 |
موراد جانبيلگينجان (ڕۆژنامه‌نووس و فيلمسازێكى توركه و كارى بۆ CNN كردووه).
7ى نۆڤه‌مبه‌رى 2018، ئه‌لمۆنيتۆر
وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: ئاسۆ کەریم
چۆن ڕيفراندۆمێك له توركيا، گوندێك و ماڵباتێكى له‌باريه‌ك ده‌رهێنا
ئاماژه‌گه‌لێكى هۆشدارى، زۆر پێش ئه‌وه‌ى دانيشتووانى گوندى "ياباناردى" ڕێز بگرن و ده‌نگى خۆيان بخه‌نه ناو سندووقه‌كانه‌وه له‌نێو قوتابخانه سه‌ر به ته‌نكه گيراوه‌كه‌ى ته‌په‌ى گونددا، به‌رچاو و خويا بوون. پاش هه‌ڵمه‌تێكى پرۆپاگه‌نده‌ى توند و تايبه‌ت، هه‌ر لايه‌نه له‌و باوه‌ڕه‌دا بووه كه كه‌متر له ئایينده‌ى كۆمارى توركيا نا، له‌سه‌ر به‌لانس ڕاوه‌ستاوه.
زۆر كه‌س شك و گومانيان بۆ ئه‌وه ده‌چوو كه ئۆپۆزيسيۆن – دۆست و دراوسێ و كه‌سوكاره‌كانيان له گوندێكدا كه ته‌نيا نزيكه‌ى 200 ده‌نگده‌رێكى هه‌بووه- بۆ ده‌نگدزين، ساز و ئاماده‌ن. موختارى گوند، خدر يڵدز، له ديمانه‌يه‌كدا له‌گه‌ڵ ئه‌لمۆنيتۆر ده‌گێڕێته‌وه: "كاتێ گه‌يشتمه قوتابخانه، 8 يان 10 كه‌سى چه‌كدار له‌وێ چاوه‌ڕوان بوون."
موختار پياوێكى به‌خۆوه‌ى سمێڵپڕى ماش و برنجه، پشتيوانێكى متمانه‌پێكراو و به‌ئاووتاوى سه‌رۆك ڕه‌جه‌ب ته‌ییب ئه‌ردۆغان و حزبه‌كه‌ى، واته AKPيه. له ڕۆژى چاره‌نووسسازى 16ى نيسانى 2017دا موختار بێ ئه‌ملا و ئه‌ولا له پشت ڕيفراندۆمه‌كه‌ى ئه‌ردۆغان بووه بۆ قايمكردنى ده‌سه‌ڵاتى سه‌رۆك و ده‌ڵێ: "له‌وه‌ته‌ى ئه‌ردۆغان هاتووه‌ته سه‌ركار، هه‌رتم ده‌نگم بۆ داوه. لايه‌نگرانى منيش هه‌روا ده‌نگيان بۆ داوه" و "ئێستا تاكه چاره‌سه‌رى گرفته‌كانى توركيا، له‌ده‌ست ئاكه‌په‌يه."
ئه‌و وشه و قسانه، به لاى ئه‌ندامانى ديكه‌ى ماڵباتى يڵدز، وشه‌گه‌لێكى شه‌ڕانگێزانه بوون. سه‌رۆكى به‌ره‌ى "نه‌خێر" له‌و گونده، براگه‌وره‌ى موختار، عه‌بدولڕه‌زاق يڵدز بووه كه لايه‌نگره‌كانى به جۆش و خرۆشه‌وه پشتيوانیى حزبه كوردييه هه‌ره گه‌وره‌كه‌ى وڵات ده‌كه‌ن. ئه‌و به‌ره‌ى نه‌خێره پێيان وايه، كه دوا به دواى هه‌وڵى كوده‌تا شكستخواردووه‌كه‌ى ته‌مووزى 2016ى دژ به سه‌رۆككۆمار، حكوومه‌ت خێراتر هه‌نگاوى بۆ سه‌ركوتكردنى گرووپى كه‌مينه هه‌ڵێناوه‌ته‌وه.
|
|
وه‌كى خه‌ڵكى ئه‌و دێيه بچووكه به‌ره‌و قوتابخانه هاتوون، هه‌ر دوو به‌ره‌ى "به‌ڵێ" و "نه‌خێر" له‌ناو ئه‌و پۆله‌ى كه سندووقى ده‌نگدانى ژماره 1115ى تێدا بووه، خڕ بوونه‌ته‌وه. تاكه يه‌ك سندووق بۆ هه‌موو ده‌نگده‌ران هه‌بووه. خدر يڵدز پێ ده‌چه‌قێنێ كه ده‌نگده‌ران ترسيان له پشتيوانانى براكه‌ى نيشتووه. هۆشداریى داوه و داواى هێزى له پادگانێكى خۆجێى سه‌ربازى كردووه و پاش نزيكه‌ى 20 خوله‌كیك، هه‌ندێ سه‌رباز گه‌يشتوونه‌ته جێ. موختار به فه‌رمانده‌ى سه‌ربازه‌كانی گوتووه كه "ده‌نگده‌ران له ترس و خۆفى ئه‌وان، ناوێرن له ماڵه‌كانيان بێنه ده‌رێ و ده‌نگ بده‌ن. ئێمه ناتوانین وا بژين." ماڵباتى عه‌بدولڕه‌زاق يڵدزيش، ئه‌م تۆمه‌ته ڕه‌ت ده‌كه‌نه‌وه كه گوايا هه‌ڕوگيڤيان له كه‌سێك كردبێ. وێده‌چێ سه‌ربازه‌كان قه‌ناعه‌تيان هاتبێ و به قسه‌ى موختار مايه‌ى خۆيان له‌و پرسه نه‌كردووه.
چه‌ند كاتژمێرێ پاشتر، كيژه‌كه‌ى عه‌بدولڕه‌زاق يڵدز- كه بووكى موختاره- هاتووه‌ته وێستگه‌ى ده‌نگدان. له‌و كاته‌ى حه‌وا يڵدز هه‌وڵی داوه ده‌نگى خۆى بدا، ده‌سپێكى تێكبه‌ربوونى بنه‌ماڵه‌ى يڵدز بووه. كاتێ ئه‌و ژنه ده‌ستى درێژ كردووه، كارتى ده‌نگدان بخاته ناو سندووق، موختار خۆی تێ هه‌ڵقورتاندووه و گوتوويه‌تی: "ها كارته‌كه‌ى قه‌د كردووه." هه‌روا پێى گوتووه: "كارته‌كه قه‌د مه‌كه و ڕاسته‌وڕاسته بيخه ناو سندووقه‌كه‌وه."
ئيدى حه‌وا يڵدز، ئاگرى گرتووه و قيژاندوويه‌تی و به هه‌ر دوو چه‌پۆكان له خه‌زوورى داوه، موختار وا ده‌ڵێ. موختار ده‌ڵێ لێكديحاڵینه‌بوون بووه. لێ ڤيديۆيه‌كى مۆبايل كه چه‌ند مانگێ پاشتر له ئينته‌رنێت بڵاو كرايه‌وه، نيشانى ده‌دا كه زه‌رفى ده‌نگدانه‌كه قه‌د نه‌كراوه؛ ئه‌مه‌یش له ئيعتوبارى تۆمه‌ته‌كانى موختار دێنێته خوارێ، به‌ڵكه موختار ويستوويه‌تی كه بزانێ ئه‌و ژنه چۆن ده‌نگى داوه. ئيدى يه‌كجێ شه‌ڕێكى خۆبه‌خۆ له‌ناو ئه‌ندامانى ئه‌و بنه‌ماڵه‌يه‌دا قه‌وماوه؛ له كاتێكدا خه‌ڵكى ديكه‌ى گوند، لايه‌نگر و به‌ره‌ى عه‌بدولڕه‌زاق يڵدزيان بردۆته ده‌رێ، موختار له ديوى ژووره‌وه ده‌رگه ئاسنينه‌كه‌ى قوتابخانه‌ى شيشكوت كردووه.
پاشان چ ڕووی داوه، جێگه‌ى پيله‌كه‌يه.
ئوزله‌م بۆ ئه‌لمۆنيتۆر دوا و ده‌ڵێ: گوێى له هاتوهاوار و قيژه بووه و به‌هه‌ڵه‌داوان ڕای كردووه تا مێرده‌كه‌ى، محه‌مه‌د يڵدز ببينێته‌وه، لێ ده‌بينێ خه‌ريكه له‌ناو داروده‌وه‌نى حه‌وشه‌ى قوتابخانه‌دا ماركوژى ده‌كه‌ن؛ خێرا خۆى به‌سه‌ردا داوه تا نه‌توانن چيديكه‌ى لێ بده‌ن و له‌و كاته‌ى خه‌ريك بووم له‌ناو ئاپۆراكه‌ى ببه‌مه ده‌رێ، له‌ناكاو و هيكڕا گوێى له ده‌نگى ته‌قه بووه. ئيدى محه‌مه‌د يڵدز خراپ عه‌بدولڕه‌زاقى مامى و "شێخموس"ى ئامۆزاى، كوڕى عه‌بدولڕه‌زاق، زامدار كردن.
دوو شايه‌د كه نه‌يانويست ناويان بهێندرێ، له ديمانه‌يه‌كى ئه‌لمۆنيتۆردا، قسه‌كانى ئوزله‌م پشتڕاست ناكه‌نه‌وه. ئه‌و دووانه گوتيان محه‌مه‌د يڵدز هاته حه‌وشه‌ى قوتابخانه‌كه و چه‌كى پێ بووه و له‌بن چاكێته‌كه‌ى شاردبۆوه و بێ هيچ ده‌مه‌قاڵييه‌ك، ده‌ستى به ته‌قان كردووه و پاش ئه‌وه بۆ تۆڵه‌كردنه‌وه، په‌لامارى محه‌مه‌د دراوه. باوكى محه‌مه‌د، واته موختار، ده‌ڵێ: داخوا محه‌مه‌د تفه‌نگى لێ ستاندوون؟ يان ئه‌وه‌تا له ده‌ستى يه‌كێ كه‌وتووه‌ته خوارێ؟ يان هه‌ر هى خۆى بووه؟ من دڵنيا نيم كه چۆن بووه‌و چ ڕووی داوه.
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا، وێده‌چێ تاكه شتێك خويا و ڕوون بێ: كه‌شوهه‌واى ژه‌هراويى سياسى له‌و گونده، ڕۆڵێكى له‌و له‌به‌ريه‌كهه‌ڵته‌كانه خوێناوييه‌ى ماڵباتى يڵدز هه‌بووه؛ هه‌ر ئه‌و ڕۆژه، ژيانێكى مرۆڤێكى ديكه‌یشى تێدا چووه. به‌گوێره‌ى دۆكيومێنته‌كانى دادگه، له ڕۆژانى به‌رايیى كرانه‌ژوورێى محه‌مه‌د يڵدزدا، فه‌رمانده‌يه‌كى جه‌ندرمه داواى لێ كردووه، كێشه و بێشه‌كه‌ى بۆ باس بكا. محه‌مه‌د وه‌ڵامى داوه‌ته‌وه: كه ئه‌و له‌به‌ر خاترى ده‌وڵه‌ت ته‌قه‌ى له‌وان كردووه و ده‌یشزانم له‌سه‌ر ئه‌و كاره‌م له زيندانێ ده‌نرێم. له‌مێژه شه‌ڕه‌دووكه‌ى نێوان بنه‌ماڵه‌ى يڵدز نهێنييه‌كى ئاشكرايه له يابانارادى. ئه‌و گونده، گوندێكى تا ڕادده‌يه‌ك به‌پيت و له‌وه‌ڕه و كه‌وتۆته ڕۆژاواى شارى دياربه‌كرى زۆرينه كوردنشينى باشوورى ڕۆژهه‌ڵاتى توركيا و نزيكه‌ى دوو سه‌عاته ڕێ دووره. به قسه‌ى كه‌سوكارى هه‌ر دوو ماڵباتى يڵدز، موختار و براكه‌ى له‌مێژه كێشه‌يان هه‌يه و پێك ناكه‌ن. زێتر ئاريشه‌ى ئه‌و دووانه كه‌سايه‌تى و هه‌روابێته‌وه سياسييه.
به‌و ئيعتوباره‌ى سه‌رۆكى هه‌ڵبژێردراوى يابانارادى، يان موختار، وه‌ك ده‌ستنێژو ده‌ستوپێوه‌ندى ئانكارا‌يه بۆ گوندێكى كه‌مده‌رامه‌تى 40 ماڵى له به‌ردو كۆنكرێت دروستكراودا. له كاتێكدا زۆربه‌ى خه‌ڵكى گوند، پشت به‌و حه‌واڵه‌يه ده‌به‌ستن كه كه‌سوكاره گه‌نجه‌كانيان له ئه‌لمانياوه يان له شاره گه‌وره‌كانى توركياوه بۆيان ده‌نێرنه‌وه، خدر يڵدزى موختار، داهاتێكى سه‌رباريشى له ده‌وڵه‌ت دێته‌ده‌ست، كه ده‌شێ له موختارى لابدات. له يابانارادى حاڵ و باڵى خدر ئيڵدز، له هه‌موو خه‌ڵكى دێ، باشتره‌و خانووبه‌ره به‌رچاو و دڵڕفێنه‌كه‌ى ده‌كه‌وێته كۆتايى ئه‌و تاقه ڕێگه خۆڵه‌ى كه به ناوه‌ڕاستى گونددا تێده‌په‌ڕێ.
ئيلتار توران، پرۆفيسۆرى خانه‌نشينكراوى زانسته سياسييه‌كان له زانكۆى بيلجى له ئيستانبوڵ ده‌ڵێ: "له گوندى بچووكدا كه بنيادێكى هيراركى [زنجیره‌پله‌یی] و عه‌شيره‌تیى هه‌بێ، هه‌ميشه ڕووداوى له‌م بابه‌ته له ساته‌وه‌ختى هه‌ڵبژاردنه‌كاندا ده‌قه‌ومێ و ته‌نيا تايبه‌ت نييه به ڕيفراندۆمه‌وه." هه‌رچه‌ند به قسه‌ى ئه‌و پرۆفيسۆره، ژماره‌ى ڕووداوى توندوتيژئاسا له ده‌نگدانى نيسانى 2017دا له‌چاو هه‌ڵبژاردنه‌كانى دى، له ڕاستيدا نزمتر بووه.
له يايانارادى، به هه‌ر حاڵ، گوتارى توند و وشه و په‌يڤى نابه‌جێ كه له ده‌ورى سياسه‌ته‌كانى ئه‌ردۆغان ده‌خولانه‌وه، دابه‌شبه‌ندیى بنه‌ماڵه‌ييیان گه‌يانده خاڵى ته‌قينه‌وه.
بنه‌ماڵه‌ى يڵدز سه‌ر به كه‌مينه‌يه‌كى كوردن كه زازايان پێ ده‌گوترێ؛ ئه‌و زاراوه‌ى قسه‌ى پێ ده‌كه‌ن له كرمانجى كه زۆرينه‌ى كورد له‌وێ پێى ده‌ئاخڤن، جياوازه. حكوومه‌تى توركيا دوا به دواى تێكچوونى وتووێژه‌كانى ئاشتى له 2015دا، شاڵاويكى نوێى دژى كوردان ده‌ست پێ كرده‌وه و گه‌لێ له زازاكانيش، له‌وانه به‌ره‌ى عه‌بدولڕه‌زاق يڵدز، تووڕه و نيگه‌ران بوون. به ده‌ستپێكردنه‌وه‌ى شه‌ڕوشۆڕ له نێوان سوپا و پارتى تيرۆريستى كرێكارانى كوردستان (په‌كه‌كه) [له ده‌قه‌كه وا نووسراوه- ئاسۆ] و ڕاگه‌ياندنى بارى له‌ناكاو دوا به دواى هه‌وڵى كوده‌تاكه‌ى 2016، ژماره‌يه‌كى ئێكجار زۆرى سه‌رباز و پۆليس ڕوويان له باشوورى ڕۆژهه‌ڵات كردووه.
سێ مانگ پاش كوده‌تا شكستخواردووه‌كه، ئه‌ردۆغان پلانێكى بۆ سازكردنى ڕيفراندۆمێك ڕاگه‌ياند له‌باره‌ى تێڕوانينى له‌مێژينه‌ى خۆى بۆ گۆڕينى سيسته‌مى نزيكه يه‌ك سه‌ده كۆنى ديموكراسيى په‌رله‌مانى بۆ سيسته‌مێكى سه‌رۆكايه‌تى كه ده‌سه‌ڵاتێكى زۆرى ته‌نفيزى به سه‌رۆككۆمار بدا. بۆ ئه‌مه‌یش به‌سته‌يه‌كى پێشنياركراوى 18 خاڵيى گۆڕانكاريى ده‌ستوورى خرايه به‌رده‌م خه‌ڵك، وه‌ك نه‌هێشتنى پۆستى سه‌رۆكوه‌زيران و پێدانى ده‌سه‌ڵاتێكى زۆرتر به سه‌رۆككۆمار، وه‌ك دامه‌زراندنى دادوه‌ران، زيادكردنى ژماره‌ى كورسييه‌كانى په‌رله‌مان.
مانگى پاشتر، ئانكارا جه‌نگى دژى په‌كه‌كه‌ى به‌رفره‌تر كرد و حزبى سه‌ره‌كيى كوردان، حزبى ديموكراتى گه‌لان (HDP)يشى گرته‌وه. له كاتێكدا، خه‌ڵكى يابانارادى به‌ره‌و سندووقه‌كانى ده‌نگدان ده‌چوون، هاوسه‌رۆكى هه‌ده‌پ، سه‌ڵاحه‌ددين ده‌ميرتاش، كه كوردێكى زازاكييه، به تۆمه‌تى تيرۆر له‌گه‌ڵ چه‌ندين ئه‌ندامى ديكه‌ى په‌رله‌ماندا، له زينداندان؛ له‌م سۆنگه‌يه‌وه، به لاى پشتيوانانى هه‌ده‌په‌وه، وه‌ك عه‌بدولڕه‌زاق يڵدز و شێخموسى كوڕى، نه‌ده‌كرا ده‌نگ به "به‌ڵێ" بده‌ن و هێشتا ده‌سه‌ڵاتێكى زۆرتر به ئه‌ردۆغان بدرێ.
به قسه‌ى جان كۆزانئۆغلوو، كه سۆسيۆلۆژيستێكى جينائيیه، پێشينه‌ى سياسى و مێژووى شه‌ڕوشۆڕى نێوان ده‌وڵه‌ت و په‌كه‌كه كه بۆ چه‌ندين ده‌يه ده‌گه‌ڕێته‌وه، ناو جه‌رگه‌ى ناوچه كوردنشينه‌كانى توركياى كردووه‌ته زه‌مينه‌يه‌كى به‌پيتى توندوتيژيى سياسى "باشوورى ڕۆژهه‌ڵاتى توركيا، ناوچه‌يه‌كه كه ماوه‌يه‌كى درێژه به‌رزترين ئاستى گرژيى كۆمه‌ڵايه‌تیى لێيه." ئه‌گه‌ر يه‌كێ له گه‌ڕه‌كێكى ئيستانبۆڵ تفه‌نگ به يه‌كێكه‌وه بنێ، ئه‌وا منداڵى خێزانێكى چينى ناوه‌ڕاست له‌وانه‌يه تووشى شۆك ببێ، لێ بۆ زارۆيه‌ك كه له گوندێكى باشوورى ڕۆژهه‌ڵات ژيابێ، كه دايك و بابى به كلاشينكۆفه‌وه بخه‌ون و تفه‌نگ له ته‌نيشت ديوار دابنێن، شتێكى خواساييیه."
ته‌نانه‌ت بۆ ئه‌و منداڵانه‌يش كه له‌نێو ته‌قوتۆق و تفه‌نگدا گه‌وره و هه‌راش بووبن، ديتنى ديمه‌نى ته‌رمى خوێن له‌به‌ر ڕۆی و له حه‌وشه‌ى قوتابخانه، ديمه‌نێكى به‌ژان و خه‌م و كۆڤانه. ديله‌ك يڵدزى ته‌مه‌ن سێزده ساڵ له ديمانه‌يه‌كدا ده‌گێڕێته‌وه كه "تووشى شۆك بووم كه ته‌رمى مامى گه‌وره عه‌بدولڕه‌زاقم بينى له‌و عه‌رده مردووه" و "هه‌مووان گرياون، چونكه مردووه‌كان، خزم و كه‌سوكارى نزيكى ئێمه بوون."
هه‌ر له ڕۆژی ڕيفراندۆمهكه، ئه‌و گونده مه‌رگى كه‌سێكى ديكه‌یشى به‌خۆوه بينيوه. له كاتێكدا ئيدريس يڵدز، خۆى ساز كردووه، ته‌رمى خزمه برينداره‌كه‌ى، واته شێخموس، بگه‌يه‌نێته خه‌سته‌خانه، ده‌سڕێژ له ئۆتۆمبێله‌كه‌ى كراوه. ئيدى ئيدريس به‌ركه‌وتووه و كوژراوه. يه‌كێ له برايه‌كانى، واته برايه‌كى شێخموس، به ناوى محه‌مه‌ده‌مين يڵدز له لێكۆڵينه‌وه‌دا تۆمه‌تى ته‌قه‌كردن له ئيدريس-ى دراوه‌ته پاڵ. ئه‌مه به قسه‌ى محه‌مه‌ده‌مين ئاكتارى پارێزه‌رى ديفاع له ماڵه عه‌بدولڕه‌زاق ئيڵدز كه گوايا محه‌مه‌ده‌مين يڵدز به هه‌ڵه ته‌قه‌ى له ئيدريس كردووه و وای زانيوه، بكوژه‌كه‌يه (واته محه‌مه‌د يڵدزه) و ده‌يه‌وێ ته‌رمه‌كان له حه‌وشه‌ى قوتابخانه بباته ده‌رێ و بڕفێنێ.
كاتێ كه ئاژاوه گوندى يابانارادیى داگرتووه، سوپا كاروبارى به‌ده‌سته‌وه گرتووه و سه‌ربازه‌كان له پادگانێكى خۆجێ، گومانلێكراو، واته محه‌مه‌د يڵدزيان بردووه‌ته نه‌خۆشخانه. فه‌رمانده‌كه‌يان بڕيارى داوه كه له‌و گونده بمێنێته‌وه تا ڕێگه له توندوتيژى و خوێنڕشتنى زێتر بگرێ و ئه‌و شه‌وه ڕاديۆى سه‌ربازى له دۆڵى خوارێى گوند ده‌نگى داوه‌ته‌وه. پاشان لێكۆڵه‌رانى پۆليس، ده‌مانچه ڕه‌شه‌كه‌ى محه‌مه‌د يڵدزيان ديوه‌ته‌وه كه ته‌قه‌ى پێ كراوه و هه‌روا شوێنه‌وارى باڕوتيشيان به‌سه‌ر جلوبه‌رگى بينيوه و له 20 نيسانى 2017وه تا ئێستاكه له به‌نديخانه ڕاگيراوه.
له كاتى دادگه‌ييكردندا، محه‌مه‌د يڵدز خۆى به بێسووچ و گوناح داناوه. لێ پاش ئه‌وه‌ى كه شه‌ش مانگ له به‌ندیخانه‌دا ماوه‌ته‌وه، نامه‌يه‌كى بۆ "بن عه‌لى يڵدرم"ى سه‌رۆكوه‌زيرانى ئه‌و ده‌مه‌ى توركيا ناردووه و مكوڕبوونى خۆى له‌سه‌ر بيروباوه‌ڕه سياسيیه‌كانى دووباره ده‌كاته‌وه. به قسه‌ى ئاژانسێكى هه‌واڵى توركى، محه‌مه‌د يڵدز نووسيويه‌تی: "ئه‌گه‌ر باجدان له‌سه‌رينى ئه‌وه‌وه بێ كه ئێمه به دڵ و مێشكمان باوه‌ڕمان به ئێوه كردووه، ئه‌وه‌یش چاره‌نووسمان بێ، ده‌مه‌وێ ئه‌وه بزانيت كه من ئاماده‌م به‌بێ سێ و دوو و دوودڵی، ئه‌و باجه بده‌م."
له ڕوانگه‌ى "موراد پاكه‌ر"ه‌وه، كه دكتۆرێكى ده‌روونناس و پرۆفيسۆرى ياريده‌ده‌ره له زانكۆى بيلجى له ئيستانبۆڵ، ده‌سته‌به‌ندیى سياسى جێگه‌يه‌كى نوێى بۆ خۆى له‌ناو ماڵباتى يڵدزدا كرده‌وه كه به دواى تۆڵه و تۆڵه‌كارى له‌سه‌ر ناكۆكيى پێشووتريان بگه‌ڕێن. له‌و ماڵباته‌دا، له‌وانه‌يه ده‌نگده‌رانى به‌رى "به‌ڵێ" بيريان له‌وه كردبێته‌وه كه ئه‌وان به‌هێزن و حكوومه‌تيان له‌پشته، له ته‌له‌فزيۆنيش گوێيان لێ بووه كه به‌ره‌ى "نه‌خێر" خيانه‌تكارن، ئيدى كاتى هاتووه به‌ره‌نگاريان ببنه‌وه.
به هاتنه‌سه‌ركارى ئه‌و سياسه‌توانانه‌ى كه خۆيان به خاوه‌نى شه‌رعيى ده‌وڵه‌ت ده‌زانن، پاكه‌ر ده‌ڵێ، ته‌نيا مه‌سه‌له، مه‌سه‌له‌ى كاته كه هه‌ر لايه‌ك نه‌يار و ناحه‌زه‌كانى خۆى به هه‌ڕه‌شه‌يه‌ك دابنێ و، ده‌بێ به هه‌ر شێوازێكى پێويست بووه، به‌ره‌نگارييان بكرێ و له‌م باره‌وه ده‌ڵێ: "عاده‌ته‌ن سێبه‌رێكى بۆر به‌سه‌ر گوتارى جڤاكيدا زاڵ بووه"، "لێ كه ده‌سته‌به‌ندى زياد ده‌بێ، خه‌ڵك ئۆپۆزيسيۆن وه‌ك دوژمن ده‌بينێ و سێبه‌ره بۆره‌كان نامێنن و ده‌بنه ڕه‌ش و سپى." كاتێ كه ئێمه ده‌كه‌وينه ناو ئه‌و بازنه بۆشه‌وه، هاكا توندوتيژى هاته گۆڕێ.
مێژووى نوێى توركيا، ئه‌مه‌مان بۆ ڕاڤه ده‌كا. به‌گوێره‌ى ڕاپرسييه‌كى "گێرمان مارشاڵ فاند" كه سه‌نته‌رێكى لێكۆڵينه‌وه‌ى ئه‌مريكييه، 74%ى ئه‌و هاووڵاتييه توركييانه‌ى وه‌ڵامى ڕاپرسييه‌كه‌يان داوه‌ته‌وه، نايه‌نه‌وێ منداڵه‌كانيان له‌گه‌ڵ منداڵه‌كانى ئه‌و دايك و بابانه‌دا يارى بكه‌ن كه ده‌نگيان به حزبێكى به‌رهه‌ڵستكار داوه. پرۆفيسۆر ئۆغۆز ئيشك، له زانكۆى ته‌كنيكى ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاستدا له ئانكارا نيشانی دا كه حزبى سه‌ره‌كيى به‌رهه‌ڵستكار، حزبى گه‌لى كۆمارى (CHP) كه له ته‌ك حزبى حوكمڕاندا (AKP) هه‌ڵی كردووه، به‌رده‌وام و تا هاتووه له هه‌ڵبژاردنه‌كاندا له‌وه‌ته‌ى ئه‌م حكوومه‌ته له 2002وه هاتووه‌ته سه‌ركار، ده‌نگه‌كانى كه‌ميان كردووه.
به‌پێى ڕاپرسييه‌كى 2016ى "گێرمان مارشاڵ فاند"، 74%ى ئه‌و هاووڵاتييه توركانه‌ى وه‌ڵامى ڕاپرسييه‌كه‌يان داوه‌ته‌وه، نايانه‌وێ منداڵه‌كانيان له‌گه‌ڵ ئه‌و منداڵانه‌دا وازى بكه‌ن، كه دايك و باوكيان ده‌نگيان به حزبێكى به‌رهه‌ڵستكار داوه.
وێڕاى ئه‌م ئاراستانه‌ى دوايى، توران له زانكۆى بيلجى گوتى: ده‌سته‌به‌ندیى ناو كۆمه‌ڵگه‌ى توركيا به‌رهه‌مێكى ئه‌م 15 ساڵه‌ى ڕابردوو نييه. هه‌ميشه دابه‌شبه‌ندیى سياسى له نێوان مۆدێرنيسته‌كان و نه‌ريتخوازاندا هه‌بووه. نه‌ريتخوازان هه‌ميشه دژى عه‌لمانيیه‌تێكى سه‌ختگر بوون كه له ده‌سپێكى كۆمارى توركياوه پێڕه‌ویى لێ كراوه. به‌ڵام به هاتنه‌سه‌ركارى ئه‌ردۆغانى مێشك ئيسلامى، ئه‌و كه‌لێن و درزه قووڵتر بووه‌ته‌وه.
توران به ئه‌لمۆنيتۆر ده‌ڵێ: ده‌سته‌به‌ندى زۆر خوياتر بووه، له‌وه‌ته‌ى گۆڕانى سيسته‌م بووه‌ته ئه‌گه‌رێكى به‌رچاو. مۆدێرنيسته‌كان هه‌ميشه تا كۆتايیى هه‌زاره‌ى دووه‌م به‌سه‌ر سيسته‌مدا زاڵ بوون؛ ته‌نيا به هاتنه‌سه‌ركارى ئه‌م حكوومه‌ته گۆڕانكارى له سيسته‌مدا بووه ئه‌گه‌رێكى ڕێتێچوو.
پاكه‌ر، دكتۆرى ده‌روونناس، پێى وايه حكوومه‌ت هه‌ندێ به‌رپرسيارێتیی ئه‌وه‌ى له گوندى يابانارادى ڕووی دا، ده‌كه‌وێته ئه‌ستۆوه. "ئه‌گه‌ر سه‌ركرده‌يه‌كى سياسى باوه‌ڕى وا بێ كه ده‌سته‌به‌ندى به قازانجى ئه‌وه، ئه‌وا هه‌وڵ ده‌دا له نرخ و به‌هاى نه‌يار و ناحه‌زه‌كانى كه‌م بكاته‌وه و به سووك سه‌يريان بكا"، ئه‌م ديدگه‌يه، ده‌سته‌به‌ندى و خه‌ته‌رى توندوتيژى له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌دا زياد ده‌كا. توران پێدا ده‌چێ و ده‌ڵێ: "ده‌سته‌به‌ندى سياسه‌تێكى پێره‌وكراوى حكوومه‌ته" و پێش ڕيفراندۆميش په‌يڕه‌ویى لێ كراوه. ئۆپۆزيسيۆن ده‌ڵێ: "سه‌رۆككۆمار ويستوويه‌تی ميكانيزمه‌كانى ڕاستكردنه‌وه و به‌لانسڕاگرتن نه‌هێڵێ" و، حكوومه‌تيش به ده‌ورى خۆى ده‌ڵێ: "حزبى هه‌ده‌په‌ى كورد درێژكراوه‌يه‌كى ڕێكخراوى تيرۆريستیى كوردى، په‌كه‌كه‌يه."
هاوسه‌رى محه‌مه‌د يڵدز، ئوزله‌م، يه‌ك به خۆى، به‌ڕاستى نه‌يزانيوه كه ئه‌و ڕۆژه چاره‌نووسسازه‌ى خێزانه‌كه‌ى له‌به‌ريه‌ك هه‌ڵوه‌شانده‌وه، چۆن ده‌نگ بدات. ئوزله‌م گوتى: به لاى منه‌وه ڕيفراندۆم گرنگ نه‌بووه و من كابانى ماڵم و پێم وا نييه شتێك له ژيانى مندا بگۆڕێ. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا به به‌ڵێ ده‌نگى داوه، چونكه وه‌ك خۆى ده‌ڵێ ئه‌ردۆغانى خۆش ده‌وێ.
ئێستا له ئه‌نجامه‌كانى ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ى خۆی ڕاده‌مێنێ و ده‌ڵێ: "به‌ره‌ى به‌رهه‌ڵستكاريش، هه‌ر كه‌سوكارى خۆمن و كول و كه‌سه‌رێكى به‌رگه‌نه‌گره كه چ به‌سه‌ر هه‌ر دوو لاماندا هات." لێ كيژه گه‌وره‌كه‌ى، ديله‌ك، هه‌ڵسه‌نگاندنێكى پێگه‌يشتووانه‌ى ئه‌و ڕووداوه ده‌كا و ده‌ڵێ: له‌به‌ر يه‌ك ده‌نگ، سێ كه‌س مردن؛ هه‌رگيز ئه‌و ده‌نگه ئه‌وه‌ى نه‌ده‌هێنا.
دوو مانگ پاش گيرانى محه‌مه‌د يڵدز، "ئايشه‌گوڵ"ى خوشكه گچكه‌كه‌ى ديله‌ك، كارتى سه‌رى ساڵى وه‌رگرته‌وه. مامۆستاكه‌ى ستيكه‌رێكى به وێنه‌ى دوو دڵ به كارته‌كه‌وه نابوو. يه‌كجێ ئايشه‌گوڵ كارته‌كه‌ى بۆ دايكى هێنايه‌وه كه له هۆده‌ى به ڕايه‌خ داپۆشراوى دانيشتن، ڕوونيشتبوو. پاش ئه‌وه‌ى له كۆشى دايكى داده‌نيشێ، ئايشه‌گوڵى ته‌مه‌ن 9 ساڵه، يه‌كه يه‌كه پله‌كانى خۆى به دايكى نيشان ده‌دا. مامۆستاكه‌ى به‌م شێوه‌يه هه‌ڵی سه‌نگاندووه: كچێكى تا بڵێى سه‌ركه‌وتوو و بالكێشه له پۆڵدا. ئايشه‌گوڵ به‌شانازى و به ده‌نگێكى به‌رز ئه‌مه‌ى بۆ دايكى خوێنده‌وه.
دايكى لێى ده‌پرسێ: "له جياتى ئه‌و كارتى سه‌ركه‌وتنه‌ت، چت به ديارى بۆ بكڕم؟" ئايشه‌گوڵ بێ يه‌ك و دوو وه‌ڵامى ده‌داته‌وه‌ه: مڕه‌باى تووفه‌ره‌نگى. ئاخر باوكى هه‌ميشه وه‌ك خه‌ڵاتێك، پاش ئه‌وه‌ى سه‌يرێكى كارته‌كه‌ى ده‌كرد، مڕه‌باى تووى فه‌ره‌نگیى بۆ كڕيوه. له چه‌ند هه‌فته‌ى به‌ر و دواى ڕۆژى ڕيفراندۆمهكه، ئوزله‌م يڵدز تا پێى كراوه، هه‌وڵی داوه هه‌ر پێنج منداڵه‌كه‌ى له‌و واقعه به‌خه‌م و ژانه دوور بخاته‌وه و بپارێزێ. ئوزله‌م ده‌ڵێ: هه‌وڵم دا ئه‌و شته‌يان له مێشك بسڕمه‌وه و به ئايشه‌گوڵم گوت باوكت بۆ كار و كاسبى چۆته ئيستانبۆڵ. به‌ڵام ئه‌و كيژه زيت و وريايه، باوه‌ڕ و به‌قاى پێ نه‌كردووه و زانيويه كه "ديله‌ك"ى خوشكى له حه‌وشه‌ى قوتابخانه به چاوى خۆى ته‌رمى مردووه‌كانى بينيوه. هه‌روابێته‌وه، توندوتيژى له ماڵه‌وه‌یش يه‌خه‌ى گرتوون.
له كاتێكدا كه كشتوكێڵ چيتر وه‌ك جاران به‌شێكى گرنگى ژيانى گوند نه‌ماوه، لێ هێشتا ڕۆژانه به‌شێكى كارى ڕۆتينى ئوزله‌مه كه بۆ شير و ماست و په‌نير، خزمه‌تى گا و گۆلك و مانگاى ماڵه‌وه ده‌كا. ئوزله‌م به ئه‌لمۆنيتۆرى گوت، هه‌ر له ڕۆژى ته‌قه‌كردنه‌كه‌دا، يه‌كێ ئاگرى له پشتير و گه‌وڕى وان به‌رداوه و زێتريش گومانى بۆ ماڵى عه‌بدولڕه‌زاق يڵدز ده‌چێ. هه‌روا ده‌ڵێ، هه‌ندێ جووجه‌له‌م كڕيبوون، ئه‌وان مليان هه‌ڵكه‌ندبوون. ئه‌وه چ دڵڕه‌قييه‌كه.
داب و نه‌ريتى خۆجێ وا ده‌خوازێ، كه بنه‌ماڵه‌ى بكوژ له گوند بار بكه‌ن تا زێتر خوێن نه‌ڕژێ و ته‌ره‌فى گوناهكاريش سزا بدرێ. لێ له گوندى يايانارادى ڕه‌وشه‌كه له‌وه ئاڵۆزتر و پێچه‌وانه بووه. تۆمه‌تپێكراوى سه‌ره‌كى، كوڕى موختارى ده‌ستڕۆيشتووى گونده. زۆر كه‌س پێيان وايه، يه‌كێكى بنه‌ماڵه‌ى قوربانى به‌رپرسياره له كوشتنى ئيدريس يڵدزى ئامۆزايان، واته سێيه‌م كوژراو كه له ڕۆژى ڕيفراندۆمه‌كه‌دا كوژراوه.
وتووێژكاران گه‌يشتنه چاره‌سه‌رێك كه به‌پێچه‌وانه‌ى نه‌ريتى باو بووه. ئه‌وان قسه‌يان له‌گه‌ڵ موختاردا كرد كه ماڵ و موڵك و عه‌ردوبانى ماڵباتى عه‌بدولڕه‌زاق يڵدزى براى بكڕێته‌وه و له هه‌مان كاتدا ماڵى مردووه‌كانيشيان قه‌ناعه‌ت پێ هێناوه كه بچنه ئيزمير كه شارێكى ده‌م كه‌نارى ده‌ريا و نزيكه‌ى 1000 ميلێك له‌و گونده‌ى خۆيانه‌وه دووره. ئه‌نجامى كۆتايى: تا پێوه‌ندى له نێوان ئه‌و دوو "تائیفه" به‌ره ڕكابه‌ر و ناحه‌زه سياسييه‌دا نه‌مێنێ.
پرۆفيسۆر ئيشك گوتى "ئه‌مڕۆ شاره‌كانى توركيا به هۆى حزبحزبێنه‌وه، دابه‌ش بوون و لايه‌نگرانى حزبه جياوازه‌كان به شێوه‌يه‌ك ده‌ژين كه كه‌مترين سه‌روكار و پێوه‌ندى و هامشۆ له نێوان گرووپه جياوازه‌كاندا هه‌يه." ئه‌و پرۆفيسۆره ئاماژه بۆ يۆگسلاڤيا ده‌كا كه ده‌سته‌به‌ندیى ئاوا توندى به‌خۆيه‌وه نه‌بينيوه كه له سه‌ره‌تاى نه‌وه‌ده‌كاندا، به‌و شێوه توندوتيژييه له‌به‌ر يه‌كهه‌ڵوه‌شايه‌وه.
ساڵ و نيوێ دواى ئه‌و كوشتاره‌ى نيسانى 2017، هێشتا ڕووداوه‌كانى ئه‌و ڕۆژه له‌ناو گوندى يابانارادى قسه و باسيان له‌باره‌وه ده‌كرێ. خدر يڵدزى موختار كه تۆمه‌تى دنه‌دانى ئه‌و كوشتاره‌ى درابووه پاڵ، بێسووچ ده‌رچوو. لێ هێشتا له‌نێو ترس و گوماندا ده‌ژى؛ ئاخر خوێنى ناوخۆى بنه‌ماڵه‌ى يڵدز به ئه‌ستۆى ئه‌وه‌وه‌يه و له‌وانه‌يه سه‌رو ژيانى خۆى له‌سه‌ر دابنێ. موختار كه دوو پاسه‌وانى چه‌ك به‌ده‌ست به‌دواوه‌ى بوون، به ده‌ورى مه‌زرا و ته‌باره‌ى برا گه‌وره‌كه‌يدا ده‌سووڕايه‌وه و خۆيشى ده‌مانچه‌يه‌كی به لاقه‌ده‌وه‌يه و خه‌وى لێ ناكه‌وێ و ڕۆژگارێكى سه‌خت تێ ده‌په‌ڕێنێ.
هه‌ندێ كه‌س پێيان وايه دواجار ئه‌و خێزانه هه‌ر ئاشت ده‌بنه‌وه و پێك دێنه‌وه. ئوزله‌م يڵدز ده‌ڵێ: "ئاخر ئه‌وان خزم و كه‌سوكارى يه‌كترن." خدر يڵدزيش پێی وايه ئاشتبوونه‌وه نزيكه "ئه‌گه‌ر ئه‌مڕۆ نه‌بێ، سبه‌ى، سبه‌ى نه‌بێ، دووسبه‌ى هه‌ر پێك دێينه‌وه." كوڕێكى عه‌بدولڕه‌زاق يڵدز كه له ئيزمير ده‌ژيێ، به‌م قسانه‌ى موختار، تووڕه بوو.
له ڕۆژى ڕيفراندۆمه‌كه‌دا، يابانارادى له تاقيكردنه‌وه‌ى ديموكراسيدا ده‌رنه‌چوو. به هه‌ر حاڵ، ده‌نگده‌ران، بڕيارێكى ڕوونى سياسيى خۆيان دا. له‌م گونده، ڕيفراندۆمهكه به 52 ده‌نگ له به‌رانبه‌ر 23 ده‌نگدا برديیه‌وه. وێڕاى ڕێژه‌ى به‌رزى ده‌نگدان له سه‌رانسه‌رى وڵاتدا، 88 هاووڵاتیى ديكه‌ى ئه‌م گونده نه‌چوونه سه‌ر سندووقى ژماره 1115.
به بردنه‌وه‌ى "به‌ڵێ" به كه‌متر له 3% له سه‌رانسه‌رى وڵاتدا، توركيا بۆ سيسته‌مێكى سه‌رۆكايه‌تيى ته‌نفيزى گۆڕا. كاتێ كه ئه‌ردۆغان سه‌ركه‌وتنى ڕاگه‌ياند، لايه‌نگرانى وى داواى گه‌‌ڕانه‌وه‌ى سزاى مه‌رگيان بۆ تيرۆريستان كرد. زۆر له كارناس و شاره‌زايان پێشبينیى ئه‌وه ده‌كه‌ن كه ئازادييه ده‌ستوورييه‌كان زێتر تووشى داخوران ببن و به‌رته‌سك ببنه‌وه، له كاتێكدا وڵات ميكانيزمه‌كانى "ڕاستكردنه‌وه و به‌لانسڕاگرتن"ى تێدا زێتر كز و لاواز بوون. "كۆميسيۆنى ئه‌وروپى بۆ ديموكراسى له ڕێگه‌ى یاساوه" باس له ڕژێمى نوێى توركيا وه‌ك ڕژێمێك ده‌كا كه ميكانيزمگه‌لێكى ڕاستكردنه‌وه و به‌لانسڕاگرتنى پێويستى تێدا نييه كه ڕێگه له‌وه بگرن وڵات ببێته ڕژێمێكى ئۆتۆريته‌ى ملهوڕ.
ديله‌كى كچه گه‌وره‌ى ئوزله‌م يڵدز به ئه‌لمۆنيتۆرى گوت: "سێ كه‌س له‌به‌ر يه‌ك ده‌نگ مردن و هه‌رگيز ئه‌و ده‌نگه ئه‌وه‌ى نه‌ده‌هێنا."
ئه‌ردۆغان، دوا به دواى سه‌ركه‌وتنه‌كه‌ى له ڕيفراندۆمى 16ى نيسانى 2017دا، له‌سه‌ر ڕيسواكردن و له‌قاودانى ئۆپۆزيسيۆن وه‌ك نه‌يار و ناحه‌زانى ميلله‌ت، به‌رده‌وامه؛ له هه‌ڵمه‌تى هه‌ڵبژاردنى سه‌رۆكايه‌تى بۆ ماوه‌ى 5 ساڵدا، له زێدى باوكى خۆى، له شارى ڕزا، سه‌رۆككۆمار، كانديده سه‌ره‌كييه‌كانى به‌ره‌ى ئۆپۆزيسيۆنى به "فه‌تحوڵڵا گويله‌ن"ه‌وه گرێ دا. گويله‌ن كه له ئه‌مريكا داده‌نيشێ، به پلانه‌ده‌رى كوده‌تا شكستخواردووه‌كه‌ى 15ى ته‌مووزى 2016 داده‌نرێ. ئه‌ردۆغان به پشتيوان و لايه‌نگرانى خۆى گوت: له سه‌رێكه‌وه، ئێوه هاوپه‌يمانێتیى تێكدانتان هه‌يه كه له پێنسیلڤانيا دامه‌زراوه و له سه‌ره‌كه‌ى ديكه‌یشه‌وه ئێوه ئه‌و هاوپه‌يمانێتيیه‌ى ميلله‌تتان هه‌يه كه كه له گۆڕه‌پانه گشتييه‌كاندا له شه‌وى 15ى ته‌مووزدا هاته دامه‌زراندن.
ڕۆژى دواى ئه‌و قسانه‌ى ئه‌ردۆغان، لايه‌نگرانى HDPى تام كورد به‌ره‌وڕووى په‌رله‌ما‌نتارى AKP، ئيبراهيم خه‌ليل يڵدز له شارى سروج بوونه‌وه. له كاتێكدا ئه‌و په‌رله‌ما‌نتاره له‌گه‌ڵ دوكانداراندا تۆقه‌ى كردووه و داواى لێ كردوون له هه‌ڵبژاردنى چه‌ند مانگى داهاتوودا پشتيوانيان بن، دوكاندارێك ڕاسته‌وڕاست ئه‌و داوايه‌ى ڕه‌ت كردۆته‌وه؛ به قسه‌ى ئه‌و شايه‌دانه‌ى كه BBC ديمانه‌ى له‌گه‌ڵدا كردوون. ئيدى شه‌ڕێكى خوێناوى ڕووی داوه و جه‌لال سه‌نياسارى دوكاندار به خۆى و برايه‌ك و باوكى كوژراون. هه‌روا برايه‌كى په‌رله‌ما‌نتاره‌كه‌یش كوژراوه.
محه‌مه‌د يڵدز ئێستا ساڵێ پتره له زينداندايه. هاوسه‌ره‌كه‌ى ته‌نيا به ته‌له‌فۆن قسه‌ى له‌گه‌ڵدا ده‌كا، به‌ڵام سه‌رى لێ نادا. ئوزله‌م يڵدز هه‌ست ده‌كا به‌زه‌حمه‌ت ده‌توانێ له پشت شيشه‌كانى زينداندا چاوى به مێرده‌كه‌ى بكه‌وێ. ئايشه‌گوڵى كچيان به ئه‌لمۆنيتۆرى ڕاگه‌ياند "زۆر حه‌ز ده‌كه‌م بيبينم و ماچى بكه‌م و له ڕاستى بكه‌مه‌وه." لێ دايكى ڕێگه‌ى نادا و ڕازى نييه. دايكى له‌وه نيگه‌رانه كه ئه‌و تاقيكردنه‌وه‌يه چ هه‌ستێ له‌سه‌ر دڵ و ده‌روونى كيژه‌كه‌ى جێ ده‌هێڵێ.
ئايشه‌گوڵ له ته‌مه‌نى دوو ساڵيدا ده‌ستى به قسان كردووه، لێ كاتێ بووه‌ته سێ ساڵ له قسه كه‌وتووه. دايكى، دكتۆر نامێنێ پێى نه‌كا و پزيشكه‌كان به دايكه‌يان گوتووه ئه‌و كيژه چكۆڵه‌يه زۆر به‌هه‌سته و هه‌ر سترێسێكى ده‌روونى له‌وانه‌يه كاريگه‌ریى بۆ سه‌ر ئاخاوتنى هه‌بێ. له ته‌مه‌نى حه‌وت ساڵيدا به‌قسه هاتووه‌ته‌وه، لێ وه‌ك منداڵێكى 5 ساڵان و وشه‌گه‌لێكى زۆره‌وه. دايكى ئايشه‌گوڵ ده‌پرسێ: "ئه‌ى ئه‌گه‌ر جارێكی دی تووشى شۆك ببێ و كار له قسه‌كردنى بكاته‌وه؟"
پاكه‌رى دكتۆرى ده‌روونناس، ده‌ڵێ به‌زه‌حمه‌ت ده‌كرێ ئه‌و منداڵانه‌ى كه به تاقيكردنه‌وه‌ى له‌م بابه‌ته تێ په‌ڕيون، چاك ببنه‌وه و به ئه‌لمۆنيتۆرى گوت: "كاريگه‌ريى هه‌ره بنه‌ڕه‌تى ئه‌وه‌يه كه منداڵان هه‌ست به ته‌ناهى و متمانه و ئه‌من و ئه‌مانه‌ت نه‌كه‌ن و ئه‌و نه‌مانى متمانه‌يه، ئاريشه و كێشه‌ى زۆرى لێ ده‌بێته‌وه." مانگ و نيوێ پاش گيرانى، محه‌مه‌د يڵدز له زيندانه‌وه داواى ئايشه‌گوڵى كردووه. ئه‌و ده‌مه له‌به‌ر هه‌يوانى ماڵه داپيرى، ئايشه‌گوڵ ياریى به كيسه‌ڵه ڕه‌نگزه‌رده‌كه‌ى خۆى كردووه، كاتێ كه مامێكى مۆبايله‌كه‌ى پێ داوه و هه‌وه‌ڵ جار قسه‌ى پێ ناكرێ، لێ به هه‌ر دوو ده‌سته بچووكه‌كانيیه‌وه توند مۆبايله‌كه ده‌گرێ و هه‌ر كه گوێى له ده‌نگى باوكى ده‌بێ، ده‌موچاوى ده‌كرێته‌وه و زه‌رده‌خه‌نه‌ى دێتێ و محه‌مه‌د يڵدز پێى ده‌ڵێ "له جه‌ژنى ڕه‌مه‌زانێ تۆ و دايكت وه‌رن." ئايشه‌گوڵ وه‌ڵامى ده‌داته‌وه و كيسه‌ڵه‌كه‌ى ده‌گوشێ، هه‌رچۆنه‌كى بێ ده‌مه‌وێ بێم.
وێڕاى ناڕه‌زايیى دايكيان، پاش 22 ڕۆژان، ئايشه‌گوڵ و ديله‌ك چوونه‌ته سه‌ردانى باوكيان. داپيره‌يان هه‌ردووكيانى له‌گه‌ڵه خۆيدا بردۆته به‌ندیخانه‌ى دياربه‌كر، له ڕێگه‌دا، كچه‌كان زۆريان قسه نه‌كردووه. ئايشه‌گوڵ كه له ناوه‌ڕاستى شار نزيك بوونه‌ته‌وه، خێرا خۆى له ماشێنه‌كه فڕێ داوه. ديله‌ك به‌بيرى دێته‌وه "كاتێ كه بۆ هه‌وه‌ڵ جار چاوم به‌و جێيه كه‌وت، وام زانى ماڵێكى گه‌وره‌يه." له‌وێ داروبارێكى زۆرى لێ بوو، لێ پاشان له پێش ده‌رگه‌ى چوونه‌ژووره‌وه، تانكێكم ديت. كيژه‌كان به‌پێش زرێپۆشێكى پۆليس چوونه‌ته ژووره‌وه و ماوه‌ى كاتژمێرێك له‌گه‌ڵ بابياندا ماونه‌ته‌وه.
پاش ئه‌و سه‌ردانه، مه‌زاج و گێولى ئايشه‌گوڵ به‌ته‌واوى گۆڕاوه. بۆ ماوه‌ى چه‌ند مانگان، نه ده‌نگى وه‌ك جاران به‌رز و نه به‌كه‌يف بووه. به هه‌ر حاڵ، گرفتێك هه‌بووه. ئايشه‌گوڵ به‌هه‌ناسه‌ردييه‌كه‌وه به ئه‌لمۆنيتۆرى گوت: "هه‌رگيز ڕێگه‌يان نه‌دا كارته‌كانى سه‌رى ساڵ ببه‌ينه ژوورێ" و "له‌وێ به بابم گوت كه نمره‌ى وانه‌كانم زۆر باش بوون و هه‌موو خوشك و براكانم له پۆله‌كانى خۆياندا ده‌رچوون." ئايشه‌گوڵ پشتڕاست بوو، ئه‌گه‌ر بابى بوارى هه‌با و پێى بكرايه، يه‌ك شووشه‌ى گه‌وره‌ى مڕه‌باى تووى فه‌ڕه‌نگیى بۆ ده‌هێنا.
له ساڵتێوه‌رسووڕانه‌وه‌ى ئه‌و تراژيديايه له 16ى نيسانى 2018دا، ده‌ست به دادگه‌يیى محه‌مه‌د يڵدز كرا. محه‌مه‌د يڵدز له سه‌ردانێكى پێشووترى ديله‌كى كيژى بۆ زيندان، پێى گوتووه: "به دایكت بڵێ كه له خه‌می مندا نه‌بێت؛ ڕۆژێك من ده‌گه‌ڕێمه‌وه." لێ ئه‌گه‌ر محه‌مه‌د تاوانه‌كه‌ى له‌سه‌ر ساغ بێته‌وه، ئه‌وا له‌وانه‌يه هه‌رگيز نه‌گه‌ڕێته‌وه ماڵ.
شێخموسى ئامۆزاى محه‌مه‌د يڵدزيش، منداڵ و زارۆى ئاوزه‌ى ديله‌ك و ئايشه‌گوڵ هه‌يه. لێ به‌پێچه‌وانه‌وه‌ى ئه‌و دوو كيژه‌ى محه‌مه‌د يڵدز، منداڵه‌كانى شێخموس هه‌رگيز جارێكی تر چاويان به باوكيان ناكه‌وێته‌وه. له په‌ڕگه‌ى ئاوايى، شێخموس له‌ته‌ك باپيرى له‌ناو گۆڕدا ڕاكشاوه و جووتێ كێلى كۆنكرێتى، له‌م سه‌ر و ئه‌و سه‌رى خۆڵه‌سوور و ورده چه‌وى سه‌ر گۆڕه‌كه‌ى، چه‌قێندراوه.
"پرۆژه‌كانى داڤيس بۆ ئاشتى"، يارمه‌تیى دارايیى ئه‌م ڕاپۆرته‌ى داوه.
سەرچاوە:
https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2018/10/turkey-referendum-yabanardi-violence.html