هیوا مەجید خەلیل، دکتۆرا لە گەشەسەندنی سیاسی

پێشەکی

لە ڕێکەوتی ١٥/٢/٢٠٢٠، دادگه‌ی فیدڕاڵیی عێراق بڕیارێکی بەپەلە، لەناکاو و پابەندکەرەوەی لە دژی دۆسییه‌ی نەوت و گازی هەرێمی کوردستانی دەرکرد؛ بەوەی کە کارکردنی حکوومەتی هەرێمی کوردستان و گشت کۆمپانیا بیانی و ناوخۆیییەکان لەم کەرتەدا کارێکی نایاسایییەوە و، پێویستە دۆسییەکە بەتەواوەتی ڕادەستی حکوومەتی بەغدا بکرێت. زیاد لەمەیش، دادگه‌کە هەنگاوێکی تری توندڕه‌وانە  و نادەستووریی دەرکرد کە بریتی بوو لەوەی کە یاسای نەوت و گازی هەرێمی کوردستان، کە لە ساڵی ٢٠٠٧ دەرچووە، پێویستە هەڵبوەشێتەوە. ئەم بڕیارەی دادگه‌ی فیدڕاڵی، دەکرێ قابیلی گفتوگۆکردن بێت، بەڵام ئەگەر بڕیارەکە بەتەواوەتی وەکخۆی جێبەجێ بکرێت، ئەمە مەترسی نەك تەنیا بۆ سەر کەرتی ئابووری و داراییی هەرێمی کوردستان دروست دەکات، بەڵکوو ڕێگە دەکرێتەوە بۆ هەنگاوی تری مەترسیدار لەلایەن حکوومەتی بەغداوە بۆ زیاتر گەمارۆدان و لاوازکردنی قەوارەی سیاسیی هەرێمی کوردستان. لەم گوتارەدا تیشک دەخەینە سەر لێکەوتە جۆراوجۆرەکانی ئەگەری جێبەجێکردن و جێبەجێنەکردنی ئەم بڕیارە لەسەر هەرێمی کوردستان، بەتایبەتیش لە لایەنی ئابوورییەوە. بەڵام پێشوەختە، دەبێ سەرەتا خوێندنەوەیەکی یاسایی بۆ بڕیارەکە بکەین کە ئەم بڕیارە تا چەند دەستوورییە و بۆچی بووەتە هۆکاری بەپەرچدانەوەی هەرێمی کوردستان لە هەمبەر ئەم بڕیارە.

لایەنی یاسایی و سیاسیی بڕیارەکە

لە ساڵی ٢٠٠٥ەوە، دەستووری عێراق بەرمەبنای دەوڵەتیکی فیدڕاڵی داڕێژرا. مەبەستی سەرەکییش لەم دەستوورە، نەک تەنیا دابەشکردنی دەسەڵاتەکان بوو بەسەر ناوچە جۆراوجۆرەکانی عێراقدا و پاراستنی مافی پێکهاتەکان لە ڕووی سیاسی و که‌لتوورییەوە، بەڵکوو مەبەستی سەرەکی لێی، دابەشکردنی داهات و هاوبەشیکردنی دەسەڵاتە فیدڕاڵی، هەرێمایەتی و لۆکاڵییەکان بوو لە دەرهێنان، ئیدارەدان، فرۆشتن و دابەشکردنی سەرچاوە سروشتییەکانی تەواوی عێراق، بە سەرچاوە سەرزەوی و ژێرزەوییەکانەوە. ئامانج لەم بڕیارە، دوورکەوتنەوەی دەسەڵاتی سیاسیی بەغدا بوو لە دووبارە بەعەسکەرتارییەتکردنی کۆمەڵگەی عێراق، هاوشێوەی ئەوەی کە لە سەردەمی ڕژێمی سەددام حوسێن ڕووی دا.

هەرچی سەبارەت بە دەستووری عێراقە، بۆچوونێک هەیە کە دەڵێت دەستوور کوتلەیەکی پێکەوەگرێدراوە؛ واتە لە یەکەمین دێڕی دەستوور تا دوایین دێڕ، هەموویان پێکەوەگرێدراون و قورساییی گشت بەندە دەستوورییەکانیش هاوشێوەیە؛ تەنیا بابەتی تایبەت و گشتی (عام و خاص) نەبێت. واتە ئەگەر ماددەیەکی دەستووری هەبێت کە بەگشتی باسی بابەتێک بکات وەک ماددەی ١١١، کە دەڵێت "نەوت و گاز لە گشت پارێزگا و هەرێمەکان موڵکی خەڵکی عێراقە"، هاوکات ئەولەوییەت دەدرێتە ماددەیەک کە بەتایبەت، باس لە پرسەکە دەکات وەک ماددەی ١١٠ و ١١٢.

کێشەیەکی تر لێرەدایە، کە خودی دادگه‌ی فیدڕاڵی لە پێش هەبوونی دەستوور لەدایک بووە؛ ئەم دادگه‌یە لە سەردەمی حکوومەتی کاتی بەپێی یاسای ژمارە ٣٠، ماددەی ٤، ساڵی ٢٠٠٥ کە بە ناوی یاسای دادگه‌ی فیدڕاڵی دەناسرێت، مومارەسەی دەسەڵاتەکانی خۆی دەکات و، خودی دادگه‌کەیش لە سەردەمی قۆناغی ڕاگوزەر و بە بڕیارێکی ئەنجومەنی وەزیران دەرچووە؛ کەواتە خودی لەدایکبوونی دادگه‌ی فیدڕاڵی، لەدایکبوونێکی ناسروشتییە و وەپێش هەبوونی دەستوور کەوتووە.

ئەمەو سەرەڕای ئەوەی کە خودی دادگه‌كه‌، خەسڵەتێکی بەسیاسیبوونی وەرگرتووە. واتە ئاسایییە کە دامەزراندنی دادگه‌یەک ڕەنگدەرەوەی بارودۆخی سیاسی بێت، بەڵام بەسیاسیکردنی دادگه، پرسێکی نائاسایییە و هەر خودی دادگه‌ی فیدڕاڵییش لە ئێستادا بەسەر لایەنە سیاسییەکان دابەش بووە و ٥٠+١ی دادوەرەکانی، سەر بە "چوارچێوەی هەماهەنگی"ن و خودی ئەم چوارچێوەیەیش لەژێر دەستڕۆییی حەشدی شەعبی و ئێراندایە. بۆیە ئاسایییە ئەگەر گومان لە بڕیارەکانی دادگه‌ی فیدڕاڵی بکرێت. هەر بۆیەیش بۆ ئەوەی کە لە کارکردەکانی دادگه‌ی فیدڕاڵیی عێراق تێ بگەین، پێویستە لە پرۆسەی سیاسیی عێراق تێ بگەین. بۆ نموونە، هەم لە ساڵی ٢٠١٢ و هەمیش لە ساڵی ٢٠١٩، کە سکاڵا لە دژی کەرتی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ دادگه‌ی فیدڕاڵی بەرز کراوەتەوە، چونکە پەیوەندیی نێوان نوخبەی سیاسیی هەرێمی کوردستان لەگەڵ نوخبەی سیاسی و سەرۆکوەزیرانی عێراق باش بووە، هەردوو کەیسەکە پشتگوێ خراون، بەڵام کاتێک کە پەیوەندیی نێوان نوخبەی سیاسیی هەرێمی کوردستان و بەشێکی بەرچاو لە نوخبەی سیاسی و دەستڕۆیشتووییی عێراق تێک چووە، هاوشێوەی قۆناغی دوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە ١٠/١٠/٢٠٢١، دەبینین کە دادگه‌ی فیدڕاڵی، بڕیار لە دژی هەرێمی کوردستان یاخود "پارتی دیموکراتی کوردستان" کە لایەنی باڵادەستە لە هەرێمی کوردستان، دەردەکات. کەواتە دادگه‌ی فیدڕاڵی، دادگه‌یەکی دادوەریی سەربەخۆ نییە.

ئەوەی کە گرنگە، دەبینین کە وەزارەتی نەوتی عێراق بۆ جێبەجێکردنی بڕیاری دادگه‌ی فیدڕاڵی لە ڕێکەوتی ٢٦/٢/٢٠٢٢، لێژنەیەکی پێک هێناوە کە لە شەش کەس پێک دێت و لێژنەکە سەر بە کۆمپانیای نیشتمانیی نەوتی عێراقە تا بەدواداچوون بۆ هەموو کردەکانی تایبەت بە نەوتی هەرێمی کوردستان- جیا لە هەناردەکردن- بکات. لێرەدا چاودێریکردنی گشت پرۆسەکە جیا لە هەناردەکردن، گومان و پرسیار دروست دەکات؛ ئەویش بریتییە لەوەی کە خودی حکوومەتی عێراق توانای هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستانی نییە. هەر بۆیەیش لە کۆنفڕانسی دامەزراوەی میری بۆ دیراساتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە لە ساڵی ٢٠٢٠ بەسترا و سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لەم کۆنفڕانسەدا بەشدار بوو، ئاماژەی بەوە کرد کە خودی حکوومەتی هەرێمی کوردستان داوای لە حکوومەتی عێراق کردووە کە بەشدار و چاودێر بێت لە هەناردەکردنی کۆی گشتیی نەوتی هەرێمی کوردستان، کەچی خودی حکوومەتی عێراق ئامادە نەبووە؛ چونکە بەشێکی بەرچاوی هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی تانکەرەکانەوە ئەنجام دەدرێت و ئەمەیش تێچووی زۆری هەیە، بۆیە حکوومەتی عێراق ئامادە نییە ئەم تێچوویە لە ئەستۆ بگرێت، کەچی تەنیا ئامادەیە نوێنەری سۆمۆ لەسەر ژمێرەی بۆڕیی نەوتی هەرێمی کوردستان لە بەندەری جەیهانی تورکی دابنێت بۆ ئەوەی چاودێریی ڕێژەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بکات.

کەواتە خودی سۆمۆ ئاگادارە کە ڕێژەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان چەندە. تەنانەت لە گوتاری ڕاستەوخۆی سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە ڕێکەوتی ٣/٣/٢٠٢٢ كه‌ ڕاستەوخۆ بڵاو کرایەوە، دووبارە سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان باسی لەوە کردەوە کە حکوومەتی عێراق، سەرلەنوێ لە داڕشتنەوەی بوودجەی ساڵی ٢٠٢١ی دەوڵەتی عێراق، داوایان کردووە کە خۆمان نەوتەکە بفرۆشین و تەنانەت لە دوای دەرچوونی  بڕیاری دادگه‌ی فیدڕاڵی لەبارەی دۆسییه‌ی نەوت وگازی هەرێمی کوردستان کە گفتوگۆی لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی عێراق، مستەفا کازمی کردووە و داوای لێ کردووە خۆیان بێن نەوتی هەرێمی کوردستان هەناردە بکەن، مستەفا کازمی ڕای گەیاندووە کە ئەوان توانای تەکنیکیی گواستنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستانیان نییە.

ئەگەر بمانەوێ باشتر لە وێنەکە تێ بگەین، پێویستە باس لە هەڵوێستی ئێرانیش بکەین سەبارەت بە کەرتی وزەی هەرێمی کوردستان. ئێران داوای یەک ملیارد و شەش سەد ملیۆن دینار لە عێراق دەکات کە پارەی ئەو گازەیە لە ئێرانەوە بۆ وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا هەناردەی عێراق کراوە. کەواتە گازی هەرێمی کوردستان دەتوانێت جێگرەوەی گازەکەی ئێران بێت. تەنانەت دەزگه‌ی "قەمەر" کە سەنتەرێکی ڕاوێژکارییە لەبارەی وزە، بە پاڵپشتیی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، لێکۆڵینەوەیەکیان لەسەر کەرتی وزەی هەرێمی کوردستان بڵاو کردەوە و بەو دەرەنجامە گەیشتوون کە سەرچاوەکانی گازی هەرێمی کوردستان تا ئاستێک بەرفراوانن کە دەتوانن ببنە جێگرەوەی گازی ئێران. ئەمەیش ڕاستەوخۆ مەترسی بۆ سەر ئابووری و کەرتی وزەی ئێران دروست دەکات؛ بۆیە دەکرێ ئەو دەنگۆیانە ڕاست بن کە ئێران لە پشت دەرکردنی بڕیارەکەی دادگه‌ی فیدڕاڵی بووە. تەنانەت بۆ خودی ئێرانیش دادگه‌ی فیدڕاڵی باشترین ئامرازە بۆ یەکلاکردنەوەی کێشەکان بە سوودی خۆی، چونکە هیچ دامەزراوەیەک لە عێراق، باڵاتر نییە لە دادگه‌ی فیدڕاڵی و گشت بڕیارەکانیشی پێویستە جێبەجێ بکرێن و بڕیاری پابەندکەرەوەن (ملزم). زیاد لەمەیش هەناردەکردنی گاز لەتەک نەوت، وا لە هەرێمی کوردستان دەکات کە ببێتە یەکێک لە سەرچاوەکانی بەرهەمهێنانی وزە لە ئاستی جیهانی؛ کە ئەمەیش دەبێتە هۆی بەهێزبوونی پێگەی سیاسیی هەرێمی کوردستان و، مەترسی بۆ سەر گشت ئەو وڵاتانە دروست دەکات کە کوردستانی بەسەردا دابەش بووە.

کاریگەرییە ئابوورییەکانی ئەم بڕیارە

ئەوەی ڕاستی بێت، ئەم بڕیارە چ جێبەجێ بکرێت و چ جێبەجێ نەکرێت، بۆ ماوەیەک کوردستان ڕووبەڕووی ئاستەنگ دەکاتەوە؛ لەو ڕووەوە کە چۆن مامەڵە لەگەڵ کۆمپانیاکانی وەبەرهێنانی وزە لە هەرێمی کوردستاندا بکات. خودی کۆمپانیاکانیش ئەم پرسیارەیان لا گەڵاڵە دەبێت کە لە دوای بڕیارەکەی دادگه‌ی فیدڕاڵی، ئایا وەبەرهێنانی نوێ لە هەرێمی کوردستاندا ئانجام بدەن یاخود نا؟

زیاد لەمەیش، ڕاستییەک هەیە کە ناکرێ نکۆڵیی لێ بکرێت، ئەویش بریتییە لەوەی کە هەم بە حوکمی ئەوەی کە هەرێمی کوردستان بەشێکە لە عێراق و هەمیش بەهۆی ئەوەی کە دینار دراوی باوی هەرێمی کوردستان و عێراقە و هەمیش بەو هۆیەوە کە بڕیارەکانی بانکی ناوەندیی عێراق بۆ سەرتاسەری عێراق دەردەچن؛ کەواتە لە پێش بڕیاری دادگه‌ی باڵای فیدڕاڵی و سەبارەت بە دۆسییەی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان و لە دوای ئەم بڕیارەیش، کەرتی ئابووری و داراییی هەرێمی کوردستان، بەستراوەتەوە بە کەرتی دارایی و ئابووریی عێراق. لەم سۆنگەیەوە یەکەم هەنگاو کە هەرێمی کوردستان بگرێتە بەر، بریتییە لەوەی کە باشترە کێشەکان بە گفتوگۆ لەگەڵ حکوومەتی بەغدا چارەسەر بکات. چونکە هەرێمی کوردستان لە قۆناغی گواستنه‌وه‌ و ڕاگوزه‌ری ئابووریدایە؛ واتە قۆناغێک کە هەوڵ دەدات بەرەو بووژانەوە و گەشەسەندنی ئابووری و فرەجۆرکردنی داهاتەکان هەنگاو بنێت. بۆیە باشترە خۆی لە هەر جۆرە ناسەقامگیرییەکی سیاسی و ئابووری بەدوور بکرێت و تا ئەو شوێنەی کە دەکرێت لە ڕێگەی ئامرازی دیپلۆماسی، گفتوگۆکردن، و پەنابردنە بەر ئەو وڵاتانەی کە کاریگەرییان لەسەر حکوومەتی بەغدا هەیە کێشەکە چارەسەر بکات.

پرسێک کە پێش باسکردن لە کاریگەرییە ئابوورییەکانی بڕیارەکەی دادگه‌ی فیدڕاڵی بۆ سەر کەرتی ئابووریی هەرێمی کوردستان پێویستە بورووژێنرێت و لەم دەرچەیەوە سەیری کاریگەرییەکانی ئەم بڕیارە بکرێت، بریتییە لەوەی کە ئەگەر هات و بڕیاری دادگه‌ی باڵای فیدڕاڵی جێبەجێ کرا، کێ ئاسایشی هێڵ و بۆڕییەکانی گواستنەوەی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان لە ئەستۆ دەگرێت؟ چونکە ئەم بۆڕییانە بە خاکی هەرێمی کوردستاندا گوزەر دەکەن، حکوومەتی عێراق بەتەنیا ناتوانێت پارێزگاری لە سەلامەتی و ئەمنییەتی ئەم بۆڕییانە بکات و پاراستنی ئەمنییەتەکەیشی لە ئەستۆی حکوومەتی هەرێمی کوردستان نابێت، یاخود هەرێمی کوردستان ناچار نییە ئەمنییەتی ئەم بۆڕییانە لە ئەستۆ بگرێت. بۆیە دواجار حکوومەتی عێراق پێویستی بە هەرێمی کوردستان دەبێت کە بەهەماهەنگی، پارێزگاری لە سەلامەتی هێڵەکانی گواستنەوەی نەوت بکەن. لەم ڕوانگەیەوە هەرێمی کوردستان دەتوانێت سەلامەتی و پاراستنی ئەم هێڵانە وەک کارتێک لە دژی حکوومەتی بەغدا بەکار بهێنێت، ئەگەر بەغدا پێداگر بوو لەسەر وەرگرتنی کۆی دۆسییه‌ی نەوتی هەرێمی کوردستان و بەڕێوەبردنی بە تاکلایەنە. لەم ڕوانگەیەوە و بەهۆی گۆڕانکارییە نێودەوڵەتییەکان و بەتایبەتیش جەنگی نێوان ئۆکراینا و ڕووسیا، دەکرێ ئەم گریمانەیە بکەین کە ئەگەر پەیوەندییە نەوتی، دارایی و ئابوورییەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا بەرەو باشتربوون نەچێت، لەوەی کە لە ئێستادا هەیە خراپتریش نابێت؛ چونکە ئەم بڕیارەی دادگه‌ی باڵای فیدڕاڵی، هەردوو لایەن ناچار دەکات کە بۆ دەرچوون لەم ئاڵنگارییە یاسایییە، بە دوای دەرچەیەکی هاوبەش بگەڕێن.

زیادە لەمەیش، سەختە ئەو کۆمپانیایانەی کە لە کەرتی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان کار دەکەن، کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بەجێ بهێڵن یاخود واز لەو سەرمایەگوزارییە بهێنن کە لە کەرتی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان كردوویانه‌ و دواجار، یان لە ڕێگەی دادگه‌ی "تەحکیم" لە لەندەن یاخود لە ڕێگەی وڵاتانی خۆیانەوە ڕووبەڕووی بڕیارەکەی دادگه‌ی فیدڕاڵیی عێراق دەبنەوە. چونکە ئەم کۆمپانیایانە هەم کۆمپانیای نێودەوڵەتین و هەمیش سوودێکی زۆر لە کەرتی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان بەدەست دێنن؛ بۆیە پێداگری لەسەر بەردەوامیدان بە کارەکانیان بە هەمان گرێبەستەکەی جاران دەکەنەوە، چونکە دادگه‌ی باڵای فیدڕاڵی لە بڕیارێکیدا سەبارەت بە یاساییبوونی دەقەکانی پرۆژەیاسای بوودجەی ساڵی ٢٠٢١ی عێراق، داوا لە حکوومەتی عێراق دەکات کە پێداچوونەوە بە گشت گرێبەستە نەوتییەکان بکات لە سەرتاسەری عێراقدا. ئەمەیش بە قازانجی کۆمپانیاکان نییە، بۆیەیش ئەم کۆمپانیایانە دواجار داوا دەکەن بەپێی گرێبەستەکانی پێشوو، لە کارەکانیان بەردەوام بن یاخود دادگه‌یەکی دەرەکی کێشەکە چارە بکات. چونکە لە خودی گرێبەستەکانیشدا هاتووە کە لە ئەگەری دروستبوونی هەر جۆرە کێشەیەک، دادگه‌یەکی نێودەوڵەتی بڕیار لەسەر کێشەکە دەدات؛ کە ئەمەیش نە لە بەرژەوەندیی حکوومەتی عێراق و نە لە بەرژەوەندیی حکوومەتی هەرێمدایە. هەر بۆیە، ئەمەیش دەرفەتێکە بۆ هەرێمی کوردستان کە پاڵپشتی لەم کۆمپانیایانە بکات و، بەم شێوەیەیش پشتیوانیی ئەم کۆمپانیایانە و وڵاتەکانیان بەدەست دەهێنن.

سەرەڕای گشت ئەمانە، دەکرێ ئەم بڕیارە بیانوویەک بە حکوومەتی عێراق بدات کە نەک تەنیا بەشە بوودجەی هەرێمی کوردستان نەنێرێت تا ئەو کاتەی کە هەردوو لایەنەکە بە ڕێککەوتن دەگەن، بەڵکوو تەنانەت بیانوو دروست بکات بۆ نەناردنی ئەو "دوو سەد ملیار دینار"ەی کە مانگانە بۆ هەرێمی کوردستان بۆ پێدانی مووچە تەرخان دەکرێت. ئەمەیش وا دەکات کە حکوومەتی هەرێم لە ئاستی ناوخۆدا تووشی کێشە بێت و تەنانەت کاریگەریی بکاته‌ سەر توانای هاووڵاتیانی کوردستان لەسەر کڕینی پێداویستییەکانی ڕۆژانەیان. بە واتایەکی تر، سووڕانەوەی دراو لە بازاڕی هەرێمی کوردستان کەم ببێتەوە کە ئەم سووڕانەوەی دراوە، بناغەی ئابووریی هەر وڵاتێک پێک دێنێت.

چی بکرێت؟

-هەروەک لە بەیاننامەی هەر چوار سەرۆکایەتییەکەی هەرێمی کوردستان لە ڕێکەوتی ٢٨/٢/٢٠٢٢دا هاتووە، حکوومەتی هەرێمی کوردستان داوای چارەسەری کێشەکە بە گفتۆگۆ دەکات بەڵام نابێ بە هیچ شێوەیەک دۆسییه‌ی نەوت و گاز بەتەواوەتی ڕادەستی حکوومەتی بەغدا بکات؛ ئەویش نەک بە هۆکاری بوونی گەندەڵی یاخود شەفافییەت، بەڵکوو بەم هۆیەوە کە لە سیستەمی فیدڕاڵیدا دەسەڵاتە سیاسی و ئابوورییەکان دابەش کراون و بە هاوکاری و هەماهەنگی لە نێوان حکوومەتی فیدڕاڵ و حکوومەتی هەرێمەکان بەڕێوە دەچێت. بۆیە ڕادەستکردنی تەواوەتی دۆسییه‌ی نەوت و گاز بە حکوومەتی بەغدا، کوشتنی ڕۆحی فیدڕاڵییەتە و، ئەمەیش دەبێتە دەسپێکێک بۆ بەرفراوانتربوونی دەسەڵاتی حکوومەتی بەغدا و بەرتەسککردنەوەی دەسەڵاتی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، تا ببێتە تەواو دەسەڵاتێكی بەڕێوەبردن و کارگێڕی، نەک سیاسی و ئابووری. خودی ئەم هاوبەشییە لە دەقی ماددەی ١١٥ی دەستووری عێراق ئاماژەی پێ دراوە کە باس لە دابەشکردنی دەسەڵاتەکان لە نێوان حکوومەتی فیدڕاڵی، حکوومەتی هەرێمەکان و حکوومەتی پارێزگاکان دەکات. زیاد لەمەیش، هەرێمی کوردستان تایبەتمەندیی خۆی هەیە کە ئەویش بریتییە لەوەی کە هەرێمێکە لە نەتەوەیەکی جیاواز لە نەتەوەی عەرەب پێک هاتووە؛ واتە تەنانەت ئەگەر لە داهاتوودا هەرێمێکی تر لە عێراق دروست بکرێت، هەرێمێکی عەرەبییە و تایبەتە بە نەتەوەی عەرەب. بۆیەیش هەرێمی کوردستان لە هەموو ڕوویه‌کەوه‌ خەسڵەتی تایبەت بە خۆی هەیە.

-لە دوای جەنگی نێوان ئۆکراینا و ڕووسیا، دەرفەتیکی باش بۆ هەرێمی کوردستان هاتووەتە کایەوە بۆ ئەوەی لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپی بکەوێتە گفتوگۆکردن بۆ دابینکردنی بەشێک لە پێداویستییەکانی ئەوروپا لەبارەی نەوت و گاز؛ چونکە خودی ئەوروپاش دەیەوێت پشتبەستنی تەواوەتیی خۆی بە کەرتی نەوت و گاز (بەتایبەتیش گاز)ی ڕووسیا کەم بکاتەوە. لێرەدا ئەوەی کە لەسەر هەرێمی کوردستان پێویستە، ئه‌وه‌یه‌ كه‌ یەکسەر هەنگاو بنێت بۆ ڕاکێشانی سەرنجی وڵاتە ئەوروپییەکان بۆ سەر کەرتی گازی هەرێمی کوردستان. بەم جۆرەیش لە گوشارەکانی بەغدا لەسەر هەرێمی کوردستان کەم دەبێتەوە و خودی بەغدا ناچار دەبێت داوای هەماهەنگی لە هەرێمی کوردستان بکات. ئەمەیش کات و دەرفەتێکی زۆر گونجاوە، بەتایبەتیش دوای ئەوەی کە لە ڕێکەوتی ٢/٣/٢٠٢٢ بانکی ناوەندیی عێراق نووسراوێکی ئاراستەی حکوومەتی بەغدا کرد؛ بەوەی کە بەهۆی سەپاندنی گەمارۆکان لەلایەن وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکاوە لەسەر کەرتە دارایی، ئابووری و بازرگانییەکانی ڕووسیا، بانکی ناوەندی داوای کردووە کە باشترە پەیوەندییە دارایی و ئابوورییەکانی لەگەڵ ڕووسیا بۆ ماوەیەک ڕابگرێت.

-بریارەکەی دادگه‌ی فیدڕاڵی، لە دوای سەردانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بۆ تورکیا دەرچوو کە لەم سەردانەدا سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ڕەجەب تەییب ئەردۆغان تاوتوێی فرۆشتنی گازی هەرێمی کوردستانیان بە تورکیا کرد و، بۆ ئەم کارەیش دەست کرا بە ئامادەکردنی گواستنەوەی بۆڕیی گاز لە هەرێمی کوردستانەوە بۆ تورکیا. کەواتە گازی هەرێمی کوردستان ڕەهەندێکی نێودەوڵەتیی وەرگرتووە و هەرێمی کوردستان دەتوانێت سوود لەم دەرچەیە وەرگرێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی گوشارەکانی حکوومەتی عێراق و هەوڵدان بۆ هەموارکردنەوەی بڕیارەکەی دادگه‌ی فیدڕاڵی، تایبەت بە دۆسییه‌ی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان.

-خاڵێک زۆر گرنگە کە پێویستە هەرێمی کوردستان ڕەچاوی بکات، ئەویش بریتییە لەوەی کە بڕیارەکانی دادگه‌ی فیدڕاڵی، ڕێگەخۆشکەرن بۆ هەموارکردنەوەی دەستووری عێراق کە شیعە و سوننە پێداگری لەسەر هەموارکردنەوەی دەستوور دەکەن و، یەکەم خاڵیش لە هەموارکردنەوەی دەستوور بریتی دەبێت لە لێدانی هەندێ دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان. بۆیە زۆر زەروورە، کە هەرێمی کوردستان خۆی بۆ ئەگەرکانی هەموارکردنەوەی دەستوور ئامادە بکات. چونکە ئەگەر بێت و ئەم جارە دەستوور هەموار بکرێتەوە، دەبێت بە دەستوورێکی ئێرانی؛ واتە دەستوورێکی ناوەندگەرای مەزهەبی. ئەمەیش دەکرێ لە گوتەکەی "عەلی ئەکبەری ویلایەتی"، ڕاوێژکاری ڕابەری ئێران، هه‌ڵبهێنجرێ كه‌ ئاماژەی بەوە کرد کە "نابێ جارێکی تر لیبرالیسته‌كان و کۆمۆنیسته‌كان حوکمڕانی بەسەر عێراقدا بکەن." واتە دەبێ عێراق، دەوڵەتێکی شیعەی ناوەندگەرا بێت.

-بابەتێکی زۆر گرنگ کە ناکرێ لەبیری بکەین، بریتییە لەوەی کە بەپێی ڕێکكەوتنی لایەنە سیاسییەکانی عێراق لە دوای ٢٠٠٣، پێویست بوو ١٧٪ لە بوودجەی گشتیی عێراق بۆ هەرێمی کوردستان تەرخان بکرێت. کەم تا زۆر ئەم ڕەوتە تا ساڵی ٢٠١٤ خایەندی و، دواتر ئەم بەشە بوودجەیە بڕدرا. کەواتە پێشینەیەک لە ناردنی ١٧٪ بوودجە بوونی هەیە. ئەمەیش دەرفەتێکە بۆ هەرێمی کوردستان کە داوا بکات ئامادەیە نەوتەکە ڕادەستی حکوومەتی بەغدا بکات، بە مەرجێک کە بەغدا ئەم بڕە بوودجەیە بۆ هەرێمی کوردستان بەڕێکوپێکی بگەڕێنێتەوە. سەختە عێراق لەم دۆخە دارایییەی ئێستا و بەرزبوونی ڕێژەی دانیشتووانی بۆ نزیکەی ٤٠ ملیۆن کەس، ئامادە بێت ڕێژەی ١٧٪ لە بوودجەکەی بۆ هەرێمی کوردستان تەرخان بکات؛ بەم جۆرەیش هەرێمی کوردستان دەتوانێت بانگەشە بکات کە بەهۆی پابەندنەبوونی بەغدا بە ناردنی ١٧٪ی بەشە بوودجەی هەرێمی کوردستان، ناچارە خۆی ئیدارەی کەرتی نەوتی هەرێمی کوردستان بدات.