 |
عەبدولموعین موعین، نووسەر و توێژەری سیاسی – ئەفغانستان
ئەم وتارەی بۆ "پێنووس" نووسیوە
وه‌رگێڕانی له فارسییه‌وه: ته‌حسین ته‌ها
١- به ڕای من جه‌نگ له سووریا ڕووی ئاشتی نابینێت و، ئه‌م جه‌نگه به سه‌رهه‌ڵدانی ده‌وڵه‌ته نوێیه‌كان له هه‌ناوی ده‌وڵه‌تانی ئێستاوه كۆتایی دێت و ئه‌وه‌یش كه ئیتر مشتومڕی گۆڕانی حكوومه‌ت له سووریا، جێی خۆی داوه به گۆڕینی ده‌وڵه‌ت.
پێكهاته‌ی نوێی هێزی ده‌وڵه‌ت له سووریا، له نێوان لایه‌نه ناكۆكه‌كاندا (ڕووسیا، ئه‌مریكا و توركیا) دابه‌ش ده‌بێت و ئێران له‌م نێوه‌دا پشكی به‌وه‌كاله‌ت –هه‌رچه‌نده گه‌وره-ی به‌رده‌كه‌وێت. هه‌ڵبه‌ت ئه‌مه له حاڵه‌تێكدایه كه ڕژێمی ئێستای ئێران بتوانێ تا پارچه‌پارچه‌بوونی سووریا بۆ ده‌وڵه‌ته بچووكه‌كان، به‌رگه بگرێت [بمێنێته‌وه].
٢- به بۆچوونی من، عێراقیش له قه‌ڵه‌مڕه‌وی دابه‌شبووندایه. ئه‌گه‌ر په‌رله‌مانی عێراق پڕۆژه‌ی چوونه‌ده‌ره‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا له‌م وڵاته په‌سه‌ند بكات، ڕه‌نگبێ بزاڤه‌كانی لایه‌نگری حزووری ئه‌مریكییه‌كان له عێراقدا، ده‌ست بكه‌ن به ده‌ربڕینی ناڕه‌زایه‌تی. له‌و حاڵه‌ته‌دا ئه‌م ناڕه‌زایه‌تییانه به پاڵپشتیی ڕۆژاوا بره‌و ده‌ستێنن و به‌دڵنیایییه‌وه له لایه‌ن ڕژێمی شیعییه‌وه به‌ره‌وڕووی سیاسه‌تی سه‌ركوتكردن ده‌بنه‌وه. ئه‌وكات قه‌یرانێكی سیاسیی نوێ له عێراقدا دروست ده‌بێت كه به دابه‌شبوون و پارچه‌پارچه‌بوونی ئه‌م وڵاته كۆتایی دێت.
٣- جا ده‌مێنێته‌وه پرسی كوردستان؛ تا ئێستاكه ڕۆژاوا هیچ گلۆپێكی سه‌وزی سه‌باره‌ت به سه‌ربه‌خۆییی كوردستان هه‌ڵنه‌كردووه، به‌ڵام ده‌گوترێ كه پشتیوانیی ئه‌مریكا له هێزه دیموكراته‌كانی سووریا كه به‌گشتی به‌ئه‌سڵ كوردن، هه‌ندێ قه‌وڵ و قه‌راری له‌گه‌ڵ بووه. ئه‌وه‌ی كه ئه‌گه‌ر سووریا پارچه‌پارچه بوو، شوێنگه‌ی كورده‌كان له پێكهاته‌ی نوێی ده‌سه‌ڵاتی سیاسیدا ده‌بێ ڕه‌چاو بكرێت. هه‌روه‌ك ئه‌م مه‌سه‌له‌یه بووه‌ته هۆی تووڕه‌بوون و دوژمنایه‌تیی توركیایش.
هه‌ر بۆیه توركیا له سیاسه‌تی ده‌ره‌كیی خۆیدا، هه‌رده‌م بزاڤه ئازادیخوازه كوردییه‌كانی به تیرۆیست ناو بردوون و ئه‌مه ده‌رده‌خات كه توركیا له به‌هێزبوونی كورده‌كان له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا ده‌ترسێ.
ئێرانیش به درێژاییی مێژوو و به‌تایبه‌ت له‌م چه‌ند ده‌یه‌ی دواییدا، كورده‌كانی به بڕوبیانووی جۆراوجۆری وه‌ك دژه‌ئینقلاب، تیرۆریست و... ته‌په‌سه‌ر كردوون. به‌م دوایییه‌یش به قۆستنه‌وه‌ی لاوازیی ئابووریی كورده‌كان و به هۆی چه‌ندبه‌ره‌كی و نانه‌وه‌ی ناكۆكی له‌نێویاندا، ئه‌وانی كرده پێشمه‌رگه (ئێران کەڵکی لە پێشمەرگە وەردەگرت)، تاكوو بتوانێ هه‌م پرسی ئۆتۆنۆمیی كورده‌كان دوا بخات، هه‌م به جه‌نگ دژی تیرۆریزم سه‌رقاڵیان بكات و هه‌میش له‌م ڕێگه‌یه‌وه سه‌ربازانی كورد له‌نێو ببات. له‌م نێوه‌نده‌دا، گه‌ره‌كه بڵێین كه هه‌ر چوار وڵاتی (عێراق، سووریا، ئێران و توركیا) له قۆناغه جیاجیاكانی مێژوودا، دژایه‌تیی سه‌ربه‌خۆییی كورده‌كانیان كردووه، چونكه ده‌زانن گه‌ر كورده‌كان له هه‌ر وڵاتێكه‌وه كه بانگه‌شه‌ی سه‌ربه‌خۆییخوازی بكه‌ن، كورده‌كانی تریش ده‌چنه پاڵیان و یاخود هه‌مان بانگه‌شه ده‌كه‌ن.
لێ له‌م نێوه‌دا، ئێران و توركیا زۆرترین دژایه‌تییان له‌گه‌ڵ ئه‌م بانگه‌شه مێژوویییه‌دا هه‌یه و، بۆیه هه‌ر دوو وڵاته‌كه و به‌تایبه‌ت ئێران، كه‌ڵك له سیاسه‌تی سه‌ركوتكارانه له دژی كورده‌كان وه‌رده‌گرن و له كوشتنی ڕێبه‌ران و پێشه‌وا نه‌ته‌وه‌یییه‌كانی كورددا ده‌ستیان هه‌بووه. نموونه دیاره‌كه‌ی، تیرۆری دكتۆر قاسملوو له ڤیه‌ننا و... به ده‌ستی ئێران له ده‌یه‌ی حه‌فتای كۆچیدا. به‌م دوایییه‌یش به بیانووی توندڕه‌وییه‌وه گه‌نجان و پیاوه گه‌وره‌كانی كورد تاقیب و زیندانی ده‌كه‌ن و له‌سێداره ده‌ده‌ن و هتد.
به‌ڵام پرسیاری سه‌ره‌كی و بنه‌ڕه‌تی ئه‌وه‌یه كه ئه‌گه‌ر پرسی سووریا و عێراق و دواجار ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست هه‌ر چۆنێك بێت چاره‌سه‌ر كرا، له‌م نێوه‌دا چاره‌ونووسی كورد چی ده‌بێت؟ ئاخۆ له كۆتاییدا ئه‌مریكا به هۆی تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه له ئێران و توركیا، پشتگیری له سه‌ربه‌خۆییی كوردستان ده‌كات؟ ئه‌م ئه‌گه‌ره، له‌وانه‌یه له ڕاستای ستراتیژیی ڕۆژهه‌ڵاتی گه‌وره‌دا ببێته ڕاستی.
به‌ڵام به ڕای من ئه‌گه‌ر له‌نێو كورده‌كان كۆده‌نگییه‌كی نه‌ته‌وه‌یی بۆ بنیاتنانی كوردستانی گه‌وره بێته گۆڕێ، چ باشتر و، به‌ڵام ئه‌گه‌ر كورده‌كان نه‌توانن بگه‌نه كۆده‌نگییه‌كی سیاسی سه‌باره‌ت بنیاتنانی كوردستانی گه‌وره، باشتر وایه ناوچه كوردنشینه‌كان له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا دابه‌ش ببنه سه‌ر چوار یان سێ وڵات یان ده‌وڵه‌ت، چونكه به ڕای من ئه‌مه باشترین چاره‌سه‌ر ده‌بێت بۆ پێشگرتن به شه‌ڕ و كێشمه‌كێشه چاوه‌ڕوانكراوه‌كان له نێوان كورده‌كاندا.
پێم وایه كورده‌كان به هیچ كلۆجێك نابێ له‌به‌ر گه‌یشتن به سه‌ربه‌خۆیی بكه‌ونه گیانی یه‌كتری؛ دواكه‌وتنی خواستی سه‌ربه‌خۆیی، باشتره له ڕوودانی چاوه‌ڕوانكراوی جه‌نگه ئیتنییه‌كان. ئه‌مه شتێكه كه ئێران و توركیا ده‌یانه‌وێ و، ئێستاكه‌یش ئه‌م ستراتیژییه دووبه‌ره‌كیهێنه‌ره پێڕه‌و ده‌كه‌ن و هه‌وڵ ده‌ده‌ن به هه‌ر بیانووێك بێت (ئایدیۆلۆژی و ئایینی) و به هه‌ر نرخێك بێت (جه‌نگه خوێناوییه‌كان) له‌نێو كورده‌كاندا، تێكهه‌ڵچوونی سیاسی، ئیتنی، ئایینی و ئاسایشی بخوڵقێنن.
ئه‌وجا پێشنیارێك:
باش ده‌بێت ئه‌گه‌ر گشت ڕۆشنبیران و ئه‌كادیمییه‌كان له بواری ڕێگه‌چاره‌ی پرسی كوردستان، هاوكات دوو "ئه‌جێندا" بگرنه به‌ر و له‌م باره‌یه‌وه دیسكۆرسێك ڕێك خه‌ن.
ئا: پڕۆژه‌ی كوردستانی گه‌وره و بنیاتنانی ده‌وڵه‌تێكی به‌هێز، به‌ڵام فیدراڵی
ب: پڕۆژه‌ی بنیاتنانی چوار ده‌وڵه‌تی لێكجیا و دروستكردنی فیدراسیۆنێك.
تێبینی:
ئه‌نجامگیریی وتاری "گۆڕانكارییه نوێیه‌كان له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا"