 |
وەرگێڕان و ئامادەکردنی: ئاسۆ کەریم
[ئه‌م لێكۆلێنه‌وه‌يه باس له سێ حزبى سياسيى پۆپۆليستى له ئه‌وروپا ده‌كا كه دووانيان چه‌پ و يه‌كێكيشيان نه چه‌په و نه ڕاست. ئه‌م سێ حزبه، ته‌مه‌نى حزبايه‌تييان زۆر نييه، به‌ڵام هه‌ر زوو گه‌شه‌يان كرد و بنكه‌يه‌كى به‌رچاوى ده‌نگده‌رانيان هه‌يه و توانيیان سيسته‌مى حزبايه‌تى له وڵاته‌كانياندا بگۆڕن. له‌م لێكۆڵينه‌وه‌يه‌دا به پشتبه‌ستن به داتا و زانيارى، له ده‌نگده‌رانى ئه‌و حزبانه كۆڵراوه‌ته‌وه و له‌به‌ر چ ده‌نگيان زۆر بووه‌و، چ چين و توێژێكى كۆمه‌ڵ زێتر ده‌نگيان بۆ داناون.
ئه‌م لێكۆڵينه‌وه‌يه تا چه‌ند به كه‌ڵكى ئێمه دێ؟ يه‌كيان به بڕواى خۆم ئه‌و ميتۆدى شيكردنه‌وه‌يه‌يه كه لێكۆڵه‌ر به‌كارى هێناوه. دووه‌ميان چ هۆكارێك يان كاره‌كته‌رێك كاريگه‌ريى بۆ سه‌ر بنكه‌ى ده‌نگده‌رانى ئه‌م يان ئه‌و حزب هه‌بووه كه ده‌نگ به حزبێكى دياريكراو بده‌ن له دوو هه‌ڵبژاردنى يه‌ك به دواى يه‌كدا، ئايا ئه‌و هۆكارانه به تێپه‌ڕبوونى كات گۆڕانيان به‌سه‌ردا دێ. له كوردستاندا له 1992وه تا 2018 پێنج هه‌ڵبژاردنى گشتى بۆ په‌رله‌مانى كوردستان كراوه و له 2005يشه‌وه تا 12ى 5ى 2018، چوار هه‌ڵبژاردنى گشتى بۆ په‌رله‌مانى عێراق كراوه. ده‌كرێ به هه‌مان ميتۆدى پێڕه‌وكراوى ئه‌م لێكۆڵينه‌وه‌يه، له‌و هۆكار و كاره‌كته‌رانه ورد بينه‌وه كه كاريگه‌رييان له‌سه‌ر ده‌نگده‌ران داناوه ده‌نگ بۆ ئه‌م يان ئه‌و حزب بده‌ن و ئاراسته‌كانى ئایينده ديارى بكه‌ين- ئاسۆ.]
***
نها پۆپۆليزم له هه‌موو جێيه‌كه. پۆپۆليزم وه‌كوو ديارده‌يه‌ك له چه‌ند ده‌يه‌ى ڕابردوودا ڕاديكاڵانه ديمه‌نى سياسيى ئه‌وروپیى گۆڕيوه، لێ ماركه و مۆرێكيشه به هه‌ر شتێ نراوه، كه باوه‌ڕ وابێ بارى ئاراى پێ ده‌گۆڕدرێ. وه‌كوو ديارده‌يه‌ك، پۆپۆليزم به فۆرمى جياواز خۆى نيشان ده‌دا كه ناشێ و ناكرێ هه‌موويان بخرێنه نێو پێناسه‌يه‌كى يه‌كگرتووى توندوتۆڵه‌وه. له‌م ساڵانه‌ى چوويدا، به هه‌ر حاڵ، لێكۆڵه‌ران هاوڕان كه پۆپۆليزم پێناسه‌يه‌كى يه‌كگرتووى نييه. پۆپۆليزم وه‌كوو ئه‌و ئايديۆلۆژييانه نييه كه تان و زاتيان وه‌به‌ر پرۆسه‌ى ديموكراتيزه‌كردن له ئه‌وروپا ناوه. جيا له‌و ئايديۆلۆژييانه، پۆپۆليزم جيهانبينييه‌كى توندتۆڵى تۆكمه‌یش نييه كه ئالته‌رناتيڤگه‌لێكى سياسى سه‌رچاوه‌ى لێ هه‌ڵبگرن، له بيركردنه‌وه و مه‌نتيقێكى ده‌سته‌بژێرانه‌وه بۆ سيسته‌مێكى باوه‌ڕى جه‌ماوه‌رى؛ با ئه‌و سيسته‌مه ڕێكوپێك و ته‌بایش نه‌بێ. پۆپۆليزم به "ئايديۆلۆژييه‌كى ته‌وه‌ر-ته‌نك" ده‌چێ (Mudde 2004) يان "نيشان و هێمايه‌كى بۆشه" (Laclau 2005) كه توخم و ڕه‌گه‌زه بنچينه‌ييیه‌كانى ئه‌و ئايديۆلۆژييه بريتين له: بانگه‌وازى به‌رده‌وام بۆ گه‌لێكى سفت و توندوتۆڵى هاوچه‌شن و دژايه‌تيكردنێكى ڕاديكاڵانه‌ى هه‌ر ده‌سته‌بژێرێك (Worsley 1969; Mény and Surel 2002).
به‌گوێره‌ى پۆپۆليزم كه داخۆ چ شتێ "گه‌ل" پێك ده‌هێنێ و، چ ڕه‌هه‌ندێكى ده‌سته‌بژێر ڕه‌خنه و لۆمه‌ى له‌سه‌ره، ده‌كرێ ئه‌گه‌ر و پێشنيارى سياسيى لێكجياى لێ بكه‌وێته‌وه و هه‌ڵبهێنجرێ. هه‌ندێ بزووتنه‌وه و حزب و سه‌ركرده‌ى پۆپۆليستى، له‌وانه‌يه زێتر له‌وه نيگه‌ران و په‌ست بن كه نه‌شياون له ديموكراسيگه‌لى هاوده‌مدا، يان له سايه‌ى هێژموون و باڵاده‌ستيى نيوليبراڵيزمدا، له‌ناو [داموده‌زگه ده‌ستوورييه‌كاندا – ئاسۆ] نوێنه‌رايه‌تييان هه‌بێ، له‌وما ئيدعا نه‌ريتئاساكانى چه‌پڕه‌وان ده‌جوونه‌وه. ئه‌كته‌رى ديكه‌ى پۆپۆليست هه‌ن، له‌وانه‌يه زێتر مه‌يليان به لاى هۆشداريدان و ئاگاداركردنه‌وه‌دا بێ له هاتنى به‌لێشاوى كۆچبه‌ران كه به ئاكامێكى جيهانگيرييه‌كى ده‌زانن كه ده‌سته‌بژێره كۆسمۆپۆليته‌كان هه‌ڕمێنيان بۆ په‌يدا كردووه و په‌ره‌يان پێ داوه. له هه‌ندێ بارى تردا هه‌ر ئه‌و ئه‌كته‌ره پۆپۆليستانه، وێده‌چێ له نيگه‌رانى له جۆرى يه‌كه‌مه‌وه باز بده‌ن بۆ جۆرى دووه‌ميان. به‌كورتى، سه‌ركرده پۆپۆليسته‌كان له‌وانه‌يه هه‌ڵوێستگه‌لێك ده‌رببڕن يان پلاتفۆرمگه‌لێكى سياسیى ته‌واو لێكجيا، يان ناجێگير به‌پێى كات ده‌رببڕن. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا، دوو خه‌سڵه‌ت و سيماى هاوشێوه كه گوتارێكى تايبه‌تيى دژه-داموده‌زگه، يان ستايلێكى سياسى كه سه‌ركرده‌ى ئه‌و حزب و بزاڤانه له‌وانه‌يه له‌ساى هه‌لومه‌رجێكى دياريكراودا په‌سندى بكه‌ن، لێكجيا ده‌كه‌نه‌وه. (Panizza 2005; Barr 2009; Kriesi and Pappas 2015).
زۆربه‌ى ديراساته‌كان له‌باره‌ى پۆپۆليزمه‌وه ته‌كه‌زيان له‌سه‌ر ئه‌و حزب و سه‌ركردانه بووه (Gidron and Bonikowski 2013) كه سه‌ر به بنه‌ماڵه‌ى حزبى ڕاستهاژۆى ڕاديكاڵن. سه‌رباريش، ژماره‌يه‌كى ته‌واو ديراساتيش هه‌ن كه پرۆفايلى كۆمه‌ڵايه‌تى و بۆچوونى ئه‌و كه‌سانه‌ى ده‌نگ به حزبه پۆپۆليسته‌كان ده‌ده‌ن، يان ده‌نگيان پێ داون، له‌گه‌ڵ يه‌كتردا به‌راورد ده‌كه‌ن.
Norris 2005; Mudde 2007; Hawkins, Riding, and Mudde 2012; Ackerman, Mudde, and Zaslove 2014.
به‌پێچه‌وانه‌وه، ديراساتێكى كه‌م هه‌ن كه پرۆفايلى ئه‌و كه‌سانه‌ى ده‌نگيان به‌و حزبانه داوه پێك به‌راورد كردووه، يان پرۆفايلى ئه‌و كه‌سانه‌ى به لاى ئه‌و حزبانه‌دا كه‌وتوون كه بانگه‌وازى پۆپۆليستانه‌يان به‌كار هێناوه، به‌ڵام به شێوه‌يه‌كى خويا، ناكرێ بخرێنه ناو بنه‌ماڵه‌ى حزبه ڕاستهاژۆيه ڕاديكاڵه‌كانه‌وه. بزووتنه‌وه‌ى پێنج ئه‌ستێره [ئيتاڵيا] و پۆديمۆس [ئیسپانيا] و سيريزا [يۆنان]، ده‌كرێ به سێ نموونه‌ى ئه‌م جۆره حزبانه دابندرێن كه ناكرێ پێيان بگوترێ ڕاستڕۆ. له‌م لێكۆڵينه‌وه‌يه‌دا، ئه‌و پرسياره سه‌ره‌كييه‌ى كه ده‌بێ لێى بكۆڵدرێته‌وه و بدرێته به‌ر باس كه داخوا سيريزا (SYR)، پۆديمۆس (POD) و FSM خه‌سڵه‌تگه‌لێكى هاوبه‌شيان هه‌یه كه بخرێنه ناو هه‌مان بنه‌ماڵه‌ى سياسييه‌وه، يان هه‌ر يه‌كه‌يان پرۆفايل و باكگراوندى لێكجياى خۆى هه‌يه كه مۆڵه‌ت به يه‌كێ ناده‌ن ئيدعايه‌كى له‌م بابه‌ته بكا و بڵێ ئه‌و سێ حزبه، سێ نموونه‌ى يه‌ك ديارده‌ى سياسيين؛ واته پۆپۆليستێكى چه‌پهاژۆى ڕاديكاڵ. له ڕێگه‌ى پرسيارێكى ديكه‌وه كه پێوه‌ندیى به‌و فاكته‌رانه‌وه هه‌يه به‌شدارى له په‌ره‌پێدانى تواناى كێبه‌ركێى ئه‌و حزبانه‌دا ده‌كه‌ن له هه‌ڵبژاردنێكى تايبه‌تدا؛ ئايا ئه‌و فاكته‌رانه له هه‌ر سێ وڵاتدا، گرنگیى وه‌كيه‌كيان هه‌يه؟ ئێمه ده‌مانه‌وێ وه‌ڵامى ئه‌و پرسيارانه بده‌ينه‌وه له ڕێگه‌ى هه‌ڵگێڕ و وه‌رگێڕى ديراسه‌تگه‌لێكى نابه‌راوردكارانه كه له‌باره‌ى ده‌نگده‌رانى هه‌ر سێ حزبى ناوبراوه‌وه كراون و، لێوه‌كۆڵينى وێژه‌وارێكى گه‌وره‌ترى حزبه ڕاستهاژۆيه ڕاديكاڵه‌كانه‌وه. هه‌روا ئێمه سوود له شرۆڤه‌ى ئه‌و داتايانه وه‌رده‌گرين كه له ڕێگه‌ى ڕاپرسييه‌وه به بۆنه‌ى هه‌ڵبژاردنه نيشتمانييه‌كانه‌وه له‌و سێ وڵاته‌دا كراون (ئيتاڵيا 2013، يۆنان كانوونى دووه‌مى 2015، ئیسپانيا كانوونى يه‌كه‌مى 2015 و هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى ئه‌وروپى له 2014دا). [1]
لێره پێڕا، هه‌وه‌ڵ جار ئێمه ئه‌داى ئه‌و سێ حزبه له هه‌ڵبژاردنه‌كانى ماوه‌ى 6 ساڵدا و كاريگه‌رييه‌كانيان له‌سه‌ر سيسته‌مه حزبییه‌كانی ئه‌و سێ وڵاته نيشان ده‌ده‌ين. پاشان ديارى ده‌كه‌ين كه ده‌نگده‌رانى يۆنانى، ئيتاڵى و ئیسپانيى ئه‌و سێ حزبه له كوێى شه‌به‌نگى "چه‌پ- ڕاست"دان. پاش ئه‌وه پرۆفايلى ئايديۆلۆژى و بۆچوونى ده‌نگده‌رانى ئه‌و سێ حزبه باس ده‌كه‌ين. ديماهييه‌كه‌ى، ئێمه هۆكاره دياريكه‌ره كۆمه‌ڵايه‌تى و بۆچوونه‌كان شرۆڤه ده‌كه‌ين كه وايان كردووه ده‌نگده‌ران ببنه ده‌نگده‌رى مسۆگه‌رى ئه‌و حزبانه، يان به لانى كه‌مه‌وه له هه‌ڵبژاردنه‌كانى 2014ى په‌رله‌مانى ئه‌وروپيدا ده‌نگيان بۆ بده‌ن.
مێژووێكى كورتى هه‌ڵبژاردن
بزووتنه‌وه‌ى پێنج ئه‌ستێره‌ى ئيتاڵى و "پۆديمۆس"ى ئیسپانى و "هاوپه‌يمانێتيى چه‌پى ڕاديكاڵ (سيريزا)"ى يۆنانى، پێشينه‌ى لێكجياى پێش له هه‌ڵبژاردنيان هه‌يه، به‌ڵام هه‌موويان گه‌شه‌يه‌كى دراماتيكيى ئه‌وتۆى هه‌ڵبژاردنيان كردووه كه سيسته‌مگه‌لى نه‌ريتاساى حزبييان له وڵاته‌كانياندا گۆڕيوه. سيريزا وه‌كوو هاوپه‌يمانێتييه‌كى چه‌ند حزبێكى گچكه‌ى چه‌پى ڕاديكاڵى يۆنانى هاتووه‌ته دامه‌زراندن [له 2004دا- ئاسۆ]. ئه‌كته‌رى سه‌ره‌كى له‌نێو ئه‌و حزبانه‌دا "هاوپه‌يمانێتيى بزووتنه‌وه‌گه‌لى چه‌پ و ژينگه - Synaspismos" بوون. (Nikolakakis 2016) وه‌كوو له خشته‌ى ژماره 1دا دۆكيومێنت كراوه، سيريزا [له هه‌ڵبژاردنه په‌رله‌مانييه‌كانى 2004 و 2007 و 2009دا- ئاسۆ] هێزێكى سياسيى په‌راوێزكه‌وتوو بووه، ڕێژه‌ى ده‌نگه‌كانى له نێوان 3- %5دا بووه، له هه‌ڵبژاردنى گشتيى ئايارى 2012دا قه‌ڵه‌مبازێكى سياسيى داوه و نزيكه‌ى %17ى ده‌نگه‌كانى هێناوه [2]. له‌مه به‌دواوه سيريزا بووه‌ته دووه‌مين هێزى سياسى له هه‌ڵبژاردنه‌كانى يۆناندا. پاش 40 ساڵ له حكوومه‌تگه‌لى تاك-حزبى، هيچ حزبێ نه‌يتوانى به‌ته‌نيا زۆرينه‌ى په‌رله‌مانى پێك بهێنێ، نه حزبى ديموكراسيى نوێ (ND)، نه حزبى سۆسياليستيى پان-هيلينى يۆنان (پاسۆك)، كه دوو حزبى مێژوويیى ديموكراسيى يۆنانين. له‌وما پێويست بوو جاڕى هه‌ڵبژاردنێكى گشتيى ديكه له حوزه‌يرانى 2012دا بدرێ. له ههڵبژاردنهكهى حوزه‌يراندا، سيريزا سه‌ركه‌وتنێكى باشترى به‌ده‌ست هێنا و توانیى پشتيوانيى %26.9ى ده‌نگده‌رانى يۆنان بۆ خۆى مسۆگه‌ر بكا. پشتى ئه‌و هه‌ڵبژاردنه، حكوومه‌تێكى ئيئتلافى له ND و پاسۆك و "چه‌پى ديموكرات- Dimar" پێك هات. ئه‌م حكوومه‌ته بنكه‌فره‌وانه بۆ ماوه‌ى سێ ساڵان مايه‌وه و دوو هه‌ڵبژاردن له‌و ماوه‌يه‌دا به‌ڕێوه چوون- هه‌ڵبژاردنه خۆجێيه‌كانى ئايارى 2014 و هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى ئه‌وروپى له هه‌مان ساڵدا. ديمار (Dimar) تا نيسانى 2013 له‌ناو ئه‌و حكوومه‌ته ئيئتلافييه‌دا مايه‌وه. له هه‌ڵبژاردنه‌كانى 2014دا، سيريزا ئه‌دائێكى زۆر باشى نواند. له هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى ئه‌وروپيیشدا به هێنانى %26.6ى ده‌نگه‌كان ئه‌دائێكى زۆر باشترى له‌چاو هه‌ڵبژاردنه ناوچه‌ييیه‌كاندا (%18) نواند و بووه حزبى يه‌كه‌مى يۆنان. (Teperoglou, Tsatsanis, and Nicolacouplos 2015.) ديماهى له هه‌ڵبژاردنه په‌رله‌مانييه‌كه‌ى كانوونى دووه‌م و ئه‌يلوولى 2015دا، سيريزا ديسان ده‌نگێكى زۆرترى هێنا (%36) و، بۆ يه‌كه‌مين جار له مێژووى خۆيدا توانیى ببێته ئه‌كته‌رێكى پێشه‌نگى حكوومه‌تى نوێ به پێكهێنانى هاوپه‌يمانێتييه‌ك له‌گه‌ڵ حزبى "يۆنانى سه‌ربه‌خۆ- ANEL"دا كه حزبێكى بچووكى ڕاستهاوێژى پۆپۆليستييه. [له هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانيى 2015دا، سيريزا توانیى %36.3ى ده‌نگه‌كان بباته‌وه و له كۆى 300 ئه‌ندامى په‌رله‌ماندا، ببێته خاوه‌نى 149 كورسى- ئاسۆ].
پاشخانى پۆديمۆس (PODEMOS)ى ئیسپانى له‌وه‌ى سيريزا جودايه. پۆديمۆس چوار مانگ پێش هه‌ڵبژاردنه‌كانى په‌رله‌مانى ئه‌وروپى، له كانوونى دووه‌مى 2014دا دروست بووه. به قسه‌ى ڕاميرۆ و گومه‌ز (2016)، ده‌كرێ وه‌كوو هه‌ماهه‌نگييه‌كى ئه‌و بزووتنه‌وه ڕه‌سه‌نه خۆجێيانه چاوى لێ بكرێ كه له 2011دا هاتبوونه ئاراوه. له هه‌ڵبژاردنه‌كانى په‌رله‌مانى ئه‌وروپيدا، ئه‌و حزبه %8ى ده‌نگه ڕاسته‌كانى هێنا و، بووه چواره‌مين هێزى سياسى له ئیسپانيادا (Cordero (and Montero 2015). له هه‌ڵبژاردنه په‌رله‌مانييه‌كه‌ى ساڵى پاشتردا، ئه‌و حزبه بگره سێ قات ده‌نگه‌كانى خۆى زێده كرد و بووه %21 و، به‌مه‌یش سيسته‌مى له‌مێژينه‌ى دووحزبيى له ئیسپانيا تێك شكاند (Orriols and Cordero 2016). به‌گوێره‌ى ئه‌نجامه‌كانى هه‌ڵبژاردن، نه PP (حزبى گه‌ل) و نه PSOE (حزبى سۆسياليستى كرێكارانى ئیسپانى) نه‌يانتوانى زۆرينه‌يه‌ك له په‌رله‌ماندا پێك بهێنن. له‌وما پێويست بوو جاڕى گه‌ڕێكى ديكه‌ى هه‌ڵبژاردن له حوزه‌يرانى 2016دا بدرێ كه پۆديمۆس %21ى ده‌نگه ڕاسته‌كانى خۆى هێنايه‌وه. كاتێ كه ئێمه ئه‌م ڕاپۆرته ده‌نووسينه‌وه، ده‌رفه‌ت بۆ گه‌ڕێكى ديكه‌ى هه‌ڵبژاردن له كانوونى دووه‌مدا زۆره.
هه‌رچى بزووتنه‌وه‌ى پێنج ئه‌ستێره‌يه (FSM) له ئيتاڵيا ئه‌وا [له ئۆكتۆبه‌رى 2009- ئاسۆ] له چه‌ند گرووپێكى خۆجێى مه‌ده‌نيى ناڕێكوپێك و ئه‌و ليسته شاره‌وانييانه هاتووه‌ته ئاراوه كه هه‌ڵمه‌ته‌كانى جۆزيپى گريلۆ (Beppe Grillo)ى ئه‌كته‌رى كۆميدى زاتى وه‌به‌ر نابوون. ئه‌و ئه‌كته‌ره، بووه ڕه‌خنه‌گرێكى به‌ئاووتاوى خه‌وشه‌كانى سيسته‌مى دارايى و گه‌نده‌ڵيى به‌ربڵاوى سياسه‌تكاران، هه‌روا به هۆى گيانرۆبرتۆ كازاليگيۆ (Gianroberto Casaleggio)یشه‌وه كه ڕاوێژكارێكى بوارى ICTيه و له ڕێگه‌ى ئينته‌رنێته‌وه بووه مژده‌هێنێكى ديموكراسى (Corbetta and Gualmini 2013; Biorcio and Natale 2013). له هه‌ڵبژاردنه خۆجێيه‌كانى 2010دا، بزووتنه‌وه‌ى پێنج ئه‌ستێره له 5 ناوچه‌دا كه‌وته كێبه‌ركێ و له هه‌ندێكياندا پاڵێوراوه‌كانى برديانه‌وه. هه‌وه‌ڵين خاڵى وه‌رچه‌رخان بۆ FSM هه‌ڵبژاردنه ناوچه‌يیيه‌كانى سيسيلى (صه‌قليه) بوو له ئۆكتۆبه‌رى 2012 و هه‌ڵبژاردنه‌كانى شاره‌وانى بوو له هه‌مان ساڵدا. له سيسيلى ئه‌و بزووتنه‌وه‌يه ڕێژه‌يه‌كى به‌رچاوى وه‌ده‌ست هێنا؛ %15ى ده‌نگه ڕاسته‌كان و پاڵێوراوه‌كه‌یشى بۆ سه‌رۆكى شاره‌وانى %18ى ده‌نگه‌كانى به‌ده‌ست هێنا. له هه‌ڵبژاردنه‌كانى شاره‌وانيدا، هه‌ندێ پاڵێوراوى FSM وه‌كوو سه‌رۆكشاره‌وانیى چه‌ند شارێكى گرنگ هه‌ڵبژێردران. ديماهييه‌كه‌ى، له هه‌ڵبژاردنه په‌رله‌مانييه‌كه‌ى شوباتى 2013دا، حزبه‌كه‌ى گريلۆ %25.6ى ده‌نگه‌كانى بۆ خۆى چنيیه‌وه. له سۆنگه‌ى ئه‌م ئه‌نجامه‌وه هاتنه‌سه‌ركارى هه‌ر حكوومه‌تێك، مه‌گه‌ر هاوپه‌يمانێتييه‌كى ماوه‌كورت دروست ببێ، كارێكى نه‌شياو ده‌بێ، له‌وما هه‌ر دوو حزبى ديموكراتى (PD) و حزبى PDL (خه‌ڵك بۆ ئازادى) ناچار بوون پشتيوانى له هه‌مان حكوومه‌ت بكه‌ن. به‌پێچه‌وانه‌ى چاوه‌ڕوانييه‌كان، له ههڵبژاردنهكهى په‌رله‌مانى ئه‌وروپادا [2014]، بزووتنه‌وه‌ى FSM نه‌يتوانى ئه‌و ڕێژه، يان ئه‌و ئاسته‌ى پشتيوانى بپارێزێ كه پێشتر لێى ده‌كرا. حزبى PD - ئه‌ويش به سايه‌ى جۆرێك له مانگى هه‌نگوينيى سه‌رۆكايه‌تيى نوێى وه‌زيران، سه‌رۆكايه‌تیى ڕه‌نزى (Renzi) – توانیى كۆسپ بۆ هاتنه‌ناوه‌وه‌ى FSM بۆ ناو سيسته‌مى سياسيى ئيتاڵى دروست بكا (Segatti, Poletti, and Vezzoni 2015).
وێڕاى هه‌ڵكشان و داكشان له پشتيوانيى ده‌نگده‌ران له‌و سێ حزبه، خاڵى يه‌كلاكه‌ره‌وه و گرنگ ئه‌وه‌يه كه له چه‌ند ساڵێكى كه‌مدا، سيريزا و پۆديمۆس و FSM توانيیان په‌كى شێوه‌ى پێشترى سيسته‌مى حزبايه‌تیى وڵاته‌كانيان بخه‌ن و به‌قووڵى ديناميكييه‌كانى نێوان حزبه‌كان بگۆڕن. ئاستى هه‌ڵكشان و داكشان له چه‌ند هه‌ڵبژاردنێكى كه‌مدا، قه‌باره‌ى ئه‌و گۆڕانه نيشان ده‌دا كه له ڕه‌فتارى ده‌نگده‌راندا ڕووی داوه. [3] به‌رزترين ئاست له يۆنان (%33) بووه له هه‌ڵبژاردنه گشتييه‌كه‌ى ئايارى 2012دا، له ئیسپانيا (%35) بووه له ههڵبژاردنهكهى كانوونى يه‌كه‌مى 2015دا و له هه‌ڵبژاردنه گشتييه‌كه‌ى شوباتى 2013ى ئيتاڵيایشدا (%37) بووه. له ئیسپانيا، هاتنى پۆديمۆس بۆ ناو په‌رله‌مان هاوكات بووه له‌گه‌ڵ زێده‌بوونێكى زۆرى ژماره‌يه‌ك حزب، چ له‌سه‌ر ئاستى هه‌ڵبژاردن و چ له‌سه‌ر ئاستى په‌رله‌مانيدا و كۆى ده‌نگه‌كانى هه‌ر دوو حزبى PD و PSOE له %73ه‌وه له 2011دا، كه‌م بووه‌وه بۆ %51 له 2015دا. ئه‌مه‌یش كۆتايیى به كێبه‌ركێى سيسته‌مى دووحزبى هێنا كه بۆ ماوه‌ى نزيكه‌ى 40 ساڵ خه‌سڵه‌تێكى سه‌ره‌كیى ژيانى سياسيى ئیسپانيا بووه. له يۆنان، پاش هه‌ڵبژاردنه گشتييه‌كه‌ى ئايارى 2012، كۆى ده‌نگه‌كانى هه‌ر دوو حزب، ND و پاسۆك، گه‌يشته نزمترين ئاست (%35)، كه‌چى پێشتر %73 بوون، له كاتێكدا ژماره‌ى حزبه كارا و ڕاپه‌ڕه‌كان به شێوه‌يه‌كى به‌رچاو زێده بوو. بۆ ماوه‌ى سێ ساڵان، هه‌ر دوو حزبى ڕكابه‌رى يه‌كتر، ND و پاسۆك ناچار بوون ته‌ڤلى هاوپه‌يمانێتييه‌كى گه‌وره ببن. له ئيتاڵيایشدا پاش هه‌ڵبژاردنه نايه‌كلاكه‌ره‌وه‌كه‌ى 2013، كۆى ئيندێكسه‌كانى هه‌ر دوو حزبى سه‌ره‌كى (PD و PDL) %51 بوو، كه‌چى له 2008دا %74 بوون. ژماره‌ى حزبه كاراكان به شێوه‌يه‌كى به‌رچاو زێده نه‌بوون، چونكه به‌ڕاستى و له بنه‌ڕه‌تدا ژماره‌يان زۆر بوو. لێ كێبه‌ركێى حزبايه‌تى له نموونه‌يه‌كى دووحزبييه‌وه، گۆڕا بۆ كێبه‌ركێيه‌كى ناڕێكوپێك و ناجێگيرى سێحزبى.
خشته‌ى (1)
ئه‌نجامه‌كانى هه‌ڵبژاردن/ سيريزا/ يۆنان
|
ساڵ/ جۆرى هه‌ڵبژاردن |
ئه‌نجام |
|
2004 (گشتى) |
%3 |
|
2007 (گشتى) |
%5 |
|
2009 (گشتى) |
%5 |
|
2009 (ئه‌وروپى) |
%5 |
|
2010 (هه‌رێمايه‌تى) |
%5 |
|
ئايارى 2012 (گشتى) |
%17 |
|
حوزه‌يرانى 2012 (گشتى) |
%27 |
|
2014 (هه‌رێمايه‌تى) |
%18 |
|
2014 (ئه‌وروپى) |
%27 |
|
كانوونى دووه‌مى 2015 (گشتى) |
%36 |
|
ئه‌يلوولى 2015 (گشتى) |
%36 |
ئه‌نجامه‌كانى هه‌ڵبژاردن/ پۆديمۆس/ ئیسپانيا
|
ساڵ/ جۆرى هه‌ڵبژاردن |
ئه‌نجام |
|
2014 (ئه‌وروپى) |
%8 |
|
2015 (گشتى) |
%21 |
|
2016 (گشتى) |
%21 |
ئه‌نجامه‌كانى هه‌ڵبژاردن/ بزووتنه‌وه‌ى پێنج ئه‌ستێره/ ئيتاڵيا
|
ساڵ/ جۆرى هه‌ڵبژاردن |
ئه‌نجام |
|
2010 (هه‌رێمايه‌تى) |
%2 |
|
2011 (هه‌رێمايه‌تى له مۆليزى) |
%6 |
|
2012 (هه‌رێمايه‌تى له سيسيلى) |
%18 |
|
2013 (گشتى) |
%26 |
|
2013 (هه‌رێمايه‌تى) |
%15 |
|
2014 (هه‌رێمايه‌تى) |
%16 |
|
2014 (ئه‌وروپى) |
%21 |
|
2015 (هه‌رێمايه‌تى) |
%16 |
ئايا بزووتنه‌وه‌ى پێنج ئه‌ستێره (FSM) ، پۆديمۆس (POD) و سيريزا (SYR) حزبگه‌لێكى چه‌پڕۆن؟
سێ ته‌كنيكى سه‌ره‌كى هه‌ن كه له ڕێگه‌يانه‌وه ده‌كرێ مه‌زه‌نده‌ى هه‌ڵوێست و پێگه‌ى حزبانيان له فه‌زاى سياسيدا پێ بكرێ: شيكردنه‌وه‌ى ناوه‌ڕۆكى مانيفيستۆى حزب (Laver 2001)؛ ڕاپرسييه‌ك له‌نێو خه‌ڵكدا بكرێ و له وه‌ڵامده‌ره‌وه بپرسرێ كه داخوا حزبه‌كان و خۆى له كوێى هيڵى چه‌پ- ڕاست داده‌نێ (Thomassen, Noury, and Voeten 2004)؛ ڕاپرسييه‌ك له‌ناو شاره‌زا و كارناساندا بكرێ و هه‌مان پرسياريان لێ بكرێ (Ray 1999).
هه‌رچه‌ند ئه‌م ڕێوشوێنانه به‌و داتايانه‌ى وه‌ده‌ست هاتوون ناچن، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا ئه‌و ته‌كنيكانه هاوكات له ڕێگه‌ى وردبوونه‌وه، مه‌زه‌نده‌گه‌لێكى به‌رفره‌مان له‌باره‌ى پێگه‌ى ئه‌و سێ حزبه‌وه پێ ده‌ده‌ن، يه‌كه‌م: ده‌نگده‌ران به‌گشتى چۆن له‌و حزبانه [مه‌به‌ست سيريزا و پۆديمۆس و بزووتنه‌وه‌ى پێنج ئه‌ستێره‌يه] ده‌گه‌ن له‌سه‌ر هێڵى چه‌پ- ڕاست به به‌راورد به حزبه‌كانى ديكه و؛ پاشان ده‌نگده‌رانى ئه‌و سێ حزبانه خۆيان له كوێى ئه‌و هێڵه داده‌نێن. له هه‌ر دوو باردا، ئه‌و داتايانه له ديراسه‌تگه‌لى هه‌ر سێ بنكه‌ى ده‌نگده‌رانى نيشتمانى (Greece, 2015, Italy, 2013 and Spain, 2015) و له ديراسه‌ى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى ئه‌وروپى (EES 2014) ده‌ست كه‌وتوون [4].
شێوه‌ى 1:
پێگه‌ى حزبه‌كان به‌گوێره‌ى درك و تێگه‌يشتنى ده‌نگده‌ران له هه‌ر سێ وڵاتى (يۆنان، ئیسپانيا، ئيتاڵيا)دا
شێوه‌ى (1) نيشانى ده‌دا كه ده‌نگده‌رانى يۆنانى و ئیسپانى و ئيتاڵى چۆن حزبه پێوه‌ندداره‌كانى خۆيان له‌سه‌ر هێڵى چه‌پ- ڕاستدا ڕێز كردووه و داناوه. ئه‌و شكڵه دوو په‌يامى سه‌ره‌كيمان پێ ده‌دا: يه‌كه‌ميان ئه‌و حزبانه‌ى كه پێيان ده‌گوترێ پۆپۆليست، هه‌مان پێگه‌يان نييه. دووه‌م ئه‌وه‌يه له دوو هه‌ڵبژاردندا هه‌مان پێگه و جێگه و ڕێگه‌ى خۆيان نه‌پاراستووه.
له هه‌ڵبژاردنى گشتيى نيشتمانيى دێسه‌مبه‌رى 2015دا، پۆديمۆس (POD) (له ئیسپانيا) وه‌كوو حزبێكى نزيك له جه‌مسه‌رى چه‌پ و له ده‌سته‌چه‌پى Izquierda Unida (IU)دايه و تێكڕاى پله‌كه‌ى تۆزێ كه‌متره له 2، واته له نێوان سفر (ئه‌وپه‌ڕى چه‌پ و توندڕۆ) و پله‌ى دوو و 10دا كه ئه‌وپه‌ڕى ڕاستهاژۆى توندڕه‌وه. له 2014دا (له هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى ئه‌وروپيدا) به هه‌ر حاڵ، پۆديمۆس كه‌متر له‌چاو ئه‌وه‌ى پێشوو، وه‌كوو حزبێكى چه‌پڕۆ چاوى لێ كراوه [كه‌وتۆته ده‌سته‌ڕاستى IUوه].
سيريزا (SYR)ى يؤنانیيش له‌سه‌ر هێڵى چه‌پ- ڕاست، به‌ڕوونى كه‌وتۆته به‌رى چه‌پى ڕاديكاڵه‌وه و تێكڕاى پله‌كه‌ى كه‌مێ له 3 زۆرتره و [له ده‌سته‌ڕاستى KKE]يه‌وه‌يه. له هه‌ر دوو هه‌ڵبژاردنه‌كه‌دا (نيشتمانى و ئه‌وروپييه‌كه) پێگه‌كه‌ى گۆڕانێكى وه‌ساى به‌سه‌ردا نه‌هاتووه كه جێگه‌ى باسكردن بێ.
به‌پێچه‌وانه‌وه، ده‌نگده‌ران له ئيتاڵيا بزووتنه‌وه‌ى پێنج ئه‌ستێره (FSM)يان له ناوچه‌ى ناوه‌ڕاست-چه‌پدا داناوه (تێكڕايه‌كه‌ى يه‌كسانه به 4) [ئاخر سفر ئه‌وپه‌ڕى چه‌په، 5 ناوه‌ڕاسته و 10 ئه‌وپه‌ڕى ڕاسته- ئاسۆ]؛ به‌ڵام له هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى ئه‌وروپيدا زێتر له ناوه‌ڕاست نزيك بووه‌ته‌وه. ئه‌نجامى ئه‌و يه‌كه‌مين ڕاهێنانه ئه‌وه‌يه كه، ده‌نگده‌ران، ئه‌و سێ حزبه به يه‌ك چاو سه‌ير ناكه‌ن وه‌كوو ئه‌وه‌ى سه‌ر به هه‌مان بنه‌ماڵه‌ى چه‌پهاژۆى ڕاديكاڵ بن. ڕايه‌ڵه‌يه‌كى زۆر نزيك له نێوان سيريزا و پۆديمۆسدا هه‌يه، به‌ڵام كه‌لێن و درزێك له نێوان ئه‌و دووانه و بزووتنه‌وه‌ى پێنج ئه‌ستێره‌دا هه‌يه. هه‌رچه‌نده، سيريزا و پۆديمۆسيش دوو براى جمكانه‌ى يه‌كتر نين. هه‌روا ئه‌و شكڵه وێنه‌يه‌كى به‌رفره‌مان نيشان ده‌دا كه چۆن به بوونى ئه‌و سێ حزبه، سيسته‌مى حزبايه‌تيى ئه‌و وڵاتانه هاتووه‌ته گۆڕين. يه‌كه‌م، له لێوه‌كۆڵينى مه‌وداى نێواى دوو هێزى هه‌ره توندڕۆ له‌سه‌ر هێڵى چه‌پ- ڕاستدا، خويايه كه ئه‌و مه‌ودايه له يۆنان [ده‌وروبه‌رى 8-ه] به‌رينتره تا ئه‌وه‌ى له ئیسپانيا دا هه‌يه [مه‌ودايه‌كه له نێوان چه‌پ و ڕاستدا، ده‌وروبه‌رى 7-ه] و ته‌نانه‌ت له ئيتاڵيایش [ئه‌و مه‌ودايه ده‌وروبه‌رى 6-ه] زۆرتره. له‌وه‌یش پتر، هاتنه‌ناوه‌وه‌ى سيريزا له يۆنان بووه‌ته مايه‌ى زێتر جه‌مسه‌ربه‌ندى له سيسته‌مى سياسيدا، چونكه پێگه‌ى سيريزا جياوازه له‌و پێگه‌يه‌ى كه پاسۆك له ڕابردوودا هه‌يبووه. هه‌مان دايناميك ده‌كرێ له ئیسپانيایشدا ببينرێ. بنكه‌ى ده‌نگده‌رانى پۆديمۆس به شێوه‌يه‌كى به‌رچاو مه‌وداى ئايديۆلۆژیى له نێوان دوو حزبه هه‌ره گه‌وره‌كه‌دا زێتر كردووه. له ئيتاڵيادا، پێچه‌وانه‌ى ئه‌وه له ماوه‌ى دوو هه‌ڵبژاردندا ڕووی دا. له هه‌ڵبژاردنى 2013دا، بزووتنه‌وه‌ى پێنج ئه‌ستێره به‌گوێره‌ى تێگه‌يشتنى ده‌نگده‌ران له خاڵى (4)دايه و PD له خاڵى (2)دا گيرساوه‌ته‌وه (هه‌مان پێگه‌ى پۆديمۆس له 2015دا). ساڵى پاشتر، ده‌نگده‌ران چاو له حزبى ديموكراتى به ڕابه‌ریى ماتيۆ ڕه‌نزى ده‌كا كه پێگه‌كه‌ى 1 خاڵ به ئاراسته‌ى ڕاستدا بزووتووه و جێگه‌ى خۆى گواستۆته‌وه. به هه‌مان شێوه، به‌ڵام به ئه‌ندازه‌يه‌كى كه‌متر FSM جێگه‌ى خۆى به‌رداوه و بووه به 4.5 له‌سه‌ر هێڵى چه‌پ- ڕاستدا. به‌كورتى و به‌گشتى، سيريزا و پۆديمۆس له‌وانه‌يه به‌شدارييان له جه‌مسه‌ربه‌نديى سيسته‌مى حزبايه‌تى له‌سه‌ر هێڵى چه‌پ- ڕاستدا كردبێ. له برى ئه‌وه، به‌پێچه‌وانه‌ى بۆچوونى گشتى، هاتنه‌ناوه‌وه‌ى FSM له‌وانه‌يه له‌سه‌ر هه‌مان هێڵ به‌شداریى له جه‌مسه‌ربه‌نديى سيسته‌مى حزبايه‌تى كردبێ.
ئه‌و پرسياره‌ى كه چه‌ند ده‌نگده‌ر له‌و سێ وڵاته‌دا، ڕايه‌ڵه و هێڵى چه‌پ- ڕاست به‌كار ده‌هێنن بۆ دانانى حزبه‌كان له فه‌زاى سياسى و، ئه‌وان به چ مانايه‌ك ئه‌و حزبانه له‌سه‌ر ئه‌و ڕايه‌ڵه و هێڵه داده‌نين. به نسبه‌ت پرسيارى يه‌كه‌مه‌وه، ده‌بێ تێبينیى ئه‌وه بكرێ كه له يۆنان ته‌نيا %11 نه‌يانتوانيوه يان ڕه‌تيان كردۆته‌وه به لانى كه‌مه‌وه يه‌ك حزب له‌سه‌ر ڕه‌هه‌ند و هێڵى چه‌پ- ڕاستدا دابنێن له كانوونى دووه‌مى 2015دا و ته‌نيا %5 نه‌شياون سيريزا له‌سه‌ر هه‌مان ڕه‌هه‌ند دابنێن. له ئیسپانيا (له هه‌ڵبژاردنى 2015دا)، %27 نه‌شياون به لايه‌نى كه‌مه‌وه يه‌ك حزب له‌سه‌ر ئه‌و هێڵه جێ بكه‌نه‌وه و ته‌نيا %19يان ڕايان گه‌ياندووه كه ناتوانن يان ڕه‌تيان كردۆته‌وه پۆديمۆس له‌سه‌ر هه‌مان ڕايه‌ڵه‌ى چه‌پ- ڕاست دابنێن. له ئيتاڵيا (هه‌ڵبژاردنى 2013)، %41ى ده‌نگده‌ران نه‌يانزانيوه يان ڕه‌تيان كردۆته‌وه به لانى كه‌مه‌وه يه‌ك حزب له‌سه‌ر ئه‌و ڕايه‌ڵه ئايديۆلۆژييه دابنێن و %36 هه‌مان شتيان بۆ بزووتنه‌وه‌ى پێنج ئه‌ستێره كردووه. ئه‌و ڕێژانه له ههڵبژاردنهكهى 2014ى په‌رله‌مانى ئه‌وروپيدا زێده ده‌بن. به‌ڵگه‌يه‌كى زێتر ئه‌وه‌يه كه ڕايه‌ڵه‌ى چه‌پ- ڕاست هێشتا گرنگه؛ له‌و هه‌ڵبژاردنه نيشتمانييانه‌ى باسيان لێ كراوه ته‌نيا كه‌مينه‌يه‌كى ده‌نگده‌رانى هه‌ر سێ حزبه‌كه نه‌شياون پێگه‌ى خۆيان له‌سه‌ر ڕايه‌ڵه‌ى چه‌پ- ڕاستدا ديارى بكه‌ن (%2ى ده‌نگده‌رانى سيريزا له ههڵبژاردنهكهى دێسه‌مبه‌رى 2015دا، %6ى ده‌نگده‌رانى پۆديمۆس له ههڵبژاردنهكهى دێسه‌مبه‌رى 2015دا و %19ى ده‌نگده‌رانى FSM له ههڵبژاردنهكهى شوباتى 2013دا). به‌پێچه‌وانه‌ى ڕاى باو، چه‌پ و ڕاست، هه‌ر چ مانايه‌كيان هه‌بێ، تا هه‌نووكه‌یش ئامرازێكى زيهنيى كارايه كه ده‌نگده‌ران بۆ دانانى حزبه‌كان يان خۆيان له فه‌زاى سياسيدا به‌كارى ده‌هێنن.
خشته‌ى 2:
ده‌نگده‌رانى هه‌ر سێ حزب، خۆيان و حزبه‌كانيان له‌سه‌ر ڕايه‌ڵه‌ى چه‌پ- ڕاست داناوه (به‌تێكڕايى) [سفر ئه‌وپه‌ڕى چه‌پ، 5 ناوه‌ڕاست، 10 ئه‌وپه‌ڕى ڕاست]
|
پێنج ئه‌ستێره‌ى ئيتاڵى |
پۆديمۆسى ئیسپانى |
حزبى سيريزاى يۆنانى |
|
|||
|
ده‌نگده‌ر |
حزب |
ده‌نگده‌ر |
حزب |
ده‌نگده‌ر |
حزب |
|
|
4.6 |
4.5 |
2.5 |
2.3 |
3.6 |
3.2 |
هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى ئه‌وروپى (2014) |
|
3.9 |
4 |
2.3 |
1.3 |
3.2 |
3 |
هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى نيشتمانى |
ئه‌م خشته‌يه نيشانى ده‌دا كه ده‌نگده‌رانى ئه‌و سێ حزبه، خۆيان و حزبه‌كانيان له كوێ داناوه. پشتيوانانى سيريزا و بزووتنه‌وه‌ى پێنج ئه‌ستێره دانانێكى تێكڕايیيان بگره وه‌كيه‌ك هه‌يه بۆ ئه‌و حزبه‌ى ده‌نگيان پێ داوه، كه‌چى ئه‌وانه‌ى پۆديمۆس پله‌ى هاوشێوه‌يان له هه‌ڵبژاردنه‌كانى ئه‌وروپيدا هه‌يه، به‌ڵام به شێوه‌يه‌كى به‌رچاو له حاڵه‌تى هه‌ڵبژاردنه نيشتمانييه‌كه‌ى دێسه‌مبه‌رى 2015دا لێكدى جياوازن. ده‌نگده‌ران، حزبه‌كه‌يان يه‌ك خاڵ دوورتر له‌و جێگه‌يه داناوه كه خۆيان لێ داناوه.
به هه‌ر حاڵ، هۆشدارييه‌ك له جێگه‌ى خۆيدايه. تێكڕاى دانان له‌سه‌ر هێڵى چه‌پ- ڕاست له‌وانه‌يه دابه‌شكردنێكى لێكجياوازى خۆدانانى ده‌نگده‌ران له‌سه‌ر ئه‌و هێڵه بشارێته‌وه. ده‌كرێ له شكڵى شێوه 2دا تێبينى بكرێ كه بنكه‌ى ده‌نگده‌رانى پۆديمۆس به‌دياريكراوى وه‌كوو باڵى هه‌ره‌چه‌پ خۆ ده‌نوێنێ، پاشان ده‌نگده‌رانى سيريزا له هه‌ر دوو هه‌ڵبژاردنه‌كه‌دا. به‌پێچه‌وانه‌وه بنكه‌ى ده‌نگده‌رانى پێنج ئه‌ستێره زۆر هه‌مه‌جۆرترن. ئه‌و بزاڤه كه‌رتێكى گه‌وره‌ى ده‌نگده‌رى هه‌يه كه خۆيان له ناوه‌ڕاست و به‌رى ڕاستى ڕايه‌ڵه‌ى ئايديۆلۆژى داناوه. ئه‌گه‌ر ده‌نگده‌ران ئه‌وه‌يان له‌بير نه‌كردبێ كه حزبه‌كان له كوێى ڕه‌هه‌ندى "چه‌پ- ڕاست"دان و توانيبێتيان خۆشيان له‌سه‌ر ئه‌و ڕايه‌ڵه ديارى بكه‌ن، ئايا ئه‌م نواندنه‌ى فه‌زاى سياسى، چ ماناگه‌لێكى جه‌وهه‌ریى هه‌يه؟ ئه‌مه پرسيارێكى قورسه. له ڕاستيدا له‌وانه‌يه شته‌كان كه‌متر ڕوون بن كه پرس دێته سه‌ر ئه‌و مانايانه‌ى به چه‌پ- ڕاسته‌وه ده‌لكێندرێن. له‌م باره‌وه ئێمه ده‌بێ ڕه‌چاوێ هه‌ندێ يان ته‌نانه‌ت زۆر ده‌نگده‌ر بكه‌ين كه له‌وانه‌يه بيريان بۆ پرسه نه‌ريتييه جڤاكى و ئابوورييه‌كان چووبێ كه ناوه‌ڕۆك و جه‌وهه‌رێك به پێگه‌ى حزب له‌سه‌ر ڕايه‌ڵه‌ى چه‌پ- ڕاست ده‌به‌خشن و هه‌روابێته‌وه ئه‌وله‌ویياته‌كانيان هه‌روه‌كوو ئه‌و چه‌ند ساڵه‌ن كه پێشتر هه‌يانبووه. خاڵى يه‌كلاكه‌ره‌وه، به هه‌ر حاڵ ئه‌وه‌يه كه بۆ هه‌مان ده‌نگده‌ر پرسگرێكه ئابوورييه‌كان تاكه سه‌رچاوه‌ى دابه‌شبه‌ندييه سياسييه‌كان نين. زۆر له ده‌نگده‌ران له‌وانه‌يه ئه‌وله‌ویياتى ديكه، پرسگرێگى نوێيان هه‌بێ و ئه‌و پرسانه‌یش له‌وانه‌يه له‌سه‌ر ڕايه‌ڵه‌ى چه‌پ- ڕاستدا به‌ته‌واوى جێيان نه‌بێته‌وه.
شێوه‌ى ژماره 2:
ده‌نگده‌رانى هه‌ر سێ حزبى پۆديمۆس و سيريزا و پێنج ئه‌ستێره له هه‌ڵبژاردنه گشتييه‌كانى په‌رله‌مانى وڵاته‌كانيان و په‌رله‌مانى ئه‌وروپيدا خۆيان به چ داناوه (ڕێژه‌ى %)
ئه‌گه‌ر ئه‌مه ڕه‌وش و باره‌كه بێ، كاتێ كه ده‌نگده‌ران هه‌ر سێ حزب له‌سه‌ر ئه‌م ڕايه‌ڵه‌يه‌ى چه‌پ- ڕاست داده‌نێن، له‌وانه‌يه وايان درك كردبێ كه ئه‌و حزبانه له‌سه‌ر ڕه‌هه‌ندى جياى پرسى كێبه‌ركێى سياسى دانرابن كه له وڵاتێكه‌وه بۆ وڵاتێكى ديكه ده‌گۆڕێ. له‌وانه‌يه ئه‌و پرسه‌یش، پرسى ئينتيگراسيۆنى ئه‌وروپى بێ؛ يان له‌وانه‌يه ناڕه‌زايى بێ، له‌وانه‌يه كۆچبه‌رى بۆ ئه‌وروپا بێ يان هه‌موويان بن. ده‌بێ شيكردنه‌وه‌ى پتر بۆ لێوه‌كۆڵينى ئه‌م بابه‌ته بكرێ و به ورد و باريكتر شه‌نوكه‌و بكرێ. لێره‌دا ئێمه ده‌كارين ته‌نيا ئاگادارى خوێنه‌ر بكه‌ينه‌وه كه ئه‌گه‌ر سيسته‌مێك كه‌متر جه‌مسه‌ربه‌نديى چه‌پ- ڕاستى تێدا بێ، وه‌كوو له ئيتاڵيا وه‌سايه، ئه‌وه به‌و مانايه نييه كه سيسته‌مه‌كه له‌سه‌ر پرسێكى ديكه‌ى ديارینه‌كراودا جه‌مسه‌ربه‌ندیى تێدا نييه (De Sio and Schadee 2013).
پرۆڤايلى ده‌نگده‌رانى هه‌ر سێ حزب
چاوخشانێكى كورت و خێرا به واژه‌واريى به‌راوردكارى له‌باره‌ى ده‌نگده‌رانى حزبه ڕاستهاژۆيه ڕاديكاڵه‌كان و، ئه‌و ديراساتانه‌ى له هه‌ر وڵاتێكدا له‌باره‌ى ده‌نگده‌رانى پێنج ئه‌ستێره، پۆديمۆس و سيريزاوه كراون، ئاماژه بۆ ئه‌و ده‌ره‌نجامانه ده‌كه‌ن كه پێوه‌ندييان به پێشينه‌ى سه‌ره‌كى و خه‌سڵه‌ته هه‌ڵوێسته‌ئاساكانه‌وه هه‌يه و، ده‌كرێ به شێوه‌يه‌كى هاكه‌زايى به‌م شێوه‌يه‌ى خواره‌وه پوخت بكرێنه‌وه:
- به‌گشتى ئه‌و ديراساتانه‌ى له‌باره‌ى ئه‌و حزبه نوێيه ڕكابه‌رانه‌وه كراون، نيشانى ده‌ده‌ن كه ده‌نگده‌رانى ئه‌و حزبانه، نه‌ك له هه‌موو جێيه‌كدا به‌ڵكه له زۆر باردا، خه‌ڵكێكى گه‌نجن له برى ئه‌وه‌ى هه‌ر ته‌نيا ده‌نگده‌رى گشتى و هاكه‌زايى بن.
- ئه‌و ديراساتانه‌ى له‌باره‌ى ده‌نگده‌رانى پێنج ئه‌ستێره‌وه كراون، نيشانى ده‌ده‌ن كه له‌وانه‌يه ده‌نگده‌رانى FSM جياواز بن له ده‌نگده‌رانى هه‌ندێ حزبى نوێى ڕاديكاڵ و زۆر خوێنده‌وارتر بن له ده‌نگده‌ران به‌گشتى (Bordignon and Ceccarini 2013). له‌وانه‌يه زۆريش سه‌ريان له سياسه‌ت بخورێ ((Maggini 2013).
- ئه‌و ديراساتانه‌ى له‌باره‌ى ده‌نگده‌رانى حزبه ڕاستهاژۆيه ڕاديكاڵه‌كانه‌وه كراون، نيشانى ده‌ده‌ن كه ئه‌وانه‌ن كه كه‌وتوونه‌ته به‌ر ڕيسكى جيهانگيرييه‌وه (بێكارى، كارى ناجێگير) (Mudde 2007). ئايا ئه‌مه به‌سه‌ر ده‌نگده‌رانى هه‌ر سێ حزبدا جێبه‌جێ ده‌بێ؟
- له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌و ده‌نگده‌رانه گه‌نجن، لێيان ڕاده‌بينرێ كه كه‌متر ديندار بن (see on the FSM case Biorcio and Natale 2013; Natale 2014). ئايا ئه‌و ده‌نگده‌رانه له پرسه مۆراڵييه‌كانى وه‌كوو مافى هاوڕه‌گه‌زبازه‌كان چ ده‌ڵێن و چ ڕايه‌كيان هه‌يه؟
- چه‌ند ديراسه‌يه‌ك نيشانى ده‌ده‌ن كه ده‌نگده‌رانى ئه‌و حزبه نوێيانه له ده‌نگده‌رانى ديكه به‌گشتى تووڕه‌تر و بێزارترن. Itanes 2013; Tuorto and Passarelli 2016; Andreadis 2015; Orriols and Cordero 2016
- گه‌لێ ديراسات (له‌نێوياندا Mudde 2007) ئاماژه بۆ ئه‌وه ده‌كه‌ن كه ده‌نگده‌رانى حزبه ڕاستهاژۆيه‌كان، له به‌رانبه‌ر يه‌كێتيى ئه‌وروپيدا دڕدۆنگ و قوشقى و به‌د‌گومانن. ئه‌گه‌ر به‌راورد بكرێن له‌گه‌ڵ ده‌نگده‌ران به‌گشتى، ئه‌وا ده‌نگده‌رانى ئه‌و سێ حزبه پێيان باش نييه پرۆسه‌ى ئينتيگراسيۆنى EU قووڵ بكرێته‌وه، يان دامه‌زراوه‌ى دارايیى نوێ له بابه‌تى سيسته‌مێكى دارايى بۆ EU بنيات بنرێ و كه‌متر بڕوا و متمانه‌يان به په‌رله‌مانى ئه‌وروپى هه‌يه به به‌راورد به په‌رله‌مانى نيشتمانيى وڵاته‌كانيان، يان كه‌متر سه‌روكاريان له‌گه‌ڵ ئه‌وروپادا هه‌يه و زێتر به نه‌ته‌وه‌كانى خۆيانه‌وه گرێ دراون و نووساون.
بۆ به‌دواداچوون و دانه‌به‌رباسى ئه‌م پرسياره، ئێمه چه‌ند خه‌سڵه‌تێكى پێشينه و هه‌ڵوێستى ده‌نگده‌رانى ئه‌و حزبانه‌مان له‌گه‌ڵ ده‌نگده‌ران به‌گشتيدا به‌راورد كردووه. ئێمه ئه‌مه‌مان حيساب كردووه كه چۆن ده‌نگده‌رانى ئه‌و حزبانه جياوازن له ده‌نگده‌ران به‌گشتى [5].
خشته‌ی 3:
(چه‌ند خه‌سڵه‌تيكى دياريكراو- خه‌سڵه‌ته‌كان دوو به‌شن و به دانانى ئه‌ستێره لێكجيا كراونه‌ته‌وه. ئه‌وانه‌ى ئه‌ستێره‌يان له‌سه‌ر نييه، ئه‌وانه‌ن كه له هه‌ڵبژاردنه نيشتمانييه‌كاندا ده‌نگيان بۆ ئه‌و سێ حزبه داوه. ئه‌و كاراكته‌رانه‌ى ئه‌ستێره‌يان له‌سه‌ره، ئه‌و ده‌نگده‌رانه‌ن كه ده‌نگيان بۆ هه‌مان ئه‌و حزبانه داوه له هه‌ڵبژاردنى 2014ى په‌رله‌مانى ئه‌وروپى)/ لادان له تێكڕاى نيشتمانى.
|
خه‌سڵه‌ته‌كان |
ده‌نگده‌رانى SYR |
ده‌نگده‌رانى POD |
ده‌نگده‌رانى FSM |
|
ئافره‌تان |
1 |
-8 |
2 |
|
گه‌نج (ته‌مه‌ن 18- 24 ساڵ) |
0 |
4 |
6 |
|
خودان بڕوانامه‌ى به‌رز |
-1 |
6 |
5 |
|
بێكار |
3 |
6 |
4 |
|
ئه‌وانه‌ى هه‌فتانه ده‌چنه كڵێسه |
-1 |
-11 |
-6 |
|
خراپبوونى بارى ئابوورى له ساڵى ڕابردوودا |
-11 |
14 |
0 |
|
توانه‌وه‌ى كه‌لتوورى كۆچبه‌ران |
-8 |
-11 |
-4 |
|
حه‌ز و سه‌رخوران له سياسه‌ت * |
11 |
23 |
7 |
|
متمانه‌كردن به په‌رله‌مانى وڵات * |
-6 |
-15 |
-9 |
|
متمانه‌كردن به دامه‌زراوه‌كانى EU * |
-1 |
-8 |
-11 |
|
يه‌كێتيى ئه‌وروپى شتێكى باشه * |
1 |
2 |
-8 |
|
هاريكاريى EUی پێ باش بێ * |
2 |
9 |
-6 |
|
وابه‌سته‌يى به EUوه * |
0 |
-5 |
-4 |
|
ئينتيگراسيۆنى دارايیى EU * |
-4 |
-2 |
-6 |
|
يه‌كگرتوويیى زێترى EU * |
0 |
-8 |
-18 |
|
هاوسه‌رگيريى هاوڕه‌گه‌زبازان به باش ده‌زانن * |
9 |
16 |
13 |
|
وابه‌سته‌يى به وڵاته‌وه * |
-2 |
2 |
0 |
ئه‌م خشته‌يه‌ى سه‌رێ ئاماژه بۆ ئه‌نجامه‌كانى ئه‌م ڕاهێنانه ده‌كا. به‌شى سه‌ره‌وه‌ى ئه‌م خشته‌يه ئه‌و ئه‌نجامانه نيشان ده‌دا كه له‌سه‌ر بنه‌ماى ئه‌و شيكردنه‌وانه‌ى پێوه‌ندييان به هه‌ڵبژاردنه نيشتمانييه‌كانه‌وه هه‌يه (يۆنان كانوونى دووه‌مى 2015؛ ئيتاڵيا شوباتى 2013؛ ئیسپانيا كانوونى يه‌كه‌مى 2015). ده‌بێ ئه‌م داتايانه به‌م شێوه‌يه بخوێنرێنه‌وه.
له‌باره‌ى (جێنده‌ر- جۆرى كۆمه‌ڵايه‌تييه‌وه)، ئه‌و خشته‌يه نيشانى ده‌دا كه ڕێژه‌ى ئه‌و ئافره‌تانه‌ى ده‌نگيان بۆ پۆديمۆس داوه، 8 خاڵ كه‌متره له تێكڕاى نيشتمانى. واته له هه‌ڵبژاردنه‌كانى كانوونى يه‌كه‌مى 2015دا ئه‌و حزبه بچووكترين ڕێژه‌ى ده‌نگده‌رى ئافره‌تى هه‌بووه له‌چاو ده‌نگده‌رانى ئیسپانيا به‌گشتى. له‌به‌ر ئه‌وه‌ى لادان له تێكڕاى نموونه‌كه بۆ سيريزا (SYR) و FSMه‌وه فه‌رمۆش كراوه، ده‌كرێ بێژين كه ده‌نگه‌كانيان به‌گوێره‌ى جێنده‌ر كه‌م تا زۆر هه‌روه‌كوو ده‌نگه‌كانه به‌گشتى دابه‌ش بوون. به پێڕه‌ويكردن له هه‌مان ڕێسا له‌باره‌ى ته‌مه‌ن له نێوان (18- 24)دا، ده‌نگده‌رانى پۆديمۆس و FSM له تێكڕاى نموونه‌كه زۆرترن؛ 4 خاڵ زۆرتر له تێكڕا به نسبه‌ت پۆديمۆس و 6 خاڵ به نسبه‌ت FSMه‌وه. واته گه‌نجان زۆرتر ده‌نگيان به‌و دوو حزبه داوه. هه‌رچى سيريزايه، ڕێژه‌ى ده‌نگده‌رى گه‌نج، هه‌مان ڕێژه‌ى ده‌نگده‌رى گشتييه. ده‌كرێ به هه‌مان شێوه وه‌دواى خه‌سڵه‌ت و سيماى ديكه‌ى كۆمه‌ڵايه‌تى بكه‌وين. وێنه‌ى گشتيى ده‌نگده‌رانى ئه‌و سێ حزبه به‌م شێوه‌يه‌يه: ده‌نگده‌رانى پۆديمۆس (POD) زێتر له نێرينه، گه‌نج، خوێنده‌وارى پله‌باڵا، بێكار و خه‌ڵكى غه‌يره ئايينى پێك دێن. بنكه‌ى ده‌نگده‌رانى بزووتنه‌وه‌ى پێنج ئه‌ستێره (FSM) خه‌سڵه‌ته‌كانى ده‌نگده‌رانی پۆديمۆسى ئیسپانى دووباره ده‌كاته‌وه جگه له ڕه‌گه‌زى جێنده‌ر (FSM كه‌مێ زۆرتر پشتيوانیى ده‌نگده‌رى مێينه‌ى هه‌يه). به‌پێچه‌وانه‌وه، سيريزا (SYR) بنكه‌يه‌كى ده‌نگده‌رانى وه‌ساى نييه كه به‌ڕاستى جياواز بێ له تێكڕاى ده‌نگده‌رى گشتيى يۆنانى؛ ڕه‌نگه ئه‌مه‌یش له‌به‌ر قه‌باره‌ى كۆده‌نگیى ده‌نگده‌ران بێ، له‌سه‌ر ئه‌و حزبه. خشته‌ى ژماره 4 نيشانى ده‌دا كه له كاتى هه‌ڵبژاردنه نيشتمانييه‌كاندا ده‌نگده‌رانى سيريزا له‌چاو ده‌نگده‌رى گشتى، كه‌متر ڕه‌شبين بوون له‌باره‌ى ڕه‌وش و بارى ئابووريى نيشتمانى؛ هه‌رچى ده‌نگده‌رانى پۆديمۆسن، زۆرتر ڕه‌شبين بوون له تێكڕاى ده‌نگده‌رى گشتى، كه‌چى ده‌نگده‌رى پێنج ئه‌ستێره وه‌كوو هه‌ر ئيتاڵييه‌كى ديكه به‌گشتى نيگه‌ران بوون. لێ ده‌كرێ تێبينى بكرێ كه زۆرينه‌ى زۆرى ده‌نگده‌رانى ئه‌و سێ وڵاته، پێيان وا بووه كه ڕه‌وشى ئابوورى زۆر خراپه. ئه‌وه‌ى كه لێره‌دا ده‌يبينين، جياوازييه‌كان له نێوان ڕێژه‌ى سه‌دیى خاڵه‌كاندا بۆ قه‌باره‌ى ڕاى گشتى زۆر گچكه‌ن. ديماهييه‌كه‌ى، ده‌نگده‌رانى سيريزا و پۆديمۆس كه‌متر له‌گه‌ڵ سياسه‌تى تواندنه‌وه‌ى كه‌لتووريى كۆچبه‌راندان (واته ئه‌وان له‌گه‌ڵ "فره‌كه‌لتووری"دان) له‌چاو هاووڵاتييه‌كانى خۆياندا، يان له‌چاو ده‌نگده‌رانى بزووتنه‌وه‌ى پێنج ئه‌ستێره‌دا.
به‌شى خواره‌وه‌ى خشته‌ى ژماره 3 نيشانى ده‌دا، كه چۆن هه‌ڵوێست و ڕاى ده‌نگده‌رانى هه‌ر سێ حزب له تێكڕاى نيشتمانيى ده‌نگده‌ران له كاتى هه‌ڵبژاردنه‌كانى 2014ى په‌رله‌مانى ئه‌وروپيدا لا ده‌ده‌ن. ده‌نگده‌رانى سيريزا زۆرتر سه‌رنجيان له‌سه‌ر سياسه‌ته‌كان هه‌يه و به به‌راورد به ده‌نگده‌رانى هه‌ر دوو حزبه‌كه‌ى ديكه، زێتر متمانه به په‌رله‌مانى وڵات ده‌كه‌ن. هه‌روا ده‌نگده‌رانى هه‌ر سێ حزب زێتر له‌گه‌ڵ هاوسه‌رگيريى هاوڕه‌گه‌زبازاندان له ده‌نگده‌ران به‌گشتى. به‌نسبه‌ت هه‌ڵوێسته‌كانى ديكه‌وه، هه‌ندێ جياوازیى كه‌م له نێوان هه‌ر سێ حزبدا هه‌ن كه پێويسته تێبينييان بخرێته سه‌ر. ڕاى ده‌نگده‌رانى سيريزا له دامه‌زراوه‌كانى ئه‌وروپى، له پرۆسه‌ى ئينتيگراسيۆنى ئه‌وروپى و سياسه‌تى تايبه‌تى دارايى كه بۆ پشتيوانيكردن له‌و وڵاتانه‌ى له قه‌يراندان داڕێژراوه، زۆر جياواز نييه له ڕاى تێكراى ده‌نگده‌رى گشتيى يۆنان. به‌پێچه‌وانه‌وه، ده‌نگده‌رانى پۆديمۆس كه‌متر متمانه‌يان به دامه‌زراوه‌كانى ئه‌وروپى هه‌يه به‌ڵام زێتر له‌گه‌ڵ سياسه‌تى هاريكاريى دارايیدان له نێوان وڵاتانى EUدا. به نسبه‌ت ئه‌وانى ديكه‌یشه‌وه، ڕاى ده‌نگده‌رانى پۆديمۆس له‌باره‌ى پرۆسه‌ى ئينتيگراسيۆنى ئه‌وروپى، ڕه‌نگدانه‌وه‌ى ڕاى هاوه‌ڵه ئیسپانييه‌كانى ديكه‌يانه. به‌پێچه‌وانه‌وه ده‌نگده‌رانى FSM له 2014دا به به‌راورد به ده‌نگده‌رانى هه‌ر دوو حزبه‌كه‌ى ديكه، زۆرتر شك و گومانيان له يه‌كێتيى ئه‌وروپى هه‌يه. به نسبه‌ت په‌يوه‌ستيى وڵاته‌كانيانيشه‌وه، ده‌نگده‌رانى هه‌ر سێ حزب جياوازييه‌كى زۆريان نييه (چ پۆزه‌تيڤ چ نيگه‌تيڤ) له‌گه‌ڵ ڕاى ده‌نگده‌راندا به‌گشتى. ناسيۆناليزم وێناچێ سيما و خه‌سڵه‌تێكى به‌جياهه‌ڵكه‌وتووى ناوازه‌ى ده‌نگده‌رانى ئه‌م جۆره حزبه بێ.
چ شتێ ئاستى ڕكابه‌رايه‌تيى ئه‌و سێ حزبه‌مان بۆ ڕاڤه ده‌كا؟
شيكردنه‌وه‌كه‌ى له‌مه‌و پێش زانيارييه‌كى ئێكجار زۆرمان پێ ده‌دا له‌باره‌ى كه كێ ده‌نگى بۆ ئه‌و سێ حزبه له هه‌ڵبژاردنه جياوازه‌كاندا داوه. له‌م بڕگه‌يه‌دا، ئێمه ڕكابه‌رايه‌تيى ئه‌و سێ حزبه له ئان و ساتى ههڵبژاردنهكهى 2014ى په‌رله‌مانى ئه‌وروپى شی ده‌كه‌ينه‌وه.
ئاستى ڕكابه‌رايه‌تیى هه‌ر حزبێ، ده‌وه‌ستێته سه‌ر سێ هۆكارى به‌يه‌كه‌وه‌گرێدراو. خه‌سڵه‌ته‌كانى پێڤاژۆى ده‌نگده‌ران، سروشتى حزب (پێگه‌ى له فه‌زاى سياسى و قه‌باره‌ى حزب)، پاشان چه‌ند ده‌نگده‌ر ده‌نگيان بۆ ئه‌و حزبه داوه. لێره‌دا ئێمه ته‌كه‌ز ده‌كه‌ينه سه‌ر فاكته‌رى سێيه‌م.
له بارى پره‌نسيپه‌وه، ديراسه‌كردنى ڕكابه‌رايه‌تيى هه‌ر حزبێك پێويستى به لێكجياكردنه‌وه‌ى سێ گرووپه ده‌نگده‌ر هه‌يه: گرووپێكيان ئه‌وانه‌ن كه حزبى (أ) پێ له هه‌ر حزبێكى ديكه باشتره؛ گرووپێكى ديكه‌يان ئه‌وانه‌ن كه حزبێكى ديكه‌يان كه‌مێ پێ له حزبى (أ) پێ باشتره، به‌ڵام له‌وانه‌يه وه‌كوو دووه‌مين يان سێيه‌مين بژارده ده‌نگ به حزبى (أ) بده‌ن؛ گرووپى سێيه‌ميان ئه‌وانه‌ن كه هه‌رگيز ده‌نگ به حزبى (أ) ناده‌ن [6] (Bartolini 1999, 2000).
شێوه‌ى ژماره 3:
چ شتێ كاريگه‌ريى بۆ سه‌ر ئاستى كێبه‌ركێى هه‌ر سێ حزب ( سيريزا، پۆديمۆس، پێنج ئه‌ستێره) هه‌يه؟
(چوارگۆشه‌كه واته ده‌نگده‌رى مسۆگه‌ر، سێگۆشه‌كه واته ده‌نگده‌رى پۆتانسيۆڵ، نيشانه‌ى + واته له بارى ئامارييه‌وه گرنگ نييه).
له‌وانه‌يه بڵێین كه ده‌كرێ ئاستى كيبه‌ركێى حزبايه‌تى له ڕێگه‌ى سه‌يركردنى جياوازييه‌كانى نێوان قه‌باره‌ى ئه‌و سێ بازنه هاوچه‌قه‌ى ده‌ورى حزبێكيان داوه، بنرخێنين. به‌تايبه‌تى، ده‌بێ ئێمه تێبينیى ژماره‌ى ده‌نگده‌ره پۆتانسيۆڵه‌كان بكه‌ين، ئه‌وانه‌ى ده‌كه‌ونه ناو بازنه‌ى ناوه‌ڕاسته‌وه. دووه‌م، ده‌بێ سه‌يرى ئه‌و خه‌سڵه‌ته كۆمه‌ڵايه‌تى و هه‌ڵوێستانه بكه‌ين كه پاڵ به‌و ده‌نگده‌رانه‌وه ده‌نێن حزبى (أ) وه‌كوو هه‌ڵبژارده‌ى ژماره (2) و (3) ببينن. ئه‌گه‌ر ئه‌و خه‌‌سڵه‌تانه هاوشێوه‌ى يان نزيكى خه‌سڵه‌ته‌كانى ئه‌و ده‌نگده‌رانه بن كه حزبى (أ)يان پێ بژارده‌ى ژماره يه‌كه، ئه‌وا ده‌كرێ ڕه‌چاوى ئه‌وه له‌و ده‌نگده‌رانه بكه‌ين كه حزبى (أ) ته‌نيا به بژارده‌ى دووه‌م و سێيه‌م ده‌زانن، ئه‌وا زۆر ڕێى تێده‌چێ ئه‌و ده‌نگده‌رانه‌ى دوايى ده‌نگ بۆ ئه‌م حزبه بده‌ن له هه‌ڵبژاردنێكى ديكه‌دا زێتر له‌و ده‌نگده‌رانه‌ى كه هه‌ڵوێسته‌كانيان به‌ته‌واوى له حزبى (أ) دوورن. [7] له ڕوانگه‌ى ستراتيژيى كێبه‌ركێيانه‌ى حزبى (أ)ه‌وه، ده‌كرێ بڵێين كه ئه‌م حزبه ده‌توانێ ده‌نگى ئه‌و كۆمه‌ڵه ده‌نگده‌ره به‌رده‌ست و پۆتانسيۆڵه به‌ده‌ست بهێنێ و ئه‌و پرسانه بهێنێته گۆڕێ كه هاوشێوه‌ى ئه‌و پرسانه بن كه حزبى (أ) توانیى سه‌ركه‌وتووانه مۆباليزه‌يان پێ بكا و ئه‌و ده‌نگده‌رانه‌يان پێ ڕابكێشێ كه به‌مسۆگه‌رى ده‌نگيان بۆ داوه يان ده‌نگى بۆ ده‌ده‌ن. ئيدى پرسيارى ئه‌م لێكۆڵينه‌وه‌يه‌ى ئێمه به‌م شێوه‌يه‌يه: به گه‌ڕانه‌وه بۆ پێڤاژۆى بنكه‌ى ده‌نگده‌رانى 2014، ئێمه سه‌يرى ئاستى كێبه‌ركێى بزاڤى پێنج ئه‌ستێره و پۆديمۆس و سيريزا ده‌كه‌ين وه‌كوو به هۆى ئه‌و كه‌لێنه‌وه ده‌بيندرێ كه له نێوان خه‌سڵه‌ته تاكه‌كه‌سييه‌كانى ئه‌و ده‌نگده‌رانه‌وه هه‌يه كه ئه‌و حزبانه‌يان وه‌كوو بژارده‌ى يه‌كه‌مى خۆيان ديارى كردووه (ده‌نگده‌رى مسۆگه‌ر) و، خه‌سڵه‌ته تاكه‌كه‌سييه‌كانى ئه‌و ده‌نگده‌رانه‌ى كه هه‌مان حزبيان وه‌كوو بژارده‌ى دووه‌م يان سێيه‌مى خۆيان داناوه (ده‌نگده‌رى به‌رده‌ست و پۆتانسيۆڵ).
شێوه‌ى ژماره (3/ب)/ چ هۆكارێ كار له ئاستى كێبه‌ركيى سيريزا ده‌كات.
شێوه‌ى ژماره 3/پ/ چ شتێ كاريگه‌رى بۆ سه‌ر ئاستى كێبه‌ركێى پۆديمۆس هه‌يه.
شێوه‌ى ژماره 3/ت/ چ شتێ كاريگه‌ريى بۆ سه‌ر ئاستى كێبه‌ركێى بزووتنه‌وه‌ى پێنج ئه‌ستێره هه‌يه.
عاده‌ته‌ن حزبێكى دياريكراو چیى پێ باشه و چیى پێ باش نييه له ڕێگه‌ى ئامرازێكى ڕاپرسييه‌وه ده‌پێورێ (van der Eijk and Franlin 1996) كه وه‌ڵامده‌ره‌وان پرسياريان لێ ده‌كرێ له ئایينده‌دا ده‌نگ بۆ چ ليستێكى حزبى ده‌ده‌ن. ده‌بێ تێبينیى ئه‌وه‌یش بكرێ كه ئه‌م ئامرازه پرسيار له وه‌ڵامده‌ره‌وان ناكا له هه‌ڵبژاردنێكى دياريكراودا ده‌نگ بۆ چ حزبێ ده‌ده‌ن. ئه‌م پرسياره‌ى ڕاپرسييه‌كه وه‌كوو كارتى ده‌نگدان وايه له ڕێگه‌ى پێشنيازى "التصويت المتبادل"ه‌وه. له برى ئه‌وه، ئه‌م ئامرازى ڕاپرسييه مه‌يلى ده‌نگده‌ران نيشان ده‌دا كه له‌ناو حزبه جياوازه‌كاندا چ حزبێكيان پێ باشه. به‌گوێره‌ى داتاكانى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى ئه‌وروپى، ئێمه توانيمان وه‌ڵامده‌ره‌وان بكه‌ينه سێ گرووپ وه‌كوو له خشته‌ى خواره‌وه‌دا نيشان دراون.
خشته 4:
ئاستى كێبه‌ركێكردنى پۆديمۆس، سيريزا و بزووتنه‌وه‌ى پێنج ئه‌ستێره له هه‌ڵبژاردنه‌كانى 2014ى په‌رله‌مانى ئه‌وروپيدا
|
|
FSM |
پۆديمۆس |
سيريزا |
|
ده‌نگده‌رى ده‌ره‌كى |
63 |
57.6 |
47.5 |
|
ده‌نگده‌رى به‌رده‌ست (پۆتانسيۆڵ) |
16.3 |
18 |
16.1 |
|
ده‌نگده‌رى مسۆگه‌ر |
20.7 |
24.4 |
34.4 |
|
N |
881 |
855 |
955 |
وه‌كوو ده‌بيندرێ، له 2014دا زۆرترين ڕێژه‌ى سه‌دیى ده‌نگده‌ران كه يه‌ك حزبيان به باش زانيوه، سيريزايه. به هه‌ر حاڵ، ژماره‌ى ده‌نگده‌رى به‌رده‌ست و پۆتانسيۆڵ بۆ هه‌ر سێ حزبه‌كان، بگره هه‌ر هه‌مان ڕێژه و لێكدى نزيكن. بۆ پێوانى كه چ خه‌سڵه‌تێكى ديمۆگرافى، كۆمه‌ڵايه‌تى يان بير و ڕا و هه‌ڵويست وايان كردووه كه زێتر ده‌نگده‌رانى هه‌ر سێ جۆر به‌م شێوه‌يه ده‌ربكه‌ون؛ بۆ ئه‌وه‌يان، ئێمه مۆدێلێك ساز ده‌كه‌ين كه ئه‌و پۆلينه‌ى له خشته 2دا نيشان دراوه، گۆڕاوێكى پێشتبه‌ستراوه. مه‌به‌ستى ئه‌و مۆدێله ئه‌وه بووه كه مه‌زه‌نده‌ى شيمانه و ئه‌گه‌ره‌كانى وه‌ڵامده‌ره‌وه‌يه‌ك بكا چ وه‌كوو ده‌نگده‌رێكى ده‌ره‌كى يان پۆتانسيۆل يان مسۆگه‌ر، به‌گوێره‌ى خه‌سڵه‌ته تايبه‌ته‌كانى وه‌ڵامده‌ره‌وان.
ئێمه هه‌موو ئه‌و فاكته‌ره سه‌ره‌كييانه‌مان به‌هه‌ند وه‌رگرت كه ديراساته‌كانى پێشتر له‌باره‌ى ده‌نگده‌رانى ئه‌و حزبانه‌وه ئاماژه‌يان پێ كردوون، كه گرنگترينيان ئه‌مانه‌ن: گه‌نجێتى، خوێندنى به‌رز، گرفته‌كانى كارپێكردن، بير و ڕا له‌باره‌ى ئابوورييه‌وه، هه‌ڵسه‌نگاندنى ئه‌داى حكوومه‌ت، هه‌ڵوێسته‌كان له‌باره‌ى كۆچبه‌رى، ئه‌وروپا و، نارازيبوون له داموده‌زگه سياسييه‌كان.
له‌وما، ئێمه ئه‌وانه‌مان له‌ناو مۆدێلى خۆماندا جێ كرده‌وه: جێنده‌ر (وه‌كوو توخمێكى كۆنترۆڵ)، ته‌مه‌ن (ئه‌وانه‌ى ته‌مه‌نيان له نێوان 18- 24 ساڵیدايه له به‌رانبه‌ر ئه‌وانه‌ى به‌ته‌مه‌نترن)، ئاستى خوێندن، پێگه‌ى وه‌ڵامده‌ره‌وه له بازاڕى كاردا، شاره‌زايى، ئايا چ به ڕاسته‌وخۆ يان ناڕاسته‌وخۆ كار و وه‌زيفه‌ى له‌ده‌ست چووه. له‌وه‌یش زێتر، ئێمه هه‌ڵوێستگه‌لێكى ديكه‌یشمان خستنه بان، وه‌كوو بير و ڕا له‌باره‌ى كه داخوا ئابوورى له ساڵى ڕابردوودا خراتر بووه و، گله و گازانده له حكوومه‌ت. فاكته‌ره‌كانى ديكه بريتى بوون له: بير و ڕا له‌باره‌ى دابه‌شكردنه‌وه‌ى داهات، هاوسه‌رگيريى هاوڕه‌گه‌زان، ئاستى كۆنترۆڵكردنى ژماره‌ى كۆچبه‌ران، ئينتيگراسيۆنى ئه‌وروپى، له‌باره‌ى پشتيوانیى دارايیى وڵاتێكى ديكه ئه‌گه‌ر ئه‌و وڵاته له قه‌يراندا بێ، متمانه‌كردن به په‌رله‌مانى نيشتمانى.
پاشان، ئێمه ئايديۆلۆژیمان بۆ مۆدێله‌كه‌ى خۆمان زێده كرد كه هه‌ر كه‌سه خۆى له كوێى هێڵى چه‌پ- ڕاستدا داده‌نێ.
چاوه‌ڕوانييه‌كى زێده‌یش هه‌يه كه پێوه‌نديى به ئاسته‌كانى كێبه‌ركێكردنى ئه‌و حزبانه‌وه هه‌يه و له‌و ڕێگه‌يه‌وه ده‌كارين كۆنترۆڵى مۆدێله‌كه‌ى خۆمانى پێ بكه‌ين. واته چاوه‌ڕوانييه‌ك كه زۆر جاران ميديا چه‌ندپاته‌ى ده‌كاته‌وه. ئه‌رگيومێنته‌كه ئه‌وه‌يه كه ئه‌و حزبانه وه‌كوو FSM و پۆديمۆس و سيريزا هه‌م ڕكابه‌ر و هه‌م باڵكێشن چونكه ئه‌و حزبانه سوود له دابه‌شبه‌ندييه بان-نه‌ته‌وه‌ييیه‌كانه‌وه وه‌رده‌گرن، وه‌ك ئه‌و درز و دابه‌شبه‌ندييانه‌ى كه ته‌نيا پێوه‌ندييان به وڵاتێكى تايبه‌ته‌وه نييه، به‌ڵكه پێوه‌ندييان به سه‌رانسه‌رى ئه‌وروپاوه هه‌يه (قه‌يرانى يه‌كێتيى ئه‌وروپى، بێبازاڕى و بێهه‌ڕمێنى گه‌وره، هورووژمى په‌نابه‌ر و كۆچبه‌ران، هاوده‌نگنه‌بوون و ناڕازيبوون له ده‌سته‌بژێر و هتد). هه‌ڵێنجانى چاوه‌ڕوانيى زۆر و به‌رفره له‌م ئه‌رگيومێنته، گريمان ئه‌و حزبانه حزبى ڕكابه‌رن نه‌ك له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ده‌نگده‌رانى پۆتانسيۆڵ ده‌نگ بۆ يه‌كێ له‌و حزبانه بده‌ن، كه پرۆفايلێكى نزيكيان له‌و ده‌نگده‌رانه هه‌يه كه ده‌نگده‌رى مسۆگه‌رن، به‌ڵكه له‌به‌ر ئه‌و تێكپه‌ڕينه‌ى له نێوان پرۆفايله‌كاندا هه‌يه، هه‌مان شته له هه‌ر سێ حزبدا و به شێوه‌يه‌كى وه‌كيه‌ك له هه‌ر سێ وڵات ڕوو ده‌دا.
بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و چاوه‌ڕوانييه بخه‌ينه به‌ر تاقيكردنه‌وه، هه‌وه‌ڵ جار ئێمه كاريگه‌رييه ڕاسته‌وخۆكانى خه‌سڵه‌ته تاكه‌كه‌سييه‌كان له‌سه‌ر ئه‌گه‌رى بوون به ده‌نگده‌رى مسۆگه‌ر، پۆتانسيۆڵ و به‌رده‌ست، يان ده‌ره‌كى له داتا كۆكراوه‌كانى سه‌رانسه‌رى وڵاتدا مه‌زه‌نده ده‌كه‌ين، به‌و وڵاتانه‌یشه‌وه كه به كۆنترۆڵكراو حيسابن [8]. ئه‌وجا ئێمه واى داده‌نێين كه جياوازييه‌كان له نێوان تاكه‌كاندا پشت به‌و فاكته نابه‌ستن كه ده‌نگده‌ران بريتين له ده‌نگده‌رى وڵاتانى جياجيا (له پێڤاژۆى جياوازى سياسى، يان ئابووريدان)، به‌ڵكه ئه‌و جياوازييانه پشت به خه‌سڵه‌ته تاكه‌كه‌سييه‌كان و هه‌ڵوێسته‌كان ده‌به‌ستن كه كاردانه‌وه‌ى كه‌شوهه‌واى سياسيى پان-ئه‌وروپييه. به هه‌ر حاڵ، بۆ ئه‌وه‌ى تێسته‌كه زۆر به‌هێزتر بێ، ئێمه مۆدێلێكى ديكه داده‌ڕێژين به هه‌مان گۆڕاوه تاكه‌كه‌سييه‌كان، به‌ڵام به ئيزافه‌ى مۆدێلێكى ديكه به هه‌مان گۆڕاوه تاكه‌كه‌سييه‌كانه‌وه ده‌كه‌ين، به‌ڵام سه‌رباريش له‌گه‌ڵ كارلێكه‌كانى نێوان خه‌سڵه‌ته تاكه‌كه‌سييه پێوه‌ندداره‌كان و گۆڕاوه‌كانى وڵات. گريمانه‌ى په‌نهان ئه‌وه بووه كه كاريگه‌ريى گۆڕاوه تاكه‌كه‌سييه‌كان به‌پێى ئه‌و پێڤاژۆى سياسييه نه‌ته‌وه‌يى و ئابوورييه ده‌گۆڕێ، كه ده‌نگده‌رانى تێدان.
ئه‌نجامه‌كانى ئه‌و ڕاهێنانه له شێوه‌و شكڵه‌كانى ژماره 3دا باس كراون كه كاريگه‌رييه لاوه‌كييه‌كانى گۆڕاوه تيورييه پێوه‌ندداره‌كان نيشان ده‌ده‌ن.
يه‌كه‌م، سه‌يرێكى ئه‌و گرافه [گرافى ژماره 3] بكه‌ين كه ئه‌نجامه‌كانى مۆديڵه كۆكراوه‌كه نيشان ده‌دا به‌بێ كارلێكه‌كان. ڕوون و خويايه كه زۆربه‌ى پێشبينيكاره تاكه‌كه‌سييه‌كان، ده‌نگده‌ره مسۆگه‌ر و ده‌نگده‌ره پۆتانسيۆڵ و به‌رده‌سته‌كان لێك ناكه‌نه‌وه و له ڕاستيدا هيچ جياوازييه‌كيان له نێواندا نابينن. هه‌ندێكى كه‌ميان تێكپه‌ڕينى نێوان ئه‌و دوو جۆره ده‌نگده‌ره ده‌بينن (سه‌يرى بازنه‌كان بكه). ئه‌و ده‌نگده‌رانه‌ى ئێمه پێيان ده‌ڵێین ده‌نگده‌رى مسۆگه‌ر له‌و ده‌نگده‌رانه‌ى كه ئێمه به ده‌نگده‌رى پۆتانسيۆڵ و به‌رده‌ستيان داده‌نێين، ته‌نيا له بير و ڕا له‌باره‌ى ئابوورى و ئه‌داى حكوومييه‌وه لێكجيا ده‌بنه‌وه. له هه‌ر دوو باردا، ئه‌وان هه‌ردووكيان كه‌مۆكه‌يه‌ك هه‌ڵوێستيان نێگه‌تيڤانه‌يه. به‌گشتى ئه‌و مۆدێله‌ى پێى وايه كه تايبه‌تمه‌ندييه‌كانى وڵات هيچ سه‌روكارێكى به‌مه‌وه نييه، ئه‌وا پێشبينيكارێكى ده‌سته‌پاچه‌يه كه چ وا ده‌كات ئه‌و حزبانه ئه‌فزه‌ڵییه‌ت و ئه‌وله‌ويیه‌تى لێكجيايان هه‌بێ.
له ڕاستيدا، ئه‌گه‌ر ئێمه سه‌يرى ژماره‌كانى ديكه بكه‌ين كه له‌باره‌ى ئه‌نجامه‌كانى مۆدێلى دووه‌م وه‌ده‌ست هانوون كه خه‌سڵه‌ته تاكه‌كه‌سييه‌كانمان له‌گه‌ڵ وڵاته‌كانياندا تێهه‌ڵكێش كردووه، ده‌بينن ده‌لحاز و ڕاسته‌وخۆ كه زۆر جياوازيگه‌لى ناگرنگ له مۆديڵى پێشتردا، ساده و ڕه‌وان ئه‌نجامگه‌لێكن پێچه‌وانه‌ى كاريگه‌رييه‌كانى پێشبينيكه‌ران له سه‌رانسه‌رى هه‌ر سێ وڵاتدا. وه‌كوو ده‌ره‌‌نجامێك، ئێمه ڕوانگه‌يه‌كى باشترمان ده‌بێ كه چۆن جياوازييه‌كانى نێوان هه‌ر سێ حزب له باره‌ى ئاستى كێبه‌ركێكردنى هه‌ڵبژاردنه‌وه له 2014دا، پێوه‌ندييان به جياوازييه نيشتمانييه‌كانه‌وه هه‌يه له هه‌ر سێ وڵاتى يۆنان و ئیسپانيا و ئيتاليادا. چاولێكردنى كارلێكه‌كان له هه‌ر وڵاتێكدا به‌ته‌نيا؛ واته به هه‌ند وه‌رگرتنى ئه‌و ڕاستييه‌ى كه تا چه‌ند خه‌سڵه‌ت و كاره‌كته‌رى تاكه كه‌س [مه‌به‌ست ده‌نگده‌ره- ئاسۆ] به‌گوێره‌ى تايبه‌تمه‌ندييه ئابوورى و سياسييه‌كانى هه‌ر وڵاتێك دەگۆڕێن.
چه‌ند نموونه‌يه‌ك نيشانى ده‌ده‌ن كه چۆن تايبه‌تمه‌ندييه‌كانى وڵات كاريگه‌ريى خۆيان ده‌نوێنن. له ئيتاڵيا و ئیسپانيادا، ئه‌وانه‌ى ته‌مه‌نيان له نێوان 18- 24 ساڵیدايه، ئه‌وا كه‌متر ده‌يانه‌وێ ببنه ده‌نگده‌رى پۆتانسيۆڵ بۆ FSM و پۆديمۆس، به‌ڵكه زێتر به‌و ئاقاره‌دا ده‌شكێنه‌وه كه ببنه ده‌نگده‌رى مسۆگه‌رى هه‌ر دوو حزب. له يۆناندا، پێچه‌وانه‌ى ئه‌وه ڕوو ده‌دا. گه‌نجبوون له‌و سێ وڵاته‌دا، كاريگه‌ريى جودايان له‌سه‌ر تواناى كێبه‌ركێى ئه‌و سێ حزبه هه‌يه.
له كاتێكدا ده‌شێ هه‌مان مه‌نتيق له‌سه‌ر خه‌سڵه‌ته ڕه‌فتارييه‌كانى ديكه بێته جێبه‌جێكردن. ئه‌مه حاڵى هه‌ڵويسته‌كانه له به‌رانبه‌ر ئه‌وروپادا، كه شونه‌وارى جياوازى له‌سه‌ر جۆرى ده‌نگده‌ران هه‌يه. ئه‌و ده‌نگده‌رانه‌ى كه به‌مسۆگه‌رى ده‌نگ بۆ FSM و پۆديمۆس و سيريزا ده‌ده‌ن، ئه‌وا كه‌متر پێيان باشه له‌وه زێتر تێكه‌ڵى ئينتيگراسيۆنى ئه‌وروپى ببن له‌و ده‌نگده‌رانه‌ى كه ده‌شێ ده‌نگ بۆ ئه‌و حزبانه بده‌ن، به جياوازييه‌كى ڕێتێچووه‌وه وه‌كوو بير و ڕا له‌باره‌ى سياسه‌تى زێده‌بوونى هاريكاريى EU. ئه‌و ده‌نگده‌رانه‌ى كه به‌مسۆگه‌رى ده‌نگ بۆ ئه‌و سێ حزبه ده‌ده‌ن، ديسان به به‌راورد به‌و ده‌نگده‌رانه‌ى كه ئه‌و حزبانه به بژارده‌ى دووه‌م يان سێيه‌مى خۆيان داده‌نێن، زۆرتر ناڕازين. به‌پێچه‌وانه‌وه، ئه‌و ده‌نگده‌رانه‌ى كه پێيان ده‌گوترێ ده‌نگده‌رى مسۆگه‌ر، ئه‌وا زۆرتر مه‌يليان به لاى وه‌رگرتنى زێترى په‌نابه‌ران هه‌يه له‌و ده‌نگده‌رانه‌ى كه له‌وانه‌يه ده‌نگ بۆ ئه‌و سێ حزبه بده‌ن. له گشت ئه‌و وڵاتانه‌دا، ئه‌و ده‌نگده‌رانه‌ى مسۆگه‌رن ئه‌وا زۆرتر هه‌ڵوێستێكى نيگه‌تيڤيان ده‌رهه‌ق به ئابوورى و ئه‌داى حكوومه‌ته‌كانى خۆيانه‌وه هه‌يه.
له كۆتادا، تاكه پێشبينى كه كاريگه‌رييه‌كه‌ى به‌ڕوونى هه‌م بۆ ده‌نگده‌رى مسۆگه‌ر و هه‌م ده‌نگده‌رى پۆتانسيۆڵى هه‌ر سێ حزب وه‌كوو يه‌ك بێ، ئه‌و ده‌نگده‌رانه‌ن، چ ڕاسته‌وخۆ يان ناڕاسته‌وخۆ تاقيكردنه‌وه‌يان له‌گه‌ڵ له ده‌ستدانى كار و وه‌زيفه‌دا هه‌يه. ئه‌و هه‌لومه‌رجه به پڕكردنه‌وه‌ى درز و كه‌لێنى نێوان ده‌نگده‌رى مسۆگه‌ر و ده‌نگده‌رى پۆتانسيۆڵ، ئاستى ڕاكێشانى ده‌نگده‌ران له لاى ئه‌و سێ حزبه له وڵاته‌كانياندا زێده ده‌كا. ديماهى، ده‌بێ تێبينیى ئه‌وه بكرێ كه ئايديۆلۆژیيش كاريگه‌ریى له‌سه‌ر هه‌مان ئاراسته‌دا هه‌يه له هه‌ر سێ وڵاتى ناوبراودا. ده‌نگده‌رى مسۆگه‌ر و ده‌نگده‌رى پۆتانسيۆڵى هه‌ر سێ حزب، زێتر ده‌كه‌ونه ده‌سته‌چه‌پى هێڵ و ڕايه‌ڵه‌ى چه‌پ- ڕاسته‌وه. ڕاستييه‌كه‌ى، ده‌نگده‌ران كه خۆيان له به‌رى ڕاسته‌دا دابنێن، شيمانه‌ى ئه‌وله‌ويیه‌‌تێكى پۆزه‌تيڤ بۆ ئه‌و سێ حزبانه كه‌م ده‌كه‌نه‌وه. به‌ڵام له نێوان هه‌ر سێ وڵاتدا له ڕووى قه‌باره و كاريگه‌رييه‌وه، جياوازيگه‌لێكى به‌رچاويش هه‌ن. له ئيتاڵيادا ئه‌مه كه‌مه و هه‌ر هه‌مان شته به لاى ده‌نگده‌رى مسۆگه‌ر و ده‌نگده‌رى پۆتانسيۆڵه‌وه. له دوو وڵاته‌كه‌ى ديكه‌دا، ده‌نگده‌رانى پۆديمۆس و سيريزا زێتر چه‌پڕۆن به به‌راورد به ده‌نگده‌رانى ئیسپانى و يۆنانى كه ئه‌و حزبانه وه‌كوو بژارده‌ى دووه‌م يان سێيه‌م داده‌نێن.
ئێمه ده‌كارين چ وانه‌یه‌ك له‌م مه‌شق و ڕاهێنانه وه‌ربگرين؟
به‌راوردكردنى ئه‌م سێ حزبه ته‌نيا له‌و ڕوانگه‌يه‌وه كه كێ ده‌نگى بۆ داون، يان له‌وانه‌يه كێ ده‌نگيان بۆ بدا، ڕێچكه‌يه‌كى پاژه‌كييه بۆ شه‌نوكه‌وكردنى گرفت و ئاريشه‌ى ئه‌و حزبه پۆپۆليستانه‌ى كه به‌شێك نين له بنه‌ماڵه‌ى نوێى ڕاستڕۆى ڕاديكاڵ. له چوارچێوه‌ى ئه‌م سنوورانه‌وه، ئه‌م مه‌شق و ڕاهێنانه چه‌ند هێمايه‌كمان وێ ده‌دا:
- بزووتنه‌وه‌ى پێنج ئه‌ستێره، پۆديمۆس و سيريزا له ڕاستيدا له حزبه پۆپۆليسته ڕاديكاڵه‌كانى ديكه جياوازن كه Mudde (2007)ى باسى كردوون. ده‌نگده‌رانى ئه‌و حزبانه له ڕووى ديمۆگرافييه‌وه جياوازن و له‌باره‌ى كێشه گرنگه‌كانيشه‌وه ڕا و بۆچوونى جياوازى خۆيان هه‌يه. به هه‌ر حاڵ ئه‌و سێ حزبه خيزانێكى هاوچه‌شنيش نين، ئه‌وه نه‌بێ كه له به‌رانبه‌ر سياسه‌ته‌كاندا ته‌واو بێمتمانه‌ن. ده‌رهه‌ق به ئه‌وروپا، ده‌نگده‌رانى بزووتنه‌وه‌ى پێنج ئه‌ستێره، هه‌ڵوێستێكى بڕێ جياوازيان له ده‌نگده‌رانى هه‌ر دوو حزبه‌كه‌ى ديكه هه‌يه. ده‌نگده‌رانى FSM زێتر شك و گومانيان له به‌رانبه‌ر يۆرۆدا هه‌يه به به‌راورد به ده‌نگده‌رانى هه‌ر دوو حزبه‌كه‌ى ديكه.
- ئه‌و هۆيانه‌ى كه بوونه‌ته سۆنگه‌ى كه هه‌ندێ ده‌نگده‌ر سه‌يرى ئه‌و حزبانه وه‌كوو بژارده‌ى دووه‌م، يان سێيه‌مى خۆيان بكه‌ن، له زۆر باره‌وه جياوازن له‌و هۆيانه‌ى كه بۆ هه‌ندێ ده‌نگده‌رى ديكه‌ی ئه‌و حزبانه بوونه‌ته بژارده‌ى يه‌كه‌م. ئه‌م خاڵه به‌و مانايه‌يه كه ئه‌و حزبانه توانا و سه‌رچاوه‌گه‌لێكى سنووردارى سازدانى ده‌نگده‌رانيان نييه. ئه‌و بوار و ئاقاره‌ى كه به‌مسۆگه‌رى ده‌نگده‌ران ده‌نگيان بۆ ده‌ده‌ن، هى ئه‌و ده‌نگده‌رانه‌یشه كه تاقيكردنه‌وه‌ى له‌ده‌ستدانى ئيشوكاريان هه‌يه؛ واته كاتێ كه حكوومه‌ت ناتوانێ و ناكارێ هه‌لومه‌رج بۆ نه‌شونماى ئابوورى و هه‌لومه‌رجى جێگير و چه‌سپاوى كارپێكردنيان بۆ بخوڵقێنێ.
- بێ له ڕيسك و مه‌ترسيى كارله‌ده‌ستدان، چ ده‌نگده‌رى مسۆگه‌ر و چ ده‌نگده‌رى پۆتانسيۆڵى ئه‌و حزبانه، كه‌شوهه‌واى سياسيى پان ئه‌وروپيى ڕاسته‌قينه كارى تێ نه‌كردوون، به‌ڵكه ئه‌وه‌ى كاريان تێ كردوون هۆكاره تايبه‌ته‌كانى هه‌ر وڵاتێك له‌و سێ وڵاته‌ن.
- له‌نێو ئه‌و هۆيانه‌دا، هۆى كاريگه‌ر و گرنگ ڕايه‌ڵه‌ى چه‌پ- ڕاسته. پۆديمۆس و سيريزا دوو حزبن، به زێده‌كردنى ڕه‌هه‌ند و ئاقارى ئايديۆلۆژى، به شێوه‌يه‌كى ڕاديكاڵانه به‌ره‌ى چه‌پيان له سيسته‌مى حزبايه‌تيى وڵاته‌كانياندا گۆڕيوه. شونه‌وارى FSM زۆر ناخويا و لێله. ئه‌گه‌ر چاو له خه‌سڵه‌ته‌كانى ده‌نگده‌رانى ئه‌و بزووتنه‌وه‌يه بكرێ، ده‌بيندرێ ئه‌و حزبه ڕكابه‌رايه‌تیى حزبه خواسايى و كلاسيكييه چه‌پ و ڕاسته‌كان ده‌كا، له پێڤاژۆيه‌كدا، كه هێشتا ده‌نگده‌ران به ڕاست و چه‌پ شه‌ته‌ك دراون. كۆتاييهاتنى سيسته‌مى دوو حزبى له ئيتاڵيا له ڕووى ئه‌نجامه گشتييه‌كانى هه‌ڵبژاردندا ڕوون و خويايه. به‌ڵام ڕه‌نگه له وارى ئايديۆلۆژييه‌وه، جارێ شتێكى پێشوه‌خته بێ كه بگوترێ، ئه‌و ده‌ره‌نجامانه گۆڕانى ئايديۆلۆژى به‌دواى خۆياندا ده‌هێنن.
په‌راوێز و سه‌رچاوه‌كان:
[1] ئه‌م شرۆڤه‌يه‌ى ئێمه، شيكردنه‌وه‌يه‌كى سنوورداره، چونكه داتاى ديراسه‌ته‌كانى هه‌ڵبژاردنه نيشتمانييه‌كان به‌ته‌واوى نايه‌نه به‌راوردكردن و له‌وما ئێمه ديراسه‌ته‌كانى هه‌ڵبژاردنه نيشتمانييه‌كان، به ديراسه‌ى ههڵبژاردنهكهى په‌رله‌مانى ئه‌وروپى ته‌واو كردوون.
[2] ئه‌و ڕێژانه، ڕێژه‌ى سه‌دیى ده‌نگه ڕاسته‌كانى سيريزا و هه‌ر دوو حزبه‌كه‌ى ديكه‌ن.
[3] ئينديكسى هه‌ڵبه‌ز و دابه‌ز يان ئيندێكسى پيدرسه‌ن، جووڵه و بزاوى هه‌ڵبژاردن له نێوان دوو پرۆسه‌ى هه‌ڵبژاردنى يه‌ك دواى يه‌كدا، ده‌پێوێ.
[4] داتاى يۆنانى له ELNESه‌وه وه‌رگيراوه كه تيمى زانكۆى سالۆنيك ئاماده‌ى كردووه. داتاى ئیسپانى له پانێلى CISه‌وه وه‌رگيراوه؛ هه‌رچى داتاى ئيتاڵييه له ITANESه‌وه وه‌رگيراوه. داتاى هه‌ڵبژاردنى 2014ى په‌رله‌مانى ئه‌وروپى له پرۆژه‌يه‌كى ئه‌وروپییه‌وه هاتووه كه سه‌روكارى له ته‌ك هه‌موو هه‌ڵبژاردنه په‌رله‌مانييه‌كانى ئه‌وروپييه‌وه هه‌يه. ئێمه سوپاسى هه‌موو ئه‌و لێكۆڵه‌ر و مامۆستايانه ده‌كه‌ين كه ئه‌و داتايانه‌يان كۆ كردووهتهوه و بڵاو كردووهتهوه و خستوويانه‌ته به‌رده‌ست.
[5] ئێمه هه‌وه‌ڵ جار ديراسه‌ى داتاى هه‌ڵبژاردنى نيشتمانيمان كردووه؛ ئه‌گه‌ر داتايه‌كى ديكه نه‌بێ تا له‌گه‌ڵ يه‌كتردا به‌راورديان بكه‌ين، هاتووينه‌ته سه‌ر داتاى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى ئه‌وروپى. هه‌وه‌ڵ جار هاتووينه‌ته سه‌ر ئه‌و توخمانه‌ى پێوه‌ندييان به‌وانه‌وه هه‌يه كه له هه‌ڵبژاردنه نيشتمانييه‌كاندا ده‌نگيان بۆ هه‌ر سێ حزبه‌كه داوه. ئه‌وجا هاتووينه‌ته سه‌ر ئه‌و توخمانه‌ى كه پێوه‌ندييان به‌وانه‌وه هه‌يه كه ده‌نگيان بۆ هه‌مان ئه‌و حزبانه داوه له هه‌ڵبژاردنى 2014ى په‌رله‌مانى ئه‌وروپى (ئه‌ستێره‌مان بۆ داناون).
[6] هه‌روا گرووپێكى چواره‌ميش هه‌يه؛ ئه‌و گرووپانه‌ن كه ده‌نگ بۆ هيچ حزبێكى سياسى ناده‌ن.
[7] بۆ دڵنيابوون، ده‌نگدان بۆ حزبى (أ) له لايه‌ن ئه‌و ده‌نگده‌رانه‌وه كه ته‌نيا به‌رده‌ست و پۆتانسيۆڵن تاوه‌كوو بژارده‌ى دووه‌مين يان سێيه‌مين دابنرێن، له‌وانه‌يه نه‌يه‌ته دى. كێ له پێش كێ دانان، له‌وانه‌يه پشت به دوو فاكته‌ر ببه‌ستێ كه كار له ئاستى كيبه‌ركێى حزب ده‌كه‌ن كه پێشتر ئێمه ئاماژه‌مان پێ كردن. له بارى پره‌نسيپه‌وه، به‌چاكزانينه‌كانى حزبى، پێشبينیى پشتپێبه‌ستراوى ده‌نگدانى ڕاسته‌قينه‌ن. واته ئه‌و ده‌نگده‌رانه‌ى كه پۆتانسيۆڵن له‌وانه‌يه ڕه‌فتارى ده‌نگده‌رانه‌ى خۆيان نه‌گۆڕن.
[8] ئه‌م مۆدێله و مۆدێله‌كانى ديكه‌ى دواى ئه‌و له دابه‌زينى لۆجيستيكيى فره-سنوور له ستراتا 14ى مه‌زه‌نده كراون.
Andreadis, I. (2016) The Greek Voter according to HelpMeVote 2015 and ELNES2015, 2016. Accessed September 1.
Ackerman, A., Mudde, C. and A. Zaslove (2014) “How Populist Are the People? Measuring Populist Attitudes in Voters”, Comparative Political Studies, vol. 47, no. 6, pp. 1324-53.
Barr, R.R. (2009) “Populists, Outsiders and Anti-Establishment Politics”, Party Politics, vol. 15, no. 1, pp. 29-48.
Bartolini, S. (1999) “Collusion, Competition and Democracy: Part I”, Journal of Theoretical politics, vol. 11, no. 4, pp. 435-460.
Bartolini, S. (2000) “Collusion, Competition and Democracy: Part II”, Journal of Theoretical politics, vol. 12, no. 1, pp. 33-65.
Biorcio, R. and P. Natale (2013) Politica a 5 stelle. Idee, storia e strategie del movimento di Grillo, Milano, Feltrinelli.
Bordignon, F. and L. Ceccarini (2013) “Tsunami a 5 stelle”, in I. Diamanti (ed.), Un salto nel voto, Bari, Laterza, pp.60-71.
Corbetta, P. and E. Gualmini (2013) (eds.), Il partito di Grillo, Bologna, il Mulino.
Cordero, G. and J.R. Montero (2015) “Against Bipartyism, Towards Dealignment? The 2014 European Election in Spain”, South European Politics and Society, vol. 20, no. 3, pp. 357-379.
De Sio, L. and H.M. Schadee (2013) “I flussi di voto e lo spazio politico”, in Voto Amaro: Disincanto e Crisi Economica nelle Elezioni del 2013 Bologna, il Mulino, pp. 45-56.
van der Eijk, C. and M. Franklin (1996) Choosing Europe? The European Electorate and National Politics in the face of Union, Ann Arbor, University of Michigan Press.
Gidron, N. and B. Bonikowski (2016) Varieties of Populism: Literature Review and Research Agenda, Cambrige, Weatherhead Center for International Affairs Harvard University. Accessed September 1.
Hawkins, K.A., Riding, S. and C. Mudde (2012) Measuring populist attitudes, Working Paper no.55, Committee on Concepts and Methods Working Paper Series.
Kriesi, H. and T.S. Pappas (2015) (eds.), European Populism in the Shadow of the Great Recession, Esse, ECPR press.
ITANES (2013) Voto Amaro: Disincanto e Crisi Economica nelle Elezioni del 2013, Bologna, il Mulino.
Laclau, E. (2005) The Populist Reason, London, Verso.
Laver, M. (2001) Estimating the Policy Positions of Political Actors, London, Routledge.
Maggini, N. (2013) “Gli elettori del Movimento 5 Stelle: fuori da destra e sinistra, ma interessati alla politica”, in N. Maggini, L. De Sio (eds.), Dossier CISE n. 2. Crisi e rimobilitazione. Gli italiani,
la politica, i partiti nelle indagini campionarie del CISE (2011 2012- Roma, CISE, pp. 55-58.
Mény, Y. and Y. Surel (2002) “The Constitutive Ambiguity of Populism”,
in Y. Mény and Y. Surel (eds.), Democracies and the Populist Challenges, Basingstoke, Palgrave, pp. 1-21.
Mudde, C. (2004) “The Populist Zeitgeist”, Government and Opposition, vol. 39, no. 4, pp. 542-563.
Mudde, C. (2007) Populist Radical Right Parties in Europe, Cambridge, Cambridge University Press.
Natale, P. (2014) “The birth, early history and explosive growth of the five-stars movement”, Contemporary Italian Politics, vol. 6, no. 1, pp. 16-36.
Norris, P. (2005) Radical Right: Voters and Parties in the Electoral Market, New York, Cambridge University Press.
Nikolakakis, N. (2016) “Syriza’s stance vis-à-vis the European Union following the financial crisis: the persistence of left Europeanism and the role of the European Left party”, European Politics and Society.
Orriols, L. and G. Cordero (2016), “The Breakdown of the Spanish Two- Party System: The Upsurge of Podemos and Ciudadanos in the 2015 General Election”, South European Society and Politics.
Panizza, F. (2005) Populism and the Mirror of Democracy, London, Verso.
Passarelli, G. and D. Tuorto (2016) “The Five Stars Movement: Purely a matter of protest? The rise of a new party between political discontent and reasoned voting”, Party politics, pp. 1-12.
Ramiro, L. and R. Gomez (2016) “Radical-Left Populism during the Great Recession: Podemos and Its Competition with the Established Radical Left”, Political Studies, pp. 1-19.
Ray, L. (1999) “Measuring party orientations toward European integration: Results from an expert survey”, European Journal of Political Research, vol. 36, no. 2, pp. 283-306.
Segatti, P., Poletti, M. and C. Vezzoni (2015) “Renzi’s Honeymoon Effect: The 2014 European Election in Italy”, South European Politics and Society, vol. 20, no. 3, pp. 311-331.
Teperoglou, E., Tsatsanis, E. and E. Nicolacouplos (2015) “Habituating to the New Normal in a Post-earthquake Party System: The 2014 European Election in Greece”, South European Politics and Society, vol. 20, no. 3, pp. 333-355.
Thomassen, J.J.A., Noury, A.G. and E. Voeten (2004) “Political competition in the European Parliament: Evidence from roll call and survey analyses”, in G. Marks and M.R. Steenbergen (eds.), European integration and political conflict, Cambridge, Cambridge University Press, pp. 141-164.
Vasilopoulou, S. and D. Halikiopoulou (1969) “In the Shadow of Grexit: The Greek Election of 17 June 2012”, South European Society and Politics, vol. 18, no. 4, pp. 523-542.
Worsley, P. (1969) “The concept of populism”, in G. Ionescu and E. Gellner (eds.), Populisms: its meanings and National Characterstics, New York, MacMillan, pp. 212-250.