 |
هه‌مه‌جۆريى پۆپۆليزم: سياسه‌تگه‌لى پۆپۆليستى له‌بان بانگه‌وازه ئايديۆلۆژيیه‌كانه‌وه – بەشی ٥ و ٦ (کۆتایی)
وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: ئاسۆ کەریم
وێڕاى كه لێكۆڵينه‌وه تايبه‌ته‌كان له‌م كێس و ئه‌و كێس، زۆرتر ته‌كه‌ز له‌سه‌ر ڕواڵه‌ته‌كانى ئايديۆلۆژييه‌كى تايبه‌تيى پۆپۆليزم ده‌كه‌ن (عاده‌ته‌ن ڕاستڕه‌وى سياسى له ئه‌وروپا و چه‌پڕه‌وى سياسى له ئه‌مريكاى لاتيندا)، لێ كه سه‌رله‌به‌ر و بهه‌ڤڕا بخوێندرێنه‌وه، ئه‌م ديراساتانه نيشانى ده‌ده‌ن پۆپۆليزم له بنه‌ڕه‌تدا نه به ئايديۆلۆژيى سياسيى ڕاستڕه‌و نه به هى چه‌پڕه‌وه‌وه گرێ نه‌دراوه. له ڕاستيدا، ده‌كرێ و ده‌شێ ناوه‌خنى ئايديۆلۆژى، له‌م وڵات بۆ ئه‌و وڵات و ته‌نانه‌ت له‌نێو يه‌ك وڵاتيشدا به‌گوێره‌ى قۆناغ و سه‌رده‌م، بگۆڕێ.
جياوازى له نێوه‌ڕۆكى "باوه‌ڕى پۆپۆليستى" له ديراسه‌كه‌ى "كازين"دا [86] له‌باره‌ى گۆڕانى مێژوويیى سياسه‌ته‌كانى ئه‌م حزب و ئه‌و حزب له ئه‌مريكادا، جێگه‌يه‌كى ناوه‌ندى گرتووه و ته‌كه‌زێكى زۆرى له‌سه‌ر كراوه. به لاى كازينه‌وه، پۆپۆليزمى ئه‌مريكى له‌سه‌ر چوار كۆڵه‌گه‌ى سه‌ره‌كى ڕاوه‌ستاوه: يه‌كه‌ميان بريتييه له زمان و ده‌مودووى ئه‌مريكانيزم: ويلايه‌ته يه‌كگرتووه‌‌كانى ئه‌مريكا نه‌ته‌وه‌يه‌كى ناوازه و تاقانه‌يه؛ له‌وێ هه‌موو هاووڵاتيان له كۆمارێكى خۆبه‌ڕێوه‌به‌ردا، هاوشان و يه‌كسانن. دووه‌ميان، چاو له "گه‌ل"ى ئه‌مريكى وه‌كوو گه‌لێكى به‌رهه‌مهێن و كۆميونيته‌يه‌كى نيازپاك ده‌كرێ و كه‌وتووه‌ته نێوان ده‌سته‌بژێرێكى گه‌نده‌ڵ له لايه‌كه‌وه و، خه‌ڵكێك كه شايانى هه‌ژارى نين له لايه‌كه‌ى ديكه‌وه. سێيه‌ميان، ده‌سته‌بژێره‌كه هه‌ميشه ده‌خرێته چوارچێوه‌ى ئه‌نتى-تێزێكى گه‌له‌وه: ده‌سته‌بژێرێكى بێمراد، فريوده‌ر، درۆزن، ڕاپه‌ڕ، مانۆڕچى و به‌فه‌ندوفێڵ، لێزان و فاميده و پشتبه‌ستوو به كار و به‌هره‌ى خه‌ڵكى ديكه. ديماهى، ئه‌كته‌ره پۆپۆليسته‌كانى ئه‌مريكى ئه‌و باوه‌ڕه‌يان هه‌يه كه "بزاڤگه‌لى به‌هێز- عاده‌ته‌ن crusades، "كۆمه‌ڵگه"، يان "حزبه‌كان"يان پێ ده‌گوترێ (جا ئه‌و حزبانه كێبه‌ركێى يه‌كدى بكه‌ن له هه‌ڵبژاردنه‌كاندا، يان نا)- ده‌بێ خۆيان بۆ شه‌ڕ ساز بكه‌ن و مه‌يدان چۆڵ نه‌كه‌ن تا ده‌سته‌بژێرى نه‌يار به‌ته‌واوى له‌ناو ده‌چێ. [87] به به‌كارهێنانى ئه‌م چوارچێوه‌يه كه له‌سه‌ر چوار كۆڵه‌گه ڕاوه‌ستاوه، له ڕوانگه‌يه‌كى به‌رفره‌ى مێژووييیه‌وه، كازين شوێنپێى جياوازييه ئايديۆلۆژييه‌كانى پۆپۆليزمى ئه‌مريكى هه‌ڵده‌گرێ؛ هه‌ر له جووتياره‌كانى كۆتايیى سه‌ده‌ى نۆزده‌یه‌‌م، له كرێكاره‌كانى New Deal و كۆنزه‌ر‌ڤاتيڤه‌كانى سه‌رده‌مى جه‌نگى سارده‌وه بگره، تا چه‌پى نوێى شه‌سته‌كانى سه‌ده‌ى ڕابردوو، ڕاستڕه‌وى نوێ له باشوور و بزووتنه‌وه‌ى كۆنه‌پارێزى پۆپۆليستى له سايه‌ى كاربگێڕيى نيكسۆن و ڕيگاندا (له‌و جێگه‌يه‌ى كه كازين لێى ڕاوه‌ستاوه، ده‌ست به چه‌ندين لێكۆڵينه‌وه‌ى ديكه كراوه و باسيان له ڕۆڵى هاوچه‌رخى پۆپۆليزمى بازاڕى ئازادى ئه‌مريكى و دژه‌ملهوڕى ئه‌مريكى كردووه." [88]
له‌نێو واژه‌وارى بۆرژوازيدا له‌باره‌ى جۆره‌كانى پۆپۆليزم، بزووتنه‌وه‌ى "تى پارتى" سه‌رنجێكى تايبه‌تى بۆ خۆى ڕاكێشاوه [89]. دوو ڕوانگه‌ى پێكناكۆكى له‌باره‌ى پێوه‌ندييه‌كانى ئه‌و حزبه به پۆپۆليزمى ئه‌مريكا هاتووه‌ته گۆڕێ: له لايه‌كه‌وه، گومانكاران پێيان وايه كه "به‌كارهێنانى ئێسته‌ى ئه‌م زاراوه‌يه‌ى پۆپۆليزم، له برى ڕوونكردنه‌وه‌ى ڕه‌گ و ڕيشه مێژووییيه‌كانى تى پارتى، زێتر لێل و ناخوياى ده‌كا" [90] له‌به‌ر جياوازيگه‌لێكى بنه‌ڕه‌تيى له نێوان تى پارتى و حزبى پۆپۆليستى ئه‌مريكيى سه‌ده‌ى نۆزده‌یه‌مدا. له لايه‌كى ديكه‌وه، هه‌ندێ له لێكۆڵه‌ران لافى ئه‌وه لێ ده‌ده‌ن كه تى پارتى تاكه به‌رجه‌سته‌ى ئه‌م دوايیيانه‌ى پۆپۆليزمى كۆنه‌پارێزى ئه‌مريكييه كه گوتارى ڕقبوونه‌وه له خه‌ڵكى بيانى و دژه-ده‌وڵه‌ت ده‌دا؛ [91] ئه‌گه‌ر پۆپۆليزم وه‌كوو ستايلێكى گوتاربێژى يان ئايديۆلۆژييه‌كى نێوه‌ڕاست- ته‌نك كه له‌سه‌ر دووانه‌ى مانييانه، لۆژيكى دژه-ده‌سته‌بژێر دامه‌زرابێ بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ى داموده‌زگه سياسييه‌كان به ناوى "گه‌ل"ه‌وه، پاشان بۆچوونه سياسييه‌كانى تى پارتى، مسۆگه‌ر ده‌كه‌ونه ژێر تايتێلێكى پۆپۆليستييه‌وه.
ئه‌وه‌ى جێگه‌ى سه‌رنجه، جياوازييش هه‌يه له داخوازى و گوتاره پۆپۆليسته‌كانى نێوان ئه‌و حزب و بزووتنه‌وانه‌ى ئايديۆلۆژيى فه‌رمى و هاوشێوه‌يان هه‌يه، بۆ نموونه له نێوان حزبه ڕاستڕه‌وه پۆپۆليسته‌كانى ئه‌وروپا كه له هه‌شتاكانى سه‌ده‌ى ڕابردوودا سه‌ركه‌وتنێكى به‌ربڵاويان له هه‌ڵبژاردنه‌كاندا به‌ده‌ست هێناوه. به شيكردنه‌وه‌ى چه‌ندايه‌تى و چلۆنايه‌تیى ده‌قى مانيفيستۆى شه‌ش حزبى ئه‌وروپاى ڕۆژاوا كه به پۆپۆليستى ڕاستڕه‌و ناسراون (Schweizerische Volkspartei, French Front National, Lijst Pim Fortuyn, the Vlaams Blok, the Freiheitliche Partei Österreich and Die Republikaner)، ڕادات و ئه‌وانى ديكه [92] چوار جۆرى لێكجوداى بانگه‌واز و گوتار بۆ گه‌ل ديارى ده‌كه‌ن: ناسيۆنايستى-ئيتنى، مه‌ده‌نى، به‌كۆمه‌ڵ، تايبه‌ت. هه‌روا جياوازييش له نێوان سه‌رچاوه پراگماتيكى و ئه‌بستراكته‌كانى ديموكراسيى ڕاسته‌وخۆ داده‌نێن؛ هه‌روا له نێوان ئه‌و گوتاره‌ى ئاراسته‌ى ده‌سته‌بژێر و ناوبژيوانانيش ده‌كرێ. له‌سه‌ر بنه‌ماى ئه‌و ئه‌رگيومێنته كه "پۆپۆليزم پێويستى به‌وه هه‌يه زۆر وردتر و به شێوازێكى ڕێژه‌يى پێناسه بكرێ و بخرێته گه‌ڕ و ڕێگه به ده‌رفه‌تى هه‌مه‌جۆرى له نێوان حزبه سياسييه‌كاندا بدا به‌گوێره‌ى كات و شوێنه‌وه"، شيكردنه‌وه هاوشێوه‌كه‌ى ڕادات و ئه‌وانى ديكه [93] پێنگاڤێكى گرنگه له دۆزينه‌وه‌ى هه‌مه‌جۆريى پۆپۆليزم له ته‌ك سه‌رنجدانى جياوازييه سه‌روونه‌ته‌وه‌يیيه‌كان له ناوچه‌كه‌دا. له هه‌مان كاتدا، كاره‌كانيان ئاماژه بۆ ڕێگه و ڕێچكه‌ى پۆتانسيۆڵ بۆ لێكۆڵينه‌وه له پاشه‌ڕۆژدا ده‌كه‌ن.
يه‌كه‌ميان، مانيفيستۆى حزبه‌كان ته‌نيا ڕه‌هه‌ندێكه له چه‌ندين يه‌كه‌ى فره‌ڕه‌هه‌ندى شيكردنه‌وه بۆ لێكۆڵينه‌وه له پۆپۆليزم؛ وێڕاى كه خۆيان بايه‌خى تايبه‌ت به خۆيان هه‌يه و له ڕووى ژماره‌وه تا ڕادده‌يه‌ك كه‌من و له‌وانه‌يه سنوور بۆ ئه‌و ده‌ره‌نجامانه دابنێن كه له‌و شيكردنه‌وانه‌دا به‌ده‌ست ده‌هێنرێن و كۆتوبه‌ند ده‌خه‌نه سه‌ر گشتاندنى حاڵاته به‌رده‌سته‌كان. سه‌رباريش، جێگه‌ى گومان و شكيشه كه داخوا گوتارى پۆپۆليستانه ته‌نيا له‌ناو حزبه ڕاستڕه‌وه‌كاندا ده‌رده‌كه‌وێ يان نا. ته‌نيا به وردبوونه‌وه له‌و حزبانه‌ى كه پێشوه‌خته به پۆپۆليستى ڕاستڕه‌و ناسراون، مه‌ودا و ئاقارى ئيدعاى پێشوه‌خته‌ى پۆپۆليستى به هۆى ديزاينى لێكۆڵينه‌وه‌كه‌وه سنووردار كراون.
له‌وما پێويستييه‌ك بۆ شيكردنه‌وه‌يه‌كى به‌رفره‌تر هه‌يه كه جياوازيى گوتار و بانگه‌وازه پۆپۆليسته‌كان بداته به‌رباس، شان به شانى ته‌واوى حزبه‌كانى نێو شه‌به‌نگى سياسى. بۆ په‌ره‌پێدانى پترى بيروڕاكان و به‌ره‌وپێشبردنى ديراسه‌ى سياسه‌تگه‌لى پۆپۆليستى، ئێستا ئێمه ده‌گه‌ڕێينه‌وه سه‌ر وتووێژكردن له‌باره‌ى هه‌ندێ ئاراسته و سه‌متى شياو و كرده‌نى بۆ لێكۆڵينه‌وه‌ى ئه‌م بابه‌ته له پاشه‌ڕۆژدا.
ڕێنوێنى بۆ لێكۆڵينه‌وه له‌باره‌ى پۆپۆليزم
له‌م ساڵانه‌ى دواييدا، تا هاتووه لێتۆژينه‌وه له‌باره‌ى سياسه‌تى پۆپۆليستى زۆر بووه، زۆرتريش له بوارى زانستى سياسى و هه‌روا له سۆسيۆلۆژيدا [94]. له‌م بڕگه‌يه‌دا، ئێمه پێشنيارى هه‌ندێ ڕێنوێنى و ئاراسته بۆ ديراسات و لێتۆژينه‌وه‌ى ئایينده‌يى ده‌كه‌ين و ته‌كه‌زيش ده‌خه‌ينه سه‌ر شيكردنه‌وه‌ى پۆپۆليزم، وه‌كوو فۆرمێكى گه‌ڵاڵه‌كردنى داخوازييه سياسييه‌كان- واته شێوازێكى داڕشتنى بانگه‌واز و گوتاره‌كان به به‌كارهێنانى لۆژيكێكى مانييانه و تانوه‌به‌رنانى خه‌ڵكى چاكه‌خواز دژى ده‌سته‌بژێره گه‌نده‌ڵه‌كان و گرووپه‌كانيان. ئه‌م بانگه‌وازه، ئه‌خلاقييانه‌يه، چونكه ئه‌و بانگه‌وازانه پشت به نرخاندنى سه‌روه‌ته بنيادييه‌كانى ته‌واوى كۆمه‌ڵانى خه‌ڵك، ده‌به‌ستن- له لايه‌ن ئه‌كته‌رگه‌لێكى جياجياى سياسييه‌وه ئاراسته كراون و زۆربه‌ى جاران به‌ش و بڕگه‌يه‌كى به‌رفره‌ترى ستراتيژيى سياسين، له برى ئه‌وه‌ى خه‌سڵه‌ت و ئه‌دگارێكى جه‌وهه‌ريى ئه‌كته‌ره سياسييه‌كان خۆيان بن. مسۆگه‌ر، هه‌ندێ ئه‌كته‌ر له‌وانه‌يه زێتر پشت به گوتارى پۆپۆليستى ببه‌ستن له هه‌ندێكى ديكه‌يان و، له ئه‌نجاميشدا ده‌كرێ ئه‌وانه به پۆپۆليست ناودێر بكرێن، به‌ڵام ئه‌م پۆلينكردنه ده‌بێ ئه‌نجامێكى وردى چاودێرى و سايه‌ديى ئه‌زموونگه‌رى بێ، نه‌ك پێناسه‌يه‌كى پێشوه‌خته‌ى چه‌مكگه‌رايى. ديماهييه‌كه‌ى، ئێمه سه‌يرى سياسه‌ته ئه‌خلاقييه‌كانى پۆپۆليزم ده‌كه‌ين وه‌كوو خه‌سڵه‌تێكى باوى زۆرينه‌ى- ئه‌گه‌ر هه‌موویش نه‌بن- ديموكراسێتييه هاوچه‌رخه‌كان كه جه‌ختكردنه‌وه له‌سه‌ر ميتۆدى به‌راوردكارى و مێژوويیى ئه‌م بابه‌ته‌ى لێ ده‌كه‌وێته‌وه.
ئه‌جێنداى پێشنياركراو بۆ لێتۆژينه‌وه له ئایينده‌دا ته‌كه‌ز له‌سه‌ر سێ ڕێچكه ده‌كا: ديراساتى بان نه‌ته‌وه‌يیى قه‌باره گه‌وره كه ميتۆده‌كانى شيكاريى ئۆتۆماتيكانه‌ى ده‌ق به‌كار بهێنن؛ لێكۆڵينه‌وه‌ى پۆپۆليزم له ئاستى تاكه وڵاتێكدا كه ئه‌و داتايانه به‌كار بهێنێ كه له ڕێگه‌ى تێبينى و چاودێرييه‌وه به‌ده‌ست دێن، وه‌كوو ئه‌و داتايانه‌ى كه به هۆى ئامرازه‌كانى ڕووماڵ و ڕاپرسييه‌وه به‌رهه‌م ده‌هێنرێن؛ ديراساتى ئه‌زموونگه‌رى كه لێكۆڵينه‌وه له ميكانيزمگه‌لێكى تايبه‌ت ده‌كه‌ن كه داخوا داخوازييه پۆپۆليسته‌كان چ ده‌نگێكيان له‌ناو ئه‌و كۆمه‌ڵانه‌دا هه‌يه كه بوونه‌ته ئامانجى پۆپۆليستان. له هه‌ر كوێ بكرێ، ئێمه گريمانه‌ى كاته‌كى پێشنيار ده‌كه‌ين تا ڕێنوێنیى كارى تۆژينه‌وه‌كان بكه‌ن له پاشه‌ڕۆژدا.
سه‌رده‌مێكى پۆپۆليستى؟
له‌م ساڵانه‌ى دواييدا، ئه‌كاديمييان و چاودێره لێزان و به‌ئاگاكان له ڕۆژنامه‌گه‌ريى گشتى و سياسه‌تدا- دووپاتى ده‌كه‌نه‌وه كه ئێمه له سه‌رده‌مێكى سياسيدا ده‌ژين كه ئه‌دگار و بيچمى "ڕۆحێكى پۆپۆليستى" (a populist Zeitgeist)ى پێوه‌يه [95]. سه‌ركه‌وتنه كاته‌كييه‌كانى پۆپۆليسته ڕاستڕه‌وه‌كان له ئه‌وروپادا، پۆپۆليزمى چه‌پڕه‌و له ئه‌مريكاى لاتين و تى پارتيى ئه‌مريكى له ڕاستيدا ئاماژه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى كه پۆپۆليزم له گوتارى هاوچه‌رخى سياسيدا باڵاده‌سته. ئيدى تا چ پله‌يه‌ك، ئه‌م قۆناغ و ده‌مه، جياوازه له نموونه‌كانى پێشووترى سياسه‌تگه‌لى پۆپۆليستى؟ وه‌ك ئه‌و لێكۆڵه‌رانه‌ى ڕوانگه‌يه‌كى longue durée په‌سند ده‌كه‌ن [ڕوانگه‌يه‌كى مێژوويى و گه‌ڕانه‌وه‌يه بۆ قووڵايیى ڕابردوو]، پێيان وايه سياسه‌تگه‌لى پۆپۆليستى ديارده‌يه‌كى نوێ نييه، ته‌نانه‌ت له ديموكراسێتييه خۆگرتووه‌كانى ئاراشدا [96] و، ئاماژه بۆ ئه‌وه ده‌كه‌ن كه هه‌ندێ داخوازى له‌باره‌ى پۆپۆليزمى هاوچه‌رخ له‌وانه‌يه جۆرێ له هه‌ڵپێچانى له‌و ديارده‌يه تێدا بێ. له‌وانه‌يه بكرێ داتا ديجيتاڵه‌كانى به‌رده‌ست و هاوه‌پێوه‌ند به تێكسته‌كان وه‌كوو: ئاخاوتنه‌كان، مانيفيستۆ، چاپه‌مه‌نييه‌كانى حزبان، سكاڵاكان و وتارى ڕۆژنامه‌كان و كۆڕبه‌نده‌كانى ئينته‌رنێت، به شێوازێكى سيسته‌ماتيك بخرێنه به‌رباس. به‌تايبه‌تى، به سايه‌ى ته‌كنيكه‌كانى شيكردنه‌وه‌ى ئۆتۆماتيكيى ده‌قه‌كان، پشكنينێكى به‌رفره‌ى ئه‌و ده‌قانه شياو بێ له پێناوى ئه‌وه‌ى داخۆ سه‌متێكى پۆزه‌تيڤى عه‌لمانى له گه‌ڵاڵه‌كردنى داخوازييه پۆپۆليسته‌كاندا هه‌يه يان نا.
گريمانه‌يه‌كى بالكێش و پڕبايه‌خ – ده‌كرێ تاقيیش بكرێته‌وه- ئه‌وه‌يه كه گۆڕان، ڕوون و ئاشكرايه به‌پێى كات و قۆناغ نه‌ك هه‌ر له پله‌ى به‌كارهێنان (يان به‌كارنه‌هێنان)ى ئيدعا و گوتارى پۆپۆليستى، به‌ڵكه نێوه‌ڕۆكه ئايديۆلۆژى و سنووره كه‌لتوورييه‌كانى گوتارانيش كه ئه‌وان له نێوان گرووپه كۆمه‌ڵايه‌تييه‌كانيشدا سازى ده‌كه‌ن، ده‌گۆڕێن. ئه‌مه يه‌كێكه له ئه‌رگيومێنته سه‌ره‌كييه‌كانى كازين له‌باره‌ى مێژووى سياسه‌تى پۆپۆليستى له ئه‌مريكا و، ده‌كرێ به شێوه‌يه‌كى سيسته‌ماتيك هه‌م له پێڤاژۆى ئه‌مريكى و هه‌م له ديموكراسێتييه‌كانى ديكه‌دا بخرێنه به‌رباس. بۆ نموونه، لێكۆڵينه‌وه‌كه‌ى [97] سياسه‌تى پۆپۆليستيى حزبه سياسييه‌كانى سلۆڤاكى شي ده‌كاته‌وه و پێی وايه له‌وه‌ته‌ى ئه‌و وڵاته به‌ره‌و ديموكراسى وه‌رچه‌رخاوه، هه‌موو ئاسته‌كانى بۆچوونه پۆپۆليسته‌كان تا ڕادده‌يه‌ك وه‌كوو خۆيان ماونه‌ته‌وه؛ به هه‌ر حاڵ، جۆره‌كانى تێهه‌ڵچوونه‌وه‌ى پۆپۆليستى و ناسنامه‌ى ئه‌و خه‌ڵكانه‌ى كه ئه‌و گوتاره پۆپۆليستانه به‌رجه‌سته‌يان ده‌كه‌ن، به شێوه‌يه‌كى سه‌ره‌كى و به‌رچاو گۆڕاون. به‌كارهێنانى تێهه‌ڵچوونه‌وه‌ى پۆپۆليستى له لايه‌ن حزبه‌كانه‌وه به شێوه‌يه‌كى سلبى، په‌يوه‌ندیى به ته‌مه‌نى حزبى و به‌شداريكردن له حكوومه‌ته‌دا هه‌يه، لێ چونكه سيسته‌مى حزبايه‌تى له سلۆڤاكيا، سيسته‌مێكى شل و خاو و ده‌ڵه‌مه‌يه، حزبى نوێ به شێوه‌يه‌كى ڕێكوپێك دێنه ناو بواره‌كه‌وه، ئاستى گشتيى پۆپۆليزم به شێوه‌يه‌كى ڕێژه‌يى وه‌كوو خۆيان ده‌مێننه‌وه.
له كاتێكدا دانه‌ران پشت به كۆدى داتا چلۆنايه‌تييه زاتييه‌كان ده‌به‌ستن و بارى پتر له‌سه‌ر شاره‌زايى و لێزانیى خۆيان ده‌رباره‌ى سياسه‌ته‌كانى سلۆڤاكيا ڕۆ نراون، به‌رده‌ستبوونى داتاى زۆر و ئامرازگه‌لێكى نوێى شيكردنه‌وه‌ى ئۆتۆماتيكيیانه‌ى ده‌قه‌كان، ده‌بێ ده‌رفه‌ت بۆ تاووتوێكردنێكى زۆر گشتيترى ئه‌م گريمانه‌يه بكه‌نه‌وه له چه‌ندين وڵاتى لێكجيا و كات و سه‌رده‌مى جيادا. [98]
په‌تاى پۆپۆليستى
ئه‌و ئه‌رگيومێنته‌ى به ده‌سته‌واژه‌ى zeitgeistى پۆپۆليستى گرێدراوه، ئه‌وه‌يه كه گوتارى پۆپۆليستى له كه‌وشه‌ن و سه‌رتخوبه‌كانه‌وه بۆ چه‌ق و دوڕ شه‌به‌نگى سياسى شۆڕ بووه‌ته‌وه. له ڕوانگه‌يه‌كى مێژووييیه‌وه، هه‌ندێ لێكۆڵه‌ر ده‌ڵێن كه له‌م ساڵانه‌ى دواييدا "گڵدانه‌وه‌ی ته‌ندروستى" (حجر صحي)ى تراديسيۆناڵ شكێنراوه، له‌وه‌ته‌ى سياسه‌توانه خواسايیيه‌كانيش زمانى پۆپۆليستييان په‌سند كردووه كه جاران ته‌نيا تايبه‌ت بووه به سياسه‌توانه سه‌ره‌ڕۆ‌كان (له پێڤاژۆى سياسه‌تگه‌لى ئه‌وروپيدا. [99]
ئه‌م ئيدعايه به‌سه‌ر لێتێگه‌يشتنى تيۆرييانه‌ى چه‌مكى پۆپۆليزميشدا جێبه‌جێ ده‌بێ: ئه‌گه‌ر پۆپۆليزم وه‌كوو زمانێكى ئه‌نتى- هێژموونى فام بكرێ كه له لايه‌ن ئه‌و سياسه‌توانانه‌وه به‌كار ده‌هێندرێ له ده‌ره‌وه‌ى داموده‌زگه‌كاندان [100] ئيدى په‌سندكردنى زمانى پۆپۆليستى له لايه‌ن سياسه‌تگه‌لى خواساييیه‌وه له‌وانه چه‌ند پرسيارێكى بالكێش كه پێوه‌ندييان به ڕه‌وايیى ئاشكرا و خويا و كارايیى سياسيى سياسه‌توانه پۆپۆليسته‌كانه‌وه هه‌يه له ده‌وڵه‌ته هاوچه‌رخه‌كاندا، بهێننه ئاراوه. لێكۆڵينه‌وه‌يه‌كى ئه‌م دوايیيه كه به شێوه‌يه‌كى سيسته‌ماتيك پرسى په‌تاى پۆپۆليستیى داوه‌ته به‌رباس، بریتييه له لێكۆڵينه‌وه‌كه‌ى سپانژى [101] كه ده‌بينێ حزبه خواساييیه‌كانى ئه‌وروپا ده‌يانه‌وێ هه‌ڵوێست و بۆچوونى حزبه پۆپۆليسته‌كان په‌سند بكه‌ن له‌باره‌ى پرسه‌كانى وه‌كوو كۆچبه‌رى يان به‌پێچه‌وانه‌وه پۆپۆليسته‌كان لاسايى حزبه‌كانى ديكه بكه‌نه‌وه [102]، له‌باره‌ى لادان و وه‌رچه‌رخان له ته‌كه‌زكردن له‌سه‌ر سياسه‌ته‌كانه‌وه بۆ ته‌كه‌زكردن له‌سه‌ر گوتاره‌كان، ڕودژين و ئه‌وانى ديكه [103] به‌راوردى نێوان مانيفيستۆى حزبه‌كان له پێنج وڵاتى ئه‌وروپى له‌گه‌ڵ حزبه پۆپۆليسته‌كانى (فه‌ڕه‌نسا، ئه‌ڵمانيا، ئيتاڵيا، هۆڵه‌ندا و بريتانيا) ده‌كه‌ن و هيچ به‌ڵگه‌يه‌ك نابيننه‌‌وه كه حزبه خواساييیه‌كان زمانێكى پۆپۆليستييان له نه‌وه‌ده‌كانى سه‌ده‌ى ڕابردوو و ده‌يه‌ى يه‌كه‌مى هه‌زاره‌ى دووه‌ميان په‌سند كردبێ.
بۆ ڕوونكردنه‌وه‌ى ئه‌مه، به هه‌ر حاڵ، شيكردنه‌وه‌كه گرێدراوه به مانيفيستۆى حزبه‌كانه‌وه كه زۆر له‌بار و گونجاوتره بۆ شرۆڤه‌ى هه‌ڵوێست و پێگه‌ى حزبه‌كان له شونهه‌ڵگرتنى گۆڕانكارى له خيتابه سياسييه ميللييه‌كاندا. له‌وما كارێكى به‌سووده كۆمه‌ڵه تێكستێكى سياسيى به‌رفره‌تر، به‌تايبه‌تى ئه‌و ده‌قانه‌ى كه ئاراسته‌ى ڕاى گشتى كراون، بدرێنه به‌رباس و لێكۆڵينه‌وه (وه‌كوو ئاخاوتن، ئاخاوتنى ڕۆژنامه‌وانى، نێوه‌ڕۆكى ميديا)، له پێناو به‌ده‌ستهێنانى تێگه‌يشتنێكى زۆر ته‌واو و پوخته‌ترى ئاراسته سه‌رده‌مييه‌كانى سياسه‌تگه‌لى پۆپۆليستى له چه‌ند نموونه‌يه‌كدا. له‌و بێهووده‌يیيه‌دا، بال [104] ئاماژه بۆ ئه‌وه ده‌كا كه زمانى پۆپۆليستى، كه له‌مێژه‌يه بووه‌ته به‌شێكى زه‌خيره‌ى گوتاربێژيى حزبه ڕاستڕه‌وه خواسايیيه‌كان له بريتانيا، به‌گوێره‌ى كات و قۆناغ گۆڕاوه وه‌ك وه‌ڵامدانه‌وه‌يه‌ك بۆ سێ فاكته‌رى سه‌ره‌كى: سه‌رهه‌ڵدانى پرسى كۆچبه‌رى له‌ناو ڕاى گشتيدا، ستايلى كه‌سايه‌تيى سه‌ركرده‌ى حزب، داخوا حزبه‌كه له‌ناو حكوومه‌تدايه يان له به‌ره‌ى ئۆپۆزيسيۆن. ديراسه‌كه ديارى ده‌كا كه ئيدعا و داخوازييه پۆپۆليسته‌كان هه‌رگيز به‌ته‌واوى تايبه‌ت نه‌بوون به داوێنه سياسييه‌كانه‌وه و، كه له‌وێ به‌ڵگه و شاهێدى كه‌م له‌باره‌ى ئاراسته‌يه‌كى عه‌لمانيى په‌تاى پۆپۆليستى له سه‌ڕه‌ڕۆييیه‌وه بۆ خواسايى و ميانڕه‌وه‌وه هه‌يه. به‌گشتيكردنى ئه‌م ئيدعايه، ده‌كرێ له وڵاتانى ديكه‌دا له‌باره‌ى پرسه‌كانى ديكه‌ى غه‌يره‌ز كۆچكردن و هه‌روا به پێوه‌ندى له‌گه‌ڵ حزبه چه‌پڕه‌وه خواسايیيه‌كانيشدا، بخرێنه به‌ر باس و لێكدانه‌وه. به‌تايبه‌تى، پێوه‌نديى نێوان ئيدعائاتى پۆپۆليستى و هه‌ڵوێستى حزبه سياسييه‌كان- چ له ئۆپۆزيسيۆن و چ له حكوومه‌تدا- شايانى سه‌رنجدانێكى تايبه‌تن، به‌و پێيه‌ى حزبه پۆپۆليسته‌كانى ئه‌وروپا به‌م دواييیه چوونه‌ته نێو هاوپه‌يمانێتييه حوكمڕانه‌كانه‌وه (هۆڵه‌ندا، نه‌مساو ئيتاڵيا و...). ئه‌مه ئه‌و پرسياره ڕاست ده‌كاته‌وه كه داخوا پۆپۆليسته‌كان ده‌كارن له‌سه‌ر گوتارى دژه-داموده‌زگه‌يیى خۆيان بمێننه‌وه، ئه‌گه‌ر بوونه به‌شێك له كاربگێڕى و داموده‌زگه‌كان يان ئه‌گه‌ر ئه‌وان سياسه‌تگه‌لێك پێڕه‌و بكه‌ن كه له‌گه‌ڵ ئيدعايه ئاشكرا و گشتييه‌كانياندا بێته‌وه. له‌وه‌یش زێتر، ئايا حزبه ئۆپۆزيسيۆنه‌كان له به‌رانبه‌ر هاوپه‌يمانێتييه حوكمڕانييه پۆپۆليسته‌كاندا ئه‌وانيش زمانى پۆپۆليستى په‌سند ده‌كه‌ن، ئه‌وه ژى ده‌بێته هۆى به‌رزبوونه‌وه‌ى "له‌وله‌ب"ى "ديموكراسيى پۆپۆليستى"؟
به قسه‌ى پاپاس [105] ديموكراسيگه‌لێكى وه‌سا جه‌مسه‌ربه‌ندیى تێدا دروست ده‌بێ، "سيسته‌مگه‌لێكى زۆر ناجێگيرن و ناكارن زۆر بژين." ئه‌گه‌ر وه‌ك پاپاس ئاماژه‌ى بۆ ده‌كا، ئه‌مه ئاراسته‌كه بێ كه تيايدا چه‌ند ده‌وڵه‌تێكى ئه‌وروپاى ڕۆژهه‌ڵات سه‌ركردايه‌تى ده‌كه‌ن (ڕۆمانيا و سلۆڤاكيا)، ئه‌وا تێگه‌يشتنێكى به‌هێزترى ميكانيزمه‌كانى پێ ده‌وێ. له پێڤاژۆى ئه‌مريكاى لاتيندا، پۆپۆليزم له‌مێژه نه‌ك هاوده‌م و ياراى ته‌نيا بزووتنه‌وه‌گه‌لى ئۆپۆزيسيۆن نه‌بووه، به‌ڵكه هاوده‌مى ئه‌و لايه‌نانه‌یش بووه كه له ده‌سه‌ڵاتدان، وه‌ك له نموونه‌ى "خوان پيرۆن يان هوگۆ چاڤيز"دا ده‌رده‌كه‌وێ. [106] له‌م كێسانه‌دا، كاريگه‌ريى پۆپۆليزم له‌سه‌ر كوالێتيى ديموكراسى، هێشتا گفتوگۆيان له‌باره‌وه ده‌كرێ. [107]
پێكهێنانى هاوپه‌يمانێتييه حزبييه‌كان و به‌رده‌وامبوونيان
له كاتێكدا زۆربه‌ى لێكۆڵينه‌وه‌كان له‌باره‌ى پرۆسه‌كانى لێكهه‌ڵاوێردن و ڕێزبه‌ندى، ته‌كه‌ز له‌سه‌ر ڕه‌فتارى ده‌نگدان ده‌كه‌ن، بوارێك بۆ به‌دواداچوونى ئه‌و شێوازانه‌یش هه‌يه كه سياسه‌تى پۆپۆليستى چ ڕۆڵێك له پێكهێنانى هاوپه‌يمانێتيى حزبايه‌تى و پاراستنياندا ده‌بينێ به هۆى كێشانى سنوورگه‌لێكى ئه‌خلاقى له نێوان گرووپه كۆمه‌ڵايه‌تييه‌كاندا. بيناى كه‌لتووريى هاوپه‌يمانێتييه كۆمه‌ڵايه‌تييه‌كان و دابه‌شبه‌ندييه نوێيه كۆمه‌ڵايه‌تييه‌كان له‌وانه‌يه كاريگه‌رييه‌كيان بۆ سه‌ر سياسه‌ته‌كانى هه‌ڵبژاردن و دوا به دوایش له‌سه‌ر ڕه‌فتارى ده‌نگدان هه‌بێ، جا چ ببێته هۆى گۆڕانى بارى ئاراـ يان ڕێگه‌خۆشكردن و په‌ره‌پێدانى گۆڕان له نموونه‌كانى ده‌نگدان و ڕێزبه‌نديى سياسيدا. بۆ نموونه، [108] باس له‌و ڕێگه و شێوازانه ده‌كه‌ن كه بێرلێسكۆنى له سياسه‌تى پۆپۆليستانه‌دا به‌كاری هێناون و هاوپه‌يمانێتييه كۆنه‌كانى پێ له ئيتاڵيادا گۆڕيون:
هاوپه‌يمانێتیى ناوه‌ڕاست- ڕاستڕه‌و هه‌وڵ ده‌دا، به دابه‌شبوونێكى ستوونى كه ده‌سته‌بژێران بخاته به‌رانبه‌ر "گه‌ل"ه‌وه، باز به‌سه‌ر دابه‌شبه‌نديى چه‌پ- ڕاستدا بدا. سه‌ركرده‌كانى ناوه‌ڕاست- ڕاستڕه‌و خۆيان وه‌كوو نوێنه‌رانى گه‌ل به‌رجه‌سته و نمايش ده‌كه‌ن له دژى ده‌سته‌بژێره گه‌نده‌ڵ و خۆبه‌شتزانه‌كان، هه‌رێ و به‌ڵێن ده‌ده‌ن كه به‌سه‌رياندا زاڵ ببن و جێگه‌يان بگرنه‌وه و ڕايان بماڵن. وێڕاى كه ئه‌و ده‌سته‌بژێره متمانه‌پێنه‌كراوانه له لايه‌ن FIه‌وه [ Forza Italia, Berlusconi’s party ] و LN [Lega Nord] شتێكى ديكه‌يان پێ ده‌گوترێ و به‌گشتى وه‌كوو ده‌سته‌بژێرى سياسى ناوزه‌د كراون. [109]
پرۆسه‌ى هاوشێوه له ديموكراسێتييه‌كانى ديكه‌یشدا به‌رچاو كه‌وتوون و تێبينى كراون كه سه‌ركرده‌ى حزبه‌كان، سياسه‌تگه‌لى پۆپۆليستى ده‌عه‌مه‌ل ده‌هێنن وه‌كوو يۆنان و هه‌نگاريا [110] له پێڤاژۆى ئه‌مريكادا، گوتارى پۆپۆليستى ته‌نيا يه‌كێكه له‌و حه‌مكه ميكانيزمانه‌ى كه بهه‌ڤڕا هاوپه‌يمانێتييه‌كى كۆنه‌پارێزى ئازايخوازان (ليبره‌تييه‌كان) و كۆنزه‌رڤاتيڤه كۆمه‌ڵايه‌تييه‌كان پێك ده‌هێنن... به هه‌ر حاڵ، لێكۆڵه‌ران هێشتا لێتێگه‌يشتنێكى خويايان نييه له‌باره‌ى ئه‌و هه‌لومه‌رجانه‌ى له سايه‌يدا بنيادى كه‌لتووريى هاوپه‌يمانێتيى نوێ ببنه شتێكى كرده‌نى و شياو و ئه‌و شێوازانه‌ى كه كاتيكۆرييه كه‌لتوورييه‌كانيان پێ ببێته بنياد و ستراكچه‌رى حزبايه‌تى.
يه‌كێ له‌و گريمانه به‌رئه‌زموونانه بريتييه له‌وه‌ى كه خيتابى پۆپۆليستى له قۆناغى لێكجودا و به‌گوێره‌ى ڕێزبه‌نديى سياسى ده‌گۆڕێ. جه‌ختكردنه‌وه له‌سه‌ر ئه‌و گرووپه له‌ئه‌خلاقبه‌ده‌رانه (جا چ ده‌سته‌بژێره‌كان خۆيان بن يان گرووپگه‌لێكى ديكه بن كه به‌ڕواڵه‌ت له لايه‌ن ده‌سته‌بژێره‌كانه‌وه پشتيوانيیان ده‌كرێ) له‌وانه‌يه به‌سوود بێ له پرۆسه‌ى بنياتنانى هاوپه‌يمانێتی وه‌كوو ئامرازێكى پێكه‌وه‌كۆكردنه‌وه‌ى گرووپگه‌لێك كه خودان به‌رژه‌وه‌ندیى لێكجيان، به‌ڵام ناحه‌ز و نه‌يارى هاوبه‌شى چه‌ند گرووپێكى تايبه‌تمه‌ندى ديكه‌ن، له كاتێكدا جه‌ختكردنه‌وه له‌سه‌ر هوندڕ-گرووپ (واته گه‌لى چاكه‌خواز) له‌وانه‌يه ڕۆڵێكى گه‌وره‌تر له‌سه‌ر به‌يه‌كه‌وه‌هێشتنه‌وه‌ى دۆسته سياسييه ناته‌باكان ببينێ له‌نێو هه‌مان ئيئتلافى سياسيدا له ڕێگه‌ى زه‌قكردنه‌وه و ده‌ستگرتن به ناوكۆييیه‌كى هاوبه‌شه‌وه. ئه‌گه‌ر مه‌سه‌له‌كه وا كه‌وته‌وه، ئه‌وا ئاماژه بۆ هه‌ندێ شێوه‌ى سياسه‌تگه‌لى پۆپۆليستى ده‌كرێ كه له هه‌ندێ چركه‌ساتى تايبه‌تدا گونجاو و له‌بارن، به‌ڵام له هه‌ندێ سات و كاتى تردا نا. ديراسه‌كردنى هۆكاره دايناميكه‌كانى وه‌رچه‌رخان به ئاراسته‌ى سياسه‌تگه‌لى پۆپۆليستى، ده‌كرێ زێتر تيشك بخه‌نه سه‌ر قۆناغبه‌ندیى "كاتى سياسى" [112] يان بۆ سه‌ر بنياتنانى هاوپه‌يمانێتى و پاراستنيان.
سياسه‌تگه‌لى پۆپۆليستى له‌سه‌ر ئاستى مايكرۆ
له‌وه‌ته‌ى پۆپۆليزم وه‌كوو ديارده‌يه‌كى سياسه‌تگه‌لى جه‌ماوه‌رى داده‌نرێ، زۆرتر له‌سه‌ر ئاستى ماكرۆ ديراسه كراوه و ته‌كه‌زيش خراوه‌ته سه‌ر سازدانى بزووتنه‌وه كۆمه‌ڵايه‌تييه‌كان و حزبه سياسييه‌كان و ئه‌نجامه به‌ده‌ستهاتووه‌كانى سياسه‌ت. به هه‌ر حاڵ، ده‌كرێ و ده‌شێ، ئه‌م ئاستى شيكردنه‌وه‌يه‌ى ماكرۆيه، به ته‌كه‌زكردنه سه‌ر ئاستى بنه‌ماكانى مايكرۆى سياسه‌تگه‌لى پۆپۆليستى ته‌واو بكرێ. له‌به‌ر چ هه‌ندێ كه‌س زۆرتر له هى ديكه سياسه‌تگه‌لى پۆپۆليستى كارى تێ ده‌كا؟
به‌بێ ئه‌وه‌ى پۆپۆليزم له ئه‌دگار و بچمێكى كه‌سايه‌تيدا بئاخنرێ و كورت بكرێته‌وه، ده‌كرێ ئه‌و پرسياره بكرێ كه داخوا مه‌يل و خوليا و خۆداگرتن به لاى هه‌ڵسه‌نگاندنێكى پۆزه‌تيڤانه‌ى په‌يامه پۆپۆليسته‌كان پێوه‌ندیى به هيچ فاكته‌رێكى ديكه‌ى په‌نهانى سايكۆلۆژيى كۆمه‌ڵايه‌تييه‌وه هه‌يه- ئه‌گه‌ر وه‌سا بێ، چۆن ده‌كرێ ئه‌و قاكته‌رانه بدۆزرێنه‌وه و به شێوه‌يه‌كى سيسته‌ماتيك بپێورێن؟ چ ئامرازێكى ميتۆدۆلۆژيى پێوه‌نددار به لێكۆڵينه‌وه‌ى وه‌سا هه‌يه و چۆن ده‌كرێ ئه‌و ئامرازانه بخرێنه چوارچێوه‌گه‌لێكى تيۆريى ئاستى ماكرۆوه بۆ سياسه‌تگه‌لێكى پۆپۆليستى؟ ئاراسته‌يه‌كى ڕێتێچوو، بريتیيه له شيكردنه‌وه‌ى داتاى ڕووماڵكراو. هاوكينز و ئه‌وانى ديكه ڕووماڵ بۆ پێوانى "هه‌ڵوێسته پۆپۆليسته‌كان، يان زۆر تايبه‌تيتر، هه‌ر نزيكى و سه‌روكار و خزماتييه‌ك له‌گه‌ڵ گوتارى پۆپۆليستيدا به‌كار ده‌هێنن." [113]
بؤ زانينى هه‌ر مه‌يل و خۆداگرتنێك به لاى پۆپۆليزم، هاوكينز و ئه‌وانى ديكه ده‌پرسن كه ئايا وه‌ڵامده‌ره‌وه [ئه‌و كه‌سه‌ى وه‌ڵامى پرسيارى ڕاپرسى ده‌داته‌وه] هاوڕايه يان نا له‌گه‌ڵ ده‌ربڕينى له‌م بابه‌تى: "سياسه‌ت له كۆتادا، ململانه‌يه له نێوان خێر و شه‌ڕدا" و "گه‌ل، نه‌ك سياسه‌توانان، ده‌بێ برياره سياسييه گرنگه‌كان بده‌ن." ئه‌گه‌ر سه‌يرى ئه‌و داتايانه‌ى له ڕێگه‌ى ڕاپرسييه‌وه له 2010دا له ئه‌مريكا كۆ كراونه‌ته‌وه بكرێ، ئه‌وان ده‌بينن كه كۆنزه‌رڤاتيڤه‌كان مه‌يلێكى به‌هێزى پۆپۆليستيیان هه‌يه له ليبراڵه‌كان، هه‌روا ئه‌وان له‌گه‌ڵ هه‌ڵويسته سياسييه توند و سه‌ڕه‌ڕۆكانيان زۆر پۆپۆليستترن له‌وانه‌ى كه هه‌ڵوێستى ميانڕه‌وانه‌يان هه‌يه. ته‌مه‌ن و جێنده‌ر وێده‌چێ ڕۆڵێكيان له پێشبينيكردنى خولياى پۆپۆليستانه‌دا نه‌بێ. ئه‌و ئه‌نجامانه چه‌ندين ئاراسته‌ى مژده‌به‌خش و به‌رئه‌زموون بۆ لێكۆڵينه‌وه له ئایينده‌دا دێننه گۆڕێ، به‌تايبه‌تى له‌باره‌ى ديزاينێكى به‌راوردكارى بۆ هه‌ڵوێسته پۆپۆليسته‌كان. سه‌ختيى ئه‌م ڕێچكه و ميتۆده، ئه‌وه‌يه كه ئه‌و كۆمه‌ڵه داتايه كه‌مه‌ى له ڕێگه‌ى ڕووپێو و ڕووماڵه‌وه هه‌ن- به‌تايبه‌تى ئه‌و داتايانه‌ى بان نه‌ته‌وه‌يين- چه‌ند پرسيارێكى ورد ده‌ورووژێنن بۆ هه‌ڵگرتنه‌وه و زانينى هه‌ست و نه‌ستى پۆپۆليستانه له‌سه‌ر ئاستى تاكه‌كه‌سدا. تا ئه‌و ده‌مه‌ى ئه‌و ڕووپێوانه ديزاين ده‌كرێن و جێبه‌جێ ده‌كرێن، لێكۆڵه‌رانى پۆپۆليزم ناچار ده‌بن له‌سه‌ر ئاستى داتاى مايكرۆدا پشت به سه‌رچاوه‌گه‌لێكى زۆر داهێنه‌رانه‌تر ببه‌ستن.
بوس و ئه‌وانى ديكه [114] ميتۆدێكى ئه‌لته‌رناتيڤ بۆ دانه‌به‌رباسى ميكانيزمه‌كانى ئاستى مايكرۆ ده‌خه‌نه ڕوو له ڕێگه‌ى به‌كارهێنانى ديزاينێكى ئه‌زموونگه‌رييه‌وه. ئه‌وان ته‌كه‌ز له‌سه‌ر كاريگه‌رى و شۆپى ستايل و گوتارى پۆپۆليستى له‌سه‌ر درككردن و تێگه‌يشتنى ڕه‌وايیى سياسه‌توانان ده‌كه‌ن و، كاريگه‌ريى زمان و ده‌مودووى پۆپۆليستى له‌سه‌ر ڕه‌وايیى ديار و خوياى دوو سه‌ركرده‌ى پۆپۆليستى له هۆڵه‌ندا به‌راورد ده‌كه‌ن: گيرت ويلدرز، سه‌رۆكى PVV (a populist right-wing party) و، ستيف بلۆك سه‌ركرده‌ىVVD (mainstream-right Liberal party) و، ده‌بينن كه شۆپ و كاريگه‌ريى گوتارى پۆپۆليستى له‌سه‌ر ڕه‌وايیى تێبينيكراو، مه‌رجداره به سيما و ئه‌دگاره‌كانى ئاستى تاكه‌كه‌س: به لاى ئه‌وانه‌وه كه پله‌يه‌كى نزمى خوێندن و ئاستێكى سياسيى له‌خوارێيان هه‌يه، ستايلى پۆپۆليستى كاريگه‌رييه‌كى پۆزه‌تيڤى هه‌يه له‌سه‌ر ڕه‌وايیى هزركراو. به به‌كارهێنانى ديزانێكى ئه‌زموونگه‌رى، بوس و ئه‌وانى ديكه شيكردنه‌وه‌ى ميكانيزمه‌كانى ئاستى مايكرۆ و سياسه‌تگه‌لى پۆپۆليستیيان به‌ره‌وپێشه‌وه بردووه. به هه‌ر حاڵ، لێكۆڵينه‌وه‌ى ئه‌وانه زێتر ته‌كه‌ز ده‌كه‌نه سه‌ر جياوازييه‌كانى نێوان حزبه ڕاستڕه‌وه خواسايیيه‌كان و حزبه پۆپۆليسته ڕاستڕه‌وه‌كانى ديكه له برى ئه‌وه‌ى كه زۆر گشتيتر به دواى نزيكى و سه‌روكارى په‌يامگه‌لى پۆپۆليستى به‌گشتى بكه‌ون. ئه‌م ديزاينه ڕوانگه‌يه‌كى به‌راوردكارانه‌ى تێدا نييه كه له‌وانه‌يه ڕێگه به به‌گشتيكردنى ئه‌نجامه‌كان بدات، جا چ به‌گوێره‌ى هێڵه ئايديۆلۆژييه دابه‌شكه‌ره‌كان بێ، يان به‌گوێره‌ى وڵاتان و به‌پێى قۆناغ و كات بێ.
ده‌ره‌نجام
له سۆنگه‌ى ئه‌وه‌ى كه وێده‌چێ پۆپۆليزم له دیموكراسێتييه‌كانى هاوچه‌رخدا هه‌ڵنه‌قرچێ و نابوود نه‌بێ، ئه‌م ديارده‌ى پۆپۆليزمه به لايه‌نى زۆره‌وه سه‌رنج و زه‌ينى لێكۆڵه‌ران بۆ خۆى ڕابكێشێ و چاودێران له چه‌ندين ساڵى دادێ، بخاته سه‌ر بارى لێكۆڵينه‌وه‌ى زێترى ئه‌م بابه‌ته. له كاتێكدا كه ژماره و جۆراوجۆريى ئه‌و ديراساتانه‌ى له‌باره‌ى ئه‌م بابه‌ته‌وه ده‌كرێن، له زيادبووندايه، نه‌مازه زۆريش گرنگه كه لێكۆڵه‌ران تا بۆيان بكرێ و لوێ، ورد و خويا بن له پێناسه‌كردنى پۆپۆليزمدا. ئه‌م خاڵه هه‌ر له‌به‌ر به‌كارخستنى له‌بار و گونجاوى ئه‌م ديارده‌يه گرنگ نييه، به‌ڵكى هه‌روا مه‌رجێكى پێشوه‌خته‌ى پێويستيشه بۆ ديبه‌تێكى بنياتنه‌رانه كه بتوانێ ده‌ره‌نجامه‌كانى كێس و سه‌رده‌مه‌كان پێكه‌وه كۆ و پوخته بكاته‌وه. له ڕاستيدا، ئێمه وه‌كوو هه‌نگاوێكى دواتر واى ده‌بينين و- قۆناغێكى پڕبه‌رهه‌متر ده‌بێ- له پێشكه‌وتنى لێكۆڵينه‌وه‌ى پۆپۆليزمدا.
له‌مێژه، لێكۆڵه‌ران كار له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته ده‌كه‌ن و ته‌كه‌زێكى زۆر چڕيشيان له‌سه‌ر هه‌ندێ نموونه‌ى تايبه‌تى سياسه‌تى پۆپۆليستى كردووه، به ئاقارى گشتاندنێكى زۆر به‌رفره و پشتڕاستنه‌كراوه‌ى سيما و ئه‌دگاره گشتييه‌كانى پۆپۆليزم. ته‌نيا به‌م دوايیيانه، ئه‌م ديارده‌يه زۆر ده‌وڵه‌مه‌ندتر له جاران تيۆريزه كراوه له‌سه‌ر بنه‌ماى كۆمه‌ڵێ ديراساتى تايبه‌ت به‌م يان به‌و حاڵه‌ت. ئه‌م ميتۆده به‌راوردكارييه وای كردووه كه شياو بێ، بۆ نموونه، قامك له‌سه‌ر سه‌ركردايه‌تييه‌كى كاريزمايى، يان سياسه‌تگه‌لێكى زێره‌وانيى ئابووريى دابندرێ كه مه‌رج نييه له هه‌موو نموونه‌كاندا دووباره ببنه‌وه. ئه‌نجاميش ئه‌وه بووه كه تێگه‌يشتنێكى زۆر وردتر له‌باره‌ى ئه‌دگاره ناوه‌ندييه‌كانى پۆپۆليزم به‌ده‌سته‌وه بێ كه له نموونه جياوازه‌كان و سه‌رده‌مى جيا و ئايديۆلۆژيیه سياسييه‌كاندا خۆيان بنوێننه‌وه و دووباره ببنه‌وه.
له‌م پێداچوونه‌وه‌يه‌دا، ئێمه هه‌وڵمان داوه چه‌ند ئه‌دگار و خه‌سڵه‌تێكى پۆپۆليزم به هۆى ڕووماڵى سێ ميتۆد و ڕێچكه‌ى باڵاده‌ست و ديار بۆ لێكۆڵينه‌وه‌ى پۆپۆليزم، بژمێرين: پۆپۆليزم وه‌كوو ئايديۆلۆژييه‌كى ناوه‌ڕاست- ته‌نك، وه‌كوو فۆرمێكى گوتارى سياسى، وه‌كوو ستراتيژييه‌كى سياسى. وێڕاى ناته‌باييیه جه‌وهه‌رييه‌كانى نێوان ئه‌و سێ كامپه تيۆرييه، ئێمه باوه‌ڕێكى به‌هێزمان هه‌يه كه ده‌كرێ سێ ئه‌جێندا يه‌ك به‌دواى يه‌كه‌كه‌يان، زۆرتر بدرێنه به‌رباس و لێكۆڵينه‌وه له ڕێگه‌ى ديراسه‌يه‌كى زۆر مكومترى جياوازى و هه‌مه‌جۆريى سياسه‌تگه‌لى پۆپۆليستى. به هۆى به‌كارهێنانى سه‌رچاوه‌گه‌لێكى لێكجياى داتا و ميتۆد- جا جۆرايه‌تى بن يان چه‌ندايه‌تى- ديراسه‌كانى ئایينده ده‌بێ هه‌وڵ بده‌ن لێتێگه‌يشتنێكى باشتر به‌ده‌ست بهێنن كه چۆن و كه‌ى كاتيكۆرييه دووانييه‌كانى مانييانه كاكڵه‌ى ئيدعاسازيى پۆپۆليستى پێك دێن كه له لايه‌ن ئه‌كته‌ره سياسييه‌كانه‌وه ده‌خرێنه ڕوو.
ئه‌م هێنانه‌گۆڕێيه‌ى مه‌ودايه‌كى پان و به‌رين بۆ پرسيارگه‌لێكى تايبه‌ت به لێتۆژينه‌وه وه‌كوو: چ گرووپێك ده‌خرێته ناو كاتيگۆرى گه‌لى چاكه‌خواز و چ ده‌سته‌بژێرێك (و گرووپه هاوڕێ و ياوه‌ره‌كانى) وه‌كوو گرووپێكى گومانلێكراو له بارى مۆراڵييه‌وه، تۆڕ ده‌درێته ده‌ره‌وه و به چاوێكى سووك سه‌ير ده‌كرێ؟ ئه‌م پرۆسه‌ى لێكهه‌ڵاوێركردنه و جياكردنه‌وه‌يه، چۆن له سۆنگه‌ى به‌ستێنێكى به‌رفره‌ترى سياسييه‌وه، ئه‌نجام ده‌درێ (هه‌ڵويستى ئه‌كته‌ره پۆپۆليسته‌كان له بوار و ئاقارى سياسيدا، به‌هێزبوونى ڕێژه‌يیى ئيئتلافه سياسييه‌كان، توانا و شنگى ئه‌كته‌ره خواسايیيه‌كان له به‌كارهێنانى زمان و ده‌مودووێكى پۆپۆليستى)؟ چۆن پۆپۆليزم و ستراتيژيیه‌كانى سازدان له‌ناو حزبان و له‌ناو وڵاتاندا بڵاو ده‌بنه‌وه و جێگه‌ى خۆيان ده‌كه‌نه‌وه؟ چۆن ئه‌و هه‌وراز و نشێوه لێك ده‌درێته‌وه كه هه‌ندێ شێوه‌ى تايبه‌تيى پۆپۆليزم له چوارچێوه‌ى چه‌ند وڵاتێكى تايبه‌تدا به‌خۆوه‌يان ده‌بينن و- له‌وانه‌يه له‌ناو ديموكراسێتييه‌كاندا به‌گشتى؟ له ساى چ هه‌لومه‌رجێكدا سه‌يرى بانگه‌شه‌ى پۆپۆليستى وه‌ك داخوازيى متمانه‌پێكراو يان نا ده‌كرێ، له لايه‌ن ئه‌و جه‌ماوه‌ره‌ى كه گوتارى پۆپۆليستانه‌ى ئاراسته ده‌كرێ و له ئه‌نجامدا ڕه‌فتارى سياسى تا چه‌ند شۆپ و كاريگه‌ریى به‌سه‌ره‌وه ده‌بێ؟ ديماهييه‌كه‌ى، له چ هه‌لومه‌رجێكى ئاستى تاكه‌كه‌س و پێڤاژۆييدا، ئه‌گه‌رى ئه‌وه زێده ده‌بێ كه داخوازييه پۆپۆليسته‌كان له لايه‌ن بازنه‌كانى هه‌ڵبژاردنه‌وه ده‌نگدانه‌وه‌يان ببێ و سازدانێكى سياسيى سه‌ركه‌وتووانه‌يان لێ بكه‌وێته‌وه؟
له وه‌ڵامدانه‌وه‌ى ئه‌و پرسيارانه‌دا، لێكۆڵه‌ران كارێكى چاك ده‌كه‌ن، ئه‌گه‌ر به‌راوردێكى سيسته‌ماتيك له نێوان شوێنه‌كان و كات و سه‌رده‌مه‌كان و دابه‌شبه‌ندييه ئايديۆلۆژييه‌كان بكه‌ن. ته‌نيا له ڕێگه‌ى كارێكى به‌راوردكاريى وه‌ساوه، لێكۆڵه‌ران ده‌كارن تێڕوانينێكى ورد له‌باره‌ى سيما و ئه‌دگاره گشتييه‌كانى پۆپۆليزم گه‌ڵاڵه بكه‌ن- واته خه‌سڵه‌ته‌كانى پۆپۆليزمێك كه بووه‌ته سيمايه‌كى گرنگى واقعى سياسى له ديموكراسێتييه هاوچه‌رخه‌كاندا.
سەرچاوە:
86- Kazin, Michal. 1995. The Populist Persuasion: An American History. Ithaca: Cornell University Press.
87- Kazin, Michal. 1995. The Populist Persuasion: An American History. Ithaca: Cornell University Press, p.16.
88- Sawer, M., & LAYCOCK, D. (2009). ‘Down with Elites and Up with Inequality: Market Populism in Australia and Canada’. Commonwealth & Comparative Politics, Vol. 47(2), pp. 133–150.
89- Rosenthal, Lawrence and Christine Trost (eds.). 2012. Steep: The Precipitous Rise of the Tea Party. Berkeley: University of California Press.
90- Postel, Charles. 2007. The Populist Vision. Oxford: Oxford University Press, p. 27.
91- Lowndes, Joseph E. 2008. From the New Deal to the New Right. New Haven: Yale University Press.
92- Raadt, Jasper de, David Hollanders, André Krouwel. ‘Varieties of Populism: An Analysis of the Programmatic Character of Six European Parties’, Working Papers Political Science, No. 2004/04, Vrije University, Amsterdam.
93- Raadt, Jasper de, David Hollanders, André Krouwel. ‘Varieties of Populism: An Analysis of the Programmatic Character of Six European Parties’, Working Papers Political Science, No. 2004/04, Vrije University, Amsterdam, p. 54.
94- Jansen, Robert S. (2011). ‘Populist Mobilization: A New Theoretical Approach to Populism’. Sociological Theory, 29(2), pp. 75–96.
95- Mudde, Cas. 2004. ‘The Populist Zeitgeist’, Government and Opposition, Vol. 39 (4), pp. 542–563.
96- Goodliffe, Gabriel. 2012. The Resurgence of the Radical Right in France. Cambridge: Cambridge University Press. See also: Kazin, Michal. 1995. The Populist Persuasion: An American History. Ithaca: Cornell University Press.
97- Deegan Krause, Kevin and Tim Haughton. 2009. Toward a more useful conceptualization of populism: Types and degrees of populist appeals in the case of Slovakia. Politics & Policy, Vol. 37(4), pp. 821–841.
98- Pauwels, Teun. 2011. ‘Measuring Populism: A Quantitative Text Analysis of Party Literature in Belgium’, Journal of Elections, Public Opinion and Parties. Vol. 21 (1), pp. 97–119. And see: Rooduijn, M, Sarah L de Lange, and Wouter van der Brug. 2012. “A populist Zeitgeist? Programmatic contagion by populist parties in Western Europe.” Party Politics.
99- Berezin, Mabel. 2013. "The Normalization of the Right in Post-Security Europe", in: Armin Schaefer and Wolfgang Streeck (eds.), Schaefer, Armin and Wolfgang Streeck. eds. 2013. Politics in an Age of Austerity.Cambridge: Polity Press. And see: Rosenthal, Lawrence and Christine Trost (eds.). 2012. Steep: The Precipitous Rise of the Tea Party. Berkeley: University of California Press.
100- Laclau, Ernesto. 2005. On Populist Reason. London: Verso. Barr, Robert R. 2009. ‘Populists, Outsiders and Anti-Establishment Politics’, Party Politics, Vol. 15 (1), pp. 29–48.
101- Van Spanje, Joost. 2010. ‘Contagious Parties: Anti-Immigration Parties and their Impact on Other Parties Immigration Stances in Contemporary Western Europe’. Party Politics Vol. 16 (5), pp. 563–586.
102- Van Spanje, Joost and van der Brug Wouter. 2009. ‘Being Intolerant of the Intolerant: The Exclusion of Western European Anti-Immigration Parties and its Consequences for Party Choice’. Acta Politica, Vol. 44, pp. 353–384.
103- Rooduijn, M, Sarah L de Lange, and Wouter van der Brug. 2012. “A populist Zeitgeist? Programmatic contagion by populist parties in Western Europe.” Party Politics.
104- Bale, Tim. 2013. ‘More and More Restrictive—But Not Always Populist: Explaining Variation in the British Conservative Party's Stance on Immigration and Asylum’. Journal of Contemporary European Studies, Vol. 21 (1), pp. 25–37.
105- Pappas, Takis S. 2013. ‘Populist Democracies: Post – Authoritarian Greece and Post-Communist Hungary’, Opposition and Government.
106- Hawkins, Kirk A. 2010. Venezuela’s Chavismo and Populism in Comparative Perspective. Cambridge: Cambridge University Press.
107- Levitsky, Steven and James Loxton. 2012. Populism and competitive authoritarianism: the case of Fujimori’s Peru. In: Mudde, Cas and Cristóbal Rovira Kaltwasser (eds.). Populism in Europe and the Americas. Cambridge: Cambridge University Press. Mudde, Cas and Cristóbal Rovira Kaltwasser (eds.). 2012. Populism in Europe and the Americas. Cambridge: Cambridge University Press.
108- Fella, Stefano and Ruzza, Carlo. 2013. ‘Populism and the Fall of the Centre-Right in Italy: The End of the Berlusconi Model or a New Beginning?’, Journal of Contemporary European Studies, Vol. 21(1), pp. 38–52, p. 40.
109- For more on right--‐wing populism in Italy, see Ruzza and Stefano (2009)
110- Pappas, Takis S. 2013. ‘Populist Democracies: Post – Authoritarian Greece and Post-Communist Hungary’, Opposition and Government.
111- Skocpol, Theda and Williamson, Vanessa. 2012. The Tea Party and the Remaking of Republican Conservatism. Oxford: Oxford University Press.
112- Skowronek, Stephen. 2008. Presidential Leadership in Political Time. Lawrence: Kansas University Press.
113- Skocpol, Theda and Williamson, Vanessa. 2012. The Tea Party and the Remaking of Republican Conservatism. Oxford: Oxford University Press, p 1-2.
114- Bos, Linda, Wouter van der Brug and Claes H de Vreese. 2013. ‘An Experimental Test of The Impact of Style And Rhetoric on The Perception Of Right-Wing Populist and Mainstream Party Leaders’, Acta Politica, Vol. 48 (2), pp. 192-208.