 |
فرانك ملبۆرن*
وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: ئاسۆ کەریم
سزاكانى كاربگێڕيى ترامپ و نيشاندانى هێز دژى ئێران، تا ئێسته ته‌نيا ئالنگاريى خواسايى و هه‌ڕه‌شه‌ى ئێرانييان به‌دوادا هاتووه. ئيدى ئێران په‌له له به‌رهه‌مهێنانى يۆرانيۆمى پيتێنراو ده‌كا كه به قسه‌ى ئه‌مريكييه‌كان پێچه‌وانه‌ى ڕێككه‌وتننامه‌ى نوكلياريى ئێرانييه (JCPOA)؛ له كاتێكدا ئه‌مريكا خۆى له‌و ڕێككه‌وتننامه‌يه چۆته ده‌ره‌وه و هێشتا ئێران به دواى ته‌كنه‌لۆژيى نایاسایى بۆ به‌رهه‌مهێنانى چه‌كى كۆكوژ (WMD) ده‌گه‌ڕێ. له كاتێكدا ئه‌وروپییه‌كان كه ئه‌ڵمانيا پێشه‌نگايه‌تيیان ده‌كا، به‌رده‌وام هه‌وڵى دڵڕاگراتنى ڕژێمى ئيسلامى له تاران ده‌ده‌ن، سه‌ربارى ئاشكرابوونى تێوه‌گلانى حزبوڵڵاى ده‌ستنێژى ئێران له چالاكيى تيرۆريستى له شانشينى يه‌كگرتوو (UK)دا، پاش ماوه‌يه‌كى كه‌م له مۆركردنى ڕێككه‌وتننامه‌ى 2015ى JCPOA. سه‌ربارى ئاوات و خۆزگه، شيكردنه‌وه‌ى ورد و باريك نيشانى ده‌دا كه وێناچێ به هۆى سزاكانه‌وه، ئێران ڕه‌وتارى خۆى بگۆڕێ، يان حزبوڵڵا بشكێ، يان گرووپ و لايه‌نه ده‌ستنێژه‌كانى ئێران كه به‌غدا پاره‌يان پێ ده‌دا، كاريان تێ بكرێ. پێشبينكردن به هه‌ڵايسانى كێشه و به‌ره‌نگارى له نێوان ئێران- ئه‌مريكادا، شتێكى تازه نييه.
ڕاسته گوشار بۆ سه‌ر ئێران كارى خۆى ده‌كا، به‌ڵام پێويست ده‌كا گوشار، گوشارێكى ڕاست و دروست و له جێگه‌ى خۆيدا بێ. چه‌ندين بژارده بۆ لێدانى زه‌بر له "ئوسووڵ، هه‌بووه، assets" و لايه‌نه ده‌ستنێژه‌كانى ئێران هه‌ن، به‌بێ ئه‌وه‌ى په‌نا بۆ به‌كارهێنانى هێزى زه‌وينى ببردرێ، چونكه كاربگێڕيى ترامپ نايه‌وێ جه‌نگ له ناوچه‌ى كه‌نداودا هه‌ڵبگيرسێ. تاران ئه‌مه ده‌زانێ و له ناوچه‌ى خۆڵه‌مێشيى نكۆلێكردنێكدا كه مايه‌ى باوه‌ڕپێكردن بێ، له ڕێگه‌ى ئۆپه‌راسيۆنى نهێنى و هێز و لايه‌نه ده‌ستنێژ و كرێگرته‌كانى خۆيه‌وه كارى چه‌په‌ڵانه‌ى خۆى ده‌كا. كه‌واته چۆن ده‌كرێ پێش به هه‌ڕه‌شه‌كانى ئێرانى بۆ سه‌ر هاوپه‌يمانه‌كانى كه‌نداو، بۆ سه‌ر بازرگانيى ناوچه‌يى و بۆ سه‌ر ئيسڕائيل بگيرێ؟ چ بكرێ بۆ پێشگرتن له چه‌كى كۆكوژى ئێرانى، له مووشه‌كى باليستيكى، له هێزه ده‌ستچن و به‌كرێگيراوه‌كانى ئێران و چالاكيى تيرۆريستى، له پشتيوانيكردن له جينۆسايدى ئه‌سه‌د، له خه‌ڵك به‌بارمته‌گرتن و چالاكيى چه‌په‌ڵى ناوچه‌يى و جيهانى، كه به‌كارهێنانى هێزگه‌لێكى زه‌وينيیان تێدا نه‌بێ، يان ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌يه‌كى زۆر چڕ ڕوو نه‌دا و و نرخى نه‌وت به‌رز نه‌بێته‌وه؟ چۆن ده‌كرێ به‌بێ هاتنه‌ئاراى پشێوى و بێسه‌روبه‌ریى زێتر له ناوچه‌كه و ئه‌نجامگه‌لێكى نه‌خوازراوه‌وه، سوود له ئێران وه‌ربگيرێ؟
ئه‌و ئۆپه‌راسيۆنه نهێنييانه‌ى دژ به ئێران به‌ڕێوه‌چوون و ناگه‌نه ئاستى ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى كراوه و ڕاسته‌وخۆ تا ڕادده‌يه‌كى كه‌م شيكردنه‌وه‌يان بۆ كراوه- ده‌ق ئۆپه‌راسيۆنه نهێنييه‌كان، ئه‌و جۆره ناوچه خۆڵه‌مێشيیه‌ن كه ئێران پێى خۆشه كارى تێدا بكا له سۆنگه‌ى لاوازيى هێزه نه‌ريتئاسا سه‌ربازييه‌كانى ئێران به به‌راورد به ئه‌مريكا، ئيسڕائيل و ده‌وڵه‌تانى ئه‌نجومه‌نى هاريكاريى كه‌نداودا. لێ كۆتايیی ئه‌و يارييه چ ده‌بێ و ده‌بێ چ ئه‌نجامێكى لێ بكه‌وێته‌وه، نازانرێ. به‌ر له‌م قه‌يرانه‌ى ئێسته‌ى نێوان ئێران و ئه‌مريكا، ڕاسپارده‌ى وه‌سا هه‌بوون كه په‌نا بۆ كار و كرده‌ى نهێنى بۆ جێله‌قكردن به ئێران ببردرێ.
چونكه ڕژێم له تاران له ڕێگه‌ى "شۆڕش"ه‌وه هاتووه‌ته سه‌ر كار، له‌وما مه‌به‌ستى سه‌ره‌كيى ڕژێم ئه‌وه‌يه كه چۆن له ده‌سه‌ڵاتدا بمێنێته‌وه. ئه‌و ڕژێمه گه‌وره‌ترين ترسى له دژه-شۆڕش هه‌يه. بۆ گوشارخستنه سه‌ر ئێران و سله‌مينه‌وه‌ى زێترى ئێران له په‌نابردن بۆ ڕه‌وتارى به‌د و شه‌ڕانييانه‌ى، ده‌بێ ئه‌مريكا ئه‌م ترسه‌ى ئێران له دژه-شۆڕش بجووڵێنێ له ڕێگه‌ى: كار و كرده‌ى ده‌روونى، جه‌نگى سايبه‌ر، جه‌نگى ئابوورى، كار و كرده‌ى ڤه‌شارتى و نهێنييه‌وه.
كار و كرده‌ى نهێنی، هاندان و ده‌ستله‌پشتدان و پشتيوانيكردن له بزاڤى ياخيگه‌رى له‌نێو شار و گونده‌واره‌كان، كۆمه‌ككردن به گرووپه‌كانى دژ به ڕژێم، غافڵكوژيى مۆره و كه‌سايه‌تييه‌كانى ڕژێم و، تێكدانى كۆڵه‌گه گرنگه‌كانى ژێرخانى ئێرانى ده‌گرێته‌وه. به‌م دواييیانه، بيركردنه‌وه‌ى له‌م بابه‌ته هاتووه‌ته گۆڕێ و بانگه‌شه بۆ "كار و كرده‌ى نكۆڵيلێكراو و پرۆفايل-نزم" ده‌كرێ كه بارگرانييه‌ك بخاته ئه‌ستۆى ئێرانه‌وه و شيكردنه‌وه‌ى نرخ/ڕيسكى ئێران ئاڵۆز بكا و له ئه‌نجامدا بكرێ و بشێ ئه‌كته‌رى ديكه سوود له‌و كار و كردانه وه‌ربگرن. ده‌بێ ڕژێم ناچار بكرێ داهات و سه‌رچاوه گرنگه‌كانى خۆى له چالاكیى چه‌په‌ڵانه‌ى ناوچه‌ييیه‌وه بۆ پاراستنى ئاسايش و ته‌ناهيى ناوخۆى ئێران وه‌رسووڕێنێ و، به‌م پێيه كه‌متر بتوانێ لا له كار و ڕه‌وتارى به‌د و خراپ بكاته‌وه. لێره‌دا كۆمه‌ڵێ ئيعتوباراتى گرنگ هه‌ن. كام گرووپگه‌لى به‌رهه‌ڵستكار له‌باره و جێچاوى تێدايه تا كۆمه‌كى پێ بكرێ و پشتيوانيى ده‌ره‌كیى لێ بكرێ؟ كام هێزى ده‌ره‌كى، ساز و ئاماده‌يه پشتيوانى له گرووپگه‌لێكى له‌م بابه‌ته بكا و، كۆمه‌ك و يارمه‌تى، چ فۆرم و شێوه‌يه‌ك وه‌رده‌گرێ؟ ئه‌نجامه نه‌خوازراو و نه‌ويستراوه‌كان چ ده‌بن، وه‌كوو داته‌پينى ته‌واوى ده‌وڵه‌ت، يان كار و كرده‌ى تيرۆريستانه و تۆڵه‌ئه‌ستێنانه‌ى ڕژێم، مووشه‌كهاوێشتن و هێرش و په‌لامارى سه‌ره‌ڕۆيانه‌ى حزبوڵڵا دژى ئيسڕائيل؟ له‌مێژ نييه كه ڕاوێژكارى ئێسته‌ى ئاسايشى نه‌ته‌وه‌يیى ئه‌مريكا گوتى، پێويسته كۆمه‌ك به ته‌واوى كه‌مينه‌كان له ئێران، به كۆڕ و كۆمه‌ڵه و گرووپه‌كان بكرێ. سه‌نته‌رێكى ناوبه‌ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مريكایش له ساته‌وه‌ختى پشێوييه مه‌ده‌نييه‌كه‌ى 2017- 2018ى ئێران قسه و باسى هێنايه سه‌ر گۆڕينى ڕژێم و، سه‌رهه‌ڵدان و ڕاپه‌ڕينێكيش له تاران پرۆژه و پێشنيارێكى ديكه بووه- له كاتێكدا سه‌رۆك دۆناڵد ترامپ ئه‌مه‌ى نه گه‌ره‌ك بووه.
ده‌كرێ هه‌ندێ ڕاسپارده‌ى سياسى له سۆنگه‌ى شيكردنه‌وه‌ى نرخ- قازانج بێنه فه‌رامۆشكردن و ئه‌گه‌رى سه‌ركه‌وتنيان له‌به‌رچاو بگيرێ له ناچاركردنى ئێران، كه ڕه‌وتارى خۆى به ئاقارێكى خوازراودا ببات، به‌بێ ئه‌وه‌ى ئه‌نجامگه‌لێكى ناخوزراو و مه‌به‌ستدارى لێ بكه‌وێته‌وه. هه‌ر خوێندكارێكى كوده‌تا و دژه-كوده‌تا ئه‌وه ده‌زانێ كه كۆنترۆڵكردنى تاران، به‌بێ بوونى هێزێكى په‌لامارده‌رى ده‌ره‌كى، پێويستى به ئه‌رته‌ش (سوپاى نيزاميى ئێرانى) يان به سوپاى پاسداران ده‌بێ كه تانكه‌كانيان به‌كار بهێنن- گريمان با ئاماده‌سازى بۆ كوده‌تایش ئاشكرا نه‌بێ (ئاماده‌سازيى كوده‌تا به سروشتى خۆى به چالاكیى پيلانگێڕانه داده‌نرێ). ئاخر كوده‌تا ده‌بێ سووته‌مه‌نى، زه‌خيره و تفاق و ئاسانكاریى لۆجستيك و پشتيوانیى ئاسمانیی هه‌بێ تا ڕێگه له دژه- كوده‌تا بگيرێ.
