قەرەنی قادری

نیکۆڵۆ مەکیاڤێللی (1469-1527): "شێر بن، گورگان بڕەوێننەوە؛ ڕێوی بن، تەڵان بناسن!"

بریتانییەکان لە سەرەتای ساڵانی بیستی سەدەی ڕابردوودا هەوڵی دەوڵەتسازییان دا لە عێراقدا، تا بتوانێت لە ناوخۆدا سەقامگیر بێت، ئەویش لە عێراقێکدا کە فرەنەتەوە، فرەڕەنگ و ئایین و ئایینزایە. ئەو پڕۆسەیە تا ساڵی ٢٠٠٣ هەر بەردەوام بوو، بەڵام مێژووی ئەو وڵاتە ڕەنگاوڕەنگ و پڕ لە کێشەیە پیشانی دا، دەوڵەتسازی، ناوەڕۆک و ئاستەکەی کە هەڵگری سەقامگیریی سیاسی بێت، ئەویش لە وڵاتێکدا کە بە کێشە و قەیران بارگاوی کراوە، کارێکی ئاسان نییە و تێچوویەکی زۆری گەرەکە و، ڕەوتی ململانێکانیش هەمیشە ماراتۆنی بوون.

لە دوای ٢٠٠٣وە، ئەمریکا پلانی ئەوە بوو کە نەتەوەسازی لە عێراقدا وەڕێ بخات و بە ڕێگەی نووسینی دەستوورێکی نوێ (دیموکراتیک و نیمچەسێکولەر) بۆ عێراق، ئەو وڵاتە بخاتە سەر ڕاستەڕێی پێکەوەژیان لە ناوخۆی خۆیدا، بەڵام ئەو پڕۆژەیەیش وەکوو پلانی بریتانییەکان ڕووبەڕووی دەیان کێشەی ئاڵۆزی سیاسی، هزری، ئایدیۆلۆژی، نەتەوەیی، ئایینی و ئایینزایی، هەروەها کارتێکەریی هاوکێشە دەرەکییەکان بووەوە کە تا ئێستایش لەو بوارەدا ئاسۆیەکی ڕوون نابینرێت. لە مێژووی نوێی عێراقدا، هەروەها بە لەبەرچاوگرتنی پاشخانی نزیک بە سەد ساڵەی عێراق، هاوکات لەگەڵ قەیرانی حکوومەتی، ئاماژەی قەیرانی دەوڵەتییش دەبینین؛ تەنانەت "سنوورە ڕەسمییەکانی عێراق"  لەگەڵ تورکیا و کۆماری ئیسلامی لەرزۆکن و بواری دەستێوەردانی بۆ ئەو دوو وڵاتە ڕەخساندووە، کە ئەمەیان قەیرانەکانی عێراقی پەیوەست بە "دابینکردنی سەروەریی عێراق" یان "عێراقێکی بەهێز و بە هەرێمی کوردستانێکی بەهێز"ەوە تووشی ئاستەنگی جددی کردووە.

هەوڵێ سێیەمی هاوکێشە دەرەکییەکان بۆ عێراقی قەیراناوی (قەیرانی دەوڵەتی و حکوومی)، ئەم جارە کەوتووەتە سەر شانی فەڕەنسا و "ئیمانوێل ماکرۆن"ەوە کە چۆن عێراق بخاتە سەر ڕاستەڕێی "ستراتیژیی چەسپاندنی سەروەریی عێراق"؛ ئەمەیش ڕێک ئەو گەڵاڵەیەیە کە ئیمانوێل ماکرۆن لە (٢-٩-٢٠٢٠) لە سەردانی لە عێراق لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی ئەو وڵاتە باسی لێوە کرد. بەشێک لە ناوەڕۆکی ئەو گەڵاڵەیەی ماکرۆن ئەوەیە کە، فەڕەنسا بەرگری لە سەروەریی عێراق لە بەرانبەر دەستێوەردانی دەرەکیدا دەکات. هه‌رچه‌نده‌ ماکرۆن ئاماژەی بە ناوی هێزە دەرەکییەکان نه‌كرد، بەڵام خێرا ناوی تورکیا و کۆماری ئیسلامی دێتە بەر باس.

ئیمانوێل ماکرۆن گەڵاڵەیەکی لەو چەشنەیشی بۆ لوبنان هەیە و، عێراق و لوبنان بوونەتە چەقی سەرنجی سەرۆککۆماری فەڕەنسا، بەڵام بەو جیاوازییەی کە لە نەخشەی سیاسیی عێراقدا هەرێمی کوردستان هەیە کە هاوپەیمانی هێزە ڕۆژاوایییەکانە؛ بەڵام هاوکێشەی ئاوا (وەکوو هەرێمی کوردستان کە یەکەیەکی سیاسی، ئابووری و سوپایییە) لە لوبناندا بەدی ناکرێت. فەڕەنسا پەیوەندییەکی مێژووییی لەگەڵ پرسی کورد، لەوانە لەگەڵ هەرێمی کوردستاندا هەیە و تا ئێستا لەلایەن چەندان سەرۆكکۆماری ئەو وڵاتەوە جەخت لە پەیوەندییەکانی لەگەڵ هەرێمی کوردستان کراوەتەوە.

بەڵام لەو بڕگە مێژوویییەدا دۆخەکە شتێکی ترە و هاوکێشەی ناوخۆیی، ناوچەیی و جیهانی لە ئاستێکی تردان؛ هەروەها ئاست و تایبەتمەندیی کێشەکان لە ناوچەی گڕتووی ئێمەدا چەشنێکی ترن، کە یەکێک لەوان، بوون و چالاکبوونی هاوکێشەی ڕەسمی و نادەوڵەتیی هەرێمی کوردستانە لە عێراقدا. دەبێ هەر ئەوە وای لە ماکرۆن کردبێت بگاته‌ ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ی كه‌، کلیلی چوونەژوورەوەی عێراق بە مەبەستی دابینکردنی "ستراتیژیی چەسپاندنی سەروەریی عێراق" لە کۆڵانی هەرێمی کوردستانەوە دەرباز دەبێت. هەر لەبەر ئەوەیە کە لە کۆبوونەوە ڕەسمییەکەی نێوان سەرۆکی هەرێمی کورستان و سەرۆککۆماری فەڕەنسادا، "زیاتر باسی بابەتی پەیوەندیی نێوان هەرێمی کوردستان و فەڕەنسا کراوە"، کە ئەمەیشیان باشترین دەرفەتە بۆ هەرێمی کوردستان کە خۆی تۆکمە و بەهێز بکات و، هەر لە ئێستاوە بیر لە یەکگوتاری و کۆدەنگیی ناوخۆیی بکاتەوە، چونکە "چەسپاندنی سەروەریی عێراق" بەبێ "هەرێمی کوردستانی بەهێز" نایەتە دی؛ هەروەها لەو بوارەدا پێویستە بیر لە هەڕەشە و کۆسپەکانیش بکرێتەوە کە دێنە سەرڕێ و، خوێندنەوە و پلانی تۆکمەیش بۆ ئەوان هەبێت.

لە ڕێكەوتی (30-03-2021) سەرۆککۆماری فەڕەنسا، ئیمانوێل ماکرۆن، لە "کۆشکی ئێلیزێ" لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان، باسی پرس و کێشەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق، ناوچەکە و عێراقیان کرد، کە یەکێک لە پرسە تەوەرییەکان "سەقامگیریی سیاسی، ئابووری و ئەمنیی عێراق" بوو. سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا گوتی: "سەرۆک ماکرۆن زۆر بەگەرمی و زۆر بەجددی هەوڵ دەدات له‌ پێناو سەقامگیریی سیاسی، ئابووری و ئەمنیی عێراقدا ئه‌وه‌ی له‌ده‌ستی دێ، بیكات و یارمه‌تی عێراق بدات." هەر لەسەر بنەمای ئەو ستراتیژییەی فەڕەنسایە کە نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان باسی لەوە کرد: "بە تێڕوانینی من ئێستا سەقامگیریی عێراق بۆ هەموو ناوچەکە گرنگە؛ بۆ ئەوروپا گرنگە. لەو بڕوایەدام هەر لەو چوارچێوەیەدا بانگهێشتی ئێمە بۆ فەڕەنسا لەسەر ئەو بنەمایە بووە، بۆ ئەوەی ئەو پرسە زیاتر قسەی لەبارەوە بکرێت."

لە لایەکی دیکەیشەوە ململانێ و کەڵەوکێشیی هاوکێشە دەوڵەتییەکان لە ناوچەکەدا، تا دێت زیاتر لە جاران چڕتر و ئاڵۆزتر دەبێتەوە و، پێویستە هەرێمی کوردستانیش شوێنی لەو یارییەدا هەبێت بۆ ئەوەی ئه‌ویش بەرژەوەندییەکانی خۆی مسۆگەر بکات. بەپێی ئەوەی هەرێمی کوردستان دەبێتە بەشێک لەو یارییە دەوڵەتییە، هەر بۆیه‌ هێزی دیپلۆماسی و پارادیپلۆماسی (دیپلۆماسیی هاوشان یان ناناوەندی)ی هەرێمی کوردستان دەوری سەرەکی دەگێڕێت و، دەکەوێتە ناو چەقی یارییەکان لە عێراق و ناوچەکەدا؛ بەڵام بۆ ئەوەیش پێویستە حکوومەت و حزبە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان لە پەیوەندییەکی گورجوگۆڵ لەگەڵ سەرۆکی هەرێمدا بن، تا هەرێمی کوردستان بتوانێت یەکێک لە یاریکەرانی شەترەنجی سیاسی، ئابووری و سوپاییی ناوچەکە بێت. گەرچی "هەرێمی کوردستانی بەهێز" فرەواتا و فرەڕەهەندە، بەڵام بوار بۆ ئەوە هەیە کە لە مەیدانی سیاسیدا بەهێز و یەکگرتوو بێت، چونکە خاڵی هاوبەش لە نێوان زۆرینەی هێزە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستاندا هەن کە بتوانن لەسەری ڕێک بکەون و کۆدەنگیی پێویست بێننە کایەوە. لەو بوارەدا و بۆ دابینکردنی بەرژەوەندیی گشتیی وڵات، یەکگرتوویی و یەکگوتاری دەوری یەکلاکەرەوە دەگێڕن؛ هەروەها بەشێکی گرینگ لە سەقامگیریی هەرێمی کوردستانیش خودی حزبە سیاسییەکان دەتوانن دابینی بکەن!

ئەگەر لە کۆڵانێکی ترەوە باس لە بەهێزی و سەقامگیریی هەرێمی کوردستان بکەین، ئەو پەیامەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان کە دەڵێت: "ئەو شێوە مامەڵەی بەغدا لەگەڵ هەرێمی کوردستان، بە هیچ جۆرێک فیدراڵی نییە و لە دونیادا نییە." ئەمە دەرخەری ئەوەیە کاتێک عێراق بەهێز دەبێت کە ڕەفتاری فیدڕاڵییانەی لەگەڵ هەرێمی کوردستان، کە خاوەنی سەرۆکایەتیی هەرێم، حکوومەت و پەرلەمانە، هەبێت. دیوێکی تری پەیامەکەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئەوەیە کە، پێویستە و دەبێ قەوارەی سیاسی، ئابووری و کۆمەڵایەتیی هەرێمی کوردستان نەک تەنیا بپارێزرێت، بەڵکوو دەبێ بەهێز و تۆکمەیش بکرێت. بۆیە پێویستە نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان کۆبوونەوە لەگەڵ لایەنە سیاسییەکان پێک بهێنێت و ئه‌م هه‌نگاوانه‌ بهاوێژرێن:

• کۆبوونەوە لەگەڵ هێز و لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان پێک بێنێت بۆ ئەوەی کۆدەنگییەکی باش لەو بوارەدا هەبێت، کە ئەمەیش بۆ هەرێمی کوردستان و سەرۆکی هەرێم دەبنە هێز و، درفەتی ئەوەیشی پێ دەدات کە یاریکەر بێت لە گۆڕەپانی سیاسی و ئایینزاییی عێراق و ناچەکەدا؛ هەروەها پلانی گەنجە سیاسی، دیپلۆمات و دەسڕۆییشتووەکەی فەڕەنسایش گوڕوتینی پێ دەدرێت، چونکە ئیمانوێل ماکرۆن چاوەڕوانیی لە هەرێمی کوردستان هەیە.
• هەمانگیی زیاتر لە نێوان حکوومەتی هەرێمی کوردستان و سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان و، لە پاڵ ئەمەیشدا خێراکردن و ده‌ستوبرد لە جێبەجێکردنی چاکسازی و پرسە خزمەتگوزارییەکان.
• هەرێمی کوردستان تەنیا بە کۆدەنگیی هێزە سیاسییەکان ناتوانێت بەهێز بێت، بەڵکوو ئەمەیان لە گرەوی چاکسازی و خزمەتگوزاریدایە تا بەم ڕێگەیەوە بتوانێت مەودای نێوان حوکمڕانی و هاووڵاتیان لە وڵاتدا کەمتر و کەمتر ببێتەوە، کە ئەمەیشیان سەرچاوەی هێزە بۆ یاریی داهاتوو؛ بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەیش کە ئەمریکی و ئەوروپییەکان-لەوانە فەڕەنسا- زۆر گرینگی بە چاکسازی و یەکگرتنەوەی هێزەکانی پێشمەرگەی هەرێمی کوردستان دەدەن.

کۆبەند

کاتێک فەڕەنسا پلانی "ستراتیژیی چەسپاندنی سەروەریی عێراق"ی کردۆتە پرسی ڕۆژ و لە یەکەمین هەنگاویشدا بۆ جێبەجێکردنی، هەرێمی کوردستانی هەڵبژاردووە، بێ شک "بابەتی پەیوەندیی نێوان هەرێمی کوردستان و فەڕەنسا" یەکێک بووە لە ته‌وه‌ره‌كانی گفتوگۆی نێوان سەرۆکی هەرێمی کوردستان و سەرۆککۆماری فەڕەنسا، هەر لەبەر ئەوە بەهێزیی هەرێمی کوردستان نەک تەنیا وڵامدانەوەیەکە بە پەیامەکەی ماکرۆن، بەڵکوو بۆ ئەوەیە باشووری کوردستان بتوانێت دەوری جددی لە پرسی "ستراتیژیی چەسپاندنی سەروەریی عێراق" و "هەرێمی کوردستانی بەهێز"دا بگێڕێت. ڕێکخستنەوە و هێوربوونەوەی کەشی سیاسیی هەرێمی کوردستان، هەماهەنگیی زیاتر و تۆکمەتر لە نێوان دامەزراوەکانی حوکمڕانی (سەرۆکایەتیی هەرێم، حکوومەتی هەرێم و پەرلەمانی کوردستان)، هەروەها دەوری گرینگی دیپلۆماسی و پارادیپلۆماسیی هەرێمی کوردستان لە نێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا و، لە نێوان هەرێمی کوردستان و وڵاتانی دەوروبەر و ناوچەکە، لە پێویستییەکانی ڕۆژە. بۆ ئەوەی هەرێمی کوردستان لەگەڵ بەغدا بکەوێتە گفتوگۆ، دیپلۆماسی و دانوستاندن دەوری سەرەکی دەگێڕن. هەرێمی کوردستانی بەهێز، لە گرەوی کۆدەنگی و دیپلۆماسیی بەهێزدایە!