 |
وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: ئاسۆ کەریم
به به‌راورد به هه‌ر دوو ڕێچكه‌ى ئايديۆلۆژى و گوتاربێژى، هه‌ندێ له توێژه‌ران لايه‌نگيرى ئه‌وه‌ن كه پۆپۆليزم وه‌ك شێوازێكى ستراتيژيى سياسى پێناسه بكرێ. ئه‌م ميتۆده‌يان به‌تايبه‌تى له‌نێو ئه‌و سۆسيۆلۆژيست و زانا سياسييانه‌دا باوه كه كار له‌سه‌ر ئه‌مريكاى لاتين ده‌كه‌ن و، له سێ گۆڕاو پێكدێ كه ته‌كه‌ز ده‌كه‌نه سه‌ر سێ ڕووى ستراتيژيى سياسى: "خيارات"ى سياسى، ڕێكخراوى سياسى و فۆرم و شێوه‌كانى سازدانى خه‌ڵك.
مه‌درید (Madrid) [52] له شيكردنه‌وه‌ى خۆيدا بۆ هه‌ڵكشانى ئيتنۆ- پۆپۆليزم له ئه‌مريكاى لاتيندا، پێ له‌سه‌ر ئه‌وه داده‌گرێ كه پۆپۆليزم فۆرمى سياسه‌تێكى ئابووريى تايبه‌ت و شێوه‌كانى سازدانى جه‌ماوه‌رى وه‌رده‌گرێ. ئه‌و زانايه، پێناسه‌ى سياسه‌تى پۆپۆليستى ده‌كا كه سياسه‌تێكه ئامانجى دابه‌شكردنه‌وه‌ى ئابوورى [داهات] و به‌نيشتمانيكردنى سه‌رچاوه سروشتييه‌كان و سازادانى پۆپۆليستانه‌ى خه‌ڵكه، وه‌كوو سياسه‌تێكى دژه- سيسته‌م و دژه- داموده‌زگه. ئه‌سيمۆگلۆ (Acemoglu)يش ته‌كه‌ز له‌سه‌ر سياسه‌ت ده‌كا و، پێناسه‌ى پۆپۆليزم به‌م شێوه‌يه ده‌كا: "وه‌ك جێبه‌جێكردنى سياسه‌تێك كه له لايه‌ن كه‌رتێكى گه‌وره‌ى دانيشتووانه‌وه پشتيوانیى لێ بكرێ، به‌ڵام له كۆتاييدا زيان به به‌رژه‌وه‌ندييه ئابوورييه‌كانى ئه‌و زۆرينه‌يه بگه‌يه‌نێت." پۆپۆليزم لێره‌دا زۆرتر به‌سه‌ر ئه‌و هه‌ڵوێستانه‌ى باس له دووباره دابه‌شكردنه‌وه‌ى داهاته‌كان ده‌كه‌ن، جێبه‌جێ ده‌بێ؛ كاتێ كه سه‌ركرده‌كان زمانێكى پۆپۆليستانه به‌كار ده‌هێنن بۆ هێماكردن بۆ ده‌نگده‌ره خواساييیه‌كان كه هيچ خێرێكيان له به‌رژه‌وه‌نده گه‌وره ئابوورييه‌كان نه‌بينيوه. ئه‌مه تا ڕادده‌يه‌كى گه‌وره، له‌گه‌ڵ ئه‌زموونى ئه‌م دوايیيه‌ى پۆپۆليزم له ئه‌مريكاى لاتيندا ڕێك دێته‌وه. [53]
هێزى بزوێنه‌رى سياسه‌تگه‌لى پۆپۆليستى بريتييه له كزى و نابووديى داموده‌زگه ناوخۆييیه‌كانى وڵات، ئه‌م هێزه‌ش وا ده‌كا كه ده‌نگده‌ران باوه‌ڕ بكه‌ن كه سياسه‌توانان، سه‌ربارى گوتاره‌كانيان، له‌وانه‌يه ئه‌جێندايه‌كى ڕاستڕه‌وانه‌يان هه‌بێ، يان گه‌نده‌ڵ بن يان بێ حيساب كه‌وتبنه بن كاريگه‌ريى ده‌سته‌بژێره‌وه. له‌وما سياسه‌تى پۆپۆليستى وه‌ك ئامرازێكى سياسه‌توانان دێته گۆڕێ بۆ هێماكردن كه ئه‌وان سياسه‌تى ئایينده‌ى خۆيان به شێوه‌يه‌ك داده‌ڕێژن كه له‌گه‌ڵ به‌رژه‌وه‌ندييه‌كانى ده‌نگده‌رى خواساييدا بگونجێ. هه‌ڵبه‌ت، له‌وانه‌يه ئه‌مه به ئاراسته‌ى دژيشدا بكه‌وێته‌وه؛ كاتێ كه سه‌ركرده‌كانى پۆپۆليزمى ڕاستڕه‌و ده‌يانه‌وێ ئاماژه بۆ ده‌نگده‌ره ڕاستڕه‌وه‌كان بكه‌ن كه پشتيوانى له سياسه‌تى چه‌پڕه‌وانه ناكه‌ن.
هه‌ندێ لێكۆڵه‌ر ڕه‌خنه له‌م ڕێچكه و ميتۆده ده‌گرن و جه‌خت ده‌كه‌نه‌وه كه ئه‌و پێناسه‌يه‌ى پۆپۆليزم له‌سه‌ر سياسه‌ت ڕۆ نراوه، ناتوانێ له‌گه‌ڵ جياوازييه مێژوويیيه‌كاندا ده‌رببات، وه‌كوو له نموونه‌ى ئه‌مريكاى لاتيندا ده‌بينرێ جياوازييه‌كى زۆر له نێوان سياسه‌تى گۆشه‌گيرانه‌ى پۆپۆليستیى ناوه‌ڕاستى سه‌ده‌ى بيسته‌م و پۆپۆليزمى نيوليبراڵیى كۆتايیى هه‌مان سه‌ده‌دا هه‌يه [54] وێله‌ند (Weyland) له برى ئه‌وه، ئه‌لته‌رناتيڤێك بۆ پێناسه‌ى پۆپۆليزم پێشنيار ده‌كا كه له‌سه‌ر بنه‌ماى ڕێكخراوى سياسى دامه‌زرابێ:
پۆپۆليزم وه‌كوو ستراتيژێكى سياسى باشتر دێته ناساندن، كه له ڕێگه‌ى ئه‌و ستراتيژييه‌وه ڕابه‌رێكى هه‌ڵكه‌وتوو بيه‌وێ ڕاسته‌وخۆ، بێ ميانگيرى [له‌نێوان خۆى و خه‌ڵكدا]، بێ بوونى داموده‌زگه، حوكمڕانى بكا و، ژماره‌يه‌كى گه‌وره‌ى شوێنكه‌وتووه ڕێكنه‌خراوه‌كان پشتيوانیى لێ بكه‌ن.
كه‌واته ئه‌وه‌ى لێره‌دا گرنگه و حيسابى له‌سه‌ر ده‌كرێ، نه نێوه‌ڕۆكى ئه‌و سياسه‌ته و، نه ستايلى ئه‌و گوتاره‌يه كه ئه‌كته‌ره سياسييه‌كان به‌كارى ده‌هێنن، به‌ڵكه پێوه‌نديى ئه‌و ئه‌كته‌رانه‌يه به پێڕه‌و و شوێنكه‌وتووه‌كانيانه‌وه. له كاتێكدا ئه‌م بۆچوونه، ده‌توانێ جياوازييه ئايديۆلۆژیيه‌كانيش لێك بداته‌وه و شرۆڤه بكا، مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ خودى ڕێكخراوى سياسيدا بكات وه‌ك شتێكى جێگير و چه‌سپاوى بان بزووتنه‌وه و حزبه پۆپۆليسته‌كان. ڕۆبرتس (2006) [55] پێيوايه كه حزبه پۆپۆليسته‌كانى ئه‌مريكاى لاتين هه‌م له ڕووى جۆر و هه‌م له ڕووى پله‌ى ڕێكخستنه‌وه، زۆر لێكجياوازن و له سۆنگه‌ى ئه‌مه‌یشه‌وه شرۆڤه‌كه‌ى وێله‌ند سوودێكى كه‌مى هه‌يه.له‌وما ڕۆبرتس پێى وايه سياسه‌تى پۆپۆليستى، به هۆى كارلێكى نێوان پله‌ى ڕێكخستنى كۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى (به‌تايبه‌تى ڕادده‌ى پته‌وى و موكم و قايميى يه‌كێتى و سه‌نديكا به‌هێزه‌كانى كار) و پله‌ى ڕێكخستنى سيسته‌مى حزبايه‌تى (تا چ پله‌يه‌ك حزبه پۆپۆليسته‌كان ئاماده و سازن بۆ كێبه‌ركێكردن له بوارى هه‌ڵبژاردنه‌كاندا)، چوار شێوه‌ى لێكجيا وه‌رده‌گرێ: 1) ڕێكخستنێكى باڵا و توندوتۆڵى حزبايه‌تى و كۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى، پۆپۆليزمێكى ئۆرگانيكى لێ ده‌كه‌وێته‌وه؛ 2) ڕێكخستنێكى توندوتۆڵى حزبايه‌تى و ڕێكخراوگه‌لێكى ئاستنزمى كۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى، ده‌بنه هۆى سه‌رهه‌ڵدانى پۆپۆليزمێكى حزبگه‌رايى؛ 3) ڕێكخستنێكى توندوتۆڵ و باڵاى كۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى و بنيادێكى سست و خاو و لاوازى حزبايه‌تى، ياوه‌ر و هاوڕێى پۆپۆليزمێكى كاره؛ 4) ئه‌گه‌ر هه‌م كۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى باش ڕێك نه‌خرابێ و هه‌م حزبايه‌تى له پله‌يه‌كى نزمدا بێ، ئه‌وه گرێدراوى پۆپۆليزمى هه‌ڵبژاردن ده‌بێ. هێزى ڕێژه‌يیى كۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى و سيسته‌مى حزبايه‌تى، بارى پتر ئه‌نجامێكى كات و قۆناغ (بۆ نموونه شه‌پۆلى ناوه‌ڕاستى سه‌ده‌ى بيسته‌مى پۆپۆليزم له ئه‌مريكاى لاتيندا له به‌رانبه‌ر سه‌رله‌نوێ سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ى ئه‌م دواييیه‌ى نيوليبراڵ پۆپۆليزمدا) و پله‌ى پێكدادان و پێكهه‌ڵشاخانه له‌گه‌ڵ بژارده خۆگرتووه ڕه‌گداكوتاوه‌كاندا.
لێڤيتسكى و ڕۆبرتس [56] له شيكردنه‌وه‌ى وه‌رچه‌رخان به‌ره‌و چه‌پ له سياسه‌تى ئه‌مريكاى لاتيندا، پۆپۆليزم له پرۆژه تايبه‌ته‌كانى سياسه‌ت جودا ده‌كه‌نه‌وه. ئه‌و دوو لێكۆڵه‌ره، پۆپۆليزم وه‌كو "سازدانێكى سياسى له سه‌ره‌وه بۆ خواره‌وه‌ى كۆمه‌ڵانى خه‌ڵك ده‌بينن له لايه‌ن سه‌ركرده به‌ديمه‌كانه‌وه كه به‌ره‌نگارى ده‌سته‌بژێرى ئاراى سياسى يان ده‌سته‌بژێرى ئابوورى ده‌بنه‌وه به قازانجى خه‌ڵكێكى خاس ديارینه‌كراودا"؛ [57] ئه‌و دوو زانايه پێ له‌سه‌ر ئه‌وه داده‌گرن كه گوتارو بانگه‌وازه پۆپۆليسته‌كان له بارى ئايديۆلۆژیيه‌وه، نه‌رمن: "نێوه‌ڕۆكى به‌رنامه‌ى بانگه‌وازه پۆپۆليسته‌كان له نموونه‌يه‌كه‌وه بۆ نموونه‌يه‌كى ديكه و له كاتێكه‌وه بۆ كاتێكى ديكه لێكجودان... كه‌واته به‌پێچه‌وانه‌ى چه‌پ، نابێ پۆپۆليزم به به‌رنامه‌كه‌ى و به زاراوه‌گه‌لێكى ئايديۆلۆژى بێته پێناسه‌كردن." وێڕاى كه هه‌ندێ تێكهه‌ڵكێش له نێوان ئه‌كته‌ره سياسييه چه‌پڕه‌وه‌كان و پۆپۆليزمدا هه‌يه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا چه‌پڕه‌وى ناپۆپۆليست و پۆپۆليستى ناچه‌پيش هه‌ن.
ئه‌وانه‌ى پێناسه‌ى پۆپۆليزم ده‌كه‌ن وه‌كوو فۆرمێكى ڕێكخستنى سياسى، عاده‌ته‌ن جه‌خت له‌سه‌ر ناسنامه (شوناس)ى ڕابه‌ره سياسييه‌كان و پێوه‌ندييان به ئه‌كته‌ره سياسييه‌كانى ديكه، ده‌كه‌نه‌وه. تاگه‌رت (Taggart)، بۆ نموونه، ده‌ڵێ حزبه پۆپۆليسته‌كان، بنيادێكى ڕێكخراوه‌يیى توندى ناوه‌ندييان هه‌يه كه ڕابه‌رێكى به‌هێزى كاريزمايى سه‌رۆكايه‌تى ده‌كا. [58]
نه‌خاسمه به هۆى "كه‌ميى به‌ها بنه‌ڕه‌تييه‌كانه‌وه"، پۆپۆليزم "به‌تايبه‌تى گرێدراوى سياسه‌تى كه‌سێتييه" [59]. هاوشێوه‌ى ئه‌وه، به به‌كارهێنانى ديزاينێكى لێكۆڵينه‌وه‌ى به‌راوردكارى كه هه‌م ئه‌وروپا و هه‌م نموونه‌ى ئه‌مريكاى لاتين ده‌گرێته‌وه، پاپاس پێى وايه كه سه‌ركردايه‌تيى پۆپۆليستى "گۆڕاوێكى بنه‌ڕه‌تيى شرۆڤه‌كارى، هه‌م بۆ تێگه‌يشتن له پۆپۆليزم و هه‌م بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنى سه‌ركه‌وتن و ژێركه‌وتنه‌كانى دێنێته گۆڕێ." پاپه‌س (Pappas) [60] به وردبوو‌نه‌وه له دوو نموونه‌ى ناته‌باى وه‌كوو هۆڵه‌ندا و پيرۆ ده‌ڵێ: "كاتێ پۆپۆليزم دێته دى كه پاره‌دارێكى سياسى بكارێ سياسه‌ت جه‌مسه‌ربه‌ندى بكات له ڕێگه‌ى هێنانه‌ئاراى دابه‌شبه‌ندييه‌ك كه له‌سه‌ر كارلێكى نێوان "خه‌ڵك" له به‌رانبه‌ر هه‌ندێ دامه‌زراوه و ده‌زگه‌دا ڕۆ نرابێ، پاشان پێكهێنانى بزووتنه‌وه‌يه‌كى سياسيى جه‌ماوه‌رى." له كاتێكدا سيما كه‌سايه‌تييه‌كانى سه‌ركرده سياسييه‌كان زۆر جاران له ديراسه‌كانى پۆپۆليزمدا ئاماژه‌يان پێ ده‌درێ، لێ هه‌ندێ زانا هۆشدارى ده‌ده‌ن دژى مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ ئه‌م پێوه‌ره‌دا وه‌ك پێوه‌رێكى تێروته‌سه‌ل يان ته‌نانه‌ت پێويست له پۆپۆليزمێكى كاراى هه‌ڵسووڕدا.
بار (Barr) (2009) [61] بۆ نموونه، قامك بۆ ئه‌و ڕاستييه ڕاده‌كێشێ كه له نزيك ڕابه‌ره گرنگه كاريزمايه پۆپۆليسته‌كاندا "سه‌ركرده‌ى پۆپۆليستى ناكاريزيماييش هه‌ن"، كه ئه‌لبيڕتۆ فۆجيمۆرى پيرۆ يه‌كێ له‌و نموونانه‌يه؛ [62] وه‌ك ئه‌نجام ئه‌گه‌ر سه‌ركردايه‌تييه‌كى كاريزمايى هه‌ندێ جار هاوده‌م و هاورێى پۆپۆليزميش بێ، لێ ئه‌و سه‌ركردايه‌تييه توخمێكى پێكهێنه‌رى پۆپۆليزم نييه. له برى ئه‌وه، بار (Barr) پێ له‌سه‌ر ڕايه‌ڵه‌ى نێوان بزووتنه‌وه پۆپۆليسته‌كان و لايه‌نگره‌كانيان داده‌گرێ و، جه‌خت ده‌كاته‌وه كه "كاتێ پۆپۆليسته‌كان ده‌سه‌ڵات ده‌گرنه ده‌ست، له ته‌ك ڕايه‌ڵه‌ى خواسايى و عامييانه‌دا، مه‌حسووبيیه‌تيش به‌كار ده‌هێنن." [63] بار به كۆكردنه‌وه‌ى ستايلى سياسى و ستراتيژی، پێناسه‌ى پۆپۆليزم وه‌ك ڕه‌نگدانه‌وه‌يه‌كى پێكه‌وه كۆكردنه‌وه‌ى بانگه‌وازه‌كان، جێگه و ڕايه‌ڵه‌كان ده‌كا. ئه‌و يه‌كگرتن و پێكه‌وه كۆكردنه‌وه‌يه پێشنيارى ڕاستكردنه‌وه‌يه‌ك ده‌كا كه له‌سه‌ر لێپرسراوێتييه‌كى به‌هێز دامه‌زرابێ نه‌ك به‌شداريبوونێكى زۆرترى دانيشتووان له سياسه‌تدا. [64] زۆر وردتر و تايبه‌تتر، پۆپۆليزم بريتييه له بزاڤێكى جه‌ماوه‌رى كه كه‌سێكى لايده [واته ده‌ره‌وه‌ى داموده‌زگه‌ى ره‌سمى] يان سه‌ربه‌خۆى ياخى، سه‌ركردايه‌تى بكا، جا چ بۆ به‌ده‌ستهێنانى ده‌سه‌ڵات بێ يان بۆ پاراستنى حوكمڕانى بێت له ڕێگه‌ى به‌كارهێنانى بانگه‌وازى دژه‌‌داموده‌زگه‌ى ده‌وڵه‌تى و، ڕايه‌ڵه‌ى عامييانه‌وه. له كاتێكدا ئه‌وانه‌ى پێناسه‌ى پۆپۆليزم وه‌كوو ئايديۆلۆژیيه‌ك، يان ستايلێكى گوتاردان و سياسه‌ت ده‌كه‌ن، ته‌كه‌ز ده‌كه‌نه سه‌ر ئه‌و په‌يامه‌ى كه ده‌نێردرێ و ئاراسته‌ى خه‌ڵك ده‌كرێ، بار (Barr) پێ له‌سه‌ر گرنگیى پێگه و هه‌ڵوێستى "په‌يامنێر- ئه‌و كه‌سه‌ى په‌يام ده‌دا و ده‌نێرێ" له‌ناو پێڤاژۆيه‌كى به‌رفره‌ترى سياسيدا داده‌گرێ. بار ده‌ڵێ ڕابه‌رێكى پۆپۆليستى خواسايى، خۆى وه‌كوو كه‌سێكى لايده (ده‌ره‌وه‌ى داموده‌زگا) ده‌نوێنێ "له بارى سياسييه‌وه باڵاده‌ست ده‌بێ و قسه‌ى ده‌ڕوا، نه‌ك له ڕێگه‌ى يان به ياريده‌ى حزبێكى ئارا و كێبه‌ڕكێكه‌ره‌وه، به‌ڵكه وه‌كوو كه‌سێكى سياسیى سه‌ربه‌خۆ يان به هاوكاریى چه‌ند حزبێكى نوێى ڕكابه‌رى تازه دامه‌زراوه‌وه." [65]
جانسن (Jansen)له برى ته‌كه‌زكردن له‌سه‌ر حزبه‌كان، زێتر ته‌كه‌ز ده‌خاته سه‌ر نموونه گشتييه‌كانى سازدانى سياسى، له‌وانه بزووتنه‌وه كۆمه‌ڵايه‌تييه‌كان. ئه‌و پيله‌كه ده‌كا و ده‌ڵێ له برى دانانى پۆپۆليزم به ئايديۆلۆژیيه‌كى چه‌سپاو و جێگير، ده‌بێ ئێمه پۆپۆليزم وه‌كوو پرۆژه‌يه‌كى سياسى ببينين كه "بكرێ له لايه‌ن ئالينگاران و ئه‌وانه‌ى هه‌ڵوێست و بۆچوونى جودايان هه‌يه پێره‌و بكرێ، له پێناو مه‌ودايه‌كى به‌رفره‌ى ئه‌جێنداى كۆمه‌ڵايه‌تى و سياسى و ئابووريدا." [66] پێناسه‌كه‌ى جانسن دوو ڕه‌هه‌ندى هه‌يه: سازدان و گوتار. جانسن سازدانى پۆپۆليستى وه‌ك "هه‌ر پرۆژه‌يه‌كى به‌رده‌وام و ئاقارفراوانى سياسى پێناسه ده‌كا، كه توێژه په‌راوێزخراوه كۆمه‌ڵايه‌تييه خواساييیه‌كان ساز بدات له‌ناو كارێكى سياسيى بينراوى گشتى و پڕگيروگازه‌وه؛ له كاتێكدا گوتارێكى نه‌ته‌وه‌يیى دژه‌ده‌سته‌بژێرێك هه‌بێ كه خه‌ڵكى خواسايى دڵى پێ بكرێته‌وه." [67] له هه‌مان كاتدا، ئه‌و پرۆژه سياسييه پێي وايه كه گه‌ل له پێوه‌ندييه‌كى دژبه‌رانه‌دايه له‌گه‌ڵ ده‌سته‌بژێرێكى دژه-گه‌لدا. وه‌ك له شيكردنه‌وه‌كه‌ى جانسندا ده‌بيندرێ، هه‌ر سێ ميتۆد و ڕێچكه- پۆپۆليزم وه‌كوو ئايديۆلۆژیيه‌ك، وه‌كوو ستايلێكى گوتاردان، وه‌ك ستراتيژييه‌كى سياسى- ته‌واو لێكدوور نين. له‌وما ئێمه دێينه سه‌ر لايه‌نه پێكچووه‌كان، لايه‌نه جياوازه‌كان و ناته‌باييیه‌كانى نێوانيان.
به‌راوردكردنى هه‌ر سێ ڕێچكه و ميتۆده‌كه
ئه‌و سێ ڕێچكه‌يه‌ى كه ئێمه له سه‌ره‌وه بۆ ديراسه‌كردنى پۆپۆليزم خستمانه به‌ر باس، جياوازييان له نێواندا هه‌يه، هه‌روابێته‌وه ڕايه‌ڵه‌یشيان له نێواندا هه‌يه و تێكهه‌ڵكێشيشن. پاولس (Pauwles) (2011) [68] پێی وايه كه دانانى پۆپۆليزم وه‌ك ئايديۆلۆژیيه‌كى ميانڕۆ- ته‌نك، به‌و مانايه نييه كه هه‌ندێ بيچم و ئه‌دگارى ستايلى گوتاربێژيشى پێوه نه‌بێ: ئه‌گه‌ر ئامانجى سه‌ركرده پۆپۆليسته‌كان ده‌سه‌ڵاتگێڕانه‌وه بێ بۆ خه‌ڵكى خواسايى، ئه‌وا جێگه‌ى سه‌رسووڕمان نييه كه به زمانى خه‌ڵكيش بدوێن و بئاخڤن. هه‌روا شتێكى مه‌نتيقيیشه كه چاوه‌ڕوانى ئه‌وه‌یش بكرێ ئايديۆلۆژی له سايه‌ى هه‌ندێ كاوداندا، كاريگه‌ریى بۆ سه‌ر ڕێكخستنى حزبايه‌تى هه‌بێ.
هه‌روا ئاشكرا و ڕوونه هه‌ر دوو ميتۆد و ڕێچكه‌ى گوتاربێژى و فيكرى له هه‌ندێ ڕووه‌وه پێك ده‌چن؛ هه‌ردووكيان پێ له‌سه‌ر چوارچێوه‌ى مانييانه [له ئايينى مانيدا، عه‌قيده‌ى دواليزمى خێر و شه‌ڕ و ڕووناكى و تاريكى هه‌يه...] بۆ سياسه‌ت و جياوازيدانان له نێوان "ئێمه" و "ئه‌وان"دا وه‌ك توخمێكى پێكهێنه‌رى بنيادى گوتارى پۆپۆليستى داده‌گرن؛ هه‌ندێ لێكۆڵه‌ر ته‌نانه‌ت مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئه‌و دوو پێناسه‌يه‌دا وه‌ك شێوازێكى شرۆڤه‌كردن ده‌كه‌ن [69] لێ هێشتا چه‌ندين جياوازيى گرنگى تيۆرى و ميتۆدۆلۆژى له نێوان هه‌ردووكياندا هه‌يه كه وامان لێ ده‌كه‌ن وه‌كوو دوو ڕێچكه‌ى لێكجودا مامه‌ڵه‌يان له‌ته‌كدا بكه‌ين.
ڕاستییه‌كه‌ی، لێكۆڵه‌ران كار له‌سه‌ر ڕه‌نگدانه‌وه و ده‌نگی ئه‌م جياوازيدانانه ده‌كه‌ن و زۆر جاران له دووتوێى ڕه‌خنه‌گرتن له پێناسه‌كه‌ى ديكه‌ى پۆپۆليزمدا. بۆ نموونه، كالتواسه‌ر و مود (Kaltwasser and Mudde)[70] له كتێبه‌كه‌ى خۆياندا ميتۆدى فيكرييان به‌كار هێناوه و ڕه‌خنه له تيۆريى گوتاربێژيى لاكلاو (Laclau) بۆ پۆپۆليزم ده‌گرن و ده‌ڵێن ئه‌و تيۆرييه‌ى لاكلاو بۆ پۆپۆليزم له‌گه‌ڵ فۆرمه‌كانى ديكه‌ى گوتارى دووانه‌يى يه‌كسان ده‌كا و ئيدى لاكلاو ئه‌و تێرمه له‌باريه‌ك ڕاده‌كێشێ بۆ ئه‌وديوى سنووره تيۆرييه‌كانى خۆى و هه‌نده ئه‌بستراكت ده‌بێ و به‌عه‌مه‌لى بابه‌تى شيكردنه‌وه‌ى ورد و ئه‌زموونگه‌رى نايێ. ئه‌وان پێيان وايه كه "تيۆريى لاكلاو بۆ پۆپۆليزم له لايه‌كه‌وه، تا بڵێى ئه‌بستراكته و له لايه‌كه‌ى ديكه‌یشه‌وه، چه‌مكێكى پۆپۆليزم پێشنيار ده‌كات كه هه‌نده لێل و ناخويا و نه‌رمه كه سووده شرۆڤه‌كارييه‌كه‌ى خۆى زۆر له‌ده‌ست ده‌دا." [71] به‌پێچه‌وانه‌وه، به لاى لايه‌نگرانى ميتۆدى گوتاربێژييه‌وه، ته‌كه‌زى تايبه‌تى له‌سه‌ر ئايديۆلۆژیى حزبى به‌ته‌واوى تۆبزيكارانه و جه‌وهه‌رييانه‌يه. [72] ئه‌و دووانه ده‌ڵێن كه پۆپۆليزم فۆرمێكى گوتاربێژييه كه له‌به‌رده‌ست هه‌موو ئه‌كته‌ره سياسييه‌كاندايه و ته‌نيا ئه‌و ئه‌كته‌ره سياسييانه به‌كارى ناهێنن كه به پۆپۆليست ناوزه‌د كراون (وێڕاى كه هه‌ندێ ئه‌كته‌ر له‌وانه‌يه گوتارى پۆپۆليستى له يه‌كێكى زێتر به‌كار بهێنێ). له‌م ڕوانگه‌يه‌وه، زاراوه‌ى پۆپۆليست "ده‌بێ بێته فامكردن نه‌ك بۆ نيشاندانى ئه‌و زاتانه‌ى پۆپۆليستن به شێوازێك له‌به‌ر ئه‌وه‌ى سه‌نديكايى يان سۆسياليست، ليبراڵ ديموكرات يان كۆماريخوازى كۆنه‌پارێز بن، به‌ڵكه هه‌موو ئه‌وانه ده‌كارن پۆپۆليزم وه‌ك شێوازێكى نه‌رمى قه‌ناعه‌تپێكردن به‌كار بهێنن بۆ دووباره ناساندنه‌وه‌ى خه‌ڵك و نه‌ياره‌كانيان." [73] ئه‌م ڕه‌خنانه نيشانى ده‌ده‌ن كه وێڕاى ته‌بايیى ڕواڵه‌تييانه‌ى ئيدعا پۆپۆليسته‌كان، له‌باره‌ى سروشتى مانييانه و دژايه‌تیى داموده‌زگه‌كانى ده‌سته‌بژێران، ئه‌م دوو تراديسيۆنه، دوو ستاتۆى ئۆنتۆلۆژيى جياواز به پۆپۆليزم ده‌به‌خشن و له ئاكامدا، هه‌ر يه‌كه‌يان ستراتيژيى شيكاريى جياواز بۆ كاراكردن و پێوانى ئه‌و ديارده‌يه‌ى خۆى پێى باشه، هه‌يه..
به‌قه‌د ڕايه‌ڵه‌ى نێوان قوتابخانه‌ى ئايديۆلۆژى و گوتاربێژى، هه‌روا ده‌كرێ ئه‌م دوو قوتابخانه‌يه بكه‌ونه ديالۆگه‌وه له‌گه‌ڵ ئه‌و لێوه‌كۆڵينه‌ى كه پۆپۆليزمى پێ وه‌ك فۆرمێكى ستراتيژيى سياسييه. بار (Barr) ئه‌م ئه‌رگيومێنته له ڕاست سه‌ركردايه‌تى ده‌خاته ڕوو: ئه‌گه‌ر بيروباوه‌ڕه پۆپۆليسته‌كان، ده‌ربڕى خواست و ويستى گه‌ل بن، كه‌واته بزووتنه‌وه پۆپۆليسته‌كان پێويستيان به سه‌ركردايه‌تييه‌كى به‌هێزى وه‌سا ده‌بێ كه بكارن نوێنه‌رايه‌تیى به‌رژه‌وه‌ندييه‌كانى خه‌ڵك بكه‌ن و خۆ له ڕێكخراوگه‌لێكى نێوه‌ندگير لا بده‌ن كه له‌وانه‌يه ئه‌و به‌رژه‌وه‌ندييانه بشێوێنن. له شيكارييه‌كه‌يدا بۆ پۆپۆليزم و ڕاستڕه‌وى ئيسڕائيلى، فيلك (Filc) چه‌ند خاڵێكى پێوه‌ندى له نێوان ئايديۆلۆژى و گوتار و ستراتيژيى سياسى ده‌خاته ڕوو و ته‌كه‌ز له‌سه‌ر كارلێكى نێوان يه‌كگرتنى كۆمه‌ڵايه‌تى و وه‌ده‌رنانى كۆمه‌ڵايه‌تى ده‌كا له سياسه‌تى پۆپۆليستيدا. ئه‌گه‌ر سياسه‌تى پۆپۆليستى له‌باره‌ى سنووره‌كانى "ئێمه" و "ئه‌وان" بێ، پاشان دياريكردنى ئه‌وه‌ى كه كێ ده‌كه‌وێته ناو جغزى ئه‌و كاتيگۆريانه‌وه، پێويست به پرۆسه‌يه‌كى دايناميكيى يه‌ك له دواى يه‌كى وه‌ده‌رنانى هه‌ندێ گرووپى تايبه‌ت له‌و سنوورانه، يان تێخزاندن له‌و سنوورانه ده‌كات. به‌گوێره‌ى فليك، ئه‌مه له‌سه‌ر سێ ئاستى جياوازدا ڕوو ده‌دا: ئاستى ماددى، ئاستى سيمبولى و ئاستى سياسى. تێخزاندن يان وه‌ده‌رنانى ماددى له ڕێگه‌ى گرتنه‌به‌رى سياسه‌تێكى دياريكراوه ئه‌نجام ده‌درێ، وه‌كوو هه‌ندێ ئيمتيازات و سوودى ئابوورى به هه‌ندێ پێكهاته‌ى په‌راوێزخراو بدرێ. تێخزاندن و وه‌ده‌رنانى سيمولى، ده‌كرێ له ڕێگه‌ى گوتارى سياسى و كێشانه‌وه‌ى سنووره كۆمه‌ڵايه‌تييه‌كانه‌وه ئه‌نجام بدرێ. ديماهييه‌كه‌ى تێخزاندن و وه‌ده‌رنانى سياسى، ده‌كرێ له ڕێگه‌ى دووباره ڕێكخستنه‌وه‌ى بنيادى حزبى، وه‌كوو ئه‌ندامێتى و نوێنه‌رايه‌تيكردن له ده‌سته حزبييه‌كاندا، ئه‌نجام بدرێ.
به ئاماژه‌كردن بۆ پانتاييیه‌كانى كه‌وتنه‌وه‌سه‌ريه‌ك و تيكهه‌ڵكێشى ئه‌و ميتۆد و ڕێچكانه، ئێمه هيوامان وايه ڕێچكگه‌لێك بۆ لێتۆژينه‌وه‌ى ئه‌م بابه‌ته له ئایينده‌دا و گۆڕينه‌وه‌ى به‌رده‌وامى بيروڕا، پێشنياز بكه‌ين. لێ له هه‌مان كاتدا، گرنگه جه‌خت له‌سه‌ر جياوازييه تيۆرييه‌كان له نێوان ئه‌و سێ تراديسيۆنه‌دا بكرێته‌وه، چونكه ئه‌و سێ ميتۆده شوێنه‌وار و نێوه‌ڕۆكێكى پێوه‌ندداريان به‌وه‌وه هه‌يه كه چۆن باس له پۆپۆليزم بكرێ و، ده‌بێ چۆن پێناسه بكرێ و، ده‌بێ چۆن له بارى ئه‌زموونييه‌وه ديراسه بكرێ. ئه‌م جياوازييانه‌ى كه له‌م پێداچوونه‌وه‌يه‌دا داماننه به‌رباس و لێكدانه‌وه، له خشته‌ى ژماره 1دا پوخت كراونه‌ته‌وه.
سەرچاوە:
52- Madrid, R. L. 2008. ‘The rise of ethno populism in Latin America’. World Politics, Vol. 60(3), pp. 475–508.
53- Acemoglu, Daron, Georgy Egorov and Konstantin Sonin. 2011.’A Political Theory of Populism,’NBER Working Papers 17306, National Bureau of Economic Research, Inc., p.31.
54- Weyland, Kurt. 2001. ‘Clarifying a Contested Concept: Populism in the Study of Latin American Politics’, Comparative Politics, Vol. 34 (1), pp. 1-22, p.14.
55- Roberts, Kenneth M. 2006. ‘Populism, Political Conflict, and Grass-Roots Organization in Latin America’. Comparative Politics, Vol. 38 (2), pp. 127-148
56- Levitsky, Steven and, Kenneth M Roberts (eds.). Roberts. 2011. The Resurgence of the Latin American Left. Baltimore: John Hopkins University Press, p. 6 & 7.
57- Roberts, Kenneth. 2010. ‘Latin America's Populist Revival’, SAIS Review. Vol. 27 (1), pp. 3-15.
58- Taggart, Paul. 1995. ‘New populist parties in Western Europe’. West European Politics, Vol.18 (1), pp. 34–51. And see: Pauwels, Teun. 2011. ‘Measuring Populism: A Quantitative Text Analysis of Party Literature in
Belgium’, Journal of Elections, Public Opinion and Parties. Vol. 21 (1), pp. 97–119.
59- Taggart, Paul. 2000. Populism. Buckingham: Open University Press, p.101.
60- Pappas, Takis S. 2012. ‘Populism Emergent: A framework for analyzing its contexts, mechanics, and outcomes’. EUI Working Papers, RSCAS 2012/01. P.2.
61- Barr, Robert R. 2009. ‘Populists, Outsiders and Anti-Establishment Politics’, Party Politics, Vol.15 (1), pp. 29–48.
62- Barr, Robert R. 2009. ‘Populists, Outsiders and Anti-Establishment Politics’, Party Politics, Vol. 15 (1), pp. 29–48, p.40.
63- Barr, Robert R. 2009. ‘Populists, Outsiders and Anti-Establishment Politics’, Party Politics, Vol. 15 (1), pp. 29–48, p.42.
64- Barr, Robert R. 2009. ‘Populists, Outsiders and Anti-Establishment Politics’, Party Politics, Vol. 15 (1), pp. 29–48, p.38.
65- Pappas, Takis S. 2012. ‘Populism Emergent: A framework for analyzing its contexts, mechanics, and outcomes’. EUI Working Papers, RSCAS 2012/01.
66- Jansen, Robert S. (2011). ‘Populist Mobilization: A New Theoretical Approach to Populism’. Sociological Theory, 29(2), pp. 75–96, p. 77.
67- Jansen, Robert S. (2011). ‘Populist Mobilization: A New Theoretical Approach to Populism’. Sociological Theory, 29(2), pp. 75–96, p. 84.
68- Pauwels, Teun. 2011. ‘Measuring Populism: A Quantitative Text Analysis of Party Literature in Belgium’, Journal of Elections, Public Opinion and Parties. Vol. 21 (1), pp. 97–119.
69- Hawkins, Kirk A. 2009. ‘Is Chavez Populist? Measuring Populist Discourse in Comparative Perspective’, Comparative Political Studies, Vol. 42, pp.
Hawkins, Kirk A. 2010. Venezuela’s Chavismo and Populism in Comparative Perspective. Cambridge: Cambridge University Press.
Pappas, Takis S. 2012. ‘Populism Emergent: A framework for analyzing its contexts, mechanics, and outcomes’. EUI Working Papers, RSCAS 2012/01.
70- Mudde, Cas and Cristóbal Rovira Kaltwasser (eds.). 2012. Populism in Europe and the Americas. Cambridge: Cambridge University Press.
71- Mudde, Cas and Cristóbal Rovira Kaltwasser (eds.). 2012. Populism in Europe and the Americas. Cambridge: Cambridge University Press, p.7.
72- Panizza, Francisco. 2005. Populism and the Mirror of Democracy. London: Verso.
73- Panizza, Francisco. 2005. Populism and the Mirror of Democracy. London: Verso, p. 8.