له دێسه‌مبه‌رى 2017دا، گرووپێكى جيهادیى سه‌ر به ئه‌لقاعيده ڕای گه‌ياند، كه له ئوستانى "خوزستان"ى باشوورى ڕۆژاواى ئێراندا په‌لامارى بۆڕييه‌كى نه‌وتى داوه. ئه‌و چه‌كدارانه به شێوه‌يه‌كى خواسايى له هه‌ر دوو ئوستانى سه‌ر سنوورى پاكستان، سيستان و به‌لوچستان، كه ڕاديكاڵه سوننه‌كانى ديكه‌يان تێدا هه‌ڵده‌سووڕێ، هێرش و په‌لامارى له‌م بابه‌ته ده‌كه‌ن. عاده‌ته‌ن تاران گومان ده‌باته‌وه سه‌ر – ئه‌مريكا، عه‌ره‌بستانى سعوودى و ئيسڕائيل و شانشينى يه‌كگرتوو- كه گوايا پشتيوانى له ياخيگه‌ريى به‌لوچه‌كان و خه‌ڵكى ديكه ده‌كه‌ن، به "موجاهيده‌كانى خه‌ڵق"ى ئێرانيشه‌وه. پێناچێ ڕياز پشتيوانى له ميليشيا به‌لوچه‌كان بكا كه ده‌يانه‌وێ نوايه‌كى ئاراميان له پاكستاندا هه‌بێ. ئاخر پاكستان هاوپه‌يمانێكى نزيكى سعوودیایه و ئه‌و وڵاته خۆى گرفتى له‌گه‌ڵ به‌لوچه‌كانى خۆيدا هه‌يه. لێكۆڵه‌رێك ئه‌م بابه‌ته به‌م شێوه‌يه ده‌نرخێنێ: "ئۆپۆزيسيۆنى عه‌ره‌بى له باشوورى ڕۆژاوادا، ئۆپۆزيسيۆنێكى سنووردار و ناوچه‌يييه و له باشترين حاڵه‌تدا هێزێكى په‌راوێزكه‌وتووه... بزووتنه‌وه‌ى به‌لوچه‌كان له ڕۆژهه‌ڵاتدا، ئه‌ويش بزاڤێكى زۆر بچووك و خودان ئيتنيكێكى بچووكه و له ئالينگارييه‌كى كه‌م و گچكه، زێتر نييه." لاف و گه‌زافه‌كانى ڕژێم له‌باره‌ى مايه‌یخۆتێكردنى بيانى له ئێراندا، شتێكى ستاندارده، هه‌رچه‌نده كار و كرده و ئۆپه‌راسيۆنى نهێنی كه ده‌ستى ده‌ره‌كى و بيانييان له‌پشته، وه‌كوو كوشتن و تيرۆركردنى زاناكانى بوارى نوكليارى، له ڕابردوودا ئه‌نجام دراون.
چياكانى زاگرۆس له ڕۆژاواى ئێراندا كه ميليشيا كورده‌كانى ئێرانى تێدا هه‌ڵده‌سوورێن، خاڵێكى لاوازيى جيۆستراتيژييه بۆ تاران. له سه‌رده‌مى ئه‌سكه‌نده‌ره‌وه بگره تا هێرش و په‌لامارى ئه‌نگلۆ- سۆڤيتى، شۆڕشى ئێرانى، جه‌نگى عێراق- ئێران و داگيركردنى عێراق له لايه‌ن ئه‌مريكاوه، زاگرۆس "پاژنه‌ى ئه‌خيل" [خاڵی لااواز]ى فارسه‌كان بووه. بڵاوبوونه‌وه‌ى كورده‌كانى ئێران له‌به‌ر چه‌ندين هۆكار، وايان كردووه ئه‌و ناوچه‌یه زيندوو و گرنگ بێ:
- بۆ به‌رگریى هه‌رێمايه‌تى
- بۆ پێشگرتن له سه‌ربه‌خۆيیى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان
- بۆ قايمكردنى كۆريدۆرێك له باكووردا له ڕێگه‌ى په‌كه‌كه و پژاكه‌وه (گرووپێكى كوردى ئێرانيى سه‌ر به په‌كه‌كه‌يه) وه‌كوو خاڵێكى پێوه‌ندى به هاوپه‌يمانه‌كانى: سووريا و حزبوڵڵا و وه‌كوو به‌شێك له پردى زه‌مينیى ئێران بۆ ده‌رياى سپیى ناوه‌ڕاست
- بۆ ڕكابه‌رايه‌تيى له‌مێژينه‌ى ستراتيژيكى له‌گه‌ڵ توركيادا له‌سه‌ر ناوچه‌ى نفووز
- بۆ دزه‌كردن و په‌ڕينه‌وه‌ى گرووپه به‌كرێگيراو و سه‌ربه‌خۆكانى خۆى له ناوچه و نوا ئارامه‌كانى ئێرانه‌وه بۆ ئه‌ملا و ئه‌ولا
- بۆ ئۆپه‌راسيۆنى نانه‌وه‌ى بێسه‌روبه‌رى و پشێوى و ئاسانكاريكردن بۆ بازرگانيى ناشه‌رعى، به وزه و چه‌كوچۆڵيشه‌وه.
بۆ ماوه‌ى چه‌ندان ساڵ، ڕژێمى ئێران گرووپگه‌لێكى وه‌كوو ئه‌نسارى ئيسلام، به‌تاليۆنه‌كانى ئه‌لقاعيده‌ى كوردستان و ليوا و كه‌تيبه‌كانى عه‌بدوڵڵا عه‌زامی به‌گژ هه‌رێمى كوردستان و عێراق خۆيدا كرد. ڕه‌نگه تا ڕادده‌يه‌ك دووفاقيیش بێته به‌رچاو كه هه‌ندێ له‌و ميليشيا سوننه كوردانه، پاشان چوونه ڕێزى داعشه‌وه و په‌لامارى تارانيشيان دا. ته‌نيا ئاسايشى فيزيكيى زاگرۆس نييه كه حوكمڕانه‌كانى ئێران نيگه‌ران ده‌كا؛ زاگرۆس توخمێكى سه‌ره‌كيى باڵاده‌ستيى تارانه به‌سه‌ر گرووپگه‌له ئيتنى- ئاينييه ناته‌با و جياجياكانه. زاگرۆس ناوچه‌يه‌كه، له‌مێژه ئێران خه‌بات بۆ كۆنترۆڵكردنى ده‌كا و بووه‌ته كونێكى ڕه‌ش كه سه‌رچاوه و داهاته سه‌ربازى و دارايیيه‌كانى ئێران ده‌مژێ و قوت ده‌دا كه ئێران له جێگه‌ى ديكه‌دا پێويستیى پێيان هه‌يه. له سه‌رده‌مه‌كانى پێش شۆڕش، شۆڕش خۆى و جه‌نگى ماڵوێرانكه‌رى عێراق- ئێراندا له ناوچه‌ى زاگرۆس خه‌ته‌ر هه‌بووه، به هۆى نانه‌وه‌ى پشێوى و هه‌راوهۆريا و /يان قۆستنه‌وه‌ى كه‌مينه‌كانى ئێران به درێژايیى زنجيره چياى زاگرۆس له لايه‌ن هێزه ده‌ره‌كييه‌كانه‌وه. ئه‌مه‌یش وای كردووه كه ئێران پێويستى به هێشتنه‌وه‌ى هێزگه‌لێكى گه‌وره‌ى چه‌كدار بۆ ئاسايشى ناوخۆ و به‌رگريى ده‌ره‌كى و پێويستى خۆلادان له زه‌ره‌ر و زيانێكى به‌كۆمه‌ڵى مرۆيى هه‌بێ. له‌وما ئێران پاره‌ته‌رخانكردن بۆ خه‌رجيى خۆراكى تۆپه‌كانى له لوبنان، سووريا، عێراق، پاكستان و ئه‌فغانستان به باشتر ده‌زانێ، تا له ژيان و گوزه‌رانى ئێرانييه‌كانى خه‌رج بكا.
پشتيوانيى ده‌ره‌كى له كورده‌كانى ئێران ڕه‌وشه‌كه به شێوه‌يه‌كى به‌رچاو ئاڵۆز ده‌كا. هه‌ڵسه‌نگاندنێكى چاودێرێك كه "كورده‌كانى ئێران هه‌رگيز خه‌ته‌رێكى جددى نه‌بوون بۆ ڕژێم"، ساده و ڕه‌وان هيچ به‌ڵگه‌يه‌كى مێژوويیى له پشت نييه. به‌گوێره‌ى لێكۆڵينه‌وه‌يه‌كى سه‌ره‌كيى مه‌يدانى، ئه‌م نووسه‌ره به‌ڵگه‌ى مشه‌ى له‌به‌رده‌ستدان له‌باره‌ى كارايیى جه‌نگيى ئه‌و گرووپه كورده ئێرانييانه‌ى له‌و شاخانه‌دا كار ده‌كه‌ن و شاره‌زاى بست به بستى ناوچه‌كه‌ن.. پژاك، كه له لايه‌ن چاودێره بيانييه‌كانه‌وه به‌رده‌وام به كه‌م سه‌ير ده‌كرێن و پرۆپاگه‌نده‌ى ئێرانييان وه‌كوو به‌هايه‌كى ڕواڵه‌تى وه‌رگرتووه. ئه‌و هێزه، له هاوينى 2011دا له هێرش و په‌لامارێكى سه‌ره‌كى به سه‌دان پاسدار و هێزه‌كانى قودس و ئه‌و ميليشيا سوننانه‌ى له ئێران بوون، كوشت. به قسه‌ى سه‌رچاوه‌گه‌لێكى خۆجێ، ئه‌م شه‌ڕ و نه‌به‌رده، ده‌كرێ وه‌كوو Hamburger Hillى ئێران وه‌سف بكرێ. پژاك ته‌نيا هه‌ر به‌رپه‌رچى هێرشێكى سه‌ره‌كيى سوپاى پاسدارانى نه‌دايه‌وه، به‌ڵكه له قووڵايیى خاكى ئێرانيشدا كه‌وته كار و كه‌مين و بۆسه‌دانانه‌وه بۆ كاروانى سه‌ربازى و په‌لاماردانى پێگه و بنكه دووره‌په‌رێز و وه‌تاقكه‌وتووه‌كانى پاسداران و تێكدانى چه‌ندين دامه‌زراوه‌ى گرنگى ژێرخانى ئێران، له‌وانه بۆڕیى گازى ته‌برێز- ئانكارا.
تۆپۆگرافيى زاگرۆس، چڕوپڕ و ڕژد و عاسێيه و بۆ هێزى پياده نه‌گبه‌ته. ئاخر خوێنله‌به‌رڕۆيشتنى هێزه هه‌ڵبژارده و تايبه‌ته‌‌كانى ڕژێم هه‌م له ڕووى مۆراڵ و هه‌م ڕواڵه‌تيشه‌وه به‌د و خراپه- به‌تايبه‌تى كه ڕژێم ئيدعا ده‌كا له لايه‌ن خوداوه پارێزگاریى لێ ده‌كرێ. ئۆپه‌راسيۆنه‌كان له زاگرۆسدا، به‌كارهێنانى ئاگرى ڕاسته‌وخۆى ڕووبه‌ڕوو كه تۆپخانه پشتيوانیى لێ بكا، سنووردار و بێكاريگه‌ر ده‌كه‌ن. هه‌لومه‌رجى گۆڕانى خێرا و به‌په‌ڵه‌ى كه‌شوهه‌وا و به‌رزى و نزمیى ناوچه‌كه‌یش وا ده‌كا به‌كارهێنانى هێزى ئاسمانی له لايه‌ن ئێرانه‌وه، پڕگرفت بێ، به‌تايبه‌تى ئه‌گه‌ر فڕۆكه‌كانى ئه‌مريكا له‌وێ ئاماده‌یييان هه‌بێ و له ئاسمانى عێراقييه‌وه يان له كه‌نداوه‌وه وه‌ڵامى هێزى ئاسمانیی ئێرانى بده‌نه‌وه.
ڕژێم له‌و پێوه‌ندييانه‌ى له نێوان ئه‌مريكييه‌كان و كورده‌كانى ديكه‌ى ئێراندا كراوه، زه‌نده‌قى چووه. پژاك هێشتا له ليستى تيرۆردا ده‌مێنێته‌وه و وه‌كوو چه‌شه‌يه‌كى ئه‌مريكا وايه بۆ توركياى هاوپه‌يمانى، كه تا دێ به‌د و خراپتر ده‌بێ، له كاتێكدا توركيا و ئێران پێكه‌وه له‌و گرووپه‌يان هاوێشتۆته ملان و له بارى سه‌ربازييه‌وه هاريكاریى يه‌كتر ده‌كه‌ن؛ هه‌م دژى په‌كه‌كه و هه‌م پژاك- وێڕاى كه يه‌كێتيى ئه‌وروپى ئه‌و گرووپه‌ى نه‌خستۆته ناو ليستى تيرۆره‌وه و ئه‌مريكا به‌رده‌وامه له پشتگيريكردنى يه‌په‌گه‌ى كوردى سووريا كه ئه‌ويش لقێكى ديكه‌ى په‌كه‌كه/پژاكه. ميليشيا جۆراوجۆره‌كانى كوردى ئێران هه‌روه‌كوو براكانيان له هه‌رێمى كوردستانى عێراقدا يه‌كگرتوو نين، ته‌نانه‌ت له ڕووى ده‌سه‌ڵاته به‌هێزتره‌كانى عێراق، توركيا و ئێراندا. به هه‌ر حاڵ، تا ئێستا يه‌كيان نه‌گرتووه تا ببنه هێزێكى كاراى سه‌ربازى، هه‌رچه‌ند كورده‌كان ساغيان كردۆته‌وه كه ئه‌وان هێزێكى كارا و زه‌بروه‌شێنن. پێده‌چێ پژاك پشوودرێژانه كات به‌ڕێ بكا و چاوى له سه‌رهه‌ڵدانێكى مه‌ده‌نى بێ له ئايینده‌دا له ناوچه زۆرينه كوردنشينه‌كاندا، له كاتێكدا ڕژێم قه‌يرانى ڕيفراندۆ‌مى كوردى به‌كار هێناوه بۆ گوشارخستنه سه‌ر KRG كه نواى ئارام به دوژمن و ناحه‌زه‌كانى ئێران، پژاك و گرووپه‌كانى ديكه نه‌دا كه وێده‌چێ ئه‌و گرووپانه ئاماده و ساز بن، له بارى سياسى و سه‌ربازييه‌وه هه‌ر پێكدادانێكى ئه‌مريكى- ئێرانى بۆ خۆيان بقۆزنه‌وه.
به‌گشتى، كورده‌كانى ئێران خاڵى گوشارى ناوخۆيى و كوشنده‌ى ڕژێمى ئێرانن؛ ئاخر ئه‌وان كارايیى جه‌نگى خۆيان سه‌لماندووه، ئه‌وان شاره‌زاى ناوچه‌كه‌ن، تۆڕى پشتيوانييان هه‌يه، تا ڕادده‌يه‌كى زۆر سروشتێكى عه‌لمانييان هه‌يه و باوه‌ڕيان به يه‌كسانیى جێنده‌رى و جۆرێ له ديموكراسى هه‌يه، ڕقيان له ڕۆژاوا نابێته‌وه و ته‌كه‌زيان له‌سه‌ر ئۆتۆنۆمیى خۆجێ و فيدراڵيزمه له ناوچه زۆرينه كوردنشينه‌كاندا. پرسيار ئه‌وه‌يه، ئايا ئه‌و پشتيوانييه ده‌ره‌كييه‌ى كه ده‌بێ له كوردان بكرێ، چ فۆرمێك به‌خۆوه ده‌گرێ و، چ لايه‌نێكى ده‌ره‌كى پشتيوانى له كوردان ده‌كا؟ بێ شك ئه‌مريكييه‌كان باشترين لايه‌نن كه مه‌شق و ڕاهێنان به كوردان بكه‌ن و له ڕووى لۆجيستييه‌وه ياريده‌يان بده‌ن و له بارى داراييشه‌وه وڵاتانى كه‌نداو و، به‌تايبه‌تى عه‌ره‌بستانى سعوودى و ئيمارات ده‌ستيان بگرن.
ڕه‌وش و بارى نموونه‌يى ئه‌وه‌يه كه ژماره‌يه‌كى گونجاو ڕاهێنه‌رى ئه‌مريكى مه‌شقيان پێ بكه‌ن و هێزێكيش بۆ پاراستنيان هه‌بێ، نه‌خۆشخانه‌يه‌كى مه‌يدانى بكرێته‌وه و چه‌كوچۆڵ و پاره‌ى كاش به كوردان بدرێ و ئه‌مريكا كۆنترۆڵى فه‌زاى ئاسمانى به درێژايیى سنوورى كوردستانى عێراق له‌گه‌ڵ ئێراندا بكا و، ئاماده بێ بۆ ڕاونانى فڕۆكه و تۆپخانه‌ى ئێرانى له كاتێكدا په‌لامارى كوردان بده‌ن. كورده‌كان ده‌توانن سيسته‌مگه‌لێكى پێشكه‌وتووى دژه‌زرێپۆش به‌كار بهێنن (دژ به ماشێن، دژ به كۆگه و حه‌شارگه، دژه‌هه‌ليكۆپته‌ر)، له ته‌ك پاكێجێكى هه‌واڵگرى و به‌ئامانجگرتن. يه‌كگرتنى ئوسووڵه هه‌واڵگرييه‌كانى ئه‌مريكى و تۆڕه‌كانى HUMINT [هه‌واڵگريى مرۆيى] كوردان خۆيان، ده‌بنه شتێكى گه‌وره، به‌تايبه‌تى ئه‌گه‌ر يه‌كێ گه‌ره‌كى بێ گيروگرفت بۆ ئێران بنێته‌وه و په‌ره به ياخيبوون بدات له ناوچه گوندنشينه‌كاندا و به‌ڵكه له‌ناو شاره‌كانيشدا ده‌ستى پێ بكرێ.
له‌وانه‌يه گرفت و پرسى سياسى بێنه ئاراوه وه‌كوو به‌رهه‌ڵستكارى له به‌غدا و، ئه‌گه‌رى ئه‌وه‌یش هه‌يه KRG تووشى كێشه‌ى سياسى بێته‌وه؛ له كاتێكدا ڕكابه‌رايه‌تیى له نێوان هه‌ر دوو ناوچه نفووزى هه‌ولێر و سلێمانيدا هه‌يه، ئه‌گه‌ر ئه‌مريكا گه‌ره‌نتیى پاراستنى درێژخايه‌ن به KRG له به‌غدا، له تاران، له ئانكارا‌ى پێ نه‌دا. كێشه‌يه‌كى ديكه، ناوبانگى ئه‌مريكا‌يه، جا ڕاست بێ يان هه‌ڵه، وه‌كوو دۆستێكى كورتخايه‌ن چاوى لێ ده‌كرێ كه زوو به زوو سياسه‌ته‌كانى ده‌گۆڕێ و واز له هاوپه‌يمانه‌كانى ده‌هێنێ (پێشينه‌كانى ئه‌مريكا له‌گه‌ڵ "سه‌حوه"ى سوننى و كورده‌كانى عێراق و سووريا). پێناچێ كورده‌كانى ئێران ڕێگه بده‌ن وه‌كوو داش دامه بێنه به‌كارهێنان، چونكه ئه‌وان له‌مێژه له ڕووخانى كۆمارى مه‌هاباده‌وه له 1946ه‌وه، يارى ده‌كه‌ن. ئه‌مريكييه‌كان پێويستيان به‌وه‌يه كه هه‌موو ياريزانه‌كان قه‌ناعه‌ت پێ بكه‌ن كه ئه‌وان وه‌كوو خێلێكى هه‌ره به‌هێز و ده‌ستڕۆيشتوون له ناوچه‌كه‌دا و له‌مێژه له‌ناوه ئه‌و يارييه‌دان. ده‌سپێكێكى باش ئه‌وه‌يه پژاك له ليستى تيرۆر ده‌ربهێندرێ. ئاخر پژاك هه‌رگيز هه‌ڕه‌شه‌ى له به‌رژه‌وه‌نده‌كانى ڕۆژاوا نه‌كردووه. ئه‌مه‌یش ده‌بێته ناردنى په‌يامێكى به‌هێز بۆ تاران.
بژارده‌ى ديكه ئه‌وه‌يه كه ئۆپه‌راسيۆنێكى زۆر نهێنى به‌ڕێوه ببردرێ كه كورده‌كانى ئێران له ڕێگه‌ى ناوبژيوانانێكه‌وه/ يان له ڕێگه‌ى ئاسمانه‌وه پشتيوانييان لێ بكرێ، به‌بێ ئه‌وه‌ى ڕه‌چاوى لايه‌نه باشه‌كانى هه‌ڵسووڕان له ناوچه پڕته‌ناهييه‌كانى كوردستانى عێراق كه له سه‌ره‌وه ئاماژه‌يان پێ درا، بكرێ. حاڵى حازر، كاربگێريى ترامپ پێده‌چێ بيه‌وێ گوشارى زێتر بخاته سه‌ر ئێران، به‌بێ ئه‌وه‌ى هێڵه سووره‌كانى ئه‌و ڕژێمه ببه‌زێنێ كه چه‌كپێدان و پشتيوانيكردنى كوردان ئاماژه و نيشانه‌ى ئه‌و سنووربه‌زاندنه‌ن. ئه‌مه‌یش فۆرمێكى هه‌ره به‌هێزى گوشارى بزێوه له‌سه‌ر تاران، جيا له هه‌ڕه‌شه‌ى مايه‌یخۆتێكردنى ڕاسته‌وخۆ.
* فرانك ملبۆرن [راوێژكارێكى ستراتيژيكه. سێ ساڵ له هه‌رێمى كوردستان بووه و له‌باره‌ى ڕيسكه جيۆپۆلییتيك و ته‌ناهى و ئاسايشييه‌كانه‌وه ڕاوێژكارى كۆمپانياكانى گاز و نه‌وت بووه. ئه‌و فرانكه، ده‌رچووى كۆليژى ساندهيرس و كۆليژى له‌نده‌نه بۆ ئابوورى].
سەرچاوە: