 |
2018-07-31
١٢ هه‌فته له ڕياز:
كنه‌كردن له ناوه‌وه‌ى عه‌ره‌بستانى سعووديی نوێدا
سۆزان كويلبل (ڕيپۆرته‌رى "دير شپيگل"ه، له به‌لكان، ئاسياى ناوه‌ڕاست و ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست، ئێران و عێراق و سووريا و عه‌ره‌بستانى سعوودی).
25ى ته‌ممووزی 2018 (پێشتر به زمانى ئه‌ڵمانى له 30ى حوزه‌يراندا بڵاو كراوه‌ته‌وه)
وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: ئاسۆ کەریم
ڕاست نييه كه ژنان ناتوانن له عه‌ره‌بستانی سعوودى (سعوودیا) بچنه هه‌ر جێيه‌ك. هه‌ر جێيه‌كت گه‌ره‌ك بێ ده‌توانى بۆى بچى، به‌ڵام هه‌رگيز ڕێت پێ نادرێ بچيیه ژوورێ.
له ڕۆژى يه‌كه‌ممدا له ڕياز، پێنج مانگ پێش ئه‌وه‌ى كه وێنه هه‌ستياره‌كانى ئافره‌تانى سعووديا له سه‌رانسه‌رى دنيا له ناوه‌ڕاستى حوزه‌يراندا بڵاو ببنه‌وه كه ئۆتۆمبيڵ لێ ده‌خوڕن، به‌نێو جاده و شه‌قامه‌كانى سه‌لاميه كه گه‌ڕه‌كێكى چينى ناوه‌ڕاسته له پايته‌ختدا، ده‌سووڕامه‌وه، لێ له هيچ جێيه‌كدا ڕێگه‌م پێ نه‌درا بچمه ژووره‌وه. له پێش خواردنگه‌ى بازى- بابا، كه چێشت و شيوى خۆش و به‌له‌زه‌ت و شه‌ربه‌تى تازه‌ى هه‌یه، چه‌ند مێز و كورسیی لێ بوون و هه‌ر پياو دانيشتبوون. هه‌ر ژنێ گه‌ره‌كى بوايه شتێ بكرێ، ده‌بوايه له به‌رده‌م په‌نجه‌ره‌يه‌كى بچووكدا ڕابوه‌ستێ و داواى ئه‌و شته بكا كه ده‌يه‌وێ و، ده‌بوايه له ده‌رێ چاوه‌ڕێ بێ، تا خواردن يان شته‌كه‌ى بۆ ئاماده ده‌كرێ و ده‌هێنرێ.
له جاده‌ى ته‌حليه، كه شه‌قامێكى پڕجووڵه و بزاوى پايته‌خته، تازه به تازه كافێ كراونه‌ته‌وه. ديسان مێزه‌كانى ده‌ره‌وه‌ى كافێ تژى زه‌لامن. له ڕاستيدا ئێستا ڕێگه به پياوان ده‌درێ له ده‌ره‌وه بۆ خۆيان ڕوونيشن؛ ئه‌وه‌یش بۆ خۆى پێشكه‌وتنێكى مه‌زنه. جاده‌كانى ڕياز چۆل و هۆلن. به هه‌ر حاڵ ڕێگه به ئافره‌تان نادرێ له‌گه‌ڵ پياواندا دابنيشن و، له باتى ئه‌وه ده‌بێ له شوێنى تايبه‌تيى خێزاندا، له پشت په‌رده و سكرين و هه‌ندێ جاريش له پشت جامى ماتدا دابنيشن.
له هوتێڵه‌كه‌مدا، كارمه‌ندى پێشوازى به خۆهه‌ڵنانێكه‌وه مه‌له‌وانگه و ستۆديۆى وه‌رزشیى نيشان دام. كاته‌كانى كردنه‌وه؟ مخابن، ديسانه‌كينێ هه‌ر بۆ پياوانه. له‌وێ "مه‌ساج"يش هه‌يه، به‌س هه‌ر بۆ پياوانه. دواجار، چوومه‌وه هۆده تاريكه‌كه‌ى خۆم، كه‌چى له ده‌رێ هه‌تاوه. من هه‌رگيز نه‌مده‌زانى كه هه‌ميشه لێره په‌رده دادراوه‌ته‌وه؛ ته‌واو ناڕۆشن و ناتوانى ده‌رێ ببينى و نه كه‌سيش ده‌توانێ سه‌يرى ناوه‌وه بكا.
له سه‌ره‌تاى ئه‌مساڵدا گه‌يشتمه ئێره و، وام هاته به‌رچاو كه شتێكى كه‌م له پايته‌ختى عه‌ره‌بستانى سعووديدا گۆڕاوه. ئه‌وه پێنجه‌مين جاره سه‌ر له‌و وڵاته ده‌ده‌م، يه‌كه‌مين جار ساڵى 2011 بوو. ئه‌مجاره، پلانم دانابوو، بۆ ماوه‌ى 12 هه‌فته‌يه‌ك لێره بمێنمه‌وه، بهو هيوا و ئومێده‌ى له نزيكڕا ئه‌و گۆڕانكارييه ببينم كه شازاده محه‌مه‌دى بن سه‌لمان كه به MBS داده‌نرێ، به قازانجى گه‌له‌كه‌ى بڕيارى لێ داون. بۆ ده‌يان ساڵ، عه‌ره‌بستانى سعوودی وڵاتێك بووه كه ڕێگه‌ى به ئافره‌تان نه‌داوه ئۆتۆمبێل لێ بخوڕن. ئێستاكه ئافره‌تان ده‌توانن. ئه‌وه تاكه شتيك نييه كه پێش ماوه‌يه‌كى كورت به بير و زه‌ينى كه‌سدا نه‌ده‌چوو، ڕوو بدا.
ئاوابوونى خۆرى ماڵباتى مه‌له‌كى
ئه‌م وڵاته له‌مێژه، له هه‌ر وڵاتێكى ديكه‌ى نيمچه‌دوورگه‌ى عه‌ره‌بى، كۆنه‌پارێزتره. لێ MBSى كوڕه هه‌ڵكه‌وتوو و خۆشه‌ويسته‌كه‌ى شا سه‌لمان، ڕاديكاڵانه له چه‌ند مانگێكدا، له‌وه‌ته‌ى باوكى كردیيه جينشينى خۆى، شانشينه‌كه‌ى گۆڕيوه. ئه‌و كوڕه، ده‌رگه‌ى ده‌وڵه‌تى خستووه‌ته سه‌ر پشت و، بنياده كۆنه‌كان هه‌ڵده‌وه‌شێنێته‌وه و به هزر و وێناى خۆى وڵات ڕه‌نگڕێژ ده‌كاته‌وه. ئه‌و چاكسازيخوازێكى ڕاديكاڵه، به‌ڵام ديموكرات نييه. ئه‌و ڕووى ده‌ره‌وه‌ى وڵاتى گۆڕيوه، لێ بنياده ئۆتۆريته‌كانى شايه‌تیى قايمتر و به‌هێزتر كردوون. MBS پارادۆكسێكه بۆ خۆى: ڕێبه‌رێكه له فه‌زاى گشتيدا ده‌رفه‌ت و بوارێكى زۆرى كردۆته‌وه، له هه‌مان كاتدا سزاى نوێیش بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ى ماڵباتى پاشايه‌تى ده‌بڕێته‌وه كه خۆريان ئاوا بووه.
ته‌نانه‌ت پێش ئه‌وه‌ى ببێته جێنشينى ته‌ختى پاشايه‌تيیش، محه‌مه‌د بن سه‌لمان له جيهانبينى و پلانه‌كانى له‌گه‌ڵ گه‌وره بێزنسمانه‌كانى ئه‌مريكادا كراوه بووه و ده‌ڵێ: "له ماوه‌ى 20 ساڵدا، نه‌وت ده‌بێته سفر، بۆیه 20 ساڵێكم له‌به‌رده‌سته كه وڵاته‌كه‌م بۆ ئایينده ئاراسته بكه‌مه‌وه." ئه‌م قسانه له كاتێكدا كه نه‌وه‌ى نوێى گه‌نجتر هاتوونه‌ته نێو كۆشكى پاشايه‌تييه‌وه، سه‌دايان باشتر ده‌بێ و وڵات نوێ ده‌كه‌نه‌وه. ئاخر سێ له‌سه‌ر چوارى سعوودييه‌كان ته‌مه‌نيان له خوار 30 ساڵييه‌وه‌يه.
بگره بۆ هه‌ر كوێ و جێيه‌كى نێو ڕيازى پايته‌خت بڕۆى، وێنه و سه‌روسه‌كوتى محه‌مه‌د بن سه‌لمانت له چاو ده‌چه‌قێ؛ له فڕۆكه‌خانه، له لاديوارى باڵه‌خانه‌ى سه‌ر جادان، پۆسته‌رى گه‌وره گه‌وره‌ى وى هه‌ڵواسراون و زه‌ق زه‌ق ته‌ماشات ده‌كه‌ن. وێنه‌ى شازاده له‌سه‌ر "ستيكه‌ر"ى گه‌وره، له‌سه‌ر "كێس و كه‌ڤه‌ر"ى مۆبايل ده‌بينى. وێنه‌ى شازاده له‌سه‌ر ئه‌و ئاڵايانه‌یشدا ده‌بينرێ كه بۆ ڕازاندنه‌وه‌ى په‌نجه‌ره‌ى دوكانان به‌كار ده‌هێنرێن. لێ هێشتا مه‌ليك خۆى حوكمڕانێكى ده‌ستڕۆيشتووه، به‌ڵام وێنه‌كان ڕوونى ده‌كه‌نه‌وه: MBS ئایينده‌ى عه‌ره‌بستانى سعوودييه.
بۆ مانه‌وه‌م له ڕياز، ئه‌پارتمانێكى گچكه‌م له گه‌ڕه‌كى ئه‌لعوليا له ناوه‌ندى شارا به‌كرێ گرت. هه‌موو سبه‌ينان، كه له خه‌وێ هه‌ڵده‌ستام ته‌ماشاى مۆبايله‌كه‌م ده‌كرد و هه‌واڵه تازه‌كانم ده‌خوێنده‌وه: ئافره‌تان به‌م زووانه ڕێگه‌يان پێ نادرێ ماشێن لێ بخوڕن، وه‌لێ ده‌كارن بێ مۆڵه‌تى پياوان دوكان بۆ خۆيان بكه‌نه‌وه و دابنێن. ئافره‌تان چيديكه داوايان لێ ناكرێ ڕووبه‌ند (ڕووپۆش) دابنێن ئه‌گه‌ر خۆيان حه‌زيان لێ نه‌بێ. سێ جاده ئه‌وڵاتر، له شه‌قامى ته‌حليه، من خۆم ژماره‌يه‌كى زۆر ئافره‌تم ديتن كه نه ڕووپۆشيان دانابوو و نه حيجاب.
هه‌ندێ جار ژنان و پياوان ده‌ست له‌ناو ده‌ست پێكه‌وه و شان به شانى يه‌كتر ده‌ڕۆن؛ ئاخر تا ئه‌م دوايیيانه ئه‌وه كارێكى نه‌شياو بووه، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌و دووانه ژن و مێرديش بوونايه؛ خۆ ئه‌وه كفر و ته‌واو قه‌ده‌غه بوو ئه‌گه‌ر هاوسه‌رى يه‌كدى نه‌بوونايه. له مۆڵێكى گرانبه‌هادا، كافێيه‌كى تێدايه كه بالكۆنى هه‌يه و ئافره‌تان به‌ئاشكرا جگاره‌ى تێدا ده‌كێشن. له چێشتخانه‌يه‌كى كه‌شخه‌دا، مۆسيقا لێ ده‌درێ. له هه‌ندێكياندا ژن و پياوان پێكه‌وه و له نزيك يه‌ك داده‌نيشن به‌بێ ئه‌وه‌ى پۆليسێكى ئايينى داواى به‌ڵگه‌نامه‌ى هاوسه‌رگيرييان لێ بكا. پێشان ژن و پياوى وا سووك و ئاسان ده‌گيران. ئه‌و گۆڕانكارييه به‌خێرايى ڕوو ده‌دا؛ بگره ده‌ق وايه كه بۆديى ئۆتۆمبێڵێك هه‌مووى بگۆڕدرێ، به‌ڵام ماتۆڕه‌كه‌ى ژه‌نگاوى بێ و خه‌ريكه له‌كار بكه‌وێ.
نمايشێكى كاميۆنى هيۆلا و زۆرانبازيى گشتى
له كۆتايیى ئاداردا، له كۆنسێرتێكى جازدا چاوم به تيپێكى موزيكژه‌نى سعووديا كه‌وت كه ڕێگه‌يان پێ دراوه به‌ئاشكرا و بۆ هه‌وه‌ڵ جار موزيك بژه‌نن. تيپێكى جازى سعوودى! تا ئه‌م دواييیه، شتێكى له‌م بابه‌ته وه‌ك چۆن ناشێ و ناكرێ و نابێ شاژن سه‌ر له نمايشێكى ئابڕووبه‌رانه‌ى هاوڕه‌گه‌زبازان بدا، ئا ئاوایش گوێگرتن له تيپێكى موزيك پووچ و بێبه‌ها بووه. پێشتر ده‌بوايه ئه‌و پێنج موزيكژه‌نه گه‌نجه سعوودييه له سه‌ردابى ماڵه دۆستێكيان له ده‌ره‌وه‌ى ڕياز پراكتيزه‌ى ئه‌م ئاره‌زووه‌ى خۆيان بكه‌ن. ئێسته له‌م وڵاته‌دا نمايشێكى كاميۆنى هيولا و زۆرانبازى و ماراتۆنى ئافره‌تانى تێدا ده‌كرێ. پلان دانراوه كه 300 خانه‌ى سينه‌ما دروست بكرێ. پاش 35 ساڵ له ڕێگه‌نه‌دان به نمايشكردنى فيلمى سينه‌مايى، ئێسته خانه‌يه‌كى سينه‌ما كراوه‌ته‌وه. پێشانگه‌يه‌كى تايبه‌تيى ئۆتۆمبێل بۆ ئافره‌تان هه‌يه كه خه‌ڵكێكى زۆرى گه‌نج به شتێكى به‌ڕاست گه‌وره و گرنگى ده‌زانن. جێگه‌ى سه‌رسووڕمانه، وێناچێ هيچ كه‌س به‌م شۆڕشه كه له سه‌ره‌وه‌ڕا ده‌ستى پێ كراوه، تووڕه و په‌ست بێ. به هه‌ر حاڵ، ئه‌م هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه 180 پله‌يه، هه‌نگاوێكى ڕاسته و ئه‌مه بهو مانايه نييه كه 40 ساڵى ڕابردوو و ته‌نانه‌ت 80 ساڵى ڕابردوو، هه‌مووی هه‌ڵه و چه‌وتى بووه. داخوا ڕوو و ده‌ست داپۆشين به قڕچه‌ى گه‌رما، له سه‌رووى 40ى پله‌ى سه‌دييه‌وه، چيديكه نامێنێ؟
به‌ڵام ئه‌م كرانه‌وه جڤاكييه، ڕووێكى نيگه‌تيڤيشى هه‌يه. ئه‌و كه‌سانه‌ى كه وێراون ڕه‌خنه له حوكمڕانان بگرن، له وڵاتدا نه‌ماون. من چه‌ند جارێ چاوم به جه‌مال خاشقچى، سه‌رنووسه‌رى پێشووى ڕۆژنامه‌ى ڕێزلێگيراوى ئه‌لوه‌ته‌ن كه‌وتووه كه ئێستاكه له ئه‌مريكا ده‌ژى. خاشقچى له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا بووه به‌شێكى ده‌سه‌ڵات له ڕێگه‌ى هێنانه‌پێشه‌وه‌ى پاشايه‌تيى ده‌ستوورييه‌وه به خه‌ڵك بدرێ، لێ هه‌ر خۆى ده‌ڵێ "زۆر گه‌رم بووه." دۆسته‌كانى خاشقچى ده‌ڵێن ئه‌گه‌ر له سعووديا بمابايه‌وه ئێستاكه له كونجى زيندان ده‌په‌سترا- وه‌كچۆن ئه‌م به‌هاره چالاكه ليبراڵه‌كانى ديكه كه‌وتنه نێو زيندانه‌وه. ئه‌وه بۆ كۆنه‌پارێزه‌كانيش ڕاسته. ئه‌و كه‌سانه‌ى كه دژى ئه‌و ڕيفۆرمه بله‌زانه و ئازادييه نوێيه‌كانى ئافره‌تان وه‌ستانه‌وه، ئێستا ده‌زانن و حاڵى بوون كه به‌ئاشكرا ڕه‌خنه‌گرتن، كۆتايى و ئه‌نجامه‌كه‌ى حه‌پسخانه‌يه.
من ته‌نيا له‌گه‌ڵ خاوه‌ن ئه‌پارتمانه‌كه‌مدا ده‌كه‌ومه قسان كه نه‌ريت و به‌ندوباوى هيچ وڵاتێك به شه‌و و ڕۆژێك ناگۆڕێ. كۆلۆنێل عه‌لى كه پێشتر فڕۆكه‌وانێكى سه‌ربازى بووه و ئێستا له خانووبه‌ره‌يه‌كى گه‌وره و پانوپۆڕدا، به خۆى و سێ ژن و ڕه‌وه منداڵيكه‌وه له كۆتايیى ئه‌و جاده‌يه‌ى منى تێدام، ده‌ژى. ئه‌و پياوێكى ناسراو، كارسازێكى سه‌ركه‌وتوو و به‌دين و خواپه‌رسته...
ئێواران له‌گه‌ڵ عه‌لى له بالكۆنى ماڵه‌كه‌يدا داده‌نيشم. بالكۆنه‌كه وه‌كوو هۆڵى پێشوازى وايه و له پشتييه‌وه ده‌رگه‌ى چوونه‌ژووره‌وه‌يه. چێشتلێنه‌ره ئه‌تيوپييه‌كه، په‌يتا په‌يتا خورما و قاوه، سوپ، برنج و گۆشتى به‌رخ و سپێناخمان بۆ دێنێ.
ميتالى قسه‌كه‌ر
كۆلۆنێل عه‌لى له‌باره‌ى ژيانى خۆيه‌وه ده‌دوێ و چه‌رخه‌يه‌ك به ماڵه‌كه‌ى خۆيدا ده‌كا و ژنى سێيه‌م و كچه نۆزده ساڵييه‌كه‌ى كه وه‌رگێڕی فه‌ڕه‌نسى و ئينگليزييه، پێ ده‌ناسێنێ و ده‌كه‌وينه قسان كه داخوا به‌ڕاست شتێكى گونجاوه ئافره‌تان خۆيان له پشت سوكانى ئۆتۆمبێل ببيننه‌وه؟ عه‌لى ده‌پرسێ: "سۆزان، چما ده‌بێ ئافره‌تان ئۆتۆمبێل لێ بخوڕن؟" براكه‌ى وه‌ڵام ده‌داته‌وه و ده‌ڵێ: "هێشتا ئه‌وه به‌كه‌ڵكى ئێمه نايێ و هه‌لومه‌رج ساز نييه." عه‌لى ده‌ڵێ: "ئه‌گه‌ر ئافره‌تان ماڵ و خانه به‌جێ بهێڵن، ئه‌وا خێزان و ماڵبات له‌به‌ريه‌ك هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه."
به وێنه‌كێشان، كۆلۆنێل عه‌لى و "حه‌سه‌ن"ى دراوسێم پێم ده‌ڵێن كه جيهان چۆن دروست بووه و چۆن خوا ئاده‌مى گووراندووه و پاشان له ده‌نده و په‌راسووێكى ئاده‌م، حه‌واى ئه‌فراندووه. ئێستاكه، وه‌ك ئه‌وان ده‌ڵێن جيهان به‌خێرايى به‌ره‌و كۆتايى ده‌چێ كه خانووبه‌ره و كۆشك و ته‌لارى به‌رز به‌رز سه‌ر له ئاسمانان ده‌سوون و ميتال [مۆبايل] بتوانێ قسان بكا، ئه‌وا كۆتايیى دنيا نزيك بۆته‌وه: وه‌ك ئه‌وان ده‌ڵێن، له نووسراوه‌كانى ئايينى ئيسلاميدا هه‌ر وا هاتووه.
عه‌لى ده‌ڵێ، ئه‌و پێشبينييانه ئێستا وا خه‌ريكه ده‌بنه ڕاست. عه‌لى به ئاماژه‌كردن بۆ سكاى سكراپه‌ر كه له بالكۆنه‌كه‌ى وييه‌وه ده‌بيندرێ و بۆ ئه‌و ميتالانه‌ى قسه ده‌كه‌ن كه له‌سه‌ر مێزه‌كه‌ى به‌رده‌مماندا دانرابوون، ده‌گاته ئه‌و ئه‌نجامه‌ى كه خه‌ڵك خۆيان له ته‌پانى بنى دۆزه‌خدا ده‌بيننه‌وه، وه‌ك چاره‌نووسێكى ئه‌و كه‌سانه‌ى له ئايين هه‌ڵگه‌ڕاونه‌ته‌وه.
عه‌لى به سووربوونيكه‌وه ده‌ڵێ و به‌ڕوونى ده‌يه‌وێ بمكاته ئيسلام: "فكرى لێ بكه‌وه سۆزان! ئه‌وه تاكه ڕێگه‌ى مه‌نتقييه." عه‌لى هه‌م به‌هه‌ڵپه و هه‌م بێنفره‌يه له يه‌ك كاتدا و كوپه‌كه‌م بۆ پڕ چا ده‌كاته‌وه و هه‌ندێ چله‌وفله‌م بۆ ڕاده‌هێڵێ و فه‌رمووم لێ ده‌كا. تا ئه‌مڕۆیش، كۆلۆنێل عه‌لى به واتس ئاپ، ڤيديۆم بۆ ده‌نێرێ و هانم ده‌دا كه ڕۆحى خۆم له شه‌يتانى نه‌فره‌تلێكراو نه‌جات بده‌م.
جيا له خه‌ڵكێكى زۆرى عه‌ره‌بستانى سعوودی كه ته‌باى عه‌لى ديندارن، زۆر گه‌نجى كوڕ و كچ هه‌ن كه هه‌نده گوێ به ده‌ستوور و بنه‌ماكانى ئيسلام و ڕێوڕه‌سمه‌كانى جێبه‌جێكردنی ئایین ناده‌ن. يه‌كێ له‌و خورتانه ناوى عه‌بدولعه‌زيزه؛ كوڕى خاوه‌ن سه‌رتاشخانه‌يه‌كى سه‌ركه‌وتووى حاڵخۆشه و له زانكۆى ميامى خوێندوويه‌تى و، كه له ماڵى ئه‌وانه‌وه ده‌گه‌ڕامه‌وه بۆ ئه‌پارتمانه‌كه‌م، دايكى ڕای سپارد ڕه‌گه‌ڵم بكه‌وێ. له كاتى ماڵاواييدا، عه‌بدولعه‌زيز ده‌ستى دايكى ماچ كرد، پاشان له‌نێو ماشێندا "وێسكى"ی هه‌ڵده‌دا. په‌رداخێكى قاوه كه له نێوه‌ڕاستى كونسلدايه [له‌نێوان هه‌ردوو كوشينى پێشه‌وه‌ى ئۆتۆمبێلدا، جێگه‌يه‌ك هه‌يه كووپ و ئاو و شتى لێ داده‌نرێ- ئاسۆ]، پڕه له وێسكى؛ له بازاڕى ڕه‌شدا بوتلێكى وێسكى به 1200 ڕياڵه كه ده‌كاته ده‌وروبه‌رى 300 يۆرۆ. له‌سه‌ر مۆبايله‌كه‌ى، عه‌بدولعه‌زيز وێنه‌ى چه‌ك كه زۆربه‌يان تفه‌نگ بوون و وێنه‌ى ئاهه‌نگه‌كانى سه‌ماى له ڕياز نيشان دام. عه‌بدولعه‌زيز حه‌زى له ڕاو و شكاره. دايكى هيچ شتێ له‌و باره‌وه نازانێ.
به‌پێچه‌وانه‌ى باوه‌ڕى زۆر كه‌س، زۆرينه‌ى سعوودييه‌كان شێخى ده‌وڵه‌مه‌ند و پاره‌دار نين. داهاتى ساڵانه‌ى تاكه‌كه‌س له‌و وڵاته‌دا ته‌نانه‌ت ناگاته 17000 يۆرۆ كه كه‌متره له نيوه‌ى داهاتى تاكه‌كه‌س له ئه‌ڵمانيا. له‌وانه‌يه هاووڵاتيان باجى داهات نه‌ده‌ن، لێ تێچووى گوزه‌ران، تا ڕادده‌يه‌ك به‌رزه. ميوه و سه‌وزه، يان ئه‌وه‌تا له ئه‌مريكاوه ده‌هێنرێ يان له ميسر و، زۆر گرانتره له ئه‌وروپا. (6) هێلكه به 8 يۆرۆيه. لێره خه‌ڵكى هه‌ژار و نه‌دار له خه‌ڵكى ده‌وڵه‌مه‌ند زۆرترن. سواڵكه‌ر و ئه‌و كه‌سانه‌ى پاشماوه‌ى خه‌ڵك كۆ ده‌كه‌نه‌وه هه‌ن. ڕێكخراوگه‌لێك هه‌ن خۆراك و شتى ديكه‌ى پێويستيان به‌سه‌ردا دابه‌ش ده‌كه‌ن.
كاتێ گه‌نجێكى سعوودى بيه‌وێ له بان مووچه‌كه‌ى خۆى شتێكى ديكه په‌يدا بكا ده‌بێ به‌زۆرى بۆ Uber شوفێرى بكا. ياسر بۆ نموونه، له كافترياى نه‌خۆشخانه‌يه‌كى سه‌ربازى كار ده‌كا، مانگانه 15000 ڕيال وه‌رده‌گرێ كه ده‌كاته ده‌وروبه‌رى 3500 یۆرۆ. سێيه‌كى ئه‌و پاره‌يه بۆ كرێى ئاپارتمانه‌كه‌ى ده‌ڕوا. به لێخوڕين بۆ ئوبه‌ر، نزيكه‌ى 500 تا 700 يۆرۆيه‌كى ديكه‌ى مانگانه ده‌ست ده‌كه‌وێ و به‌مه‌یش دێته نێو چينى نێوه‌ڕاسته‌وه. خێزانه‌كه‌ى شوفێرى نازانێ، له‌وما ياسر خۆى منداڵه‌كانى ده‌باته قوتابخانه و له نيوه‌ڕۆياندا هه‌ڵيان ده‌گرێته‌وه. ياسر به زه‌رده‌خه‌نه‌يه‌كه‌وه ده‌ڵێ، له‌به‌ر هۆى دارايى، ناتوانێ بير له ژنى دووه‌ميش بكاته‌وه. وه‌ك خۆى ده‌ڵێ خۆ ئه‌گه‌ر هه‌وێيه‌ك بباته‌وه ماڵه‌وه، ئه‌وا خێزانه‌كه‌ى هه‌نجنهه‌نجنى ده‌كا. ياسر، له كاتێكدا ئه‌و ئاماژه‌يه‌ى دا كه خۆى گۆشتى هه‌نجنهه‌نجن ده‌كرد.
له‌مێژه ڕێككه‌وتننامه‌يه‌كى په‌نهان له نێوان خه‌ڵكى عه‌ره‌بستانى سعوودی و بنه‌ماڵه‌ى حوكمڕانى سعوودى هه‌يه: مه‌ليك وه‌ك باوكێكى دڵۆڤان و خۆشتڤى، خۆشگوزه‌رانى بۆ گه‌له‌كه‌ى دابين ده‌كات و ڕه‌عيه‌ته‌كانيش توخنى سياسه‌ت نه‌كه‌ون. هه‌ر ده‌مێ خه‌ڵك ناڕازى ببن، مه‌ليك دياريى سه‌خاوه‌تمه‌ندانه‌يان به‌سه‌ردا دابه‌ش ده‌كا. لێ له‌م ساڵانه‌ى دواييدا ئه‌م ساتوسه‌ودايه وه‌ك جارى جاران نه‌ماوه‌ته‌وه و نزمبوونه‌وه‌ى نرخى نه‌وت بووه‌ته هۆى كورتهێنانى بوودجه و، زۆر كۆمپانياى بچووك ده‌رگه‌يان داخستووه و زۆر پرۆژه‌ى گه‌وره‌ى بينایش له‌كار كه‌وتوون. كورتهێنانى ئه‌مساڵى بوودجه به لانى كه‌مه‌وه خۆى له 50 بليۆن دۆلار ده‌دا، له كاتێكدا يه‌ده‌كى پاره‌ى وڵات خه‌ريكه ده‌توێته‌وه. له كۆى 700 بليۆن دۆلار يه‌ده‌كى ئه‌و وڵاته، كه‌متر له 500 بليۆن دۆلارى لێ ماوه‌ته‌وه.
هيچ كه‌سێكى ئه‌و وڵاته خۆى بۆ ئه‌و وه‌رچه‌رخانه‌ى ڕووداوه‌كان ساز و ئاماده نه‌كردووه و پلان بى (B) له گۆڕێدا نه‌بووه. ڕياز پێويسى به سه‌رچاوه‌ى نوێى داهات هه‌يه و بۆ هه‌وه‌ڵين جار له‌وه‌ته‌ى ئه‌و وڵاته له 1932دا دامه‌زراوه، بير له سه‌پاندنى باج به‌سه‌ر كاڵا و خزمه‌تگوزارييه‌كاندا ده‌كاته‌وه.
كاربه‌ده‌ستێك كه له‌نێو هۆده‌يه‌كى له جام دروستكراوى وه‌زاره‌تى نه‌وتدا داده‌نيشێ و نايه‌وێ ناوى بهێنرێ و بڵاو بێته‌وه، ده‌ڵێ: "ئه‌و ڕيفۆرمانه 20 ساڵ له‌پاشن." ئه‌و كاربه‌ده‌سته، ئه‌ندازياره و پێش نزيكه‌ى 30 ساڵ له ئه‌مريكا خوێندنى ته‌واو كردووه. له وه‌ڵامى پرسيارێكدا كه بۆچی زووتر ئابووريى وڵاته‌كه مۆدێرنيزه نه‌كراوه، گوتى: "كه‌س ناوێرێ سه‌رى سيسته‌م بكاته‌وه. داخستنى ده‌رگه‌ى وڵات، چه‌مكێكى سياسييه و ئوسوڵيیه‌ت وه‌كوو قه‌ڵا و مه‌ته‌رێزێك دژى بيروڕاى شۆڕشگيرانه‌ى ميسر، يان ئێران به‌كار هێنراوه. ئوسوڵیيه‌ت له خزمه‌ت مانه‌وه‌ى ده‌سه‌ڵاتدا بووه."
ته‌ماشاچیى بێده‌سه‌ڵات
له كاتێكدا ئايديۆلۆژیى ئيسلامى له‌وانه‌يه له ڕابردوودا به قازانجى سه‌قامگيريى حكوومه‌ت بووبێ، ئێستاكه و له‌پڕ بووه‌ته كۆسپێك له به‌رده‌م پێشكه‌وتندا كه عه‌ره‌بستانى سعوودی به‌ڕاستى پێويستیى پێ هه‌يه. ئه‌گه‌ر عه‌ره‌بستان بيه‌وێ هه‌م له بارى سياسى و هه‌م له بارى ئابوورييه‌وه ده‌ربازى ببێ، ئه‌وا ده‌بێ خۆى بگۆڕێ.
ديماهييه‌كه‌ى، توانيم "مطوع"ێك، واته پۆليسێكى ئايينى بدۆزمه‌وه كه به لانى كه‌مه‌وه ده‌يه‌ويست به‌كورتى قسه‌م بۆ بكا كه چۆن له داكۆكيكارێكى گرنگى ئاكار و مۆراڵه‌كانى وڵاته‌وه بووه‌ته ته‌ماشاچييه‌كى بێده‌سه‌ڵات. خه‌ڵكى عه‌ره‌بستانى سعوودی، زۆر له‌و پۆليسه به‌ڕيشانه كه به خۆيان و پانتۆڵه‌كانيانه‌وه تا سه‌ر چۆكان، ده‌ترسان، گوايا په‌يامبه‌ر "محه‌مه‌د"يش جوبه‌ى وا له‌به‌ر كردووه. لێ ئێستاكه، ليژنه‌ى "الامر بالمعروف والنهي عن المنكر" ده‌سه‌ڵاتێكى ئه‌وتۆى ڕاپه‌ڕاندنى نه‌ماوه.
سلێمان ئه‌بله‌قم ده‌كا. ئه‌و پياوێكى ته‌مه‌ن 48 ساڵه‌ى چاوگه‌شه؛ داواى لێ كردم بۆ چاخواردنه‌وه بچمه ئۆفيسه‌كه‌يه‌وه. هێشتا سوپايه‌ك له‌و "مطوع"انه له‌سه‌ر جاده‌ن، به‌ڵام نفووزيان كه‌م بۆته‌وه. له‌مێژ نييه، جارێكيان من له نهۆمى خوارێى سه‌نته‌رى شانشين بووم كه مۆڵێكى گه‌وره‌ى تێدايه. "مطوع"ێكم دى به ده‌نگێكى به‌رز هاوارى له دوو ئافره‌تى سه‌ر دانه‌پۆشراوى ده‌كرد كه له به‌رده‌م دوكانێكدا، مۆبايله‌كانيان چا ده‌كرده‌وه. ئه‌و دوو ژنه هه‌ر گوێیشيان پێ نه‌دا و ئيدى به‌ناچارى كابراى مته‌وه‌ع وازى لێ هێنان و له ته‌شكى خۆى دا و ڕۆيى.
سلێمان، به‌پێچه‌وانه‌وه، وێده‌چێ زۆرتر پياوێكى پراگماتيك بێ و ده‌ڵێ: خوا خۆى ڕێنوێنیى مه‌ليك ده‌كا و ئه‌ويش، واته سلێمان، شوێنكه‌وته‌ى مه‌ليكه. سلێمان ده‌ڵێ ئه‌و وه‌كوو هاووڵاتييه‌كى تايبه‌ت، ڕايه‌ڵكه‌ى خۆى به خواوه هه‌يه و منداڵه‌كانى خۆى بهو پێيه په‌روه‌رده و پێ گه‌ياندووه. يه‌كێ له سێ كچه‌كانى له فه‌ڕه‌نسا ده‌خوێنێ، به‌ڵام براكه‌ى به قسه‌ى سلێمان له‌وێ چاوى لێيه. من ناتوانم كاتێكى زۆر له هۆده‌ى تاريك و نوته‌ك و تاكسيدا كه فێنكه‌ره‌وه‌ى تێدايه به‌سه‌ر ببه‌م، له‌وما زۆر خۆشحاڵم كه بيستوومه كۆمه‌ڵه پياوێكى ئه‌ڵمان پێكه‌وه له هه‌فته‌يه‌كدا چه‌ند جارێ بۆ ماوه‌ى 6 كيلۆمه‌تر ڕا ده‌كه‌ن. ئه‌وه ئيشێكى ته‌واوه.
له جاده‌كاندا ژيان نييه
ئێمه به ئۆتۆمبێل ده‌چووينه شوێنى كۆبوونه‌وه له باكوورى ڕياز. وه‌ك هه‌موو ئێواره‌يه‌كى ديكه، چه‌ند پياوێكى به‌دڵوداوى عه‌ره‌بستانى سعوودی له سالۆنێكدا به ده‌ورى مێزێكدا دانيشتبوون. هه‌ميشه ئه‌و سالۆنه كراوه‌يه و به‌شێكه له خانووبه‌ره‌يه‌كى گه‌وره‌تر كه چه‌ند برايه‌ك به خۆيان و خاووخێزانه‌كانيانه‌وه تێيدا ده‌ژين. گه‌وره‌ى ماڵه‌كه، عه‌بدولعه‌زيز ناوێكه، كۆمه‌ڵه كۆمپانيايه‌كى بيناكردن به‌ڕێوه ده‌با و كه‌سێكى متمانه‌به‌خۆيه. به لانى كه‌مه‌وه پێى ناخۆش نييه منى ئافره‌ت - مادامه‌كێ من ئافره‌تێكى سعووديا نيم- هه‌ڵبه‌ت ڕێگه‌م پێ بدرێ له ئێواره‌دانيشتنه‌كانى پياواندا به‌شدارى بكه‌م. ئه‌وه له وڵاته‌كانى وه‌ك "ئه‌فغانستان" و "پاكستان" و "عێراق"یش ڕاسته: وه‌ك ژنێكى ڕۆژاوايى، تۆ ئه‌و جياوك و مافه‌ت هه‌يه تێكه‌ڵاوى هه‌ر دوو جيهانى پياوان و ژنان ببى.
پاشان ئێمه بۆ ڕاكردن چووينه ده‌رێ؛ پياوێكى بريتانى و يه‌كێكى سعووديا و وه‌رگێڕه ئه‌ڵمانييه‌كه‌م و خۆم. گرووپێكى پياوانه‌ى ڕاكردن. له يه‌كێ له ڕێچكه ده‌گمه‌نه‌كانى ڕاكردن له ته‌ك ديواره‌كانى باڵه‌خانه‌ى نوێى وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده‌دا غارمان ده‌دا. وه‌ك ده‌زاندرێ عه‌ره‌به‌كانى سعووديا زۆر به پێيان ناگه‌ڕێن و ناسووڕێنه‌وه و وزه خه‌رج ناكه‌ن و زێتر پێيان خۆشه به ئۆتۆمبێڵ بگه‌ڕێن. ته‌نيا خه‌ڵكى هه‌ژار و نه‌دار و ناوازه، يان تاق تاقه‌ى خه‌ڵكى ديكه نه‌بێ به پايسكل ده‌سووڕێنه‌وه. له ئافره‌تانيش گه‌ڕێ كه هه‌رگيز شتى وا ناكه‌ن، چونكه كارێكى به‌جێ و شايسته‌ى ئافره‌تان نييه.
له جاده و شه‌قامه‌كاندا ژيان نييه، ته‌نيا تابوورى دوورودرێژى ئۆتۆمبێلان ده‌بينی؛ كه‌س له جاده به پێيان ناڕوا. له هه‌مان كاتدا، ئافره‌تى جاحێڵ شێتانه خۆيان به ستۆديۆكانى وه‌رزش ده‌كه‌ن و شوفێرى خۆيان هه‌يه كه به ئۆتۆمبێله 4 پستنه‌كانيانه‌وه بۆ ئه‌و جێيانه‌يان ده‌به‌ن.
له‌نێو هه‌ر پێنج كه‌سى پێگه‌یشتووی سعوودیدا، يه‌كێكيان نه‌خۆشیى شه‌كره‌ى هه‌يه و 70%ى دانيشتووان كێشيان زياده و يه‌ك له‌سه‌ر سێش ته‌نگه‌‌ئه‌ستوور و قه‌ڵه‌ون. نه‌شته‌رگه‌ریى بچووككردنه‌وه‌ى گه‌ده به شێوه‌يه‌كى سه‌رسووڕهێن، بووه‌ته كارێكى نۆرماڵى ميللى.
له ڕاستيدا من له‌گه‌ڵ سێ پياوى بيانيدا كه به‌ئاسته‌م ده‌مناسين ڕام ده‌كرد و ته‌نيا عه‌بايه‌كم له‌سه‌ر پانتۆڵى ڕاكردن له‌به‌ر كردبوو. هيچ ڕووبه‌ندێكيشم به‌سه‌ر ده‌موچاوم دانه‌دابۆوه؛ ده‌كرێ وه‌كوو موجيزه‌يه‌كى گچكه سه‌ير بكرێ. پياوان بۆ كاتبه‌سه‌ربردن و پشوودان ئێواران ده‌چنه چۆڵ و به‌ڕيا؛ ئه‌وه شێوازيكى هاوبه‌شى پياوانه بۆ كاتبه‌سه‌ربردنى ئێواران. ئه‌وان ڕوو له چۆڵى ده‌كه‌ن و له ده‌ورى ئاگرێكدا داده‌نيشن و نێرگيله (شيشه) ده‌كێشن و هه‌قايه‌ت و سه‌ربردان ده‌گێڕنه‌وه و سه‌يرى ئه‌ستێران ده‌كه‌ن يان له‌ناو خيوه‌تێكى له جنفاس و په‌ڕۆ دروستكراودا داده‌نيشن و به مه‌قه‌ڵه‌يه‌كى بچكۆڵه گه‌رمى ده‌كه‌نه‌وه. ئاخر له زستاناندا بيابان تا بڵيى ساردوسڕه.
له هيچ جێيه‌كدا ئافره‌ت نابيندرێ. پياوان و ژنان تا ڕادده‌يه‌كى زۆر به جيا ده‌ژين و هه‌ر يه‌كه‌يان جيهانى تايبه‌ت به خۆى هه‌يه. ماڵه‌كان، دوو ده‌رگه‌ى چوونه‌ژووره‌وه‌يان هه‌يه؛ يه‌كيان هى پياوانه و ئه‌وى ديكه‌يان هى ژنان. ژنان بۆيان نييه بێنه ديوى پياوانه‌وه، ئه‌گه‌ر ميوانێكى نێرينه‌يان له ماڵدا بێ.
هه‌ڵاتنى سپێده‌يه‌كى نوێ
هه‌ر ڕۆژێكى عه‌ره‌بستانى سعوودی، شۆڕشێكى گچكه‌ى تێدا ڕوو ده‌دا، لێ من يه‌ك به‌باره خۆم له نزيكه‌وه شۆڕشێكى گه‌وره‌م له كه‌ناراوه‌كانى ده‌رياى سوور له مانگى نيسان، له سه‌يرانگه‌يه‌كى تايبه‌تدا دى كه ده‌كه‌وێته نێو چه‌ند ئه‌پارتمانێكى ژيكه‌له و چێشتخانه و پاركێكى ده‌م كه‌نار كه زۆر له شاری جيده‌وه دوور نييه. ئا له‌وێ پيشه‌سازيى نوێى كه‌يف و سه‌فاى عه‌ره‌بستان جێگه‌ى خۆى ده‌كاته‌وه. هه‌ر ئه‌و زاراوه‌يه بۆ خۆى به‌سه كه ئه‌بله‌ق ببى و سه‌رت سووڕ بمێنێ؛ ئاخر بۆ چه‌ندين ده‌يه، له مه‌مله‌كه‌تى عه‌ره‌بستاندا موزيك قه‌ده‌غه بووه. خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌ندامێكى پۆليسى ئايينى يه‌كێكى بديبايه ئامێرى عود لێ ده‌دا، ئه‌وا ئه‌و ئامێره نه‌ريتييه‌ى به عه‌ردى داده‌دا و ده‌شكاند. ئێستاكه، سترانبێژى ميسرى، تامر حوسنى كه بۆ به‌نێوبانگى، وه‌ك بيلى جۆيل له ئه‌مريكا، هه‌نده له جيهانى عه‌ره‌بيدا ناوبه‌ده‌ره‌وه‌يه، ستران و لاوژه‌كانى به 180 پله له‌باره‌ى سۆز و دڵسۆزى و خيانه‌ت و هيجرانه‌وه‌ن.
يه‌كه‌مين نمايشى تامر حوسنى له نزيك شارى جيده ته‌نيا كۆنسێرتێكى موزيك نه‌بووه، به‌ڵكه هه‌ڵاتنى سه‌رده‌مێكى نوێيه. شارى جيده ده‌كه‌وێته كه‌نارى ڕۆژاواى عه‌ره‌بستانى سعوودی و به ناوه‌ندى ئه‌و نوێگه‌رايیيه داده‌نرێ. جيده هه‌ميشه زۆر ئازادتر، كراوه‌تر و كۆسمۆپۆليتيتر بووه له ڕياز. شارى ئابووريى مه‌ليك عه‌بدوڵڵا، شوێنى ڕاسته‌قينه‌ى ئه‌و كۆنسێرته، به ئۆتۆمبێڵ سه‌عاته‌ڕێيه‌ك دووره. ئه‌م شاره پلانبۆدانراوه، كه له بنه‌ڕه‌تدا نياز وا بووه بكرێته شارێكى يه‌ك مليۆنى، به‌م دواييیه بنيات نراوه و باش پارێزراوه. له ده‌روازه‌ى شاره‌كه‌دا، تابوورى دوورودرێژى ئۆتۆمبێل ڕاوه‌ستاون تا ڕێگه‌ى هاتنه‌ژووره‌وه‌يان پێ ده‌درێ و ته‌نيا له ماوه‌ى دوو كاتژمێردا 6000 تيكت بۆ كۆنسێرته‌كه‌ى سترانبێژ تامر حوسنى فرۆشران. ئافره‌ته جاحێڵه‌كان به خۆيان و قژه درێژ و ڕه‌شه دانه‌پۆشراوه‌كه‌يانه‌وه و زۆرێكيشيان جوان سووراو و سپياويان كردووه، به‌شدار بوون. له‌وێ بيره‌ى بێكحول له‌گه‌ڵ شه‌ربه‌تى تازه‌ى ئه‌ناناس و هه‌مبه‌رگه‌ر و گۆشت و سه‌وزه هه‌ن. ژن و پياو له نزيك يه‌كدى ڕاوه‌ستابوون و پێ ده‌كه‌نين و ده‌يانخوارده‌وه. جۆرێ له باوه‌ڕنه‌كردن به ده‌موچاوى ئاهه‌نگگێڕانه‌وه ديار بوو؛ ئاخر به‌ڕاستى لێره ڕووداوێك ده‌قه‌ومێ كه ئه‌و وڵاته پشتيوانى بڵاوبوونه‌وه‌ى سه‌له‌فيزم بوو له سه‌رانسه‌رى دنيادا.
به‌ر له‌وه‌ى كۆنسێرتى گۆرانى ده‌ست پێ بكرێ و سترانبێژ بێته سه‌ر ته‌خته‌ى شانۆ، تيشكێكى سه‌وز ديمه‌نه‌كه ڕووناك ده‌كاته‌وه و مه‌ليك و كوڕه‌كه‌ى، جێنشينى تاج، له‌سه‌ر سكرينێكى گه‌وره پێكه‌وه ده‌رده‌كه‌ون. موزیكى قاره‌مانێتى له ته‌ك ڤيديۆيه‌كدا كه حوكمڕانان نيشان ده‌دا، لێ ده‌درێ، پاشان سوپا نيشان ده‌درێ كه داكۆكى له وڵات ده‌كا. گۆرانى و پرۆپاگه‌نده، جه‌نگ و بازرگانى له‌ناو بۆته‌يه‌كدا تواونه‌ته‌وه.
ئه‌و تابۆيانه‌ى هێشتا ماون
كاتێ تامر حوسنى نه‌ختێ دواى 10ى شه‌و هاته سه‌ر ته‌خته‌ى شانۆ، له‌نێو حه‌شاماته‌كه‌دا بووه خۆشى و فيكه و هه‌را. گوێگران هه‌موو ڕسته‌يه‌كى گۆرانييه‌كه‌ى حوسنيیان له‌به‌ر بوو و له‌گه‌ڵ سترانبێژدا ده‌يانگوته‌وه، به‌تايبه‌تى ئافره‌تان. "سه‌ما قه‌ده‌غه‌يه،" له‌سه‌ر تيكته‌كه وا نووسراوه و كاتێ هه‌ندێ ئافره‌تى جحێڵ كه‌وتنه پێكوتان، به‌ڕێوه‌به‌رانى كۆنسێرته‌كه ئاگاداريان كردنه‌وه كه خۆيان به‌رزه‌فت بكه‌ن. شته‌كان له‌م وڵاته‌دا له گۆڕاندان، لێ زۆر تابۆیش ماون. سه‌ماكردن يه‌كێك له‌و تابۆيانه‌يه.
"تاريق"ى دۆستم (ناوه‌كه‌يم گۆڕيوه- واته ڕۆژنامه‌نووس ناوى دۆسته‌كه‌ى خۆى گۆڕيوه و كردوویە به تاريق) هه‌ر له سياسه‌ت نا، له شتى ديكه‌یش نيگه‌رانه. ئه‌و له نه‌خۆشخانه‌يه‌كى ڕيازدا كاره‌باچييه و پياوێكى 38 ساڵه‌يه و حه‌زى لێيه ياريده‌ى خه‌ڵك بدا. لێ ئه‌و تاريقه له ژيانى خۆيدا هه‌رگيز ژنێكى ماچ نه‌كردووه. له چوار بۆنه‌ى جياجيادا، چۆته داخوازى و سه‌ركه‌وتوو نه‌بووه و كاره‌كه‌ى سه‌رى نه‌گرتووه. تاريق پياوێكى كه‌ته‌ى چاويلكه‌له‌چاوى، ته‌به‌شپان و كه‌مێ ورگى هه‌یه. له سه‌رانسه‌رى دنيادا دۆست و براده‌ره‌ى هه‌يه، كه ئه‌مه له لاى خه‌ڵكى عه‌ره‌بستانى سعووديای شتێكى باو نييه. تاريق هه‌رچى به خه‌ياڵ و هزردا بێ ده‌يڵێ و شه‌رمێ ناكات.
كاتێ كه من باسى جه‌ميله‌ى دۆستم بۆ تاريق كرد، تاريق پرسیى: "چما ده‌ته‌وێ وێنه‌يه‌كى منى بۆ بنێرى؟" نه‌كه‌ى. ته‌نانه‌ت ناردنى وێنه‌يه‌كيش ئاوڕووى جه‌ميله ده‌ڕوشێنێ؛ تاريق به ترسێكه‌وه وای گۆ. جه‌ميله‌ى هاورێم، من پێم وايه، له‌گه‌ڵ تاريق لێك ده‌وه‌شێنه‌وه. جه‌ميله له بانكێكدا كار ده‌كا و ئه‌ده‌بياتى ئينگليزیى خوێندووه و له سييه‌كانى ته‌مه‌ندايه و به دواى پياوێكدا ده‌گه‌ڕێ كه ژيانى هاوسه‌ریى له‌گه‌ڵدا پێك بهێنێ. تاريق پياوێكى به‌گفتولفته. جه‌ميله له "قه‌سيم" ده‌ژى كه ناوچه‌يه‌كه له ناوه‌ڕاستى شانشينى عه‌ره‌بستان و به قه‌ڵا و مه‌ته‌رێزێكى كۆنه‌پارێزى داده‌نرێ. جه‌ميله به‌رپرسى ئۆپه‌راسيۆنه‌كانى بانكه و هه‌ميشه ڕووى خۆى داده‌پۆشێ.
جه‌ميله ده‌ڵێ ئه‌گه‌ر خودا بيه‌وێ ده‌موچاو و ڕووى داپۆشم، ئه‌وا به‌خۆشحاڵييه‌كى زۆره‌وه، یاسا و شه‌ريعه‌تى خوا جێبه‌جێ ده‌كه‌م. به‌ڕاستى ئه‌و ئافره‌تێكى به‌دينه و ئێستا له‌و قۆناغه‌دايه كه داخوا ئه‌و بنه‌ما و ڕێسا و ياسايانه‌ى له منداڵييه‌وه له‌سه‌رى ڕاهاتوون و پێى په‌روه‌رده كراون، له ڕاستيدا له لايه‌ن مرۆڤه‌وه داندراون يان نا؛ ئاخر چيديكه ئه‌و بنه‌مايانه له‌گه‌ڵ ئه‌و ئامانجانه‌دا تێك نا‌كه‌نه‌وه كه ده‌يانه‌وێ به‌دیيان بهێنن. له‌وما خه‌ڵك ئه‌و بنه‌مايانه وه‌لاوه ده‌نێن. به‌م دوايیيه جێنشينى مه‌ليك گوتى: "مه‌رج نييه عه‌با ڕه‌ش بێ. جلوبه‌رگ ده‌بێ ساده و ڕه‌وان و گونجاو و ڕێزلێگيراو بێ." ئه‌م ڕسته‌يه دابڕانێكى خويا و ئاشكرايه له هه‌موو ئه‌و شتانه‌ى كه ده‌يان ساڵه مه‌لاكانى سعووديا بانگه‌شه‌يان بۆ ده‌كه‌ن.
جه‌ميله ده‌ڵێ ئه‌و وه‌ك زۆر ئافره‌تى ديكه، ئه‌و حه‌مكه ساڵه ڕووى خۆى داپۆشيوه، چونكه پێى وا بووه كه كه‌س نابێ ڕوو و ده‌موچاوى ببينێ. جه‌ميله، ئه‌گه‌ر له ده‌رێ ببيندرێ، هيچ جياوازييه‌كى له‌گه‌ڵ ئه‌وانى ديكه‌دا نييه و ئێستاكه جه‌ميله زۆر خه‌م و خه‌فه‌ت له‌و شته ده‌خوا. من له جه‌ميله‌م پرسى ئه‌گه‌ر جارێكى ديكه به ئيش هاته ڕياز، ده‌توانێ له‌گه‌ڵ تاريقدا پێكه‌وه قاوه‌يه‌ك بخۆنه‌وه؟ جه‌ميله به‌توندى وه‌ڵامى دايه‌وه: "هه‌ڵبه‌ت، نه‌خێر. ئه‌و پياوه چۆن له‌باره‌ى من بير ده‌كاته‌وه؟"
قه‌واره‌گه‌لێكى بيانى
به‌م دوايیيه، ئه‌پليكێشنى تينده‌ر، بۆنه‌ى يه‌كديناسين له عه‌ره‌بستانى سعوودی ڕێك ده‌خا و هه‌ندێ پياو و ئافره‌تى جحێڵ له ئه‌پارتمانگه‌لێكدا كۆ ده‌بنه‌وه كه به‌تايبه‌تى بۆ ئه‌م مه‌به‌سته به‌كرێ گيراون. لێ بۆ تاريق و جه‌ميله، ئه‌و شۆڕشى كۆمه‌ڵایه‌تييه ئه‌گه‌ر به‌خێراييش جێگه‌ى خۆى بكاته‌وه، زۆر دره‌نگه. هه‌ردووكيان به‌رهه‌م و په‌روه‌رده‌ى ئوسوڵییه‌تى ئايينين كه له وڵاتدا هه‌مه‌كاره بووه و- ده‌كرێ بڵێين ئه‌و ئوسوڵییه‌ته ژيانى له هه‌ردووكيان دزيوه.
به‌يانييه‌كى مانگى ئايار، زانيم كه چالاكى سياسى، لوحن ئه‌لهه‌تلول، له‌گه‌ڵ سێ ئافره‌ت و دوو پياوى ديكه‌دا گيراون. وێنه‌ى ده‌موچاوى ئه‌و كچه له لاپه‌ڕه‌ى يه‌كه‌مى ڕۆژنامه‌يه‌كى خۆجێ بڵاو كرايه‌وه. به‌وه تۆمه‌تبار كرا بوو كه گوايا خيانه‌تى مه‌زنى كردووه و ده‌ستى له‌گه‌ڵ قه‌واره‌گه‌لێكى بيانيدا، له‌وانه باڵیۆز‌خانه‌ى ئه‌ڵمانى تێكه‌ڵاو كردووه. دياره ئه‌وه به‌هانه‌پێگرتنێكى ئاشكرايه. ئه‌و ئافره‌ته چالاكێكى ناوبه‌ده‌ره‌وه‌يه له‌و وڵاته و چه‌ندين ساڵه له پێناوى مافى ئافره‌ت، مافى ئۆتۆمبێل لێخۆرين خه‌باتى كردووه؛ واته دۆزێك كه ئێستاكه بووه‌ته ڕاستى، لێ ئێستاكه له زينداندايه.
من بۆ خۆم دوو جاران چاوم به ئه‌لهه‌تلول له ڕياز كه‌وتووه. ئه‌و كچێكى ته‌مه‌ن 28 ساڵه‌ى ناوقه‌دزراڤى باڵابه‌رزى، قژڕه‌شه و پانتۆڵى جينز و عه‌باى گران و ڕه‌نگاوڕه‌نگ كه وێنه‌ى ژاپۆنى و مه‌غريبیى له‌سه‌ر نه‌خش كراوه، له‌به‌ر ده‌كا. پێشتريش له 2014- 2015 بۆ ماوه‌ى 73 ڕۆژ زيندانى كراوه، چونكه به شێوه‌يه‌كى نایاسایى ئۆتۆمبێڵێكى لێ خوڕيبوو و ڤيديۆكه‌یشى له ئينترنيتدا دانابوو و خێرایش له سه‌رانسه‌رى دنيادا بڵاو ببووه‌وه. پاشان به‌به‌ر لێبووردنى تايبه‌تيى شا سه‌لمان كه‌وتووه و وێده‌چێ شا ئه‌و لێبووردنه‌ى، له‌به‌ر گوشارى سياسه‌توانه بيانييه‌كان، له‌وانه وه‌زيرى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌و ده‌مه‌ى ئه‌ڵمانيا، فرانك والته‌ر شتاينمايه‌ر، بووبێ.
ئه‌و گرتوبڕانه‌ى ئه‌م دوايیيه به‌شێكه له هه‌ڵمه‌تێكى سه‌ره‌كى بۆ سه‌ر ئه‌و كه‌سانه‌ى كه ده‌وێرن به شێوه‌يه‌كى جياواز بير بكه‌نه‌وه. له‌وه‌ته‌ى شا سه‌لمان و محه‌مه‌دى كوڕى ده‌سه‌ڵاتيان كه‌وتۆته ده‌ست، چالاكان به شێوه‌يه‌كى سيسته‌ماتيك ده‌گيرێن و دادگه‌يى ده‌كرێن، شان به شانى ڕۆشنبيره ئيسلامييه‌كان و ئه‌و كه‌سانه‌ى پشتيوانى له ديموكراسى ده‌كه‌ن. هه‌رچى ئه‌وانه‌یشن كه پشتيوانى له‌و ڕێبازه‌ى محه‌مه‌د بن سه‌لمان ده‌كه‌ن، ئه‌وا پێشوازييان لێ ده‌كرێ و ئه‌وانى ديكه‌یش ده‌بێ به‌رگه‌ى ئه‌نجامه‌كانى خۆيان بگرن. هه‌ر كه‌سێ شك و گومانى لێ بكرێ، له لايه‌ن ده‌زگه‌ى هه‌واڵگريى نهێنييه‌وه لێكۆڵينه‌وه‌ى له‌گه‌ڵدا ده‌كرێ و چیى له تويته‌ر و فه‌یسبووكدا نووسيوه، دۆكيومێنت كراوه و ڕووبه‌ڕووى ده‌كرێته‌وه و له‌سه‌رى ده‌كرێته به‌ڵگه. ئیمێلى خه‌ڵك ده‌خوێندرێته‌وه و گوێ له ئاخاوتنى ته‌له‌فۆنى ده‌گيرێ. ساڵى ڕابردوو ئه‌لهه‌تلول پێى گوتم كه: "له عه‌ره‌بستانى سعوودی، چ وه‌كوو گرووپ و چ وه‌ك تاك، ئه‌گه‌ر زات بكه‌ين و شت بڵێين، هه‌ميشه خۆمان تووشى ڕيسكێكى توند كردووه."
دواجار، ئه‌نجامى ئه‌و ڕيفۆرمانه‌ى له لايه‌ن محه‌مه‌د بن سه‌لمانه‌وه سه‌پێندراون، تێكه‌ڵه‌يه‌كه له مۆدێلى چينى و هاوشێوه‌ى سيسته‌مى ئۆتۆريته‌ى ميرنشينه يه‌كگرتووه‌كانى عه‌ره‌به. بازاڕێكى ئازاد ڕێگه بهو كه‌سانه‌ى وه‌ڵائيان بۆ محه‌مه‌د بن سه‌لمان هه‌يه ده‌دا ده‌وڵه‌مه‌ند ببن، لێ ئه‌وه له ساى سيسته‌مێكى سياسيدايه كه به‌ته‌واوى له‌ژێر كۆنترۆڵدايه. ئه‌لهه‌تلول به سه‌دان هه‌زار شوێنكه‌وته‌ى له كه‌ناڵه‌كانى سۆسيال-ميديادا هه‌يه و گرتنى ئه‌و ئافره‌ته باهۆزێكى تووڕه‌يیى له تويته‌ر و ئينستاگرام و ته‌له‌گرامدا نايه‌وه. ئه‌وه جۆرێكى پشتيوانييه كه هه‌م چالاكه‌كانى مافى مرۆڤ ئه‌و ئافره‌ته خه‌ته‌ره‌يان خۆش گه‌ره‌ك بێ و هه‌م حوكمڕانه ڕه‌هاكانيش. لێ ئه‌و شه‌پۆله نوێیه‌‌ى گرتن، ئه‌و مانايه‌ى هه‌يه كه ڕێگه بهو كه‌سه به‌نفووزانه نادرێ كه نێوبانگێكى باشيان له ده‌ره‌وه‌ى عه‌ره‌بستانى سعووديدا هه‌يه و، ئه‌وه‌یش خۆى له خۆيدا به‌شێكى پلانه‌كه‌يه.
كاتێ كه من، پاش 12 هه‌فته عه‌ره‌بستانی سعوودی جێ ده‌هێڵم، به‌سامگرتووييیه‌وه ئه‌و وڵاته و گۆڕانكارييه بنيادييه‌كان جێ ده‌هێڵم. هه‌روابێته‌وه بيريش له چالاكه‌كانى وه‌ك ئه‌لهه‌تلول ده‌كه‌مه‌وه. ڕيفۆرمگه‌لى ئابوورى كه محه‌مه‌د بن سه‌لمان ده‌ستى پێ كردوون، سه‌ركه‌وتووانه‌ن و، دڵسۆزانه‌یش هيوام وايه ئه‌م قۆناغه نوێيه له‌گه‌ڵه خۆيدا ئایينده‌يه‌كى باشتر بۆ ئه‌و ئافره‌تانه بهێنێته گۆڕێ، كه خه‌بات بۆ مافه‌كانيان ده‌كه‌ن.
سەرچاوە: