وێکچوویی و جیاوازی، دوو بنەمای سەرەکین بۆ پێکهێنانی سیستەمی فیدراڵی لە وڵاتێکدا، بەڵام کاتێک تایبەتمەندییەکانی وڵاتێک لە ڕووی نەتەوەیییەوە شیتەڵ دەکرێتەوە و سیستەمی حوکمڕانی تێیدا جێگیر دەکرێت، سیاسەت و پرسی ئابوورییش دەبێ هەر لەسەر بنەمای ئەو دوو چەمکەدا ڕۆ بنرێت.

لە عێراقدا کە یەکەکی سیاسی، ئابووری، کۆمەڵایەتی و ئیداریی وەک هەرێمی کوردستان هەیە، بێشک ناکرێت باس لە سیاسەتێکی ئابووریی چڕ لە ناوەندەوە بکرێت و، هەرێمی کوردستانیش ببێتە بەشێک لەو سیاسەتە.

نەوت، بە درێژاییی مێژووی خۆی لەو دەڤەرەدا، هەروەها سیاسەت و ستراتیژیی حوکمڕانانی، کێشەی بۆ هاووڵاتیان و گەشەی کۆمەڵگە ناوەتەوە. هەر بە ڕێگەی نەوتەوە بووە، کە دەسەڵاتداران بەر لە هەر شتێک پێی پڕچەک بوونە و کۆمەڵگەیشیان لە دۆخی تاکبەرهەمیدا هێشتۆتەوە و، باسێکیش لە ستراتیژیی خۆشبژی (خۆشگوزه‌رانی)ی کۆمەڵگە لە گۆڕیدا نەبووە.

حکوومەتی هەرێمی کوردستان بە گرتنەبەری سیاسەتی دەرهێنانی نەوت و فرۆشتنی لە بازاڕەکانی جیهاندا، کە بنەماکەی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، خۆی ڕاستەوخۆ فرۆشیاری نەوت (زێڕی ڕەش) بێت، ئەڵقەی تەسکی "ئەمر"ی لە ناوەندەوە پچڕاند و کۆتاییی بە سیاسەتی ناوەندگەراییی ئابووری هێنا. ئەم هەنگاوەی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە مێژووی سیاسیی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەگمەنە و، سەرەتای وەرچەرخانێک بوو لە دیرۆکی حوکمڕانی لەو دەڤەرە چەقبەستووەدا.

نەوت گرنگە، بەڵام سەربەخۆیی لە فرۆشتنەکەیدا لەو گرنگترە، چونکە هەرێمی کوردستانی کردە هاوکێشەیەکی ناوچەیی و، لە دیپلۆماسیی جیهانیشدا جێگەیەکی بۆ تەرخان کرد، هەروەها بە ڕێگەی فرۆشتنی نەوتەوە، نە تەنیا شەریکە نەوتییەکان ڕوویان لە هەرێمی کوردستان کرد، بەڵکو سیاسەت و حوکمڕانانی ئەوانیشی ڕاکێشی باشووری کوردستان کرد. ڕێک لەبەر ئەوەیە کە لە شەڕی دژ بە دەوڵەتی ئیسلامیدا، "هەولێر هێڵی سوور بوو" بۆ ئۆباما.

نەوت بۆ هەرێمی کوردستان دەتوانێ و دەبێت، سەرەتایەک بێت بۆ دانانی بناغەی ئابووریی نەتەوەیی لە وڵاتدا، هەروەها کۆڵەکەیەکی سەرەکیشە بۆ سەربەخۆییی باشووری کوردستان. ئابووری، بڕبڕەی پشتی سیاسەت و بەرژەوەندییە، لەبەر ئەوە وڵاتانی دەوروبەر و ناوچە، تەنانەت جیهانیش لە ڕوانگەیەکی ترەوە دەڕواننە هەرێمی کوردستان. ئەگەر نەوت و وزە، هەرێمی کوردستانی لە بازاڕی نەوتی ناوچەکەدا گرێ دا، بەڵام بۆ هاوکێشە نێونەتەوەیییەکانیش ئەو دەرفەتەی ڕەخساند، کە دەبێ بە جۆرێکی تر هەرێمی کوردستان بخوێننەوە.

نەوت، نە تەنیا تێڕوانینێکی نوێی سەبارەت بە هەرێمی کوردستان هێنایە ناو کایە سیاسییەکانەوە، بەڵکو ڕوانین و هەڵسوکەوتی ناوچە و دەوروبەریشی سەبارەت بە هەرێمی کوردستان گۆڕی. ئەگەر لە ڕابردوودا هاوکێشە ناوچەیییەکان لەسەر بنەمای سیاسەتی براوە – دۆڕاو (win-lose)  واتە (ئەوان براوە – کورد دۆڕاو) باسی پرسی کوردیان دەکرد و سیاسەتیان هەمبەر بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی کورد دادەڕشت، ئیتر ئەمڕۆکە ئەوە باوی نەماوە و ئەو چەشنە سیاسەتەیش بڕ ناکات.

نەوت و وزە، کە هەرێمی کوردستانی لە ناوچەکەدا کردۆتە هاوکێشە، خەریکە سیاسەتی براوە- براوە (win-win) بەسەر ناوچەکەدا زاڵ دەکات (واتە ئێمەیش هەین) و بۆ هەر پرسێک لە مەیدانی سیاسەت و دیپلۆماسیدا کە پەیوەندیی بە هەرێمی کوردستانەوە هەبێت، بێشک دەبێ هەولێریش پشکی خۆی (براوە) لە ناو هاوکێشە ناوچەیییەکاندا هەبێت، چونکە لە مەیدانی نەوت و وزەدا شوێن و قورساییی خۆی هەیە و، یەکێکە لە یاریکەرەکانی شەترنجی سیاسی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.

بە هێزی نەوت و وزەوە و بە پاڵپشتیی سیاسەتی براوە- براوە (win-win)، هەرێمی کوردستان بەهێزتر دەبێت و پلەی ئاسایشی نەتەوەییی هەرێمی کوردستانیش بەرزتر دەبێتەوە. لە مێژە پووما (شێری ڕەش) لە قەفەسەکەی دەرچووە و ئیتر ناگەڕێتەوە!