 |
دهوڵهتى ئيسلامى، پاش له‌ده‌ستدانى خه‌لافه‌ت، پلان بۆ هه‌نگاوى دواتر داده‌نێ
له بيابان و چۆڵ و به‌ڕياى نێوان عێراق و سووريادا، زێتر هێزه‌كانى كورد بوون كه دوا پۆرگ و نواى دهوڵهتى ئيسلامييان كۆنترۆڵ كرد. لێ له ده‌مێكدا كه تيرۆريستان سه‌رى خۆيان كز كردووه، زۆرێكيان خۆيان شاردۆته‌وه و پلان بۆ قۆناغێكى كوشنده داده‌ڕێژن.
وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: ئاسۆ کەریم
خائینان له به‌رانبه‌ر توندڕۆكاندا
دێر شپيگل، شيیا له‌گه‌ڵ ژماره‌يه‌ك له‌و خه‌ڵكانه‌ى كه له‌و چه‌ند هه‌فته‌ى دواييدا له باغوز هه‌ڵاتبوون، قسان بكا. چيرۆك و هه‌قايه‌تى ئه‌وانه وێنه‌يه‌كى ته‌واو شێتانه‌ت بۆ ده‌نه‌خشێنێ- يان، زۆر ورد و باريكتر، باس له خه‌بات و ململانێيه‌كى كوشنده له نێوان دوو كامپدا ده‌كا؛ "خائینان و توندڕۆيان؛ ئه‌وانه‌ى كه به‌ته‌ما بوون پاش خۆڕاده‌ستكردن و گرتنيان خۆيان بته‌قێننه‌وه و زۆرى ديكه‌یش كه پشتبه‌نده خۆكوژييه‌كانیان فڕێ داوه و لێره و له‌وێ كه‌وتبوون. ئه‌م كێشه‌يه ته‌نانه‌ت له‌ناو زيندان و كامپه‌كانى گلدانه‌وه و به‌ندكردنيشدا به‌رده‌وامه و هه‌ر له‌م سۆنگه و سه‌رينه‌یشه‌وه‌يه هه‌ر كه‌سێ له‌گه‌ڵ "كافران"دا بئاخێوێ، داوا ده‌كا ناوى نه‌هێندرێ، نه‌بادا به‌شه‌و په‌لامارى بده‌ن و دوكمى بكه‌نه سه‌ر.
ئافره‌تێكى "خائین" باس له‌وانى ديكه ده‌كا و ده‌ڵێ: "كاكله‌كه‌ى ئه‌و فيرقه‌يه، به‌ته‌واوى شێت و بێئاوه‌زن" و "ئێمه به بتپه‌رست داده‌نێن و به خۆیشيان ده‌ڵێن خه‌واريج"؛ ئه‌ندامه‌كانى ئه‌و گرووپه ته‌نيا خۆيان به ڕاست ده‌زانن و، هه‌ڵبه‌ت به‌هه‌ڵه وه‌كوو پێڕه‌و و شوێنكه‌وتووانى پێغه‌مبه‌ر موحه‌مه‌د به‌گوێره‌ی مۆدێله به‌راييیه‌كانى ئيسلامه‌تى له خۆيان ده‌ڕوانن. ئه‌م دابه‌شبه‌ندييه قووڵه له‌ناو هه‌ڵگرى هه‌موو ڕه‌گه‌زنامه‌كاندا هه‌يه؛ له‌نێو ژنان و پياواندا هه‌يه، له داعشه‌كانى تونسه‌وه تا عێراق، به‌ڵام كه‌متر له‌ناو ئه‌وانه‌ى له ئه‌وروپاوه هاتوون. ئافره‌تێكى سوێدى كه به خۆى و چه‌ند زارۆ و منداڵێكه‌وه له كامپێكى ڕاگيركردندا ده‌ژى ده‌ڵێ: "بۆ زارۆ و منداڵ باشتره له دهوڵهتى ئيسلاميدا برسى بن نه‌ك بنێردرێنه‌وه خاكى كافران و وه‌كوو هۆمۆسێكسچواڵ په‌روه‌رده بكرێن." ئه‌وان له هه‌موو مه‌نتيق و لۆژيكێك خۆيان په‌نا ده‌ده‌ن و ديوارێكيان به ده‌ورى يۆتاپياى خۆياندا كێشاوه و له‌ناو ياده‌وه‌ريى ڕۆژانى سه‌ركه‌وتنه خۆشه‌كانى 2014ى خۆياندا ده‌ژين..
له‌و ده‌مدا، ئه‌وانه جه‌نگێكیان له دژى ته‌واوى جيهان جاڕ دا- هه‌ڵبه‌ت، دژى كافران و هه‌روابێته‌وه دژى ئه‌و مووسڵمانانه‌یش كه ناچار ده‌كران به تاقيكردنه‌وه‌ى ئيمان و باوه‌ڕدا تێ بپه‌ڕن. هه‌موو شتێ به‌گوێره‌ى پلان و نه‌خشه بووه؛ به‌ره به‌ره بڵاوبوونه‌وه و داگيركردنى باكوورى سووريا و هێرش و په‌لاماره خێراكانى سه‌ر ڕۆژاواى عێراق. ئه‌وان ده‌ڵێن ئه‌وه هه‌ر هه‌مووى، به نه‌خشه و پلانى خودا بووه. ناوچه و ده‌ڤه‌ره داگيركراوه‌كان، به شێوه‌يه‌كى سه‌ره‌كى مووسڵمانى سوننه‌يان تێدا بووه، كه گرۆ و مه‌زهه‌بێكى ئايينييه و توندڕه‌وه داعشه‌كان له‌ناو ئه‌و مه‌زهه‌به‌دا پێ گه‌يشتوون. له‌وما، خه‌ڵكى ئه‌و جێيانه هه‌موو هه‌ڵنه‌هاتن و هه‌ندێكيان مانه‌وه و، به‌بێ ئه‌وانه ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ى به ناوى دهوڵهتى ئيسلامييه‌وه خۆى ڕاگه‌ياند، نه‌يده‌توانى ئه‌رك و فه‌رمانه‌كانى جێبه‌جێ بكا.
ئه‌م هێرش و په‌لاماره جيهادييه سه‌ربازييه تا ئه‌و ده‌مه توانیى سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ست بهێنێ، كه جيهان ئه‌م ڕاگه‌ياندنى جه‌نگه‌ى خستبووه لاوه و بايه‌خێكى پێ نه‌دا. پاش ئه‌وه‌ى به به‌رچاوى كۆمه‌ڵگه‌ى نێوده‌وڵه‌تييه‌وه، مووسڵ له حوزه‌يرانى 2014دا گيرا و له‌م سۆنگه‌يه‌وه داعش پاش دوو مانگان كه‌وته ناو حيساب و لێكدانه‌وه‌يه‌كى هه‌ڵه‌وه و په‌لامارى "شنگال"ى دا كه ده‌كه‌وێته باكوورى عێراقه‌وه؛ واته جيهادييه‌كان په‌لامارى ناوچه‌ى ئێزدييه‌كانيان دا. ئێزدييه‌كان كۆڕ و كۆمه‌ڵێكى ئايينيى كه‌وناران و سه‌ربارى خودا، ڕێز له حه‌وت فريشتان به "مه‌له‌ك تاوس"يشه‌وه ده‌گرن. له ڕوانگه‌ى داعشه‌وه، ئێزدييه‌كان هه‌موو مه‌رجێكى به‌كۆيله‌كردن و سڕينه‌وه و له‌ناوبردنيان تێدايه. ئه‌و كۆمه‌ڵه‌يه [مه‌به‌ست ئێزدييه‌كانه] له هه‌لومه‌رجێكى تاڵ و ناخۆش و ناگزووردا نزيك شارى ته‌له‌عفه‌ر ده‌ژين كه به لانى كه‌مه‌وه دوو له ئه‌ميره به‌هێزه‌كانى داعش خه‌ڵكى ته‌له‌عفه‌رن.
حيسابێكى هه‌ڵه‌ى چاره‌نووسساز
كاتێ جيهان هيچ بايه‌خێكى به مووسڵ نه‌دا، ئه‌بوبه‌كر به‌غدادى و سه‌ركرده‌كانى ديكه‌ى داعش له‌و باوه‌ڕه‌دا بوون كه له‌وانه‌يه كه‌س به هاناى ئێزدييه‌كانيشه‌وه نا‌يێ. به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌م هێرش و په‌لاماره‌دا، داعش له هيكڕا و له‌ناكاو هه‌ڕه‌شه‌ى له هه‌ولێر كرد، پايته‌ختى هه‌رێمى كوردنشين له باكوورى عێراقدا. ديمه‌نى نيمچه‌ته‌وراتييانه‌ى ده‌يان هه‌زار ئێزدى له‌سه‌ر بان و گۆڕايى چياى شنگالى ئابڵووقه‌دراو و مردن له برسان، حكوومه‌تى ڕاڕاى ئه‌مريكاى سه‌رده‌مى سه‌رۆك "باراك ئۆباما"ى هێنايه سه‌ر خه‌ت و به فڕۆكه كه‌وته زه‌بروه‌شاندن له داعش و هاوپه‌يمانێتييه‌كى نێوده‌وڵه‌تیى پێك هێنا. هه‌روا كوشتنى ئه‌مريكى و بريتانييه به‌بارمته‌گيراوه‌كانيش كه دوو ساڵ بوو هيچ هه‌واڵێكيان له‌باره‌ى ژيان و چاره‌نووسه‌وه نه‌ده‌زانرا، تا ئه‌مريكا و هاوپه‌يمانان چيديكه له داعش نه‌ده‌ن، ئه‌نجامى پێچه‌وانه‌ى لێ كه‌وته‌وه.
ئه‌مه ده‌سپێكى كۆتاييهێنان به [داعش] بوو. له ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌دا، داعش هيچ چانس و ده‌رفه‌تێكى له به‌رانبه‌ر چاوه‌دێريى هه‌مه‌لايه‌نه‌ى ته‌له‌فۆنى، درۆنى به‌چه‌ك [فڕۆكه‌ى بێفڕۆكه‌وان] و بۆمبى ورد-ئاراسته‌كراودا بۆ نه‌مايه‌وه كه ده‌توانرێ به‌وردى پانتاييیه‌كى چه‌ند مه‌ترى، ئاگرێكى زۆرى به‌سه‌ردا ببارێندرێ. جيهادييه‌كان شار دواى شار، ناوچه دواى ناوچه‌يان له‌ده‌ست دا تا به‌م دوايیيه باغوزيش كه‌وت. لێره، فه‌رمانده‌يه‌كى مه‌يدانيى كورد، شيكردنه‌وه‌يه‌كى گران و سه‌نگينى دا: "ئه‌وان وه‌كوو هێزێكى نه‌ريتئاسا په‌لامارى ئێمه‌يان دا. ئه‌وه هه‌ڵه‌ى ئه‌وان بوو. بۆ ئێمه وه‌كوو هێزێكى پارتيزانى، زۆر سه‌خت و زه‌حمه‌ت بوو، له‌وانه‌يه كارێكى كه‌س نه‌كرده و ناشياويش بووبێ كه لێيان بده‌ين و تێكيان بشكێنين."
چما داعش له‌و دنيايه، باغوزى هه‌ڵبژارد كه گوندێكه ده‌كه‌وێته سه‌ر سنوورى عێراقه‌وه؟ ئايا باغوز ته‌نيا ئه‌نجامێكى پاشه‌كشه‌ى به‌رده‌وامى داعش بووه به‌ره‌و قووڵايیى باشوور، له‌و په‌ڕى گۆشه و كه‌نارى سووريا كه ناوچه‌ى كۆنترۆڵى ڕژێمه‌كه‌ى ئه‌سه‌د و ڕووبارى فورات ده‌كه‌ونه به‌رى ڕۆژاواى باغوز له به‌رانبه‌ر سنوورى عێراقدا؟ له باغوز ده‌يان هه‌زار چه‌كدارى پاشه‌كشه‌پێكراوى داعش خڕ بوونه‌وه و لۆرى و پيكاب و ئوتۆمبێل و ڤانه‌كانى خۆيان و هه‌ر چ كه‌لوپه‌لێكيان پێ بووه، لێ ڕاگرت و كه‌وتنه سه‌نگه‌رلێدان و خه‌نده‌كهه‌ڵكۆڵين و، ئه‌و چه‌ند كيلۆمه‌تر چوارگۆشه‌يه‌ى خه‌لافه‌تيان كرده مه‌يدانێكى ڕاوه‌ستانى بێسه‌روبه‌رى ماشێنان.
يان ئه‌وه‌تا ديسان داعش پلان و نه‌خشه‌يه‌كى ديكه‌ى هه‌بووه؟ وته‌بێژى هێزه‌كانى سوورياى ديموكرات، عه‌دنان عه‌فرين، گێڕايه‌وه كه چۆن جارێكيان له ئاخيروئۆخرى ئه‌يلوولى ڕابردوودا، هێزه‌كانيان له قۆڵى بيابانه‌وه په‌لامارى باغوزيان دا و "داعش به‌ره‌نگارييه‌كى توندى كرد و ته‌نانه‌ت ئێمه هه‌ندێ پانتاييشمان له‌ده‌ست دا و له‌و ده‌م پاشه‌كشه‌مان كرد و ته‌نيا له قۆڵى باكووره‌وه هاتينه پێش." ده‌ستخه‌ڵه‌تدان، ئه‌و ڤێرژنه‌يه كه داعش به پشتيوانه‌كانى خۆى ده‌دا: ده‌گوترێ كوڕيژگه‌يه‌كى گچكه‌ى عێراقى خه‌ونى ديتووه كه خه‌لافه‌ت شار له دواى شارى له‌ده‌ست ده‌چێ، به‌ڵام هه‌رگيز ئه‌و شاخه‌ى نزيك باغوز ناگيرێ. ئا لێره‌دا داعش سه‌كه‌وتنى كۆتايى و يه‌كلاكه‌ره‌وه به‌ده‌ست ده‌هێنێ، پاش ئه‌وه‌ى ڕياكار و دووڕوو و گوناهكاران له ڕێزه‌كانيان نه‌ماون.
تونێل و نۆينه‌كانى داعش
لێكدانه‌وه و شرۆڤه‌يه‌كى ديكه‌ى شياويش هه‌س. باغوز سه‌روه‌ختێ هێلانه‌يه‌كى قاچخاچييان بووه. يه‌كجێ له‌و ديوه‌ى گرد و ته‌پۆلكه ڕك و لێژه‌كانه‌وه، له ئاقار و كه‌نارى ئه‌و شاره‌دێيه سنوور و بيابانى پارێزگه‌ى ئه‌نبارى عێراقه، به‌گوێره‌ى ڕاپۆرتگه‌لى چه‌ندين داموده‌زگه‌ى هه‌واڵگرى، ڕابه‌رى داعش، ئه‌بوبه‌كرى به‌غدادى، پاش ئه‌وه‌ى له سه‌ره‌تاى كانوونى دووه‌مدا باغوزى جێ هێشتووه ڕووى له‌وێ كردووه.
داعش پلانێكى دوورودرێژى هه‌بووه و تونێل و نۆينى لێ داوه. له ده‌سپێكى 2014دا، جيهادييه‌كان ده‌ستيان كرد به هه‌ڵكۆڵين و چاكردنى تۆڕێكى پێشكه‌وتووى ڕێره‌و له بن عه‌رد و قووڵيى هه‌ندێكيان 5- 6 مه‌تر بووه؛ ئاخر ئه‌وان وايان بيركردووه‌ته‌وه كه له هه‌ر جێيه‌ك بن په‌لامار و هێرشيان ده‌كرێته سه‌ر. ئه‌وان تونێليان له ڕه‌قه و ته‌به‌قه و ده‌وروبه‌رى مووسڵ لێ داوه. له‌و تونێلانه‌دا، وايه‌رى كاره‌با، بنكه‌ى ته‌ندروستى و كۆگه‌ى زه‌خيره و تفاق و مه‌ڵبه‌ند و ژووره‌كانى فه‌رمانده‌‌یييان لێ بووه و كونى چوونه‌ده‌ره‌وه و قۆرت و كون و مه‌ته‌رێزيشيان بۆ قه‌ناسبه‌ده‌سته‌كانى خۆيان لێ چا كردووه. كه‌ره‌سته‌كانى هه‌ڵكۆڵينيشيان له مزگه‌وت و ماڵان شاردووه‌ته‌وه و له ساڵى 2016دا سه‌ربازه‌كانى عێراقى له مووسڵ چه‌ندين دڕێلى هه‌ڵكۆڵينى تايبه‌تيان دۆزيوه‌ته‌وه: ماشێنى هه‌ڵكۆڵينى چه‌ند مه‌تر درێژ، كه سه‌رى گه‌وره‌يان پێوه بووه و فره ماتۆڕ بوون. له گرد و ته‌پۆلكه‌كانى باغوزدا، پاش دوا كشانه‌وه‌يان بۆ باغوز، ديسان داعش تونێلى لێ داوه و تا ناوه‌ڕاستى هه‌فته‌ى ڕابردوویش، ڕوون نه‌ببووه‌وه كه داخوا هه‌موو تونێله‌كان دۆزراونه‌ته‌وه و پشكێنراون و پاكسازى كراون.
تا ئێستا، ئه‌و هێزانه‌ى پێشڕه‌وييان كردووه، هيچ كام له سه‌ركرده و ئه‌ميره دياره‌كانى ئه‌و گرووپه‌يان نه‌دۆزيوه‌ته‌وه و شوێنپێى ئه‌و سێ به‌بارمته‌گيراوه ڕۆژاواييیانه‌يان نه‌بينيوه‌ته‌وه كه له لايه‌ن داعشه‌وه گيرابوون. هه‌روا نه زێر، نه هيچ نيشانه‌يه‌كى گه‌نجينه‌ى داعش نه‌دۆزراوه‌‌ته‌وه كه مه‌زه‌نده ده‌كرێ له نێوان 50 مليۆن $ تا 300 مليۆن $يان تێدا بێ. به قسه‌ى سيخوڕێكى داعش، هه‌ندێ پاره له‌ناو "به‌فرگر- سه‌لاجه"كاندا له بيابانى عێراقى شاردراونه‌ته‌وه.
باغوز دياره هه‌ر به‌س سايت و پێگه‌ى تێچوونى خه‌لافه‌ت نييه، به‌ڵكه كۆتايیى حوكمڕانێتيى هه‌رێمايه‌تيى داعشيشه. هه‌روا ده‌روازه‌يه‌كيشه بۆ كارى ژێرزه‌مينى و خۆشاردنه‌وه، كه چيديكه باڵاده‌ستيى سه‌ربازيى دوژمنه‌كانى داعش مانايه‌كى نامێنێ. هێرش و په‌لامارى تيرۆريستانه، كوشتوبڕ، "ئيبتيزاز": داعش هه‌موو ئه‌و شتانه‌ى پێش كۆنترۆڵى له‌ناكاوى مووسڵ ده‌كرد- ئه‌و شتانه زۆر ساناترن له كۆنترۆڵكردنى ته‌واوى ده‌وڵه‌تێكدا.
"ئيبتيزاز" له حوكمڕانى ئاسانتره
داعش له‌مێژه ده‌ستى به بوونى ژێرزمينیى خۆى كردووه‌ته‌وه؛ له هه‌ندێ ناوچه‌دا گه‌ڕاوه‌ته‌وه بۆ كارى نهێنى و له هه‌ندێ ناوچه‌ى ديكه‌یشدا هه‌رگيز ململانه‌ى نهێنى و ژێرزه‌مينیى جێ نه‌هێشتووه. وه‌كوو ناوچه‌ى به‌پيتى حه‌ويجه، ڕۆژاواى مووسڵ، ناوچه‌يه‌كه كه هه‌ر دوو ڕووبارو زێ تێك ده‌كه‌نه‌وه و له هه‌ر دوو به‌رى زێیشدا، داروده‌وه‌نێكى چڕوپڕ هه‌يه كه له 2017دا پاشه‌كشه‌يان تيدا كردن. هه‌رگيز چه‌كداره‌كانى داعش، له‌م ناوچه‌يه‌دا، لێى نه‌دراوه و تێك نه‌شكێندراوه و له‌و ده‌مه‌یشه‌وه دانيشتووانى ناوچه‌كه‌یشيان زه‌نده‌قبردوو كردووه و ئه‌مه‌یش ياريده‌ى به‌رپابوونه‌وه‌ى شه‌ڕ و پێكدادان ده‌دا له نێوان حكوومه‌تى ناوه‌ندى له به‌غدا و هێزه كوردييه‌كاندا، چونكه خه‌تى پێشه‌وه‌ى ئه‌و كێشه‌يه [كێشه‌ى نێوان به‌غدا و كورد] پانتايییه‌ك له‌و نێوانه‌دا دروست ده‌كا كه هى هيچ كام لا نييه و جيهادييه‌كان ده‌كارن تێيدا هه‌ڵبسووڕێن و دابسووڕێن بێ ئه‌وه‌ى به‌ردێكيان بێته ڕێ.
له باشوورى سووريادا، له ناوچه‌يه‌كدا كه پاره‌كه "به‌شار ئه‌سه‌د"ى ديكتاتۆر گرتيیه‌وه، ويده‌چێ چه‌ند گرووپێكى داعش به حه‌وادا چووبن و وجووديكيان نه‌مابێ. بۆ ماوه‌ى چه‌ند ساڵێ، ده‌وروبه‌رى 1200 چه‌كدارى داعش خۆيان له دۆڵى يه‌رموك له پارێزگه‌ى "ده‌رعا نابووز" پاش گرتنه‌وه‌ى درعا له هاوينى ڕابردوودا، زێتر له 500 له‌و چه‌كدارانه خۆيان ڕاده‌ست كرده‌وه و به قسه‌ى هه‌ندێ سه‌رچاوه، 80 كه‌سێكيان لێ كراوه‌ته سه‌ر له فيرقه‌ى 4ى زرێدارى سوپاى سوورى. ده‌زگه‌ى هه‌واڵگريى سه‌ربازيى سوورى چه‌كداره‌كانى ديكه‌ى داعشى هێنايه بيابان؛ نزيك شارۆچكه‌ى سويديه له ناوچه‌ى دروزنشيندا.
بۆ ماوه‌ى چه‌ند ساڵێ، كه‌مينه‌ى دروز ئاماده نه‌بوون ڕێگه به كوڕه‌كانى خۆيان بده‌ن له ڕێزى سوپاى سووريادا سه‌ربازى بكه‌ن و له برى ئه‌وه هه‌وڵيان دا تا بۆيان بكرێ بێلايه‌ن بمێننه‌وه و ناوچه و ده‌ڤه‌ره‌كانى خۆيان بپارێزن. له ته‌مووزى ڕابردوودا، هه‌ر ئه‌و چه‌كدارانه‌ى داعش كه ده‌زگه‌ى هه‌واڵگرى بۆ ناوچه‌كه‌ى گوێزابوونه‌وه، په‌لامارێكى كوشنده‌ى گونده دروزنشينه‌كانيان دا و 240 كه‌سێكيان لێ كوشتن؛ له پاش ئه‌و په‌لامارانه، سه‌ركرده‌كانى دروز چيديكه به‌ره‌نگارى حوكمڕانيى ئه‌سه‌د به‌سه‌ر ناوچه‌كه‌ياندا نه‌بوونه‌وه.
پاش چه‌ندين ساڵى هاريكاريى په‌نهان و دوژمنايه‌تى له‌گه‌ڵ داموده‌زگه‌ى هه‌واڵگريى ئه‌سه‌ددا، داعش وه‌كوو دوژمنێكى به‌سوود بۆ ديكتاتۆرى سوورى ده‌مێنێته‌وه. ئاخر نيزامى ئه‌سه‌د خۆى وه‌كوو مه‌ته‌رێزێك دژى سه‌ربڕه‌كان [داعشه‌كان] نيشان ده‌دا. تا ئێسته‌یش، به سه‌دان شه‌ڕكه‌رى داعش له ناوچه‌ى بيابانى ڕۆژهه‌ڵاتى شارۆچكه‌ى سوێديه بێ ئه‌وه‌ى ته‌نگاو بكرێن، ده‌سووڕێنه‌وه و چه‌ندين ئه‌ميرى داعش له ده‌رعا، پاش زيندانيكردنێكى كه‌م له لايه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانى سوورييه‌وه، به‌ره‌ڵڵا كران.
سەرچاوە: