 |
2017-03-02
شەش هەنگاوی گرنگ، کە ئیدارەی ترامپ دەبێت لە عێراقدا بهاوێژێ
ن: ئەندرو کیم، دانیاڵ بێنایم، هاردین لانگ
وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: دامگا هەورامی
شه‌ڕی مووسڵ و ڕزگارکردنەوەی لە دەستی داعش، بەشێکە لەو کارانەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا، کە ترامپ لەگەڵ دەستبەکاربوونی وەك سەرۆکی نوێی هەڵبژێردراوی ئەمریکا، ڕووبەڕووی بووەتەوە. لەگەڵ ئەوەی کە شه‌ڕێکی سەخت بۆ ڕزگارکردنەوەی مووسڵ، کە دووەم گەورەترین شاری عێراقە بەردەوامە، سەربازە ئەمریکییەکانیش لە نزیك هێڵی پێشەوەی جەنگەکە بوونیان هەیە و هاریکارن. پرسیارگەلێکی زۆر لە ئارادان، کە داخۆ دوای ئازادکردنەوەی مووسڵ، دەبێت شارەکە چۆن سەقامگیریی تێدا بەرقەرار بکرێت و چۆن بەڕێوە ببرێت و، چۆن عێراقی پارچەپارچەبوو دووبارە یەک بخرێتەوە؟
سەرۆکی نوێی ئەمریکا، دۆناڵد ترامپ، فەرمانێکی سەرۆکایەتیی نوێی دەرکردووە و تێیدا لە ماوەی ٣٠ ڕۆژدا داوای ستراتیژیەتێک دەکات بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی داعش. بەڵام پێش ئەم بڕیارەی، سەرۆکی ئەمریکا بە گوتار و قسەکانی، هەبوون و قورساییی ئەمریکای لە عێراقدا نەهێشت و پلە و پایەی سەنگینی ئەمریکای لە عێراقدا کەم کردەوە. ترامپ لە هەڵمەتەکانی هەڵبژاردندا چەندین جار ئەوە بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و دامەزراوەی هەواڵگریی ناوخۆی ئەمریکا (سی ئای ئەی- CIA) دووپات دەکاتەوە و، دەڵێت نەوتی عێراق دەستکەوتی جەنگە و، دەبێت ئەمریکا دەست بەسەر نەوتی عێراقدا بگرێت. هەروەها یەکەم هەنگاوی گەورەی، وەك بڕیارێکی سەرۆکایەتی کە سەبارەت بە عێراق هەڵی هێنابێت، بریتی بوو لە ڕێگرتن لە سەفەری عێراقییەکان بۆ ئەمریکا و، ئەمەیش بێڕێزیکردن بوو بەرانبەر عێراقییەکان و ئەو هاوکارانەی ئەمریکا کە لە بەرەکانی پێشەوەی جەنگدان لەگەڵ داعش و، بەمەیش کاریگەری و سەنگی ئەمریکای لە عێراقدا کەم کردەوە.
هەروەها گوتارە نابەرپرسانەکانی ترامپ لەسەر ئێران و، بەوەیشەوە کە ترامپ ئێران بەوە تۆمەتبار دەکات کە ئێران تا دێت زیاتر کاریگەری و سەنگی خۆی لە عێراقدا زیاد دەکات، وا دەکات هەڵمەتی بەرنگاربوونەوەی داعش لاواز و سست بکات و، کاریگەریی ئێران وەك خۆرەیەك لەناوچەکەدا زیاتر بکات. جەنگی ساڵی ٢٠٠٣، کۆتاییی بە سیاسەتی ئەمریکا لە سنووردارکردنی ئێران و عێراق هێنا و، کشانەوەی ئەمریکا لە عێراق، بوو بە هەلێکی باش بۆ ئێران تا بتوانێت دەسەڵاتی خۆی لەناوچەکەدا فراوانتر بکات. هەرچەندە ١٠ ساڵ لە دوای جەنگی ئازادکردنی عێراق، هەستی نەتەوایەتی لای عێراقییەکان بەهێز بوو و، پەیوەندیی نێوان عێراق و ئەمریکا و پێکەوە بەرنگاربوونەوەی داعش، وای کرد تا ڕاددەیەك عێراق وەك دەوڵەتێکی سەربەخۆ خۆی بنوێنێت و نەبێتە هەڵسووڕاو و داردەستی هیچ دەوڵەتێکی تر، بە ئێرانیشەوە. بەڵام نواندنەکانی ترامپ لە دژی ئێران، وای کردووە عێراق ببێتە گۆڕەپانی ململانێی نێوان ئەمریکا و ئێران. ئەمەیش وای کردووە کە خەریکە دۆخەکە بگاتە ئاستێکی مەترسیدار و ببێتە هۆی بەرنگاربوونەوە و بەگژداچوون لە نێوان هێزه‌کانی ئەمریکا و ئەو شیعانەی کە ئێران پشتیوانییان لێ دەکات. لە دەرەنجامی ئەمەدا هەڵمەتی بەرنگاربوونەوەی داعش سست دەبێت و چیدی عێراقییەکان لەگەڵ ئەمریکییەکاندا کۆک نابن.
ئێستا کات کاتی ترامپە، کە هەوڵ بدات ئەم شێوازی کارکردنە بگۆڕێت و ڕێگەیەکی نوێ بۆ پتەوەبوونی پەیوەندیی نێوان ئەمریکا و عێراق بگرێتە بەر. لە ١٠٠ ڕۆژی یەکەمی دەستبەکاربوونی ترامپدا، تیمەکەی ترامپ ڕووبەڕووی سیاسەتێکی یەکلاکەرەوە دەبن، کە پێدەچێت ساڵانێك دواتر دەرەنجامەکانی دەرکەون. لێرەدا هەواڵی دڵخۆشکەر ئەوەیە کە ئیدارەی ترامپ بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ، دەیەوێت بەرنگاری داعش ببێته‌وه و، لە عێراق وەدەریان بنێت. لە سەردەمی سەرۆکایەتیی خۆیدا، سەرۆك ئۆباما هاوپەیمانێتییه‌کی جیهانیی لە دژی داعش دروست کرد و لە ڕووی سەربازییەوە لە مووسڵ سەرکەوتوو بوو. بە هاوكاریی ئەمریکا و هێزی هاوپەیمانان، عێراقییەکان توانییان زۆربەی ناوچە داگیرکراوەکان ڕزگار بکەنەوە و، ئێستایش خەریکە بەتەواوەتی داعش لە عێراقدا وەدەر دەنێن.
ئەوەی کە بۆ ترامپ گرنگ بێت و دەبێت بیکات، ئەوەیە کە ئەو هەنگاوە نادروستانەی پێشتر ناویەتی ڕاستیان بکاتەوە و کار لەسەر هەوڵەکانی کابینەی پێش خۆی بکات و لە بیری سەقامگیرییەکدا بێت بۆ عێراقی دوای داعش. بۆ ئەوەی ئیدارەی ترامپ لەم کارەیان سەرکەوتوو بن، دەبێت ئەم شەش خاڵە جێبەجێ بکەن.
١- ڕێز لەو جەنگاوەرە عێراقییانە بگیرێت کە جەنگی داعش دەکەن و حکوومەتی عێراق لەوە دڵنیا بکرێتەوە کە ئەمریکا لەگەڵیان دەبێت و پشتیوانیانە.
لە لایەکەوە ژمارەیەك لە جەنڕاڵە سوپایییە ئەمریکییەکان، کە ئەزموونی جەنگی عێراقیان هەیە لە ئیدارەی ترامپدا خانەنشین بوون. لە لایەکی تریشەوە، سەرکردە سیاسییەکانی عێراق لە وتارەکانی ترامپ و ژمارەی ئەو سەربازە ئەمریکییانەی کە لە داهاتوودا بڕیارە لە عێراق جێگیر بکرێن دڵنیا نین و نازانن کە داخۆ چەند سەربازی ئەمریکی لە عێراقدا دەمێننەوە. دەستپێکە ئاگرینەکەی سەرۆك ترامپ و وتارەکانی لە دژی ئیسلام و لەسەر ئەشکەنجەدان و دزینی نەوتی عێراق، هەمووی لەسەر شیعەکان و ئەو میلیشیایانەن کە ئێران پشتیوانییان لێ دەکات و، ئەمەیش دەبێتە هۆی دووبارە بەجێهێشتنەوەی عێراق و وەدەرنانی ئەمریکییەکان لە خاکی عێراقدا. دەسەڵات و توانای سەرۆكوەزیرانی عێراق، حه‌یدر عه‌بادی، بۆ هەبوونی پەیوەندی لەگەڵ ئەمریکا و پشتگیریکردن و ڕووبەڕووبوونەوەی داعش، لەسەر ئەو سیاسییە عێراقییانە ڕادەوەستێت کە تا چەند لەگەڵ سەرۆكوەزیران هاوڕان. هەڵسوکەوت و جووڵانەوەکانی سەرۆك ترامپ، عه‌بادییان وەلا ناوە و، هێز بەو کەس و لایەنە عێراقییانە دەدەن کە لەگەڵ ئێراندا کۆکن و، ئەمەیش لەسەر حسابی ئەمریکا دەبێت و لەسەر ئەمریکا دەکەوێت. زۆربەی عێراقییەکان پێیان وایە کە ڕێگریکردن لە عێراقییەکان بۆ چوونەناو ئەمریکاوە، بێڕێزییە بەرانبەریان، بەتایبەت ئەوانەی کە لە دژی داعش دەجەنگن و، لە جەنگی دژ بە تیرۆردا هاوپەیمانی ئەمریکان. بەکورتی وتار و بڕیارەکانی ترامپ، ئەو دەستکەوتەی کە ئەمریکییەکان لە پێناویدا جەنگاون، خستوویەتییە مەترسییەوە.
دەبێت ترامپ بەخێرایی بە بڕیارەکانیدا بچێتەوە و عێراقییەکان وەك هاوکارێكی خۆی سەیر بکات. بۆ ئەمەیش، دەبێت ترامپ یەکەم جار بڕیارە سەرۆکایەتییەکەی لەبارەی ڕێگریکردن لە سەردانیکەرانی عێراق و شەش وڵاتەکەی تر بۆ ئەمریکا هەڵبوەشێنێتەوە. دواتر، دەبێت نوێنەری خۆی بنێرێتە عێراق و سەرکردە سیاسییەکانی عێراق لەوە دڵنیا بکاتەوە کە ئەمریکا لە پشتیانە، نەك ڕێگریان. هەروەها دەبێت وەك چۆن سەرۆك ئۆباما، "جۆو بایدن"ی دانابوو، دەبێت ترامپیش کەسێك دەستنیشان بکات بۆ كاروباری سیاسەتی ئەمریکا سەبارەت بە عێراق. باشتریش وایە ئەوەی کە دەستنیشانی دەکات، کەسێك بێت کە سەرکردە عێراقییەکان پێی ئاشنا بن و بتوانن متمانەی پێ بکەن. زیاد لەوەیش، دەبێت سەرۆك ترامپ ئەوە ڕەت بکاتەوە کە ئەمریکا دەیەوێت نەوتی عێراق بۆ خۆی ببات. ئەوە بابەتێکی زۆر گرنگە بۆ ئاسایشی ئەو ئەمریکییانەی کە لە خاکی عێراقدان، کە ترامپ ئەوە بەڕوونی ڕابگەیەنێت کەوا ئەو هێزە ئەمریکییانە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی داعش لەوێن، نەك بۆ بردنی سەرچاوە سروشتییەکانی عێراق. دارودەستەی ئیدارەی ترامپ، دەبێت زۆر بەوریایییەوە بە بڕیارەکانیاندا بچنەوە و زۆر ئاگایانە بڕیار بدەن، بە جۆرێك کە هیچ هاونیشتمانییەك نەبێتە قوربانیی بڕیار و سیاسەتەکانیان. ناهۆشیاری لە بڕیاردان، دەبێتە هۆی دۆڕان لە گۆڕەپانی جەنگ و، پشتگوێخستنی سوننەکانیش مەترسی و خەرجیی بەرنگاربوونەوەی تیرۆریزم زیاتر دەکات.
٢- یەکلاییکردنەوەی بڕیارەکان سەبارەت بە کردە سەربازییەکانی ئەمریکا لە عێراقدا
دوای ڕاستکردنەوەی ئەو هەڵانەی کە پێشتر ڕوویان داوە، تەنیا بڕیارێکی گرنگ سەبارەت بە عێراق، کە ڕووبەڕووی سەرۆك ترامپ دەبێتەوە ئەوەیە، کە داخۆ دوای تێکشکان و کۆتاییهاتنی داعش، دەبێت سەربازە ئەمریکییەکان لە عێراقدا بمێننەوە یاخود دەبێت عێراق بەجێ بهێڵن. لەناوەڕاستی ساڵی ٢٠١٤وە تاوەکوو ئێستا، هەبوونی هێزە سەربازییە ئەمریکییەکان تا دێت بەرفراوانتر دەبێت و، لە ئێستادا ٦٠٠٠ سەربازی ئەمریکی لە بنکەی ئاسمانیی "ئه‌لئه‌سه‌د" و "ته‌قه‌دوم" لە ئەنبار و لە بنکەی ئاسمانیی گەیارە لە مووسڵ و لە سەنتەری چالاکیی ئۆپه‌راسیۆنە هاوبەشەکان لە بەغدا و هەولێردا بوونیان هەیە. بە شێوەیەکی گشتی هەڵمەتی ڕووبەڕووبوونەوەی داعش لە لایەن سوپای ئەمریکاوە، هێرشی ئاسمانی و دابینکردنی چەك و تەقەمەنی و، کردنە ئامانجی بنکە و بارەگاکانی داعش و مانەوەی هێزە ئەمریکییەکان لە نزیك هێڵەکانی بەرگریییەوە لەخۆ دەگرێت.
تەنانەت لە دوای وەدەرنانی داعش لە شارەکانی عێراق، پێویستە سوپای ئەمریکا بۆ پارێزگاریکردن لە ئاسایش و سەقامگیریی عێراق، بمێنێتەوە. دوو ساڵ لەمەوبەر سوپای عێراق تووشی گەورەترین و خراپترین شکست بووەوە. بەڵام بە پشتیوانیی هێزی هاوپەیمانان، کە ئەمریکا سەرپەرشتیاریی دەکرد، سوپای عێراق دووبارە بەهێز بووەتەوە و، بەتایبەت لە ڕووبەڕووبوونەوەی داعشدا پێشکەوتنێکی باشی بەخۆیه‌وە بینیوە. ئەوەی گرنگ بێت ئەوەیە، کە دەبێت هێزەکانی ئاسایشی عێراق ئەوە بسەلمێنن کە بەبێ پشتیوانیی هیچ لایەك، خۆیان بتوانن پارێزگاری لە دەستکەوتەکانیان بکەن و ئاسایش و سەقامگیری لە وڵاتەکەیان بەرقەرار بکەن. دەبێت ئەوە بزانن کە جەنگی ئازادکردنەوەی مووسڵ قوربانییەکی زۆری بۆ دراوە و، ئەمریکایش پارەیەکی زۆری لەم جەنگەدا خەرج کردووە.
سەبارەت بە مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراقدا، دەبێت ئەمریکا لە دوای شه‌ڕی مووسڵ و وەدەرنانی داعش لە عێراق پارێزگاری لەو ڕێککەوتنە سەربازییە بکات کە لە نێوان ئەمریکا و عێراقدا هەیە. دەسەڵاتی ئەمریکا لە عێراقدا ڕووی لە لاوازییە و، لەم ڕوەشەوە، دەبێت ئیدارەی ترامپ گفتوگۆ لەگەڵ عێراقدا بکات. هەندێك لە سەرکردە سیاسییە عێراقییەکان بۆ کەمکردنەوەی پێگەی سەربازیی ئەمریکا لە وڵاتەکەیاندا، لەژێر گوشاردان. سەرۆكوەزیرانی عێراق، حه‌یدر عه‌بادی، جەختی لەسەر ئەوە کردەوە کە "دەستبەجێ لە دوای شه‌ڕی مووسڵ، دەبێت ژمارەی ڕاهێنەر و ڕاوێژکارە ئەمریکییەکان لە عێراق کەم بکرێتەوە." هەروەها ئیدارەی ترامپ، دەبێت پێشبینیی ئەوە بکات، کە شیعە توندڕەوەکان و داردەستەکانی ئێران لە هەوڵی کەمکردنەوەی دەسەڵاتی ئەمریکان لە عێراق و، دەیانەوێت هێزە ئەمریکییەکان لە عێراق نەهێڵن و، دەبێت پێشبینیی ئەوەیش بکرێت کە گوتارەکەی ترامپ سەبارەت بە ڕێگری لە عێراقییەکان بۆ چوونەناو ئەمریکاوە کاردانەوەی توندی عێراقییەکانی بەدوادا دێت.
لەبەر ئەوە، ئیدارەی ترامپ دەبێت بەخێرایی بژاردەی تر کۆ بکاتەوە و ڕێگەی تر بگرێتە بەر بۆ مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا و هێزی هاوپەیمانان لە عێراقدا بۆ سەرپەرشتیکردن و یارمەتیدانی هێزە عێراقییەکان. ئەم مانەوەیەی سوپای ئەمریکا، دەبێت پارێزگاری لە شار و ناوچەکانی عێراق بکات لە هەر جموجووڵ و سەرهەڵدانەوەیەکی ئەو داعشانەی کە لە دوای جەنگ، خۆیان لەناو عێراقدا حەشار داوە. دەبێت ئەمریکا لەو سەنتەر و بنکە تایبەتییانەی کە بۆ ڕاهێنانی سەربازی لەناوچە جیاجیاکانی عێراقدا هەیەتی، بەردەوام بێت لە ڕاهێنان و پشتگیریکردنی هێزە عێراقییەکان و کوردەکان. دەبێت ئەمریکا هانی ئەو هێزە عێراقییانە بدات بۆ ئەوەی بتوانن بە شێوەیەکی بەردەوام، پێکەوە بۆ سەقامگیریی عێراق کار بکەن. بەردەوامیی مانەوەی سوپای ئەمریکا لە عێراق دەبێتە هۆی مانەوەی هێزەکانی هەوپەیمانان لە عێراق و، ئەمەیش دەرفەتێکی باش دەبێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی داعش لە سووریادا. ژمارەی سەربازە ئەمریکییەکان و هەڵمەت و چالاکییەکانیان، دەبێت لەگەڵ ژمارەی عێراقییەکاندا بگونجێت و، ئەوەندە بن کە پێویست دەکات. بەڵام ٣٠٠٠ بۆ ٥٠٠٠ سەرباز، دەکرێت باش بێت و بتوانن چارەسەری هەر سەرهەڵدانێكی چەکداری، یان ئاژەوەگێڕی لە عێراقدا کۆنترۆڵ بکەن.
ئەمەیش، دەبێت زۆر بەخێرایی ڕێک بخرێت پێش ئەوەی پرۆسەی دەنگدانی ساڵی ٢٠١٨ دەست پێ بکات و بابەتی مانەوەی سەربازە ئەمریکییەکان لە عێراقدا بە لای سیاسەتدا ببردرێت و پرسەکە بەسیاسی بکرێت. بەداخەوە، وتارەکانی سەرۆك ترامپ و کردەکانی، پێش عێراقییەکان کەوت، کە خوازیار بوون سەربازە ئەمریکییەکان عێراق بەجێ بهێڵن و، مانەوەی سەربازە ئەمریکییەکانی لە عێراق قورس کرد و بابەتەکەی کردە کێشەیەکی سیاسی. ساڵی ٢٠١١ وانەیەک بوو، ئەوەی پێ وتین کە سەرکردە عێراقییەکان چاوەڕێی ئەوەیان لێ ناکرێت بتوانن بە شێوازێکی یاسایی جەخت لەسەر نەهێشتنی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراقدا بکەنه‌وه. بەم شێوەیە سوپای ئەمریکا وەك داگیرکەرێك دەتوانێت لە عێراقدا بمێنێتەوە و، دکرێت ئەمەیش لە ڕێگەی ڕیکخستن و ئاڵوگۆڕکردنی هەندێك نامەوە بکرێت و، وەك پارێزەرێکی ئەم حکوومەتەی ئێستای عێراق بمێننەوە. ئیدارەی ترامپ، دەبێت خۆی بۆ ئەوە ئامادە بکات کە دەکرێت لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٨دا سەرۆكوەزیرانێك دەرچێت کە لەژێر گوشاردا وای لێ بکرێت پشت لە واشنتۆن بکات. لەم بارەیشدا قورساییی ئەمریکا و دەسەڵاتی بۆ بەرگریکردن لە بەرژەوەندییەکانی لە عێراقدا ڕووبەڕووی کێشە ببێتەوە.
٣- پشتیوانیکردن لە ئاشتی و دانوستان و لێكتێگەیشتن لە ڕێی سیسته‌می لامەرکەزییەت، بۆ بەهێزکردن و یارمەتیدانی عەرەبە سوننەکان
دەبێت پێشینەی کارکردنی ئیدارەی ترامپ لەبارەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا لە عێراق، کارکردن لەسەر بەرقەراربوونی ئاشتی بێت. ئەو وانەیەی کە لەم چەند ساڵەی ڕابردووەوە فێری بووین ئەوەیە کە، بە تەنیا هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق ناتوانن سەقامگیری لەناوچەکەدا فەراهەم بکەن، ئەگەر سەرکردە عێراقییەکان خۆیان نەتوانن کێشە سیاسییەکانی خۆیان چارەسەر بکەن و بەدەم دواکاربی عێراقییەکانەوە نەبن. تا ئێستا پشتیوانیکردنی ئاشتی لە لایەن ئەمریکاوە، کۆمەڵێک بابەتی لەخۆ گرتووە، لەوانە دابەشکردنی دەسەڵات و سامانی سەرچاوە سروشتییەکانی عێراق و هەوڵدان بۆ هاندانی عەرەبە سوننەکان بۆ بەشداربوونیان لە هێزە ئاشتیپارێزەکانی عێراق و یارمەتیدانی دەرکردنی یاسای وەك یاسای لێبووردنی گشتی، کە لە مانگی هەشتی پارساڵدا دەرکرا. بەڵام دەبێت ئەمریکا پێش دەستپێکردنی هەڵمەتی هەڵبژاردنی پارێزگاکان لە ساڵی ٢٠١٧دا و، پێش هەرڵبژاردنی گشتی لە ساڵی ٢٠١٨دا زۆر بەخێرایی کار لەسەر ئەم پرۆسەی ئاشتەوایییە بکات تا لێکترازان و دابەشبوونی زیاتر لە عێراقدا ڕوو نەدات.
پێش هەموو شتێك، دەبێت بە شێوەیەکی ڕوون ئەوە بۆ سوننە عەرەبەکان ڕۆشن بکرێتەوە و پێیان بگوترێت کە ئەوانیش لە عێراقی ئاییندەدا بەشدارن. هەروەها دەبێت ئیدارەی ترامپ ڕێوشوێنی تر بگرنە بەر بۆ یارمەتیدانی لامەرکەزییەت، بۆ نموونە لە ڕێی پرۆگرامی پێشڤەچوونی یو ئێس ئەید USAID’s Taqadum وە. زیاد لەوەیش، دەبێت لە ڕێگەی بەشی ڕاهێنان و هاوکاریی وەزارەتی دەرەوی ئەمریکاوە لە عێراق هەوڵێك بۆ وەرگرتنی سوننە عەرەبەکان بۆ بەشداریکردنیان لە ڕیزی هێزە ئاشتیپارێزەکانی عێراقدا بدرێت. لەگەڵ ئەوەی جەنگی داعش لە عێراقدا کۆتاییی پێ هات، دەبێت ئەمریکا داوا لە هێزی هاوپەیمانان بکات کە یارمەتییەکانیان بۆ خەڵکی سڤیل و ئاوارەکان زیاتر بکەن. لە کۆتاییدا، پێدەچێت بارودۆخەکە وا بخوازێت کە دەبێت ئەمریکا بەبەردەوامی لە عێراق بمێنێتەوە بو یارمەتیدان و هاریکاریی پێشڤەچوونی پرۆسەی ئاشتەوایەتی لە عێراقدا. بۆ ئاسانکاریی ئەم هەوڵانەیش، دەبێت وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە ڕێی هەبوونی دوو دیپلۆماتکار، کە لە ئاستێکی بەرزی وەك باڵوێزدابن، هەوڵی مانەوەی لە عێراق بدات.
٤- گوشار بخاتە سەر سوپای عێراق بۆ چاکسازی و، هەوڵی کەمکردنەوەی لایەنگریی ئێران بدات
یەکێك لە هەرە مەترسیدارترین کێشەکان کە هەڕەشەیە بۆ سەر پرۆسەی ئاشتی، ئەو میلیشیا شیعانەن کە ئێران پشتیوانییان لێ دەکات. لە کاتێکدا کە هەزاران عەرەبی سوننە بەشدارییان لە جەنگی داعشدا دەکرد، میلیشیا شیعەکانی وەك حه‌شدی شه‌عبی (PMF) لەژێر چاودێریی ئێراندا دروست بوو و بە شێوەیەکی خێرا گەشەی کرد. لەو میلیشیایەدا سەرکردەکانی حه‌شدی شه‌عبی جەختیان لەسەر چەسپاندنی شیواز و دەسەڵاتی ئێرانیان دەکرده‌وه.
ئەمەیش، دەبێتە هۆکاری زیادبوونی دەسەڵاتی ئێران لە عێراقدا و، دەکرێت ڕۆژێك بێت حه‌شدی شه‌عبیش وەك حزبوڵڵای لوبنان ببێتە داردەستی ئێران و ببێتە هەڕەشە بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لەناو عێراقدا. ئەمەیش دەبێته هۆی لاسەنگیی دەسەڵات لە نێوان مەزهەب و قەومە جیاجیاکانی عێراقدا، کە پێکەوەبوونیان بنچینەی سەقامگیری و ئاشتییە لە عێراقدا. دەبێت حکوومەتی عێراق حه‌شدی شه‌عبی بخاتە ژێر دەسەڵاتی سوپای عێراقەوە و لەژێر فەرمانی ئەو سەرکردانەی دەربکات کە بە خواستی ئێران دەجووڵێنەوە. هەروەها دەبێت حکوومەتی عێراق سنوورێك بۆ حه‌شدی شه‌عبی دابنێت و نەهێڵێت لە ئۆپه‌راسیۆنە سەربازییەکانی دەرەوەی عێراق بەشداری بکات و، هانی شەفافییەت و بەرپرسیارێتی لەناو حه‌شدی شه‌عبیدا بدات.
٥- ڕۆڵی هاوپەیمانان لە جەنگی دژی داعش و ناتۆ فراوان بکات
شەست و هەشت ئەندامەکەی هێزی هاوپەیمانی لە جەنگی دژ بە داعش، بەوردی سەیری بارودۆخەکە دەکەن و لەوە دەڕوانن کە داخۆ دەتوانن پێکەوە بمێننەوە. دەبێت سەرۆك ترامپ بەئاشکرا لەسەر ئەوە قسە بکات کە لەگەڵ ئەم هاوپەیمانێتییه‌دایە و، وەك هاوبەشێك حساب بۆ ئەندامانی ئەو هاوپەیمانێتییە دەکات.
لە هەڵمەتی هەڵبژاردنەکانیدا ترامپ گوتی لەگەڵ ناتۆ پێکەوە کار دەکەن بۆ جەنگین و ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر. عێراق ئەو شوێنەیە کە ئەم ڕاستیی پێکەوەبوونەیان لە ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر دەردەخات. لە ٥-٢-٢٠١٧دا ناتۆ ئەوەی ڕاگەیاند، کە "خەریکی پرۆگرامێکی نوێن لە عێراقدا......هێزە عێراقییەکان فێر دەکەن کە چۆن ڕووبەڕووی ئەو ئامێڕ و شتانە دەبنەوە کە بۆمبڕێژ کراون IED." دەبێت ئیدارەی نوێی ئەمریکا گوشار لەسەر ناتۆ دروست بکات بۆ ئەوەی لەم کردە و چالاکییانەیان بەردەوام بن. ترامپ گوتی داعش لەناو دەبات و کۆتاییی پێ دەهێنێت لە ڕێی دروستکردنی هاوپەیمانێتییه‌کی گەورەترەوە بۆ بڕینی سەرچاوەی دارایییان و گۆڕینەوەی زانیاری لە نێوان هاوپەیمانان و هێرشی ئەلکترۆنی بۆ ڕێگرتن لە پروپاگەندەکانی داعش. ئەم هەنگاوانە هەنگاوگەلێکی باشن بۆ بنەبڕکردنی داعش، بەڵام دەبێت هەموو ئەندامانی هاوپەیمانێتییه‌کە بەشدار بن، نەك تەنیا ئەمریکا خۆی بەم کردارانە هەڵبستێت.
٦- پلانی بۆ ڕێکخستنەوەی مووسڵی دوای داعش و ناوچەکانی عێراق هەبێت
داعش زۆربەی شوێنەکانی عێراقی بەکاوڵی بەجێ هێشت. ئاوارەکان دەگەڕێنەوە سەر ماڵ و حاڵیان کە هەمووی کاوڵ بووە و، حکوومەتی عێراقیش ئەرکێکی قورسی لەسەر شانە و کارێکی قورسە بتوانێت ئەو ناوچانە دووبارە ئاوەدان بکاتەوە کە بە هۆی جەنگی داعشەوە کاوڵ بوون. بەڵام ڕووبەڕووبوونەوەی قورس بۆ حکوومەتی عێراق لە دوای ئازادکردنەوەی مووسڵەوە دەست پێ دەکات. دووبارە بنیاتنانەوەی شوێنە کاوڵکراوەکانی ناو شاری مووسڵ و دەوروبەری و ڕاگرتنی سەقامگیری لە پارێزگای نەینەوا و ئایین و ئایینزاکانی ناوچەکە و فرەڕەنگیی خەڵکی پارێزگاکە، قورسایییەکی زۆر دەخەنە سەر شانی حکوومەتی عێراق. یارمەتیدانی خەڵک و دەستەبەرکردنی خزمەتگوزارییە سەرەتایییەکان و چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان لەگەڵ ئەو کاریگەرییە خراپە دەرونی و کۆمەڵایەتییانەی کە بە هۆی جینۆسایدکردنی کەمایەتییەکان لە لایەن داعشەوە و دەستدرێژیی سێکسی لە لایەن داعشەوە، حکوومەتی عێراق ڕووبەڕووی بارگرانییەکی زۆر دەکەنەوە. تا ئێستا زیاتر لە ١٣٠٠٠٠ هاونیشتمانیی مووسڵ ئاوەرە بوون. نزیکەی ٧٠٠٠٠٠ هاونیشتمانیش لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی داعش لە مووسڵ و دەوروبەری گیرۆدە بوون. دەبێت ئیدارەی ترامپ هانی خێرخوازەکان بدات تا زیاتر لە ڕێی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە یارمەتیی خەڵکی مووسڵ بدەن و، هانی هاوپەیمانان بدات لەم کردەیەدا چالاك و بەشدار بن.
بۆ پڕکردنەوەی ئەم بۆشایییە، دەبێت لە دوای کۆتاییهاتنی جەنگەوە ماوەی ١٨ مانگ بۆ چارەسەری ئەم کێشە و گرفتانە دیاری بکرێت. دەبێت لە ماەی ئەو ١٨ مانگە، بۆ چاودێریکردن و بەڕێوەبردنی مووسڵ ئەنجومەنێکی باڵای عێراقی پێك بهێنرێت. ئەو ئەنجومەنە، دەبێت لە نوێنەری بەغدا و هەولێر پێك بهێنرێت. دەبێت چاودێرێکی باڵای ئەمریکیش وەك ناوبژیوانێك لە نێوان نوێنەرانی بەغدا و هەولێردا هەبێت، بۆ چاودێریکردن و چارەسەرکردنی هەر گرفتێک کە ڕووبەڕوویان دەبێتەوە.
دەرەنجام
ئیدارەی ترامپ ئەوەی بەسەردا بڕاوە کە هەڵمەتی ڕووبەڕووبوونەوەی داعشی لە ئەستۆدا بێت و ببێتە پێشەنگی هێزەکانی هاوپەیمانان لە دژی داعش. بەڵام ئەزموونی ساڵانی پێشوو، بووەتە وانەیەك کە دەبێت ئەمریکا لەوە تێ بگات دەستکەوت و سەرکەوتنەکانی جەنگ بۆ ماوەیەکی کورتخایەنە، ئەگەر بێت و گەشەسەندنی سیاسی و ڕێوەبەریی لەگەڵدا نەبێت. وتارەکانی سەرۆك ترامپ، کاری سوپای ئەمریکا و کاری خودی خۆیشی لە عێراق قورستر کردووە.
دوای ئەوەی سەرۆك ئۆباما ڕووبەڕووی ڕەخنە بووەوە لەبارەی سەرنەکەوتنی لە جەنگی دژ بە داعش لە عێراق، لە ئێستادا سەرۆك ترامپ دەبێت لێپرسراوێتیی پێشڤەچوونی جەنگی داعش و سەرکەوتنی لە مەیدانی جەنگی دژ بە داعش لە ئەستۆ بگرێت. سەرکەوتن و سەرنەکەوتنی ساڵانی داهاتووی عێراق به‌وه‌وه به‌نده، کە چۆن ئیدارەی ترامپ سەرکردایەتیی شه‌ڕی مووسڵ دەکەن و چۆن پرسە ئاڵۆزە سیاسییەکانی عێراق چارەسەر دەکەن. ترامپ دەبێت کۆتایی بە هەڵمەتی وتارە توندەکانی بهێنێت و هەنگاوی یەکلاکەرەوە هەڵنێت و لە ماوەی ئەو دوو ساڵ و نیوەی داهاتوودا عێراقییەکان و ئەوانەیش کە خزمەتی ئەمریکا دەکەن لەوە دڵنیا بکاتەوە کە بەرگرییان لێ دەکات.
* ئەندرو کیم، دامەزرێنەری ڕێکخراوی ڕەیز سترۆنگەر RISE Stronger ه و، پێشتر لە کۆشکی سپی، سەرۆکی لیژنەی ئاسایشی نەتەوەییی ئەمریکا بووە لە عێراق. دانیاڵ بینایم و هاردین لانگ، کارمەندی باڵای سەنتەری گەشەسەندنی ئەمریکان.
سەرچاوە: