 |
عه‌بدولحوسێن شه‌عبان*
وەرگێڕانی لە عەرەبییەوە: ئاسۆ کەریم
پاش دوو مانگ له ده‌سپێكى بزووتنه‌وه‌ى ئاشتييانه‌ى ناڕه‌زايى و به‌كارهێنانى زه‌بروزه‌نگى له‌ڕاده‌به‌ده‌ر و كوژرانى 400 كه‌س و برينداربوونى نزيكه‌ى 18000 كه‌سى ديكه، سه‌رۆكوه‌زيران عادل عه‌بدولمه‌هدى به‌ناچارى نامه‌ى ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ى خۆى به په‌رله‌مان دا. هه‌ر له ڕۆژه‌كانى به‌رايى له 1 و 2 و 3ى ئۆكتۆبه‌ره‌وه ڕوون بووه‌وه، هه‌ر به‌دواداخستن و وه‌ڵامنه‌دانه‌وه‌يه‌كى داخوازييه ڕه‌واكانى ئه‌م بزووتنه‌وه ناڕه‌زاييیه كه سروشتێكى ئابوورى و كۆمه‌ڵايه‌تى و خزمه‌تگوزارى و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى گه‌نده‌ڵیى هه‌يه، به ماناى به‌رزكردنه‌وه‌ى ئاستى داخوازييه‌كان دێ كه دواتر بوون به: ده‌ستپێله‌كاركێشانه‌وه‌ى حكوومه‌ت، هه‌مواركردنه‌وه‌ى ده‌ستوور يان نووسينه‌وه‌ى ده‌ستوورێكى نوێ و ده‌رچوواندنى یاسایه‌كى نوێى هه‌ڵبژاردن كه ڕێگه له "سه‌لكلێبادان" بگرێ و هێزه باڵاده‌سته‌كان نه‌كارن چيديكه له‌و پێگانه‌ى ئه‌مڕۆياندا بمێننه‌وه كه له 2003وه تا ئێستا، به‌ناهه‌ق له دواى داگيركردنى عێراق له لايه‌ن ئه‌مريكاوه له‌بنده‌ستياندا بووه، سه‌ربارى چاوگێڕانه‌وه به كۆميسيۆنه سه‌ربه‌خۆ‌كان، نه‌خوازه كۆميسۆنى باڵاى سه‌ربه‌خۆى هه‌ڵبژاردنه‌كان له عێراقدا.
ئه‌م داخوازييانه كه ئاراسته‌يه‌كى سياسييان هه‌يه، ماناى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى پرۆسه‌ى ناسه‌ركه‌وتووى سياسى يان ده‌سكاريى بنه‌ڕه‌تييانه‌ى ئه‌و پرۆسه‌يان هه‌يه كه ده‌سه‌ڵاتڕانیى مه‌ده‌نيى ئه‌مريكى له عێراقدا (13ى مايۆى 2003- 28ى حوزه‌يرانى 2004) له ڕێگه‌ى دابه‌شبه‌نديى وه‌زيفيى مه‌زهه‌بى و تائیفى و ئيتنى ده‌ستى پێ كرا و يه‌كێ له ده‌رهاوێشته بنه‌ڕه‌تييه‌كانى ئه‌و دابه‌شبه‌ندييه، دابه‌شكردنى ده‌سكه‌وت بووه به‌گوێره‌ى سيسته‌مى به‌شبه‌شێنه به‌سه‌ر كۆڕ و كۆمه‌ڵه سياسييه‌كاندا. په‌نا بۆ ئه‌م سيسته‌مه له ئه‌نجومه‌نى حوكمڕانى له قۆناغى گواستنه‌وه بردرا، كاتێ كورسييه‌كانى به‌گوێره‌ى نه‌خشه‌يه‌كى سه‌ير و نامۆ هاتنه دابه‌شكردن: 13 كورسى بۆ شيعه‌گه‌ريى سياسى، 5 كورسى بۆ سوننه‌گه‌ريى سياسى، 5 كورسى بۆ كورد، توركمان و كلدۆ-ئاشورييه‌كانيش هه‌ر يه‌كه‌يان كورسييه‌ك.
له 2003وه تا ئه‌مڕۆ حكوومه‌ته‌كان به‌م شێوه‌يه‌ن هاتوون و پشت به‌م فۆرمۆله به‌شبه‌شێنه‌يه به‌ستراوه: سه‌رۆككۆمار (بۆ كورد)، سه‌رۆكى په‌رله‌مان (بۆ سوننه) و سه‌رۆكوه‌زيران (بۆ شيعه). به‌گوێره‌ى ده‌ستوور ده‌سه‌ڵاته سه‌ره‌كييه‌كان به‌ده‌ست سه‌رۆكوه‌زيرانه‌وه‌يه وه‌كوو به‌رپرسى ده‌سه‌ڵاتى جێبه‌جێكردن، هه‌رچه‌ند به‌گوێره‌ى سيسته‌مى په‌رله‌مانى، ئه‌و كه‌سه‌ى بۆ پۆستى سه‌رۆكوه‌زيران ده‌پاڵێورێ، چاوى له فراكسيۆنى هه‌ره گه‌وره‌ى ناو په‌رله‌مانه كه حزبه شيعييه‌كان جووڵه‌ى پێ ده‌كه‌ن.
هه‌موو حكوومه‌ته‌كانى پێشتر سه‌ركه‌وتوو نه‌بوون له ڕاستكردنه‌وه‌ى وڵات، له به‌ره‌وپێشبردنى پێچكه‌‌ى ئابوورى و نه‌شونما، له چاره‌سه‌رى شوێنه‌واره‌كانى شه‌ڕوشۆڕ و وێرانيى كۆمه‌ڵايه‌تى و ده‌روونى كه كۆمه‌ڵگه‌ى عێراقى تووشيان بووه، جا چ به هۆى ديكتاتۆرييه‌ته‌وه بێ كه بۆ ماوه‌ى سێ ده‌يه پتر حوكمڕانيى له وڵاتدا كرد، يان پاش داگيركاريى ئه‌مريكى بێ كه عێراقييه‌كانى زه‌ليل و زه‌بوون كرد و كه‌ڕامه‌ت و شكۆى شكاندن؛ له‌وانه‌يه ڕووداوى ديار و به‌نێوبانگى "به‌نديخانه‌ى ئه‌بو غرێب " به‌ڵگه‌يه‌ك بێ له‌سه‌ر قه‌باره‌ى ئه‌و پێشێلكارييانه‌ى كه هێزه داگيركه‌ره‌كان له عێراقدا ئه‌نجاميان داوه و ناچار بوون له كۆتايیى 2011دا له عێراق بكشێنه‌وه و، وڵات بۆ ڕاوه‌ڕاوى ئه‌و ده‌وڵه‌ته دراوسێيانه‌ى چاويان تێ بڕيوه به‌جێ بهێڵن، نه‌مازه بۆ نفووزى به‌ربڵاوى ئێرانى له ڕووى ئه‌منى و سياسى و مه‌زهه‌بى و ئابوورى و هيتريشه‌وه، به‌تايبه‌تيش له سايه‌ى بوونى هێزگه‌لێكى سياسى كه ده‌ست له‌ناو ده‌ست له‌گه‌ڵ ئێراندا كار ده‌كه‌ن و هه‌ندێكيان له ساڵه‌كانى جه‌نگى ئێران- عێراقدا (1980- 1988) له تاران هاتنه دامه‌زراندن و هه‌ندێكى ديكه‌یشيان مقاشى ئێرانن له ململانه‌ى ناوخۆ و هه‌رێمايه‌تيدا؛ له هه‌مان كاتدا نابێ په‌لبزێوى توركيایشمان له‌بير بچێ كه چه‌ند هێزێكى توركى به بيانووى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى تيرۆر و پارتى كرێکا‌رانى كوردستان (PKK)، له كوردستانى باكوورى عێراقدا لێيان داكوتاوه و ئاماده نين بچنه ده‌رێ.
له‌وما ئێمه تێبينيمان كردووه ئه‌و دروشمه بنه‌ڕه‌تييانه‌ى كه بزووتنه‌وه‌ى ناڕه‌زايى ته‌كه‌زيان له‌سه‌ر ده‌كا بريتين له: كۆتاييهێنان به نفووزى ئێرانى و قورتاربوون له فۆرمى سيسته‌مى به‌شبه‌شێنه‌ى تائیفى- ئيتنى كه كاره‌ساتێكى زۆرى دروست كردووه، به‌تايبه‌تى به‌رزبوونه‌وه‌ى تێچووی تائیفه‌گه‌ريى سياسى كه له‌سه‌ر ده‌مارگيرى و په‌ڕگيرى دامه‌زراوه و يه‌كێكه له ڕواڵه‌ته‌كانى ديمه‌نى سياسيى عێراقى كه توندوتيژیى پێوه دياره. دياره توندوتيژیيش كه به‌ڕاست و چه‌پدا ده‌كه‌وێته گه‌ڕ، ده‌بێته تيرۆر...
هه‌ڵبه‌ت مايه‌یخۆتێكردنى نێوده‌وڵه‌تى و هه‌رێمايه‌تى، سۆنگه‌ى دزه‌كردنى كۆڕ و كۆمه‌ڵى تيرۆريستى، نه‌مازه ڕێكخراوى قاعيده و داعشى به‌چكه‌ى بۆ ناو عێراق كه گه‌راى ده‌مارگيریى تێدا ساز و ئاماده بووه بۆ تروكان و بڵاوبوونه‌وه‌ى ڤايرۆسى توندوتيژى و زه‌بروزه‌نگ و تيرۆر كه له ئه‌نجامى ئه‌و سزا نێوده‌وڵه‌تييانه‌ى له 1990ه‌وه، له داگيركردنى كوێته‌وه به‌سه‌ر عێراقدا سه‌پێنران و داخرانى كۆمه‌ڵگه و ڕێگه‌گرتن له پێوه‌نديكردن به دنياى ده‌ره‌وه‌ى لێ كه‌وته‌وه.
وڵات به هۆى ململانه‌ى ئه‌مريكى- ئێرانييه‌وه كه‌وتووه‌ته سه‌ر په‌لێكى گه‌رم و، حكوومه‌ته‌كان يه‌ك له دواى يه‌ك له نێوان ئه‌و دوو جه‌مسه‌ره‌دا دێن و ده‌چن، وێڕاى كه جه‌مسه‌رى ئێران له سۆنگه‌ى پێوه‌ندييه‌كانى له‌گه‌ڵ هێزه سياسييه شيعييه‌كاندا ده‌ستى له عێراقدا پتر ده‌ڕوا؛ ئه‌مه سه‌ربارى بوونى سنوورێكى زێتر له 1200 كيلۆمه‌ترى له نێوان هه‌ر دوو وڵاتدا، بێ له‌وه‌ى كه ئێران باشتر كۆمه‌ڵگه‌ى عێراقى و به حوكمى مێژوو خاڵه هه‌ستيار و خاڵه لاوازه‌كانى عێراق ده‌زانێ و دركى به‌وه كردووه كه بوونى عێراقێكى به‌هێزى يه‌كگرتوو به ماناى كه‌مبوونه‌وه‌ى نفووزى خۆى و ڕێگه‌گرتن دێ له به‌ديهێنانى ئاوات و ئامانجه‌كانى؛ له‌وما ئێران هه‌وڵى داوه عێراق له نێوان "پێكهاته‌كاندا" به‌دابه‌شكراوى بمێنێته‌وه. وشه‌ى پێكهاته‌كان له ده‌ستوورى هه‌ميشه‌ييدا هاتووه كه له 15ى 10ى 2005دا ڕاستێنراوه [له ڕيفراندۆمێكدا كه له‌و ڕۆژه كرا، زۆرينه‌ى گه‌لانى عێراق ده‌نگيان بۆ دا- وه‌رگێڕ]. ئه‌مه‌یش بێ له دابه‌شبه‌نديى مه‌زهه‌بى و تائیفى و ئيتنى شتێكى ديكه نييه و، ئه‌وه‌ى باڵكێشيشه سيسته‌مى پێكهاته‌كان كه (7 جار) له ده‌ستووردا هاتووه: 2 جار له ديباجه و [5 جاريش] له مادده‌كانى 9، 12، 49، 125، 142، هه‌موو جومگه‌كان له ده‌وڵه‌تى عێراق ده‌گرێته‌وه و پشتگيريكراويشه له لايه‌ن ئه‌مريكاوه، ئاخر "نوح فيلدمان" گه‌ڵاڵه‌نامه‌ى ده‌ستوورى داڕشتووه و پاشان "پيته‌ر گالبێرت"يش ياريده‌ى داوه.
له‌وانه‌يه به‌ختى عادل عه‌بدولمه‌هدى، سه‌رۆكوه‌زيرانى عێراق (كه پێنجه‌مينيانه) له ساته‌وه‌ختى داگيركردنى عێراقه‌وه له هه‌موو ئه‌وانه‌ى پێشه خۆى ڕه‌شتر بووبێ، هه‌رچه‌ند ئه‌ويش به‌رهه‌مى هه‌مان پرۆسه‌ى سياسيى به‌شبه‌شێنه‌يه، به‌ڵام بزووتنه‌وه‌ى ناڕه‌زايى كه به‌پچڕپچڕى له 2011وه هاتووه، به‌ڵام به‌رده‌وام و يه‌ك دواى يه‌ك ده‌ستی پێ كراوه، به‌تايبه‌تى له ناوچه‌كانى ڕۆژاواى عێراق له 2013 و، له 2015دا له به‌غدا به‌رده‌وام بووه و له 2019دا به‌گوڕتر بووه، نه‌مازه له‌سه‌رينى خراپيى بارى بژێو و گوزه‌ران و فه‌شه‌لى حكوومه‌ته‌كانى پێشتر و به‌دینه‌هێنانى هيچ له‌و به‌ڵێنانه‌ى كه به ميلله‌ت دراون و، به‌رزبوونه‌وه‌ى ڕێژه‌ى بێكارى بۆ ده‌وروبه‌رى 30% و له هه‌ندێ پارێزگه‌یشدا (وه‌كوو سه‌ماوه/ موسه‌نا) به‌گوێره‌ى ئامارى فه‌رمى بۆ 51% كه ده‌رچووانى زانكۆكان و بڕوانامه باڵاكانيشيان تێدايه؛ سه‌ربارى ئه‌وانه‌ى هه‌مووى، به‌فيڕۆدانى دارايیى گشتى و گه‌نده‌ڵيى بێحيساب بڵاو بووه‌وه له جومگه‌كانى ده‌وڵه‌تدا و له‌ناو هه‌موو ئه‌و هێزه سياسييانه‌یشدا به‌بێ هه‌ڵاواردن كه له به‌ڕێوه‌بردنى ده‌وڵه‌تدا به‌شدارن. ئاخر زێتر له هه‌زار كێسى گه‌نده‌ڵيى گه‌وره به‌رپرسانى ده‌وڵه‌ت هه‌يه، له وه‌زير و په‌رله‌مه‌نتاره‌وه بگره تا ده‌گاته ڕاوێژكار و به‌ڕێوه‌به‌ره گشتييه‌كان كه نه‌خراونه‌ته به‌رده‌م دادگه‌كانه‌وه، ئه‌وه بێ له 15 هه‌زار حاڵه‌تى گه‌نده‌ڵيى فه‌رمانبه‌ران و كاربه‌ده‌ستانى ديكه‌ى پله باڵا.
ئه‌گه‌ر ده‌رفه‌تێكى يه‌كساڵه به حكوومه‌ت درا، به‌و ئومێده بووه كه حكوومه‌ت شتێ به شت بكا به قازانجى خه‌ڵكى به‌شخوراو، لێ حكوومه‌ت فه‌شه‌لى هێنا و به‌ڵێنه‌كانى بوونه هه‌ڵم و ئه‌و ڕيفۆرمانه‌ى كه به‌دوورودرێژى له به‌رنامه‌ى كابينه‌كه‌يدا باسى لێ كردبوون، زۆرتر له‌سه‌ر كاغه‌ز مانه‌وه، يان مايه و بايى ئه‌وه نه‌بوون خه‌ڵكى ناڕازى قه‌ناعه‌تيان پێ بهێنێ؛ ئاخر خه‌ڵكى ناڕازى تاڵاوێكى زۆريان چه‌شتووه، به‌تايبه‌تى گه‌نجان كه چاويان له ژيانێكى هاوچه‌رخانه‌ى به‌ڕوومه‌ت و ده‌رفه‌تێكى كار و خزمه‌تگوزارييه ته‌باى كۆمه‌ڵگه‌كانى ديكه، به‌وانه‌یشيانه‌وه كه داهاتيان كه‌مه.
له‌ژێر گوشارى بزووتنه‌وه‌ى ناڕه‌زايى و خوێنى ڕژاوه‌وه، سه‌رۆكوه‌زيران ناچار بوو ده‌ست له‌كار بكێشێته‌وه و چيديكه نه‌توانێ خۆى نه‌بان بكا، به‌تايبه‌تى كه ئه‌و بزاڤه له په‌ره‌گرتن و به‌رفره‌بووندايه. ئاخر 10 پارێزگه‌ى زۆرينه شيعه‌نشينى گرتۆته‌وه كه ته‌وژم و كۆڕ و كۆمه‌ڵه ئيسلامييه شيعييه‌كان ده‌يانگوت ئه‌و پارێزگه‌يانه په‌راوێزخراو و سته‌ملێكراون و، ئه‌وان بۆيه دامه‌زراون تا له‌و كوێره‌وه‌رييه‌يان ده‌ربهێنن، كه‌چى ڕه‌وشى ئه‌و پارێزگه‌يانه خراتر و كاره‌ساتبارتر و زولملێكراوتر بوون. سه‌رۆكوه‌زيران بۆ ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌كه‌ى، پاساوى به داواكه‌ى به‌ڕێز عه‌لى سيستانى هێنايه‌وه كه ئاخوندێكى به‌ده‌سه‌ڵاته له نه‌جه‌ف و به‌م ئايه‌ته پيرۆزه نامه‌كه‌ى بۆ په‌رله‌مان ده‌ست پێ ده‌كا: " يا أبتي إفعل ما تؤمر ستجدني إن شاء الله من الصابرين..." (سورة الصافات - آية 102).
چه‌نده له جێگه‌ى خۆيدا ده‌بوو ئه‌گه‌ر عادل عه‌بدولمه‌هدى هه‌ر له ڕۆژى هه‌وه‌ڵى خوێنڕژان و بۆ به‌ده‌مه‌وه‌هاتنى بزووتنه‌وه‌ى ناڕه‌زايى و بۆ ڕێگه‌گرتن له خوێنڕشتن و پاراستنى گيانى شه‌هيدان و ماڵ و موڵكى گشتى و تايبه‌تى، ده‌ستى له‌كار بكێشابايه‌وه و هه‌م خۆى و هه‌م وڵات و هه‌م خه‌ڵك و خوایشى تووشى ئه‌و كاره‌ساته نه‌ده‌كرد كه به‌سه‌ر هه‌موواندا هاتووه.
ته‌نانه‌ت ئه‌و ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌يه‌یش چه‌ند ئاريشه‌يه‌كى له‌گه‌ڵه‌خۆدا هێنا؛ ئاخر له ده‌ستووردا بڕگه‌يه‌ك نييه كه پێوه‌نديى به ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ى سه‌رۆكوه‌زيرانه‌وه هه‌بێ، به‌ڵكه ئه‌وه‌ى هه‌يه پێوه‌نديى به ده‌ستپێله‌كاركێشانه‌وه، واته متمانه‌لێسه‌ندنه‌وه هه‌يه له لايه‌ن په‌رله‌مانه‌وه، ئه‌ویش ده‌بێ پاش لێپێچانه‌وه بێ، به‌ڵام سه‌رۆكوه‌زيران ئاماده نه‌بوو بچێته به‌رده‌م په‌رله‌مان و لێپرسينه‌وه‌ى له‌گه‌ڵدا بكرێ. هه‌روا ده‌كرێ چ له‌سه‌ر داواى سه‌رۆككۆمار بۆ له‌سه‌ركارلادان و ڕاسپاردنى پاڵێوراوێكى ديكه له فراكسيۆنى هه‌ره گه‌وره‌ى ناو په‌رله‌مان بۆ پێكهێنانى كابينه، يان به بڕيارێكى دادگه‌ى فيدراڵى، متمانه له سه‌رۆكوه‌زيران بسه‌ندرێته‌وه.
لێ چ ده‌قه‌ومێ ئه‌گه‌ر په‌رله‌مان خۆى كه‌سايه‌تييه‌ك له فراكسيۆنى هه‌ره گه‌وره هه‌ڵبژێرێ يان سه‌رۆككۆمار پاڵێوراوێكى ديكه ده‌ستنيشان بكا كه ئه‌و مه‌رجانه‌ى تێدا بێ كه ده‌ستوور بۆيان چووه؟ چ بكرێ؟ چۆن له‌و ته‌نگژه و ته‌له‌زگه‌يه ده‌چينه ده‌رێ، چونكه ئه‌مه ماناى به‌رده‌واميى بزاڤى ناڕه‌زايى دێ و ئيدى زه‌ره‌ر و زيانى پتر به خه‌ڵك و ماڵ و موڵكيان ده‌گا و گه‌شه و نه‌شونمایش ڕاده‌وه‌ستێ؟
هێزه سياسييه‌كانى ناو په‌رله‌مان كێبه‌ركێيانه له پێشكه‌شكردنى ناوى پاڵێوراوه‌كانيان و باس له هه‌ندێ ناو كرا و بزووتنه‌وه‌ى ناڕه‌زاييش ڕای گه‌ياند كه هه‌موو ئه‌و ناوانه‌ى قبووڵ نييه و به‌ڵێنى دا كه به‌رده‌وام ده‌بێ له مانگرتن و گردبوونه‌وه له گۆڕه‌پانه‌كاندا، به‌تايبه‌تى له مه‌يدانى ته‌حرير له به‌غدا تا داخوازى و داواكارييه‌كانى دێنه دى؛ تا نيشتمان ده‌بێته هى هه‌مووان و ژيانێكى به‌شكۆيان به چاره‌نووس ده‌بێ له ڕێگه‌ى به‌ديهاتنى ئه‌و داخوازييانه‌وه كه له سه‌ره‌وه ئاماژه‌يان پێ درا.
تا ئێسته هێزه سياسييه‌كانى ناو پرۆسه‌ى سياسى به قه‌باره‌ى ئه‌و زيان و زه‌ره‌ره‌ى به وڵات كه‌وتووه نازانن و، هه‌ست به‌و درز و كه‌لێنه‌ى له نێوان ئه‌وان و شه‌قام و كۆمه‌ڵانى خه‌ڵكى ناڕازى له‌و دوو مانگ و نيوه‌ى ڕابردوو دروست بووه، ناكه‌ن. په‌رله‌مان په‌ناى بۆ پێكهێنانى ليژنه بۆ هه‌مواركردنه‌وه‌ى ده‌ستوور و داڕشتنى یاسایه‌كى نوێى هه‌ڵبژارد برد له هه‌مان ئه‌و هێزه ئيئتیلافانه‌ى ناو پرۆسه‌ى سياسى، به‌بێ ئه‌وه‌ى په‌ى به‌وه ببه‌ن كه بزووتنه‌وه‌ى ناڕه‌زايى ئه‌و جۆره كاكه‌براڵه و سازييانه ڕه‌ت ده‌كاته‌وه، به‌ڵكه داواى هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ى په‌رله‌مانيش ده‌كا. دياره به‌پێى هه‌ندێ مه‌زه‌نده، زێتر له 20%ى ده‌نگده‌ران به‌شدارييان له هه‌ڵبژاردنه‌كانى ئه‌م دواييیه نه‌كردووه. [شايانى باسه له هه‌ڵبژاردنى 2018ى په‌رله‌مانى عێراقدا ڕێژه‌ى فه‌رميى به‌شداربووان 45.52% بووه- وه‌رگێڕ].
له‌وه‌یش زێتر، ئه‌و شپرزه‌ييیه‌یه كه به به‌رپرسانه‌وه دياره له هه‌ر سێ سه‌رۆكايه‌تييه‌كاندا؛ سه‌رۆككۆماريش ليژنه‌يه‌كى بۆ داڕشتنى هه‌مواركردنه‌وه‌ى ده‌ستوور پێك هێناوه و باس له ناكۆكیى نێوان ئه‌و و سه‌رۆكوه‌زيران ده‌كرێ له‌سه‌رينى ئه‌وه‌ى كه سه‌رۆككۆمار پشتيوانیى خۆى بۆ داخوازييه‌كانى ناڕازيبووان ده‌ربڕى، كه سه‌رۆكوه‌زيرانيش ڕای گه‌ياند ده‌يه‌وێ ده‌ست له‌كار بكێشێته‌وه؛ سه‌رۆكوه‌زيرانى هه‌رێمى كوردستان، مه‌سرور بارزانى و سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان، نێچيرڤان بارزانى [به‌و شێوه‌يه له وتاره‌كه‌دا هاتووه] سه‌رو به‌ياننامه‌يان ده‌ركرد و لايه‌نگيريى خۆيان بۆ داواكارييه ميللييه‌كان ده‌ربڕى، هه‌رچه‌ند له سه‌ره‌تادا خۆيان له‌و داواكارييانه نه به باش و نه به‌خراپ نه‌گه‌ياند، نه‌بادا كاريگه‌ريى بۆ سه‌ر ئه‌و ده‌سكه‌وتانه هه‌بێ كه هه‌رێم وه‌ده‌ستى هێناون، نه‌مازه ئه‌و ده‌سكه‌وتانه‌ى پێوه‌ندييان به ده‌ستووره‌وه هه‌يه. هه‌روا پارێزگه‌كانى ئه‌نبار، سه‌ڵاحه‌ددين و مووسڵ و كه‌ركووك و دياله‌یش هاوده‌نگيى خۆيان له‌گه‌ڵ بزووتنه‌وه‌ى ناڕه‌زايى ڕاگه‌ياند و پرسه‌يان بۆ ڕۆحى ئه‌و شه‌هيدانه‌ى نه‌جه‌ف، ناسريه و به‌غدا دانا كه به‌ره‌به‌ر و ڕۆژى ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ى سه‌رۆكوه‌زيران بوونه قوربانى.
تا هه‌نووكه كه‌س ناتوانێ پێشبينیى ئه‌وه بكا كه داخوا په‌رسه‌ندنى سياسى له عێراقدا به چ ئاقار و ئاراسته‌يه‌كدا ده‌كه‌وێ، به‌تايبه‌تى له سايه‌ى مايه‌یخۆتێكردنى هه‌رێمايه‌تى و نێوده‌وڵه‌تى و بوونى خه‌ڵكێكى سيخوڕ و ده‌غه‌ڵ له‌ناو خۆپيشاندانه‌كاندا كه هه‌وڵيان داوه ئه‌و ململانه‌يه به قازانجى خۆيان بقۆزنه‌وه و، ڕاوه‌ستانى هه‌ندێ هێزيش دژى هه‌ر گۆڕانكارييه‌ك به بيانووى ئه‌وه‌ى كه ئه‌و خۆپيشاندانانه ڕه‌هه‌ندى ئه‌مريكى و ده‌ستى باڵيۆزخانه بيانييه‌كانيان له‌پشته‌وه‌يه. ئه‌مه هه‌مان ئه‌و هه‌ڵوێسته‌يه كه ئێران له‌سه‌ر زارى ڕێبه‌ره‌كه‌ى، عه‌لى خامنه‌يى، ده‌ريبڕى و بزووتنه‌وه‌ى ناڕه‌زايیى به‌وه تۆمه‌تبار كرد كه ده‌سكردى واشنتۆن و ته‌لئه‌بيب و هه‌ندێ پايته‌ختى عه‌ره‌بييه.
به‌ڵام مسۆگه‌ر عێراقى پێش 1ى ئۆكتۆبه‌ر و، عێراقى پاش 1ى ئۆكتۆبه‌ر جيان. چونكه ناكرێ ڕه‌وشى ئارا به‌و شێوه‌يه‌ى ئێسته‌ى، جا چ به‌ته‌واوه‌تى بێ يان پاژه‌كى، به‌رده‌وام ببێ؛ ئه‌مه‌یش ده‌وه‌ستێته سه‌ر هاوسه‌نگيى هێزه‌كان و چۆن ململانه‌ى ئارا يه‌كلا ده‌كرێته‌وه. داخوا هێزه باڵاده‌سته‌كان واز له پێگه و مايه‌ى خۆيان دێنن، يان ئه‌وه‌تا ده‌ست پێ ده‌كه‌نه‌وه و به زه‌برى هێز و به يارمه‌تيى ئێران ڕه‌وشه‌كه كۆنترۆڵ ده‌كه‌نه‌وه؟ ئه‌گه‌ر بويسترێ عێراق له‌م ته‌له‌زگه‌يه ده‌ربكرێ، پێويست به چاره‌سه‌رێكى ناوازه ده‌كا، چونكه ئێمه له به‌رانبه‌ر ڕه‌وش و بارێكى ناوازه‌داين و له‌وانه‌يه پێويست به جۆرێ له مايه‌یخۆتێكردنى كۆمه‌ڵگه‌ى نێوده‌وڵه‌تى و به‌دياريكراويش له UN بكا.
* عه‌بدولحوسێن شه‌عبان [دكتۆراى یاساى نێوده‌وڵه‌تى. توێژه‌ر و نووسه‌رێكى ناوبه‌ده‌ره‌وه‌ى عه‌ره‌به، خه‌ڵكى نه‌جه‌ف و زێتر له بوارى مافه‌كانى مرۆڤ كار ده‌كا و ئاراسته‌يه‌كى ديموكرات و چه‌پانه‌ى هه‌يه.]
سەرچاوە: