پەیڕەو ئەنوەر/ توێژەر

کۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایش چییە؟

کۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایش، ساڵی ١٩٦٣ بۆ یەکەم جار ئەنجام دراوە و سەرەتا لەژێر ناوی "دیداری نێودەوڵەتی بۆ زانستەکانی بەرگری و تەناهی" بووە و، تا ئێستا ساڵانە لە مانگی شوباتی هەموو ساڵێکدا ئەنجام دەدرێت بە بەشداریی کۆمەڵێک سەرکردەی وڵاتانی جیهان و کۆمەڵێک پرس و تەوەریش لە کۆنفڕانسەکەدا گفتوگۆی لەبارەوە دەکرێت. سەرەتا لە نێوان ئەندامانی ناتۆ دەستی پێ کردووە و لە دوای ڕووخانی یەکێتیی سۆڤیەتەوەیش دەرگه‌ی بۆ هەموو وڵاتانی جیهان کردۆتەوە تاکوو پرسەکانی تایبەت بە ئاسایش و پرسە گەرمەکانی جیهان تاوتوێ بکەن.

لەمساڵیشدا کۆنفڕانسەکە ٣ ڕۆژی خایاندووە کە ڕۆژانی ١٥ و ١٦ و ١٧ی شوباتی لەخۆ گرتووە و زیاتر لە ٥٠٠  کەسایەتی و سەرکردەی وەک سەرۆکی حکوومەت، وەزیرانی دەرەوە و بەرگری لەسەر ئاستی جیهاندا بەشدارییان تێدا کردووە؛ لە دیارترینیان "ئەنجێڵا مێرکڵ"ی ڕاوێژکاری ئەڵمانیا، "مایک پێنس"، جێگری سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، "سێرگی لاڤرۆڤ"، وەزیری دەرەوەی ڕووسیا، "عەبدولفەتاح سیسی"، سەرۆکی میسر، "تەمیم بن حەمەد"، میری قەتەڕ و، "مەسروور بارزانی"، ڕاوێژکاری ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی کوردستان و لەگەڵ چەندین بەرپرسی تری وڵاتانی جیهان. بەگشتی لە کۆنفڕانسی ئەمساڵدا ٣٥ سەرکردەی وڵاتانی جیهان و ٥٠ وەزیری دەرەوە و ٣٠ وەزیری بەرگری تێیدا بەشدارن.

کۆنفڕانسەکە لە شاری "میونشن"ی ئەڵمانیا لە یەکێک لە هۆتێلە بەناوبانگەکانی ئەو شارە بە ناوی "بایریشر هۆف" بەڕێوە دەچێت و، لە ڕووی ئاسایشەوە بەوردی ناوچەکە و هوتێلەکە کۆنتڕۆڵ کراوە و نزیکەی ٤٠٠٠ پۆلیسی بۆ دانراوە تاکوو سەقامگیری و بەرزترین ڕێژەی ئاسایش بۆ شوێنی ئەنجامدانی کۆنفڕانسەکە دابین بکەن. کۆنفڕانسەکە لە بنەڕەتدا "دامەزراوەی کۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایش" ساڵانە ڕێکی دەخات و بەڕێوەی دەبات. هەرچەند ئەم کۆنفڕانسە زیاتر بۆ ڕاوێژ و گۆڕینەوەی بۆچوون و بیروڕایە لەبارەی پرسە ئەمنییەکان و هیچ بڕیارێکی تێدا دەرناکرێت، بەڵام لەبەر گرنگییەکەی زۆر جار بە "داڤۆسی ئاسایش" ناو دەبرێت و بە مانای ئەوەی کە گرنگی و ڕۆڵی کۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایش، هاوشێوەی گرنگیی داڤۆسە بۆ پرسە ئابوورییەکانی جیهان.

ناوەڕۆکی کۆنفڕانس

ناوەڕۆکی کۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایش لەمساڵدا پرسی ناکۆییەکانی نێوان ئەمریکا و ڕووسیا و ململانێکانی نێوان ئەم دوو وڵاتە بۆ خۆپڕچەککردن و جەنگی بازرگانیی نێوان چین و ئەمریکا و هۆشداری لەمەڕ نەمانی ئاسایش (ئاسایشی وزە، ئاسایشی ئەلیکترۆنی و کێبڕکێی جیۆپۆلیتیکی و هەڕەشەکان بۆ لەبەریەکهەڵوەشاندنەوەی سیسته‌می سیاسیی جیهانی) لەخۆ دەگرێت. ڕاپۆرتی بەراییی کۆنفڕانسەکە دەری دەخات، کە قۆناغێکی نوێی ڕووبەڕووبوونەوە لە نێوان هەر یەک لە ئەمریکا، ڕووسیا و چین سەری هەڵداوە و ئەمەیش بۆتە هۆی دروستبوونی بۆشایی و کەلێن لە سیسته‌می سیاسیی جیهانیدا کە لیبڕاڵیزم بنەما سەرەکییەکەیەتی و، تیشک خراوەتە سەر ئەوەیش کە ئەمریکا و ترامپ هیچ بەهایەک بۆ ڕێککەوتننامە نێودەوڵەتی و بەها نێودەوڵەتییەکان دانانێن و ئەمەیش دامەزراوە نێودەوڵەتییەکانی وەک ناتۆ و نەتەوە یەکگرتووەکانی لاواز کردووە.

پرسی هێزی هاوبەشی ئەوروپی

یەکێک لە پرسەکانی کۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایش لەمساڵدا، پرسی پێکهێنان و دامەزراندنی هێزێکی هاوبەش و یەکگرتووی ئەوروپییە کە نوێنەرایەتیی سەرجەم وڵاتانی ئەوروپا بکات، تا ببێت بە چوارچێوەیەک بۆ تۆکمەکردن و بەهێزکردنی سیسته‌می بەرگریی ئەوروپا بەگشتی. دیارە ئەڵمانیا و فەڕەنسا وەک دوو وڵاتی سەرەکی و گرنگی نێو یەکێتیی ئەوروپای لە پشت دروستبوونی ئەو هێزەن و بۆ ئەم مەبەستەیش پڕۆژەیان ئامادە کردووە و چەندین جاریش بەئاشکرا درکاندوویانە و باسیان لە پێویستبوونی هێزێکی لەم شێوەیە کردووە. بەشێک لە وڵاتانی ئەوروپا وا هەست دەکەن بە هۆی نەبوونی هێزێکی سەربازی و سیسته‌مێکی بەرگریی بەهێز و یەکگرتوو لە چوارچێوەی یەکێتیی ئەوروپا باجی زۆریان داوە و ناچار کراون بچنە ژێر باری ئەجێندا سیاسی و ستراتیژییەکانی وڵاتانی زلهێزی وەک ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و ڕووسیا و تا ڕاددەیەکیش چین و؛ ببن بە پاشكۆی ئەو هێزە گەورانە و سیسته‌می ئاسایش و بەرگری و مانەوەیان بکەوێتە مەترسییەوە. زۆرینەی وڵاتانی یەکێتییەکە پێیان وایە لە ڕێگەی هێزێکی سەربازیی تایبەت بە خۆیان، باشتر دەتوانن ناسنامەی سیاسی و ستراتیژی و ئاسایشیی خۆیان بپارێزن و وەک ئەکتەرێکی سەربەخۆ و خاوەن بڕیار لە گۆڕەپانی سیاسیی نێودەوڵەتی دەربکەون و ڕۆڵ ببینن و، ببن بە ناوەندێکی سەرەکیی بڕیاردان لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا.

ئەمریکا و ڕووسیا و چین

ململانێکانی هەر سێ ئەکتەر و هێزە گەورەکەی جیهان (ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، ڕووسیا و چین)، بووە بە یەکێک لە پرسە گەرمەکانی کۆنفڕانسە جیهانییەکان بەگشتی و کۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایش بەتایبەتی. فۆڕمی ململانێکان لە نێوان ئەم سێ ئەکتەرە، جیاوازە و هەر یەکەیان بە جۆرێک و بە شێوازێک لەگەڵ یەکتردا لە ململانێدان و کێبڕکێ لەگەڵ یەکتردا دەکەن. ئەمریکا و ڕووسیا لەسەر پرسی خۆپڕچەککردن ململانێ لەگەڵ یەکتردا دەکەن و لە دوای هەڵپەساردنی ڕێککەوتننامەی سنووردانان بۆ ڕۆکێتە مامناوەندمەوداکان، ئەم ململانێیە چڕتر بۆتەوە. لە لایەکی ترەوە ململانێ و جەنگی بازرگانی و ئابووریی نێوان ئەمریکا و چین، جارێکی تر پایەکانی ئاسایشی نێودەوڵەتی و سەقامگیریی جیهانیی لاواز کردووە.

بەشێکی ئەم ململانێ و ڕێکنەکەوتنە، پەیوەستە بە پەیکەری سیسته‌می سیاسیی نێودەوڵەتی و بەها و ڕەگەزەکانی. چین و ڕووسیا دەیانەوێت دەستکاریی بەهاکانی وەک لیبڕاڵیزم و ئاسایشی بەکۆمەڵ و شێوازی جەمسەربەندییەکانی سیسته‌می سیاسیی نێودەوڵەتی بکەن، بە جۆرێک بەتەنیا ئەمریکا ڕۆڵی سەرەکیی تێدا نەبینێت و هاوبەشی تر و ناوەندی بڕیاری تر لە سیسته‌می سیاسیی نێودەوڵەتی دروست بکەن. لە کۆنفڕانسی میونشنی ئەمساڵدا ئەم ململانێ و تەنگەژەیەی نێوان ئەم ئەکتەرە سیاسییانەی دونیا بەڕوونی بەرچاو دەکەوێت و، پێدەچێت لە داهاتوودا قووڵتر و ئاڵۆزتریش بێت؛ بەتایبەت ڕووسیا هەر دوو ئەکتەری وەک چین و ئێران بە بەشێک لەو سیسته‌مە ئاسایشییە و جەمسەربەندییە سیاسییە دەبینێت کە دەیەوێت تواناکانی ئەمریکای پێ سنووردار بکات لە جیهاندا و پێگەی ئەمریکای پێ بچووک بکاتەوە لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا.