قەرەنی قادری

"کۆنگرەی هەرێمیی وڵاتانی دراوسێی عێراق" کە لە (٢٨-٨-٢٠٢١)دا لە بەغدا بەڕێوە دەچێت، بە ئەگەری زۆرەوە تورکیا، سعوودیا، ئوردن، میسر، کوێت، ئێران، ئەبوزەبی، فەڕەنسا و...، تێیدا بەشدار دەبن، هەروەها پرسە عێراقی و ناوچەیییەکان؛ ھێنانی کۆمپانیاکانی وڵاتانی دراوسێ و ناوچەکە بۆ وەبەرھێنان لە عێراق، دۆزینەوەی چارەسەر بۆ کێشەکانی ناوچەکە بە بەشداریی هەموو وڵاتانی دراوسێی عێراق، کەمکردنەوەی گرژییەکان لە خاکی عێراق و... کۆی کۆبوونەوەکە دەبێ هەر بەو ئاڕاستەیەدا بۆ باسکردن، لێکتێگەیشتن و ناسینی باشتری کێشە و پرسەکان بێت، بەڵام زۆر چاوەڕوانی ئەوە ناکرێت کە کۆبوونەوەکە بڕیارێکی ئەوتۆ بدات کە هاوسەنگ بێت لەگەڵ کۆنگرەکە و چاوەڕوانییەکان.

جیا لەو پرس و کێشانەی عێراق و ناوچەکە، ئەوەی بۆ هەرێمی کوردستان جێگەی گرینگی و تێڕامانی زیاترە، بەشداریی ئیمانوێل ماکڕۆن، سەرۆککۆماری فەڕەنسایە کە، جیا لە "بەغدا"ی پایتەختی عێراق، ڕوو لە پایتەختەکەی تر واتە "هەولێر"یش دەکات؛ ئەمەیش لە کاتێکدایە کە فەڕەنسای ئەندامی ناتۆ دوای کشانەوەی بێسەروبەر و ناڕێکی ئەمریکا لە ئەفغانستان، دێتە عێراق و هەرێمی کوردستان. بێ شک پرسی کشانەوەی ئەمریکا لە ئەفغانستان بۆتە بابەتێکی زۆر هەستیار و جێی دڵەڕاوکێ بۆ ئەو هێز و لایەنانەی کە ناخوازن ئەمریکا عێراق چۆڵ بکات، یان ئەوەتا ئەوەی لە ئەفغانستاندا ڕووی دا، لە عێراق و هەرێمی کوردستان دووبارە نەبێتەوە.

گەرچی ستراتێژیی دوورخایەنی ئەمریکا چۆڵکردنی عێراقیشە، بەڵام بەپێی ئەوەی کە جیاوازیی زۆرە لە نێوان ئەفغانستان و هەڵکەوتەی جوگرافیی ئەو وڵاتە لەگەڵ عێراق، چونکە ئەوەی عێراق تەنیا پەیوەندیی بەو وڵاتەوە نییە، بەڵکوو هەرێمی کوردستان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش دەگرێتەوە. بوونی کرانەوەیەکی نوێ لە نێوان چەند وڵاتی عەرەبی و ئیسڕائیل (کە ئەمەیان بۆ سیاسەتەکانی دۆناڵد ترامپ، سەرۆککۆماری پێشووی ئەمریکا دەگەڕێتەوە)، هەروەها دوو خاڵی گرینگیش کە پەیوەندییان بە سیاسەتە ناوچەیییەکانی کۆماری ئیسلامییەوە هەیە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەویش وەکوو ئەمریکا و ئەوروپا دەڵێن، پرسی مووشەکی بالستیکی و دەستێوەردانی کۆماری ئیسلامی لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە جێی نیگەرانیی ئەو دوو جەمسەرە و تەنانەت بەشێکی زۆر لە وڵاتە عەرەبییەکانە؛ ڕێک لەبەر ئەوەیە کە ئەمریکا و ئەوروپا گرینگیی بە عێراق، هەرێمی کوردستان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەدەن. هەر لەبەر ئەوە، ڕووداوەکانی ناوچەکە ناتوانن چەشنی ئەفغانستان بن!

ئەوەی تا ئێستا لە سیاسەتی ئەمریکادا باسی لێوە کراوە، باس لە پاشەکشێی تەواوی هێزەکانی ئەو وڵاتە نییە لە عێراق، بەڵکوو ئاماژە بە "جێگۆڕکێ لە ئەرک"ی هێزە ئەمریکییەکان لە عێراقدا کراوە. بە واتایەکی تر "جێگۆڕکێ لە بەرژەوەندی"دا؛ بۆیە وا چاوەڕوان دەکرێت کە بە ڕوودانی ئەو ئەگەرە (جێگۆڕکێ لە ئەرک) لە داهاتوودا بوونی ئەمریکا و هاوپەیمانە ناتۆیییەکانی لە عێراق و هەرێمی کوردستان بە ئاست و بارستایییەکی کەمتر لە جاران بێت. بەڵام ئەو ئەزموونەیشمان لە ئەفغانستان هەیە کە کاتێک ئەمریکا لە ئەفغانستان پاشەکشێ دەکات، هێزە هاوپەیمانەکانی بەدوای ئەودا بۆ چوونەدەرەوە سه‌رە دەگرن، کە ئەمەیان ڕێک باس لە خۆپێهەڵواسینی ئەوروپییەکان  بە ئەمریکا دەکات.

بەپێی ئاماژەکان، دەبێ فەڕەنسا یەکێک لەو وڵاتانە بێت کە لە داهاتوویەکی نزیکدا دەوری بەرچاوی لە عێراقدا هەبی، هەروەک چۆن لە لوبنان دەور دەگێڕێت. عێراق، بە هەرێمی کوردستانەوە، هەروەها لوبنان دوو شوێنن کە فەڕەنسا سێرەی لێ گرتوون و پلانی بۆ ئەو دوو وڵاتە هەیە. ماکڕۆن لەگەڵ "عێراقێکی یەکگرتوو، بەهێز و دوور لە دەستێوەردانی دەرەکی"دایە؛ هەر بەو پێیەیش هەرێمی کوردستانی بەهێز لە ستراتیژیی ماکڕۆندا بۆ عێراق جێگەی دەبێتەوە. ئایا فەڕەنسا لە عێراق جێگەی ئەمریکا پڕ دەکاتەوە؟ بێ شک نا، بەڵام دەتوانێت دەوری کارتێکەر و ئەرێنیی هەبێت.

چالاکبوونی فەڕەنسا لەژێر سەرکردایەتیی ئیمانوێل ماکڕۆن، هەروەها هێزەکانی ناتۆ لە عێراق، لەوانەیە بەپێی دابەشکردنی ئەرک بێت، بەڵام ئەوە ڕوونە کە دەوری وڵاتە ڕۆژاوایییەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گۆڕانی بەسەردا دێت. فەڕەنسا جیا لە کێشەی تیرۆر، لەوانە بوونی گرووپە تیرۆریستییەکەی داعش لە عێراق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، پرسی مافی مرۆڤ و پێکەوەژیانی ئاشتییانەی زۆر لە لا گرینگە، هەر لەبەر ئەوە پێویستە هەرێمی کوردستان، بەتایبەتی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان دەتوانێت لە هەردوو بوار (شەڕ بە دژی داعش و یەکگرتنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە و کۆدەنگیی حزب و لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان، هەروەها مافی مرۆڤ، ئازادییەکان و پێکەوەژیانی نەتەوەیی و ئایینی)دا دەور و قورسایی هەبێت و، هەرێمی کوردستانیش خۆی بەهێز و بەهێزتر بکات بۆ ئەوەی بتوانێت بە کەمترین تێچوو لە گەمە ئاڵۆز، قورس و فرەڕەهەندکانی عێراق و ناوچەکەدا زۆرترین بەرژەوەندیی نەتەوەیی دابین بکات.