم: هاوپەیمانێتیی هێز ‌و لایەنە شیعییەكان:

جیاواز لە خولەكانی پێشووی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران، دابەشبوونێكی بەرچاو لەنێو لیست ‌و قەوارە سیاسییە شیعییەكاندا بەدی دەكرێت، كە بەسەر چوار هاوپەیمانێتیی سەرەكیدا دابەش بوون، ئەوانیش:

1. هاوپەیمانێتی سەركەوتن ‌و چاكسازی (إئتلاف النصر و الإصلاح): ئەم هاوپەیمانێتییە لە لایەن "حەیدەر عەبادی"، سەرۆكوەزیرانی ئێستای عێراقەوە سەرۆكایەتی دەكرێت، كە چەندین حزب ‌و گرووپ ‌و پەرلەمانتار ‌و كەسایەتی لەخۆ دەگرێت؛ كە دیارترینیان بریتین لە بەشێك لەسەركردەكانی حزبی دەعوەی ئیسلامی ‌و، ڕەوتی ئیسڵاحی نیشتمانی بە سەرۆكایەتیی وەزیری دەرەوەی عێراق، "ئیبراهیم جەعفەری" ‌و، كوتلەی سەربەخۆكان بە سەرۆكایەتیی وەزیری پێشووی نەوت، "حوسێن شەهرستانی" ‌و، حزبی فەزیلە بە سەرۆكایەتیی "عه‌بدولحوسێن مووسەوی" ‌و، كۆنگرەی نیشتمانی كە "ئاراس حەبیب محەمەد" سەرۆكایەتیی دەكات، لەگەڵ هەندێك حزب ‌و كەسایەتیی توركمانی ‌و، سەرۆكی دیوانی وەقفی سوننی ‌و چەند گرووپ ‌و كەسایەتییەكی تر.

دەكرێت بڵێین گرنگترین چانس ‌و كارتی بەهێزی ئەم هاوپەیمانێتییە بریتین لەوەی كە، لە لایەن سەرۆكوەزیرانی ئێستای عێراقەوە سەرۆكایەتی دەكرێت كە لەسەردەمی ئەودا سەركەوتن بەسەر داعشدا ڕاگەیه‌نرا، كە نزیكەی یەك لەسەر سێی خاكی عێراقی لەبندەستدا بوو. جگە لەوەی شكستپێهێنانی هەوڵی سەربەخۆیی، پاش ڕیفراندۆمی هەرێمی كوردستان ‌و، كۆنتڕۆڵكردنەوەی زۆربەی هەرە زۆری ناوچە جێناكۆكەكان لە لایەن سوپا ‌و حەشدی شەعبیی عێراقییەوە پاش ڕووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر، دەچێتە بەرژەوەندیی ئەم هاوپەیمانێتییەوە. هەروەها حەیدەر عەبادی لە لایەن وڵاتانی هەرێمی ‌و نێودەوڵەتییەوە پشتگیرییەكی باشی لێ دەكرێت؛ لەسەرووی هەموویشیانەوە وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا. ئەمە سەرباری ئەوەی كە عەبادی توانیویەتی بەشێكی بەرچاو لە هێز ‌و كەسایەتییە شیعییەكان لە خۆی كۆ بكاتەوە ‌و، تەنانەت هەندێك هێز ‌و كەسایەتیی سوننیشی لەگەڵە بۆ ئەوەی وای پیشان بدات كە هاوپەیمانێتییەكەی سنووری مەزهەبیی تێ پەڕاندووە ‌و، بۆ قۆناغی داهاتووی عێراقیش دروشمی ڕوبەڕووبوونەوەی گەندەڵیی هەڵگرتووە كە گرفتێكی بونیادیی دەوڵەتی عێراقە.

1. هاوپەیمانێتیی دەوڵەتی یاسا (ائتلاف دولة القانون): ئەم هاوپەیمانێتییە لە لایەن "نووری مالكی"، سەرۆكوەزیرانی پێشوو ‌و جێگری سەرۆككۆماری ئێستای عێراقەوە سەرۆكایەتی دەكرێت. ئەم هاوپەیمانێتییەیش چەند حزب ‌و گرووپ ‌و پەرلەمانتار ‌و كەسایەتییەك لەخۆ دەگرێت، كە دیارترینیان بریتین لە بەشێك لەسەركردەكانی حزبی دەعوە ‌و، تەیاری وەسەت (تیار الوسط) بە سەرۆكایەتیی ئەمینداری پێشووی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی، "موەفەق ڕوبەیعی" ‌و، حزبی خوازیارانی ئاشتی (حزب دعاة السلام) بە سەرۆكایەتیی "خوزەیر خوزاعی" ‌و هەندێك گرووپ ‌و كەسایەتییەكی دیكە.

لە دیدی ئێمەوە گرنگترین كارتە بەهێزەكانی ئەم هاوپەیمانێتییە لەوەدایە، كە سەرۆكەكەی (نووری مالكی) بۆ ماوەی دوو خول سەرۆكوەزیرانی عێراق بووە، كە بە هۆیەوە توانیویەتی هێژموونی ‌و بەرژەوەندییەكی زۆر لەنێو وەزارەت ‌و دام ودەزگه‌ سەربازی ‌و مەدەنییەكانی دەوڵەت بەدەست بهێنێت؛ ئەمە سەرباری ئەوەی كە پەیوەندییەكی بەهێزی لەگەڵ گرووپەكانی حەشدی شەعبی هەیە، جگە لە پەیوەندییەكانی لەگەڵ وڵاتانی هەرێمی ‌و نێودەوڵەتی، لەسەرووی هەموویشیانەوە كۆماری ئیسلامیی ئێران.

1. هاوپەیمانێتی فەتح (تحالف الفتح المبین): ئەم هاوپەیمانێتییە لە لایەن سەرۆكی ڕێكخراوی بەدر، "هادی عامری" سەرۆكایەتی دەكرێت، كە زیاتر هاوپەیمانێتیی كۆكەرەوەی دیارترین گرووپ ‌و ڕەوتەكانی حەشدی شەعبیە، لەوانەیش: گرووپی عەسائیبی ئەهله‌لحەق بە سەرۆكایەتیی "قەیس خەزعەلی" ‌و چەند گرووپێكی تر، جگە لە چەند ڕەوتێكی سیاسیی شیعەی وەك ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی بە سەرۆكایەتیی جێگری سەرۆكی ئێستای ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، "هومام حەمموودی". گرنگترین كارتە بەهێزەكانی ئەم هاوپەیمانێتییە بریتییە لەوەی كە تا ڕاددەیەكی زۆر نوێنەرایەتیی گرووپەكانی حەشدی شەعبی دەكات، كە لە لایەك قودسییەت ‌و پیرۆزییەكی ئایینییان پێ بەخشراوە، بەو پێیەی لەسەر بنەمای فتوای مەرجەعی باڵای شیعەكان، "سەید عەلی سیستانی" دامەزراوون، لە لایەكی تریشەوە بە هۆی ڕۆڵیان لەسەركەوتن بەسەر داعشدا هاوسۆزی ‌و پشتگیرییەكی بەهێزیان لە شەقامی شیعەدا هەیە؛ ئەمە جگە لەوەی كە لە لایەن كۆماری ئیسلامیی ئێرانەوە پشتگیرییەكی بەهێزیان لێ دەكرێت. زانراویشە كە ئێران ڕۆڵێكی بەرچاو و لە هەندێك باریشدا یەكلاكەرەوەی لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا هەیە، بەتایبەت دوای ڕووخانی ڕژێمی پێشوو لە ئاداری 2003.
2. هاوپەیمانێتیی سائیرون (تحالف السائرون للإصلاح): ئەم هاوپەیمانێتییە لە لایەن سەرۆكی ڕەوتی سەدر، "موقتەدا سەدر" پشتگیری دەكرێت. ئەم هاوپەیمانێتییەیش چەند حزب و گرووپ و پەرلەمانتار ‌و كەسایەتییەك لەخۆ دەگرێت، كە دیارترینیان بریتییە لە حزبی ئیستیقامەی نیشتمانی (حزب الإستقامة الوطنیە) بە سەرۆکایەتیی "حه‌سه‌ن عه‌بدوڵڵا عاقۆلی"، كە بە باڵی سیاسیی ڕەوتی سەدر هەژمار دەكرێت، لەگەڵ حزبی شیوعیی عێراقی ‌و، چەند كەسایه‌تییەكی مەدەنی و تەكنۆكراتی دیكە.

گرنگترین كارتە بەهێزەكانی ئەم هاوپەیمانێتییەیش بریتین لەوەی كە لە لایەن سەرۆكی ڕەوتی سەدره‌وه‌ پشتگیری دەكرێت، كە جگە لەوەی خۆی خاوەن كەسایەتییەكی جەماوەرییە و دەسەڵاتێكی كاریزمیی لەنێو بەشێك لە شەقامی عێراقیدا هەیە، بەتایبەت لەنێو چینی هەژار و كەمدەرامەتدا، لە هەمان كاتیشدا لە بنەماڵەیەكی ئایینیی خاوەن پێگەیە لە شەقامی شیعیدا؛ ئەمە سەرباری ئەوەی كە خۆی ‌و ڕەوتەكەیشی، بەتایبەت لەم ساڵانەی دواییدا، دروشمی چاكسازی ‌و حكوومەتی تەكنۆكرات ‌و دووركەوتنەوە لە پشكپشكێنەی تائیفی و نەتەوەییی بەرز كردۆتەوە ‌و، هەوڵیشی داوە ئاراستەیەكی نیشتمانیی عێراقییانە بگرێتە بەر، دوور لە هێژموون و دەستێوەردانی لایەنی دەرەكی.

دووەم: هاوپەیمانێتیی هێز ‌و لایەنە سوننییەكان:

سوننەكانیش، هاوشێوەی شیعەكان، دابەش بوونه‌ته‌ سه‌ر چەند لیس ‌و قەوارە و هاوپەیمانێتییەكی سیاسی، كە لێرەدا ئاماژە بە دووان لەسەرەكیترین ئەو هاوپەیمانێتییانە دەدەین، ئەوانیش:

1. هاوپەیمانێتیی نیشتمانی (ائتلاف الوطنیة): ئەم هاوپەیمانێتییە لە لایەن جێگری سەرۆككۆماری ئێستا ‌و سەرۆكی بزووتنەوەی ویفاقی نیشتمانی، "ئەیاد عەلاوی"، سەرۆكایەتی دەكرێت. دیارترین ئەو هێز و كەسایەتییانەی لەم هاوپەیمانێتییەتەدا بەشدارن، بریتین لە حزبی گردبوونەوەی نیشتمانی بۆ چاكسازی (تجمع الوطني للاصلاح) كە "سەلیم جبووری"، سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئێستا سەرۆكایەتیی دەكات، لەگەڵ بەرەی عێراقی بۆ دایەلۆگی نیشتمانی (الجبهة العراقیة للحوار الوطني) كە "ساڵح موتڵەگ" سەرۆكایەتیی دەكات؛ جگە لە چەند پەرلەمانتار و كەسایەتییەكی تری سوننەمەزهەب.

گرنگترین كارتە بەهێزەكانی ئەم هاوپەیمانێتییە لەوەدایە، كە سەرۆكی هاوپەیمانێتییەكە (ئەیاد عەلاوی) كەسایەتییەكی بەهێز و بەئەزموونە ‌و پەیوەندییەكی بەهێز و فراوانیشی لەگەڵ وڵاتانی دەرەوە هەیە، بەتایبەت وڵاتە عەرەبی و ڕۆژاوایییەكان؛ ئەمە جگە لەوەی ئەو هێز و كەسایەتییانەی لە هاوپەیمانێتییەكەدا بەشدارن، لەناو بەشێك لە سوننەكانی عێراق خاوەن پێگەی جەماوەرین.

1. هاوپەیمانێتیی بڕیاری عێراقی (تحالف القرار العراقي): ئەم هاوپەیمانێتییە لە لایەن "ئوسامە نوجێفی"، جێگری سەرۆككۆمار ‌و سەرۆكی قەوارەی "للعراق متحدون"، سەرۆكایەتی دەكرێت. دیارترین ئەو هێز و كەسایەتییانەی لەم هاوپەیمانێتیەتەدا بەشدارن، بریتین لە حزبی حەقی عێراقی بە سەرۆكایەتیی "ئەحمەد مەساری" ‌و، "خەمیس خەنجەر"، سەرۆكی قەوارەی پرۆژەی عەرەبی ‌و، "خالید عوبێدی"، وەزیری پێشووی بەرگری ‌و، چەند كەسایەتییەكی تری سوننە. ئەم هاوپەیمانێتییەیش، لە ڕێگەی ئەو هێز و كەسایەتییانەی تیایدا بەشدارن، دەنگی بەشێك لە شەقامی سوننەكان بۆ خۆی دەبات.

سێیەم: هاوپەیمانێتیی لایەنە كوردستانییەكان:

سەبارەت بە حزب ‌و لایەنە كوردستانییەكان، دەكرێت بڵێین كە لەم هەڵبژاردنەدا پەرتەوازەتر لە هەر دوو پێكهاتەی شیعە و سوننە دەردەكەون؛ بەو پێیەی لەسەر ئاستی عێراق و هەر سێ‌ پارێزگه‌كەی هەرێمدا هیچ جۆرە هاوپەیمانێتییەك پێك نەهێنراوە، جگە لەو هاوپەیمانێتییە سێ‌قۆڵییە نەبێت كە لە ئاستی ناوچە جێناكۆكەكان بە ناونیشانی "لیستی نیشتمان" پێك هاتووە. جێگه‌ی ئاماژەدانە كە ئەم پەرتەوازەیییە مەترسییەكی ئەوتۆ لەسەر كورسییە تەرخانكراوەكان بۆ پارێزگه‌كانی هەرێم كە 44 كورسییە، دروست ناكات؛ بۆیە دەكرێت پێشبینیی ئەوە بكرێت كە لایەنە كوردستانییەكان سەرجەم كورسییەكانی ئەم پارێزگه‌یانە ببەنەوە.

ئاستی دووەم: هاوپەیمانێتییەكان لە ئاستی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم:

سەبارەت بە ئاستی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم _ناوچە جێناكۆكەكان_، كە دەكەونە سنووری پارێزگه‌كانی نەینەوا، كەركووك، سەڵاحەددین و دیالە، جۆر و شێوازی هاوپەیمانێتییەكان جیاواز لە ئاستی پارێزگه‌كانی تر دەردەكەون، كە تیایدا ململانێكان هەر دوو ڕەهەندی نەتەوەیی ‌و مەزهەبییش لەخۆ دەگرێت، لە نێوان هەر سێ‌ نەتەوەی كورد و عەرەب ‌و توركماندا و، هەست بە جۆرێك لە خۆڕێكخستن ‌و تۆكمەیی لە هەر دوو پێكهاتەی عەرەب و توركماندا دەكرێت. لە بەرامبەریشدا جۆرێك لە پەرتەوازەیی و فرەلیستی لەنێو لایەنە كوردستانییەكان بەدی دەكرێت. لە خوارەوەیش ئاماژە بە گرنگترین هاوپەیمانێتییانه‌ دەدەین لەم ناوچانەدا:

یەكەم: هاوپەیمانێتیی لایەنە عەرەبییەكان:

عەرەبی سوننە لە ناوچە جێناكۆكەكان هەوڵیان داوە خۆیان لە چەند هاوپەیمانێتییەكدا كۆ بكەنەوە، بە هیوای ئەوەی بتوانن دەنگێكی باشی عەرەبی ئەو ناوچانە بەدەست بهێنن و كەمترین دەنگیان بەفیڕۆ بچێت. بۆ نموونە لە ئاستی پارێزگه‌ی كەركووكدا پارێزگاری ئێستای كەركووك بەوەكالەت، "ڕاكان جبووری"، سەرۆكایەتیی هاوپەیمانێتییەك دەكات بە ناوی "هاوپەیمانێتیی عەرەبی" كە چەند هێز و گرووپێكی عەرەبی سوننە لەخۆ دەگرێت. جگە لە چەند كەسایەتی و سەرۆكهۆزێك، بۆ هەر یەك لە شارەكانی نەینەوا ‌و دیالە و سەڵاحەددینیش عەرەبی سوننە هاوپەیمانێتیی بە ناوەكانی "نەینەوا ناسنامەمانە" ‌و، "دیالە ناسنامەمانە" ‌و، "سەڵاحەددین ناسنامەمانە" پێك هێناوە؛ كە هەر یەك لەو هاوپەیمانێتییانە لە چەند هۆز و گرووپ و كەسایەتییەكی سنووری پارێزگه‌كە پێك هاتووە. هەرچی پەیوەندیدارە بە عەرەبی شیعەوە لەو ناوچانەدا، ئەوا بە حزب و كەسایەتی و ناوی جیاجیاوە، بەشدارن لەو هاوپەیمانێتییە شیعییانه‌ی كه‌ پێشتر ئاماژەمان پێ دان.

دووەم: هاوپەیمانێتیی لایەنە توركمانییەكان:

توركمانی سوننە لە ناوچە جێناكۆكەكان، بەتایبەت لە ئاستی پارێزگه‌ی كەركووك، خۆیان لە هاوپەیمانێتییەكدا بە ناوی "بەرەی توركمانیی كەركووك" بە سەرۆكایەتیی "ئەرشەد ساڵحی" كە چەند حزب و كەسایەتییەكی توركمانی شارەكە لەخۆ دەگرێت، ڕێك خستووە. هەرچی توركمانی شیعەی ئەو ناوچانەیشە، هاوشێوەی عەرەبە شیعەكان بە حزب و كەسایەتی و ناوی جیاجیاوە، بەشدارن لەو هاوپەیمانێتییە شیعییانه‌ی كە پێشتر ئاماژەمان پێ دان.

سێیەم: هاوپەیمانێتیی لایەنە مەسیحییەكان:

لایەنە مەسیحییەكانیش كە پێكهاتەی ئاشووری و كلدان و ئەرمەن دەگرێتەوە، دابەش بوونەته‌ سەر چەند هاوپەیمانێتییەك بۆ بەدەستهێنانی تەنیا پێنچ كورسیی كۆتا، كە بۆ پێكهاتەی مەسیحی لەسەر ئاستی هەموو عێراق تەرخان كراون. لە گرنگترین ئەو هاوپەیمانێتییانەیش: هاوپەیمانێتیی "ڕافیدەین"ه‌، كە لە دوو حزبی ئاشووری پێك هاتووە ‌و، هاوپەیمانێتیی "كلدان" كە لە دوو حزبی كلدانی پێك هاتووە؛ ئەمە جگە لەو حزب و لیستانەی بەجیا كێبڕكێی هەڵبژاردنەكە دەكەن. لێرەیشدا، سەبارەت بەم بابەتە، بەگرنگی دەزانین دوو تێبینی بخەینە ڕوو: یەكەمیان ئەوەیە كە لەگەڵ ئەوەی بەشێكی زۆری هاووڵاتیانی پێكهاتەی مەسیحی دەكەونە سنووری ناوچە جێناكۆكەكان، بەڵام لە هەندێك ناوچەی تری عێراق و هەرێمی كوردستانیش، وەك بەغدا و هەولێر و دهۆك، بوونیان هەیە. تێبینیی دووەمیش ئەوەیە كە ئەو پێنچ كورسییە وەك كۆتا بۆ پێكهاتەكە تەرخان كراون وەك پاراستنی مافی كەمینە، ئەگەرنا مەسیحییەكان، وەك هەر هاووڵاتییەكی تری عێراقی ‌و بەدەر لەو پێنچ كورسییە، بۆیان هەیە لە لیست و هاوپەیمانێتییەكانی دیكە خۆیان بپاڵێون.

چوارەم: هاوپەیمانێتیی لایەنە كوردستانییەكان:

پێشبینی دەكرێت لەم خولەی هەڵبژاردندا دەنگی لایەنە كوردستانییەكان ‌و بەدەستهێنانی كورسیی تەرخانكراو بۆ ئەم ناوچانە، بە بەراورد بە لایەنەكانی دیكە كەمتر ببێتەوە؛ ئەمە لە كاتێكدایە كە لە خولی پێشووی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا لایەنە كوردستانییەكان دەنگەكانیان بە شێوەیەكی بەرچاو زیادی كردبوو. بۆ نموونە لە هەڵبژاردنی ساڵی 2014ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، حزبە كوردستانییەكان لە شاری كەركووك توانیبوویان (8) كورسی ‌و، لە شاری نەینەوا (8) كورسی (جگە لە دوو كورسیی كۆتاكانیش) ‌و، لە شاری دیالە (2) كورسی ‌و، لە شاری سەڵاحەددینیش (1) كورسی ببەنەوە، كە كۆی هەموویان دەیكردە (21) كورسی.

هۆكارەكانی پشت ئەگەریی كەمبوونەوەی دەنگ و كورسییەكانی لایەنە كوردستانییەكانیش لەم ناوچانە زۆر و جۆربەجۆرن؛ ئێمە لێرەدا ئاماژە بە گرنگترنیان دەدەین، وەكوو:

1. لایەنە كوردستانییەكان بەپەرتەوازەیی و بارودۆخێكی خراپەوە دەچنە كێبڕكێی هەڵبژاردنەوە، بە جۆرێك كە تەنیا یەك هاوپەیمانێتی ئەنجام دراوە ئەویش ئەو هاوپەیمانێتییەیە كە حزبەكانی "گۆڕان" و "كۆمەڵ" و "هاوپەیمانێتی بۆ دیموکراسی و دادپەروەری" بە ناوی "لیستی نیشتمان" پێكیان هێناوە ‌و، حزبەكانی تریش هەر یەك بە لیستی جیا بەشداری دەكەن. لە بەرامبەردا لایەنەكانی تر، وەك پێشتر ئاماژەمان پێ دا، تۆكمەتر و یەكگرتووانەتر بەشداریی هەڵبژاردنەكە دەكەن.
2. لە پاش ئەنجامدانی ڕیفراندۆم ‌و بە هۆی ڕووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە، كورد پاشەكشەیەكی بەرچاوی لە كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی تری دەرەوەی ئیدارەی هەرێمدا كردووە. بەو پێیەی لە ڕووی سەربازییەوە بەشی هەرە زۆری ئەو ناوچانەی لەدەست دا، لە خانەقینەوە تا شنگال؛ لە ڕووی كارگێڕی ‌و ئەمنییشەوە زۆربەی پۆست و پایەكانی لەدەست نەماوە، بۆ نموونە لە سنووری پارێزگه‌ی كەركووك، پۆستی پارێزگاری كەركووك ‌و بەشێك لە قایمقامەكان و بەڕێوەبەری ناحیەكان كە كورد بوون، دراونەتە عەرەب ‌و توركمان، جگە لە گۆڕینی بەشێك لە بەڕێوەبەری دامودەزگه‌ مەدەنی و ئەمنییەكان؛ هەروەك كێڵگە نەوتییەكانی "هاڤانا" و "بای حەسەن"یش كەوتوونەتە بن دەستی حكوومەتی عێراقی، تەنانەت ئەنجومەنی پارێزگه‌ی كەركووكیش، كە لیستی برایەتی زۆرینەی پێك دەهێنا، لە ڕووی كردەیییەوە، بە هۆی ناكۆكیی لایەنە پێكهێنەرەكانییەوە، پەكی كەوتووە ‌و ناتوانێت كۆبوونەوەكانی ئەنجام بدات.
3. بڕیاری پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ بایكۆتكردنی بەشداریكردن لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لە بەشێك لە ناوچە جێناكۆكەكان، بەتایبەت لە شارەكانی كەركووك ‌و دیالە و سەڵاحەددین، یەكێكی دیكەیە لە هۆكارەكانی پشت ئەگەری كەمبوونەوەی دەنگ و كورسییەكانی لایەنە كوردستانییەكان لەم ناوچانە.
4. كوردانی ناوچە جێناكۆكەكان لە بارودۆخێكی دەروونیی خراپدان، ئەویش بە هۆی لێكەوتەكانی ڕووداوی 16ی ئۆكتۆبەرەوە؛ ئەمە جگە لەوەی بەشێك لە كوردانی ئەو ناوچانە ماڵ و حاڵی خۆیان بەجێ هێشتووە ‌و ئاوارەی ناوچەكانی هەرێمی كوردستان بوون.
5. سەرەڕای ئەوەی كە هەستیارییەكی بەرچاو و كێشەگەلێكی زۆر لە نێوان كورد و پێكهاتەكانی تردا بوونی هەیە، لایەنە كوردستانییەكان ‌و دەسەڵاتدارانی كوردیش لەو ناوچانە خاوەنی ستراتیژییه‌كی ڕوون ‌و واقعییانە نەبوون و، ئەزموونێكی باشیان لە حوكمڕانی پێشكەش نەكردووە ‌و، مامەڵەیەكی دروستیان بەرامبەر پێكهاتەكانی تر پەیڕەو نەكردووە. بۆیە چاوەڕێ‌ ناكرێت ئەو پێكهاتانە بە ڕێژەیەكی بەرچاو دەنگ بە لیستە كوردستانییەكان بدەن.

كــۆبەند:

ئەم خولەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دوای چەندین ڕووداو وگۆڕانكاریی گرنگ ئەنجام دەدرێت، كە عێراق و هەرێمی كوردستان پێیاندا تێ پەڕیون، وەك: جه‌نگی داعش ‌و ئەنجامدانی ڕیفراندۆم و ڕووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر.

لەم خولەی هەڵبژاردندا، جیاواز لە خولەكانی پێشووتر، گۆڕانكارییەكی ڕێژەیی لە جۆر ‌و سروشتی هاوپەیمانێتییە سیاسییەكان ڕوو ده‌دات؛ بە جۆرێك دابەشبوونێكی بەرچاو لە نێوان پێكهاتەكان ‌و تەنانەت خودی هەر پێكهاتەیەكیشدا بەدی دەكرێت. بەڵام كاریگەریی ئەم دابەشبوونانە و سروشتی ململانێكانی نێوان لایەنەكان لە پێكهاتەیەكەوە بۆ پێكهاتەیەك و تەنانەت لە ناوچەیەكەوە بۆ ناوچەیەكی تر دەگۆڕێت؛ بۆ نموونە بەو پێیەی لە دوای (2003)وە پۆستی سەرۆكوەزیران بۆ پێكهاتەی شیعە یەكلایی بۆتەوە، بۆیە جیاوازیی نێوان شیعەكان كاریگەریی لەسەر لەدەستدانی پۆستەكە نابێت و، كێبڕكێی نێوانیان لەسەر پۆستەكە ‌و لەنێو خۆیاندا دەبێت. سوننەكانیش لە بەردەم تەحەددییەكی گەورە و جددیدان كە بتوانن بەبەهێزییەوە بگەڕێنەوە پرۆسەی سیاسیی عێراق، پاش ئەوەی جه‌نگی داعش و لێكەوتەكانی، گەورەترین زیانی بەوان و ناوچەكانیان گەیاندووە. بۆ كوردیش تەحەددییاتەكە دوو لایەنەیە: لە لایەك بە هۆی لێكەوتەكانی ڕیفراندۆم ‌و ڕووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە پێگەی هەرێمی كوردستان لە ئاستی ناوخۆیی و هەرێمی و نێودەوڵەتییشدا لاواز بووە، لە لایەكی تریشەوە بە هۆی چەندین هۆكارەوە، هەڵبژاردنەكە لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمدا ئەگەری لەدەستدان و بەفیڕۆچوونی دەنگی لێ دەكرێت.