 |
ده‌وڵه‌تى ئيسلامى، پاش له‌ده‌ستدانى خه‌لافه‌ت، پلان بۆ هه‌نگاوى دواتر داده‌نێ
له بيابان و چۆڵ و به‌ڕياى نێوان عێراق و سووريادا، زێتر هێزه‌كانى كورد بوون كه دوا پۆرگ و نواى ده‌وڵه‌تى ئيسلامييان كۆنترۆڵ كرد. لێ له ده‌مێكدا كه تيرۆريستان سه‌رى خۆيان كز كردووه، زۆرێكيان خۆيان شاردۆته‌وه و پلان بۆ قۆناغێكى كوشنده داده‌ڕێژن.
وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: ئاسۆ کەریم
عه‌بايه‌كى ئاودامان درێژى قاوه‌يى، قيافه‌تێكى زه‌مانى ده‌قنانووسى به پياوه‌كه داوه. سه‌روقژێكى تێكئاڵاو و ڕدێنێكى نارێكى هه‌ڵنه‌پاچراو شێوه‌يه‌كيان به سه‌روسه‌كوتى داوه. له‌سه‌ره‌خۆ خۆى به باريكه‌ڕێيه‌كى شاخاويدا ده‌كا، كاتێ به يارمه‌تیى هه‌ر دوو دارشه‌قه‌كه‌يه‌وه، هه‌نگاوێك ده‌نێ و پێى چه‌په‌ى ده‌هاوێ، ڕان و سمتى ڕاسته‌یشی به هه‌مان سه‌مت و ئاراسته‌دا ده‌جووڵێ. ئه‌و پياوه ئا ئاوا به ڕێگه‌دا ده‌ڕوا تا چاوى به ڕێچكه‌يه‌كى سه‌رهه‌وراز و ڕك ده‌كه‌وێ كه ده‌بوايه پێيدا هه‌ڵگه‌ڕێ.
پياوه‌كه بۆ ده‌مێك ڕاده‌وستێ و پشوويه‌ك ده‌دا و دارشه‌قه‌كانى داده‌نێ و خۆيشى چه‌ند ده‌قيقه‌يه‌ك له‌ناو خۆڵ و تۆزى ڕێگه‌كه داده‌نيشێ و ده‌سته ده‌سته ژن و ئافره‌ت به خۆيان و كۆڵه‌پشت و جانتاوه، بريندار و منداڵان لێى ڕه‌ت ده‌بن و ئه‌ويش هێز ده‌داته‌وه به‌ر خۆى و ڕاست ده‌بێته‌وه و دارشه‌قه‌كانى هه‌ڵده‌گرێته‌وه و ده‌كه‌وێته ڕێ، تا له‌ناو ئاپۆراى خه‌ڵكدا كه له بنارى كه‌ڤره‌كه وه‌ستابوون، بزر ده‌بێ.
ئه‌گه‌ر كۆتايیى داعش له يه‌ك ديمه‌ن و له تاقه كه‌سێكدا و بۆ ماوه‌ى چه‌ند خوله‌كێك چڕ بكرێته‌وه، به‌و پياوه يه‌ك لاقه ده‌چێ كه هێشتا خه‌ڵك له دوا ڕۆژه‌كانى مانگى ئاداردا ده‌يانتوانى باغوز وه‌كوو دوا سه‌نگه‌رى داعش، جێ بهێڵن. ئه‌و پياوه هيچ شنگ و هێزيكى تێدا نه‌ماوه، لێ هێشتاكه حه‌زى لێ نه‌بووه "شه‌هيد" ببێ. ئا له‌و چركه‌ساته‌دا، وێناچێ هيچ شتێ له‌و هێز و توانا هوڤييانه و ئامبازى مردن بوونه‌وه مابێ، كه بۆ ماوه‌يه‌كى درێژ ئاكار و كاراكته‌رى كه‌سه هه‌ره نزيك و دڵسۆزه‌كانى داعش بووه و "خه‌لافه‌ت"ى پێ ده‌ناسرايه‌وه. هه‌موو هه‌وڵێكى بۆ مانه‌وه و حه‌وڵه‌ڕۆح بووه.
"كه‌مپى باغوز " به‌شێكى ئه‌و گونده‌يه كه ده‌كه‌وێته كه‌رخى ڕۆژهه‌ڵاتى سووريا و ده‌يان هه‌زار توندڕۆ خۆيان تێدا قايم كردبوو، جه‌هه‌نه‌مێك بوو بۆ خۆى. هه‌ر ماوه‌يه‌ك، هێزه‌كانى سوورياى ديموكرات كه له لايه‌ن ڕۆژاواوه پشتيوانييان لێ ده‌كرێ، ده‌يانه‌ويست كه‌مێ پێشڕه‌وى بكه‌ن و، شه‌ڕوبنار بۆ ده‌مێكى كه‌م ڕاده‌وه‌ستا و كه‌م ده‌بووه‌وه، ميليشيا كوردييه‌كان ڕێگه‌يان به چه‌ند ڕۆژنامه‌نووسێك ده‌دا بێنه پێشه‌وه و ڕه‌وشه‌كه به چاوى خۆيان ببينن. له‌وێ خه‌ڵكێكى زۆرى لێ نه‌بوو، لێ هێشتاكه بۆن له‌و سه‌نگه‌ر و كون و كه‌له‌به‌رانه ده‌هات كه چه‌ند مانگێ بوو خۆيان تيدا شاردبووه‌وه. په‌ڕۆ و پاتاڵ، كه‌لوپه‌لى چێشتلێنان و مريشك و په‌ڵه‌وڕى حه‌شاندى كه له‌نێو گۆڤارى ماوه‌به‌سه‌رچوو، ده‌فته‌رى ڕێنووس و نووسينه‌وه‌ى منداڵان و پشتێنبه‌ندى خۆته‌قاندنه‌وه‌ى بێكه‌ڵك و فڕێدراو، لێره و له‌وێ كه‌وتبوون. جاروباريش بۆنى ته‌رمێكى نه‌شاردراوه و فه‌رامۆشكراو ئه‌و ناوه‌ى تژى ده‌كرد.
سه‌ركه‌وتنێكى مێژوويى، تێكشكانێكى مێژوويى
هه‌فته و نیوێك پاش ئه‌وه‌ى ئه‌و پياوه يه‌ك لاقه به‌سه‌ر ئه‌و كه‌ڤره ڕك و عاسێيه‌دا سه‌ر كه‌وت، خه‌لافه‌تى داعش هه‌ره‌سى هێنا. له 23ى ئاداردا، هێزه‌كانى سوورياى ديموكرات كه كورده‌كان سه‌ركردايه‌تيیان ده‌كه‌ن و به شێوه‌يه‌كى سه‌ره‌كى فڕۆكه شه‌ڕكه‌ره‌كانى ئه‌مريكا و هێزه تايبه‌ته‌كانى بريتانيا و فه‌ڕه‌نسا پشتيوانييان لێ ده‌كه‌ن، ئه‌و چه‌ند سه‌د مه‌تره چوارگۆشه‌یشيان گرت كه له گوندى باغوز، له‌و گۆشه چه‌په‌كه‌ى ڕۆژهه‌ڵاتى سووريادا، به‌ده‌ست داعش مابووه‌وه.
له ڕاستيدا چه‌كداره‌كانى داعش له تونێڵه‌كانيانه‌وه له نزيك كۆمه‌ڵه كه‌ڤرێكى سه‌ختدا به‌رده‌وام ته‌قه‌يان ده‌كرد كه ڕزگاركه‌ران سێرمۆنياى چه‌قاندن و به‌رزكردنه‌وه‌ى ئاڵايان به‌ڕێوه ده‌برد و له ڕاستيدا كاربه‌ده‌سته كورده‌كانى چاپه‌مه‌نى له سه‌ره‌تاى مانگى شوباتدا به‌ڵێنيان دابوو كه سه‌ركه‌وتن به‌سه‌ر داعشدا "چه‌ند ڕۆژێكى كه‌م"ى ماوه؛ ئا ئه‌وه وای كرد بايه‌خى مێژوويیى ئه‌و شته‌ى له‌به‌ر چاوى ئێمه‌دا ڕووى دا، به‌ئاسانى فه‌رامۆش بكه‌ين.
نه‌ك له‌وه‌ته‌ى سواره‌كانى سوپاى ئيبن سعوودى سه‌رۆكخێڵ، به‌ر له نزيكه‌ى 100 ساڵێ ئه‌و وڵاته بگرن كه ئێستا عه‌ره‌بستانى سعوودیی پێ ده‌گوترێ، گرووپێكى جيهادى هه‌بوو كه توانى ڕووبه‌ڕوو ناوچه‌يه‌كى به‌رفره بگرن و به‌ڕێوه ببه‌ن. به‌كورتى: حوكم بكه‌ن. لێ داعش ئه‌و شته‌ى كه قاعيده و خه‌ڵكى ديكه خه‌ونيان پێوه ده‌بينى، به‌كرده‌وه هێنايه دى.
لێ داعشى جانۆس- ڕوو، هه‌قايه‌تێكى جياوازى هه‌بووه؛ به شێوه‌يه‌كى هوڤييانه له پرۆپاگه‌نده‌ى خۆيدا وه‌كوو جێبه‌جێكه‌رێكى دڵسۆزى خواست و ويستى خودا خۆى وێنا كرد و نيشان دا. له كاتێكدا، داعش له لايه‌ن ئه‌ندازيارانى ده‌سه‌ڵاته‌وه ئاراسته كراوه كه متمانه‌يه‌كى كه‌ميان به خوداوه‌ندى باڵا هه‌بووه و له برى ئه‌وه پشتيان به نه‌خشه و پلانى زۆر زيره‌كانه به‌ستووه و ئيلهاميان له پێچاوپێچیى تونێلان وه‌كوو ڤێتكۆنگ وه‌رگرتووه و له‌شكرێكيان وه‌كوو ئيسڕائيلييه زايۆنيسته‌كان دامه‌زراند كه خه‌ڵكيان له سه‌رانسه‌رى دنيادا هێنا و شه‌ڕيان پێ كردن.
ئه‌و فه‌زله‌یش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌زموون و شاره‌زايیى ئه‌فسه‌ره‌كانى سوپا و هه‌واڵگيرى- نزيكه‌ى هه‌موو فه‌رمانده پله باڵاكانى داعش، به‌م يان به‌و شێوه‌يه پێش 2003 له عێراقى "سه‌ددام حوسێن"دا شت بوون- هه‌روا هه‌ندێ داهێنانى سه‌رسوڕهێنه‌رانه‌ى ديكه مايه‌ى ئه‌وه بوون كه داعش له هاوينى 2014 بتوانێ ڕووبه‌رێكى به‌رفره‌ى ڕۆژهه‌ڵاتى سووريا بگرن و له هێرش و په‌لامارى كتوپڕيشدا شاره‌كانى مووسڵ، تكريت و ناوچه‌يه‌كى پانوپۆڕى ڕۆژاواى عێراق كۆنترۆڵ بكه‌ن.
وازهێنان له خه‌لافه‌ت
له ته‌مووزى 2014دا، ئه‌بوبه‌كرى به‌غدادى، ڕابه‌رى داعش، چووه سه‌ر مينبه‌رى مزگه‌فتى گه‌وره‌ى ئه‌لنوورى له مووسڵ و خه‌لافه‌تى ڕاگه‌ياند. به‌قا و متمانه به‌م سه‌ركه‌وتنه نه‌ده‌كرا و به سه‌ركه‌وتنێكى بێبنه‌ما و باوه‌ڕپێنه‌كراو چاوى لێ ده‌كرا، ئاخر داعش خێرا گه‌يشته ئه‌وپه‌ڕى هێز و تواناى خۆى و ده‌ستى به‌سه‌ر پانتايه‌كدا گرت به قه‌باره‌ى ئوردن و مليۆنان ڕه‌عيه‌تى كه‌وته بن ده‌ست. هه‌نووكه، پاش نزيكه‌ى پێنج ساڵان، پاش نه‌به‌ردگه‌لێكى بێئه‌ژمار و گرتنه‌وه‌ى ئه‌و ناوچانه‌ى پێشتر له‌ژێر كۆنترۆڵى داعشدا بوون، وێده‌چێ داعش ته‌واو بووبێ.
لێ كۆتايیى داعش، چ جۆره كۆتاييهاتنێكه؟ دوا ڕۆژه‌كانى خه‌لافه‌ت، چیمان له‌باره‌ى شێلگيريى ئه‌فسانه‌ى داعشه‌وه پێ ده‌ڵێن؟ تۆ بڵێى خواست و ئيراده‌ى ڕه‌هاى مانه‌وه، ديماهييه‌كه‌ى به‌سه‌ر ئايديۆلۆژيدا سه‌ر كه‌وتبێ؟ ئايا داعش هيچ نه‌خشه و پلانێكى هه‌يه بۆ خۆشاردنه‌وه و به‌نهێنى خۆسازدانه‌وه بۆ هێرش و په‌لامارێكى نوێ؟
زۆر كه‌س چاوه‌ڕوان بوون كه شه‌ڕى باغوز دواجار ببێته شه‌ڕێكى ده‌سته‌ويه‌خه‌ى خۆكوژى. به‌ڵام شوێنكه‌وتووانى داعش بهه‌ڤڕا پشتێنى خۆكوژييان له‌خۆ نه‌به‌ستا و خۆيان به هێڵ و قۆڵه‌كانى دوژمندا دانه‌دا و نه‌ته‌قانده‌وه و له‌نێو ده‌ريايه‌ك ئاگردا ڕێگه‌ى چوونه به‌هه‌شتيان بۆ خۆ نه‌كرده‌وه. به‌پێچه‌وانه‌وه، به‌ده‌يان هه‌زار داعش، له سه‌نگه‌ر و مه‌ته‌رێزه‌كانيانه‌وه هاتنه ده‌رێ و ڕێگه‌يان به خۆدا، به ديل بگيرێن.
هيچ كه‌سێ، ته‌مه‌ت [وه‌كوو] پياوه يه‌ك لاقه‌كه، تا ناوه‌ڕاستى مانگى ئادارێ چاوه‌ڕوانى نه‌كرد تا وه‌ك خه‌ڵكێكى مه‌ده‌نيى بێگوناح له باغوز ڕا بكا و به‌بارمته بگيرێ. له سه‌ره‌تاى كانوونى يه‌كه‌مه‌وه، شوێنكه‌وتووانى خه‌ليفايه‌تيى ئابڵووقه‌دراو و داڕماو، چيديكه ڕێگه‌يان له خه‌ڵك نه‌ده‌گرت كه باغوز به‌جێ بهێڵن.
لوكاس گلاس، كه خه‌ڵكى دۆرتمۆند و ئايينى خۆى له كريستيانييه‌وه بۆ ئيسلام گۆڕيوه، له ئاخيروئۆخرى 2014دا بۆ چوونه ناو داعش، چووه بۆ سووريا و، له سه‌ره‌تاى كانوونى دووه‌مى ئه‌مساڵدا خۆى ڕاده‌ستى هێزه‌كانى سوورياى ديموكرات كردووه. له بينايه‌كى تايبه‌ت به ئاژانسى ئاسايشى كورديدا، گلاس به "دێرشپيگل"ى گوت كه چۆن ئاوا خێرا داعش ناوچه و ده‌ڤه‌رێكى زۆرى له‌ده‌ست دا. "له كانوونى يه‌كه‌مى پاره‌كه‌وه ڕۆژانه ده‌مانبيست كه خه‌ڵكێك خۆ ده‌دزنه‌وه و ڕا ده‌كه‌ن. ئه‌وده‌م هێشتا هه‌ڵوێستى فه‌رمى ئه‌وه بوو كه هه‌ر كه‌س هه‌وڵى ڕاكردن بدا، ده‌گيرێ و له‌وانه‌يه بشكوژرێ. لێ 10 ڕۆژ پاش پاشه‌كشه‌كردنمان بۆ باشوورى هه‌جين، كه دوا شارۆچكه‌ى سه‌ره‌كى بوو، گوتيان هه‌ر كێ بيه‌وێ ده‌وڵه‌تى ئيسلامى جێ بهێڵێ، ئازاده و بۆ كوێ ده‌يه‌وێ بڕوا، با بڕوا. له 6ى كانوونى دووه‌مدا، به خۆم و خێزان و هه‌ر دوو منداڵه‌كه‌مانه‌وه كه‌وتينه ڕێ و له دوا خاڵى پشكنيندا، ته‌نيا ئه‌وه‌يان پێ گوتين: ئاگاتان له‌خۆ بێ! له ڕێگه‌دا مينێكى زۆر هه‌يه."
له كۆتايیى شوباتدا، داعش ده‌ستی كرد به خۆقوتاركردن له‌و كه‌سانه‌ى كه زێده و بارگرانى بوون و ده‌بوايه نان و خۆراكيان بۆ په‌يدا بكا و پێ بدا: واته هه‌ر كه‌سێك شه‌ڕى پێ نه‌كرايه يان نه‌يويستيايه شه‌ڕ بكا، به‌ڕێی كرد تا ئه‌و زه‌خيره و تفاقه‌ى مابووه‌وه، به‌سه‌ر خه‌ڵكێكى به ژماره لاكه‌متردا به‌ش بكا. ئافره‌تان، منداڵان و پير و په‌ككه‌وته و برينداره‌كان- هه‌موو ئه‌و كه‌سه بێكه‌ڵكانه‌ى كه تا ئه‌و وه‌خته نه‌يانده‌ويست به‌هه‌شته خه‌ياڵييه‌كه‌ى خۆيان به‌جێ بهێڵن- ئه‌وێيان جێ هێشت.
توندڕۆكان هاتنه ئێره!
به قسان له ئاخير ڕۆژدا كورده‌كان ڕێگه‌يان به چه‌ند ڕۆژنامه‌نووسێكى كه‌م دا بچنه ژووره‌وه، وه‌كوو ئه‌وه ده‌هاته به‌رچاو كه ده‌رگه‌كانى جه‌هه‌ننه‌م كرابنه‌وه. بۆ چه‌ند سه‌عاتێ، خه‌ڵكێكى زۆرى ڕاكردوو، مات و پيس و چڵكن به‌په‌له به ڕێچكه‌يه‌كى ته‌سكدا سه‌ر كه‌وتنه سه‌ر گرد و ساكه گۆڕێكى نزم و، له‌وێ به ئامێرێك پشكندران كه هه‌ر كێ ميتاڵ و كانزاى پێ با، نيشانی ده‌دا و پاشان له چه‌ند جێگه و خاڵێكى گردبوونه‌وه ڕاده‌گيران و دواتر بۆ شوێنى ديكه ده‌گوێزرانه‌وه.
ديمه‌نێكى سريالى بوو. ڕۆژنامه‌نووسان به خۆيان و كامێراى ته‌له‌ڤژيۆنى و "عه‌ده‌سه" (لێنز)ى ته‌له‌فۆتۆوه له‌سه‌ر بان و ديواره‌كان ڕاوه‌ستابوون، له كاتێكدا 20 تا 30 مه‌تر دوور له‌وان، حه‌شاماتێكى خه‌ڵكى خۆڕاده‌ستكردوو، به حاڵ ده‌يانتوانى پێ هه‌ڵێننه‌وه، ده‌ركه‌وتن. ژنان به خۆيان و پرياسكه و شڕه‌وپڕه و جانتاى پلاستيكييه‌وه ڕه‌تيان ده‌برد و به‌سه‌ر دار و به‌رددا ده‌كه‌وتن. پياوه يه‌ك لاقه‌كه تێ په‌ڕى و خه‌ڵكى ديكه‌ى بريندار و به‌ركه‌وته‌یش، كه باندێگه‌كانيان خوێنيان پێوه بوو، به يارمه‌تیى خه‌ڵكى ديكه ڕێگه‌ى خۆيان بهناو ئاپۆراكه‌دا ده‌كرده‌وه. دوو پياو كۆتێكى به‌خوێنيان هه‌ڵگرتبوو كه مرۆڤێكى به‌سه‌ره‌وه بوو. كچێك كه له‌وانه‌يه ته‌مه‌نى هه‌ر 13 ساڵێ بێ، قژ و ده‌موچاوى تۆزاوى كه وێده‌چوو له نزیكییه‌وه بۆمبێك ته‌قيبێته‌وه، هاته پێشه‌وه، وه‌ك بڵێى هۆشى له خۆى نه‌مابێ و له ئاسمان ڕا ده‌ما. ئه‌و كچه بۆ چركه‌ساتێ ڕاوه‌ستا و و چه‌ند هه‌نگاوێ بۆ دواوه گه‌ڕايه‌وه و كاتێ قسه‌يان له‌گه‌ڵدا ده‌كرد هيچ وه‌ڵامێكى نه‌ده‌دانه‌وه. شه‌ڕڤانه كورده‌كان بهناو حه‌شاماته‌كه‌دا خۆيان گه‌يانده خه‌تى پێشه‌وه و ساوا و زارۆيان له باوه‌ش و ئامێزى ئافره‌تان وه‌رده‌گرت و خێرا سه‌ريان ده‌خستن.
پاش پێداگريى زۆر، ڕێگه به ڕۆژنامه‌نووسان درا دوو تا سێ مه‌تر له‌و ئاپۆراى خه‌ڵكه نزيك ببنه‌وه، به‌ڵام هێشتا ڕێگه‌يان پێ نه‌ده‌درا له‌گه‌ڵ هيچ كه‌سێكى ڕاكردوودا بكه‌ونه قسان. "ئه‌وانه خه‌ته‌رن! " يه‌كێ له فه‌رمانده مه‌يدانييه‌كانى كورد هاواری كرد "توندڕۆكان لێره‌ن"! تا ئه‌و ده‌مه هيچ شتێ نه‌قه‌ومابوو.
رۆژى پاشتر، به‌ته‌واوى ڕوون بووه‌وه كه شه‌ڕڤانه‌كان له‌سه‌ر هه‌قن و ڕاست ده‌كه‌ن. له كاتێكدا به سه‌دان خه‌ڵك له دامێنى كه‌ڤره‌كه‌وه به خاڵێكى پشكنيندا، له نێوان دارخورماكان و داروپه‌ردووى به‌سه‌ريه‌كداڕووخاودا، ڕه‌ت ده‌بوون، هێشتا ڕۆژنامه‌نووسان نه‌گه‌يشتبوون و ده‌وروبه‌رى نيوه‌ڕۆ بوو، ئافره‌تێ به خۆى و دوو منداڵه‌وه خۆى ته‌قانده‌وه. چه‌ند چركه‌يه‌ك دواتر، پياوێك كه جلكى ژنانه‌ى كردبووه به‌ر خۆى، به‌ره‌و ئه‌و كه‌سانه‌ى كه گوايا خه‌ڵكى بريندار و به‌ركه‌وته ده‌گوازنه‌وه، غارى دا و خۆى ته‌قانده‌وه و په‌لامارده‌رێكى ديكه به‌ر له‌وه خۆى به پشتێنه بۆمبڕێژه‌كه‌يه‌وه بته‌قێنێته‌وه، ته‌قه‌ى لێ كرا و كوژرا.
بريندارێكى هێزه‌كانى سوورياى ديموكرات گوتى "ئێمه پێمان وابوو، ئه‌و ئافره‌ته‌ى كه دوو منداڵى پێ بوو، بێوه‌يه" و له‌وما قورتارمان كردن. يه‌كێ له منداڵه‌كان ده‌لحاز مرد و ئه‌وى ديكه‌شيان كه خراپ سووتابوو، ده‌ربازكرد و گوێزايه‌وه. له‌وانه‌يه ئه‌و دوو منداڵه كوڕى ئه‌و ژنه بووبن، يان ئه‌وه‌تا پاش ئه‌وه‌ى دايك و باوكيان مردووه، ئه‌و ژنه ئاگاى لێيان بووبێ و سه‌رپه‌رشتیى كردبن؟ داخوا چ پاڵى به‌و ژنه ناوه كه پاش ئه‌وه‌ى خۆى ڕاده‌ست كردووه، خۆى و ئه‌و دوو منداڵه بچووكه و خه‌ڵكێكى زۆرى ديكه بكوژێ وه‌كوو دوا هه‌ڵوێست؟
سەرچاوە: