 |
زاهید حەسەن، مامۆستای بنەڕەتی
سۆما سەرحەد، مامۆستای باخچەی منداڵان
دەروازە
ئەگەرچی تاكوو ئێستا دیموكراسی بە یەكێك لە عاقڵانەترین و مرۆیانەترین ڕێگه‌ی ژیان و سیستەمی حوكم لەنێو گەلانی پێشكەوتووی جیهاندا پەسەند دەكرێت، بەڵام لەنێو بەشێك لە كۆمەڵگە مرۆڤایەتییەكانیشدا دیموكراسی وەك كاڵایەك هاوردە كراوە و، بە بەری كۆمەڵگەدا دەكرێت، بەبێ بوونی زەمینەی لەبار و ئامادەییی خودی كۆمەڵگەكە. ئەم جۆرە لە دیموكراسی -دیموكراسی هاوردەكراو- دەبێتە سیستەمێكی شكڵی و كورتكردنەوەی لە چەند كردەیەكی سیاسیدا و، هیچ گۆڕانكارییەك لەسەر ئاستی كۆمەڵگە بەدی ناهێنێت. كاتێكیش دیموكراسی وەك سیستەمی حوكم و فەلسەفەی كۆمەڵایەتی بەگونجاو دەزانرێت، كە بیر و تیۆرییە دیموكراسییەكان ببنە كەرەستەی بیرلێكراوە و كاركردن و، ڕەگەكانی بە ناو قووڵاییی كۆمەڵگەدا ڕۆ بچێت و ببێتە فەرهەنگی بەرهەمهێنراوی كۆمەڵگە و ڕەفتاری تاك. پەروەردە یەكێكە لە ڕێگه گرنگ و بنەڕەتییەكان كە دەتوانێت تاكی كۆمەڵگە بە ئاراستەی دیموكراسیدا ببات و ژیانێكی دیموكراسییانە بونیاد بنێت، چونكە دیموكراسی و بنەماكانی، دەبنە ڕوانگە و دونیابینیی پەروەردە و، لەوێوە ئامانج و كارە مەیدانییەكانی پەروەردە ئاراستە دەكرێن. پەروەردە واتە دەستەبەری ڕەفتاری عەقڵانی و ئەخلاقی لە ژیانی مرۆڤدا؛ لەبەر ئەوەیە پەروەردە، پایە و بنەماكانی دیموكراسییش پێك دەهێنێت. ئێمە دەمانەوێت لە چوارچێوەی ئەم وتارەدا تیشك بخەینە سەر ڕۆڵی پەروەردە لە بەدیهێنانی پرسی دیموكراسی لە كۆمەڵگەدا.
فەلسەفەی پەروەردە
پەروەردە، كردەیەكی پەروەردەیی و مۆراڵی و ئاكارییە بە ئامانجی گەشەكردنی منداڵ و فێرخواز بە پێگەیشتن و گەشەكردنێكی كۆمەڵایەتیی دروست و، لە پاراستنی داب و نەریت و نۆرمە كۆمەڵایەتییەكاندا هاوبەشی دەكات. پەروەردە هەوڵێكە بۆ بەرهەمهێنانی هاووڵاتییەكی باش و چاك؛ هەروەها كار دەكات لە پێناوی گۆڕینی كۆمەڵگە بەرەو باشتر و پێشكەوتووتر لە ڕێگەی دیموكراتیزەكردن و بەكه‌لتووریكردنی دیموكراسی و دادپەروەریی كۆمەڵایەتی و یەكسانیی نێوان مرۆڤەكان.
لەم ڕوانگەیەوە، دەكرێت بڵێین پەروەردە ئامرازێكە بۆ بەدیموكراتیزەكردنی كۆمەڵگە، بە جۆرێك كە ئامانجی بنەڕەتیی پەروەردە گەشەی بیر و ئەندێشە و بەكارهێنانی زیرەكییە. كەواتە پەروەردە لە پێناوی ئازادییەكانی مرۆڤدا كار دەكات و، بۆ پەرەپێدانی كەسایەتیی مرۆڤ و پاراستنی مافەكانی مرۆڤ و ئازادییە بنەڕەتییەكانی، هەوڵ دەدات.
چەمكی دیموكراسی
چەمكی دیموكراسی وەك هەر چەمك و زاراوەیەكی دیكە خاوەنی چەندین پێناسە و شیكاری جیاوازە، بە جۆرێك هەر پسپۆڕ و بیرمەندێك لە گۆشەنیگا و دیدگه‌یەكی تایبەتەوە لەم چەمكە دەڕوانێت و، لەگەڵ ئەوەیشدا هەرچەندە چەمك و پێناسەكانی دیموكراسی لە ڕووی شێوە و پێكهاتە و ڕستەكانەوە جیاواز بن بەڵام لەناوەڕۆكدا لە یەكتر نزیك دەبنەوە و لە خاڵێكدا یەك دەگرن. "ئەبراهام لینكۆڵن" (Abraham Lincoln)، شازده‌یه‌مین سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، لە پێناسەی دیموكراسیدا دەڵێت: "دیموكراسی بریتییە لە حوكمی گەل لە لایەن گەلەوە بۆ گەل." هەروەها "جۆزیف شۆمپیتەر" (Joseph Schumpeter)، بیرمەندی ئەمریكی، لە پێناسەی چەمكی دیموكراسیدا دەڵێت: "دیموكراسی بریتییە لە سیستەمێكی ڕێكخرا‌و كە ئامانجی دروستكردنی بڕیاری سیاسییە، كە لە ڕێگەی بەشداریی تاكەكان و لە پرۆسەی دەنگدان و هەڵبژاردن و كێبڕكێ و گرتنەدەستی دەسەڵات ئەم ئامانجە دێتە دی." بە بڕوای "ئەنتۆنی گیدنیز" (Anthony Giddens)، كۆمەڵناسی ئینگلیزییش، مەبەست لە دیموكراسی، سیستەمێكی سیاسییە كە خاوەنی سێ تایبەتمەندی بێت: فرەحزبی، هەڵبژاردنی ئازاد و دەسەڵاتێكی یاسایی.
هەروەها دیموكراسی شێوازێكە لە شێوازەكانی سیستەمی سیاسی، كە بەندە لەسەر كۆڕایی یاخود كۆدەنگی و كۆبوونەوە لەسەر دەستا‌ودەستكردنی دەسەڵات و حوكمكردنی زۆرینە و پاراستنی مافەكانی تاك و كەمینە. كەواتە، دیموكراسی بەدیهێنەری ژیانێكی سەربەستانەی مرۆڤەكانە، زۆركردنی دەرفەت و بواری كاركردنە، پڕكردنەوەی حەز و ئارەزووە خۆڕسكییەكانییەتی وەك: خواردن و خواردنەوە و سێكسكردن، شكاندنی تینووێتیی زانست و زانین و، هونەری و كه‌لتوورییە.
ڕۆڵی پەروەردە لە بەدیهێنانی پرسی دیموكراسیدا
پەروەردە و دیموكراسی پەیوەندییەكی بەهێز و بەیەكداچوویان هەیە و كاریگەری و جێكەوت لەسەر یەكدی دادەنێن. پەروەردە، بوونێكی دیموكراسییانەی تەندروستی نابێت، بەبێ بوونی دیموكراسییەكی ڕاستەقینەی بونیادنراو لەسەر بنەمای ئازادی و یەكسانی و دادپەروەریی كۆمەڵایەتی و بڕوابوون بە جیاوازی و ڕێزگرتن؛ بۆیە پەروەردە ڕەنگدانەوەی شێواز و سیستەمی كۆمەڵگەیه. هەروەها دیموكراسی بوونی نابێت، بەبێ بوونی پەروەردەیەكی تۆكمەی پاڵپشت بە فەلسەفە و ئامانجی داهێنەرانە و بەرهەمهێنانی چالاكی و لێهاتوویی و ڕەفتاری باش و عەقڵانی.
پەروەردە ڕۆڵێكی یەكجار گرنگی لە دەسەبەركردنی دیموكراسی لە كۆمەڵگەدا هەیە. كاتێك دیموكراسی و ئازادی دەبنە ئاراستەی پەروەردە و دیاریكەری ڕەوشی پرۆسەی پەروەردە، ئەو كاتە پەروەردە دەبێتە مەیدانی كاركردن و بەرهەمهێنانی دیموكراسی و، دیموكراسی دەبێتە ڕوانگە و جیهانبینی و ئامانجی پەروەردە. هەر بۆیە پەروەردە كۆڵەكە و بنەماكانی دیموكراسی پێك دەهێنێت. تاكی دیموكرات كە بنەمای كۆمەڵگەی دیموكراسە، ئەوا ڕەفتاری دیموكراتییانەی ئەو تاكە دەبێتە ئامانجی پەروەردە.
پەروەردە ئامرازێكی گرنگە بۆ زانین و فێربوونی بنەماكانی دیموكراسی و بنیاتنانی لە كۆمەڵگەدا، وەك پێویستییەك بۆ پاراستنی ماف و كەرامەتی مرۆڤ. دیموكراسی وەك ئامرازی گەیشتن بە ئارەزوەكانی مرۆڤ، دەبێت بە ڕێڕەوی پەروەردەدا تێ پەڕێت و منداڵ قۆناغ بە قۆناغ لەگەڵیدا بێت.
بە دیوێكی دیكەدا دیموكراسی، فەرهەنگ و مامەڵەیە؛ تێگەشتن و مامه‌ڵه‌كردنه لەگەڵ ڕا و دیدی جیاواز، كە منداڵ لە پەروەردەیەكی دیموكراسیدا فێری دەبێت. بۆ ئەوەیش كه بنەماكانی دیموكراسییەت هەرس بكرێت و ببێتە دونیابینی و ڕەفتاری مرۆڤ، دەبێت لە قوتابخانەوە دەست پێ بكات و كۆی كۆمەڵگە بگرێتەوە. بۆیە دەبێت قوتابخانە مەیدانی دیموكراسی بێت، تا بوار بدرێت قوتابیان و خوێندكاران لە دروستكردنی كۆمەڵگە و چارەسەری كێشەكاندا بەشدار بن.
پەروەردە ماددەی خاوی دیموكراسیی دروست و گشتگیر دەخاتە بەردەست؛ پەروەردە دەتوانێت كرداری فێربوون و فێركردنێكی وا بەردەست بخات كە برەو بە پێشكەوتنی تاك بدات؛ تاكێك خۆی وەك كەسایەتییەكی گرنگی كایە كۆمەڵایەتییەكان ببینێت. دیموكراسی پشت بەو تاكانە دەبەستێت كە گرنگی بە یەكدی و كۆمەڵگە دەدەن و لە كێشمەكێش و بوارە كۆمەڵایەتییەكاندا بەشدارن و كار بۆ هێنانەئارای كۆمەڵگەیەكی دیموكراس و كراوە و مرۆڤدۆست دەكەن.
دەبێت ئەوەیشمان لەیاد بێت كە پەروەردە بەدیموكراسی ناكرێت، تا كۆمەڵگە نەكرێت بە كۆمەڵگەیەكی دیموكراسی؛ هەروەها كۆمەڵگەیش بەدیموكراسی ناكرێت، تا پەروەردە نەكرێت بە پەروەردەیەكی دیموكراسییانە، چونكە پەیوەندیی نێوان فێرگە و كۆمەڵگە پەیوەندییەكی ئۆرگانییە. دیموكراسییەكی ڕووكەشی دەوڵەت كە تەنیا بابەت و مەسەلە پەراوێزەكان بگرێتەوە و واز لە بابەت و مەسەلە كرۆكییەكان بهێنێت، هیچ شتێكی باش بەرهەم ناهێنێت. واتە دیموكراسیی ڕاستەقینە ئەوەیە، كە سەركردە و هاووڵاتیان وەكیەك لە پرۆسەی دیموكراسیدا هاوبەش بن.
كەواتە فێرگە هەموو بەرپرسیارێتییەك دەگرێتە ئەستۆ بۆ گۆڕانكارییە دیموكراسییەكانی كۆمەڵگە بە ڕێگەی پێگەیاندنی فێرخوازە لاوەكان و ئامادەكردنیان بۆ پاشەڕۆژێكی گەشەدار. هەروەك فەیلەسووفی ئەمریكی "جۆن دیوی" (John Dewey) دەڵێت: "تێكەڵبوون و تێكهەڵكێشانی كۆمەڵگە، باشترین جۆر و ئامرازی بەدیموكراسیكردنە، نەك تەنیا لە بواری سیاسەتدا بەڵكوو لە هەموو بوارەكانی ژیاندا؛ لە خێزان و قوتابخانە و مزگەوت و كەنیسە و شوێنی كاردا. ئەم نموونەیە لە دیموكراسی ناتوانرێت جێبەجێ بكرێت، تەنیا لە ڕێگەی ئاماده‌باشییەكی دەروونییەوە نەبێت، كە پێویستە ئەم ئامادەباشییە بەتەواوەتی لە فێرگەكاندا چەسپاو بێت."
دەبێت بەرنامە سیاسییەكان ئامادەیییەكی كردەیییان لەناو سیستەمی پەروەردەكردندا هەبێت، بەڵام نەك بە دامەزراندنی حزب و قەوارە سیاسییەكان لەناو فێرگەدا، بەڵكوو بە جێگیركردنی فەرهەنگی دیالۆگ؛ دیالۆگێك كە قبووڵی دیالۆگكردنی بەرامبەری بكات تا لە ڕێگەی قبووڵكردنی ڕەخنە و جیاوازییەكانەوە یەكبوون دروست بێت؛ ئەمەیش لەسەر ئەو بنەمایەی كە چەند بیر و بۆچوون و دیدگه‌كانمان جیاواز بێت، هەموو دەچێتەوە خزمەتی یەك مەبەست و یەك ئامانج، ئەویش پێشخستنی تاك و كۆمەڵگەیە.
پەروەردەكردنی منداڵ لەسەر بنەماكانی مافی مرۆڤ و مافی هاووڵاتی، گرنگترین ئامرازە بۆ ناساندنی فێرخواز و قوتابی بە ئەرك و مافەكانیان، بەجۆرێك كە دەزانێت مافەكانی چین و، ئەركەكانی سەرشانیشی كامانەنن، هەروەها بە گیانی هاووڵاتیبوون و مرۆڤدۆستییەوە كار دەكات لەگەڵ بەرامبەرەكانیدا و، بەهای پێكەوەژیان لە ناخیدا چرۆ دەكات و، توندڕەو و دڵڕەق نابێت لەگەڵ هاوڕێ و هاوەڵەكانیدا. بۆیە فێرگە و قوتابخانەكان بۆ ئەوەی ببن بە فێرگەیەكی دیموكراسییانە و هەڵگری فەرهەنگی دیموكراسی بن، ئەوە پێویستە پاك بكرێنەوە لە ململانێ توندەكان و جیاكاریكردنی توخم و ڕەگەز و زمان و نەتەوە و هتد. دەیشبێت هەموو جیاوازییەكان لە ڕووی ئابووری و كۆمەڵایەتی و فەرهەنگییەوە لە نێوان فێرخوازاندا بسڕدرێتەوە، تاكوو هەموو فێرخوازان وەك یەك سوود لە زانین و فێربوون وەربگرن.
دیموكراسیبوونی پەروەردە
بۆ ئەوەی پەروەردە كاریگەریی گەورەی لە بەدیموكراسیكردنی كۆمەڵگە هەبێت و، تاكی دیموكراسیی پڕچەك بە بەهاكانی دیموكراسی پێشكەش بە كۆمەڵگە بكات، پێویستە كه‌لتووری دیموكراسی لە پەروەردەدا قووڵ ببێتەوە و، ڕاستەوخۆ فەلسەفە و ئامانجی دیموكراسییانەی پەروەردە لەسەر ڕەوشی پەروەردە و، ڕەوشی فێركردن و وانەوتنەوە و شێوازی بەڕێوەبردنی قوتابخانەكان كاریگەر بێت.
دیموكراسی لە قوتابخانەكاندا، لە باڵەخانەی قوتابخانەوە دەست پێ دەكات. پێویستە تەلارسازیی فێرگەكان بە جۆرێك بێت كە ژینگەیەكی كراوە و ترسڕەوێن بن، بۆشاییی زۆری تێدا بێ كە ڕێگە بە جووڵەی ئازادانەی قوتابی بدات و، دوور بێت لە شێوازی زیندانییانە و بەرهەمهێنەری ترس و ڕق لە لای قوتابی. دیوار و پەنجەرەی پۆل و مێزی پۆلەكان ڕەچاوی دۆخی قوتابی و جیاوازیی تاكایەتی بكات و دوور بن لە هەر سزا و هەڵەیەكی دەروونی و ڕۆحی و جەستەیی. ڕێگه‌ی وانەوتنەوە، ڕێگه‌ی هاچەرخ و دیموكراسییانە بێت و دوور بێ لە هەر توندوتیژی و چەوساندنەوەیەك. پەیوەندیی قوتابی و مامۆستا پەیوەندییەكی مرۆیییانە و خۆشەویستانە بێت كە لەسەر بناغەی میهرەبانیی مامۆستا و گوێگرتن و تێگەشتن و ڕێزگرتن و هاودەردیكردن وەستاوە. بەڕێوەبردنی قوتابخانە، بەڕێوەبردنێكی دیموكراسییانە بێت و دوور بێ لە هەر خۆسەپاندن و ستەمكارییەك و، كارەكان بە شێوەی هەره‌وەزی و بەشداریپێكردن بەڕێوە ببردرێت؛ ئەم جۆرە لە قوتابخانەی دیموكراسی، ڕەنگدانەوەی دەبێت لە ژینگەی قوتابخانە و ڕەفتاری مامۆستا و قوتابی.
"جۆن دیوی"، فەیلەسووفی بواری پەروەردە، باس لەوە دەكات كە پێوستە قوتابخانە كۆمەڵگەیەكی بچووككراوەی دیموكراسی بێت. بۆیە دەوڵەتە پێشكەوتووەكان هەوڵی دیموكراتیزەكردنی فێربوون و فێرخوازی دەدەن، لە نێوه‌ندی گشتگیركردنی بەرنامەكان و یەكبوونی پرۆگرام و سیستەمی خوێندن و بڕیارەكان، لەگەڵ ئەوەی فرەجۆر و فرەشێوە و ناوەڕۆكن؛ هەروەها بەخۆماڵیكردنی فێربوون و ناچاریكردن و بەپێویستكردنی لەسەر هەموو منداڵێك، تا دەوڵەت بتوانێت نەخوێندەواری و نەزانین و هەژاری و دواكەوتوویی تێ پەڕێنێت.
فێرخواز لە فێرگەی دیموكراسی و دامەزراوە دیموكراسییەكاندا فێری دیموكراسی دەبێت و، لەگەڵ ژینگە پڕ لە ئازادییەكانیدا ڕا دێت. كاتێك باس لە دیموكراسیی فێربوون دەكەین، مەبەستمان ئەوەیە كە فێربوون خەسڵەتێكی میللیگەرایییانه‌ی هەیە كە هەموو كەسێك بەبێ هیچ جیاكارییەك سوودی لێ وەردەگرێت. فێرگەی دیموكراسی، بە ڕووی هەژار و دەوڵەمەنددا كراوەیە و بە ڕێگەیەكی دادپەروەرانە بوار بۆ هەموو لایەك دەڕەخسێنێت.
ئەو بەها دیموكراسییانەی ئامانجی پەروەردەن
گرنگترین ئەو بەها دیموكراسییانەی پەروەردە هەوڵ دەدات بیانكاتە ڕەفتاری تاك و فەرهەنگی كۆمەڵگە، لە چەند خاڵێكدا دیاری دەكەین؛ دەیشتوانین بڵێێن ئەم بەهایانە ئامرازی فێركاریی دیموكراسییشن لە قوتابخانەكاندا، وەكوو:
یەكەم/ ئازادی: پەروەردە ئازادیی ئەرێنی فەراهەم دەكات. ئازادیی ئەرێنی، واتە توانای تاكەكان و هەڵبژاردنەكانیان لەخۆ بگرێت، تا هەوڵەكانیان بۆ بەرژەوەندییەكانیان بخەنە گەڕ و تاكێكی داهێنەر و بەبەرهەم بن، تا لە ڕێگه‌ی ئەم جۆرە لە تاكی بەسوود و ئازادەوە، بەرژەوەندییەكانی كۆمەڵگە بەرجەستە ببن. پەروەردە، ئازادی وەك ئامرازی فێركردن بەكار دەهێنێت و ئازادی بۆ مامۆستا و قوتابی فەراهەم دەكات. بەمجۆرە دەبینن ئازادیی هزر و ڕەفتاری قوتابی هەنگاوێكی گرنگە كە بەم ڕێگەیەوە دەتوانێت توانا و لێهاتوویییەكانی خۆی دەربخات.
دووەم/ دەرفەتی یەكسان: پەروەردە كار دەكات لە ڕێگەی چالاكییەكان و ئەرك و مافەكانەوە و بۆ سوودوەرگرتن لە توانا و لێهاتوویییەكانیان، دەرفەتی یەكسان بدات بە تاكەكانی و، به‌م شێوه‌یه كەشێك لە گۆڕینەوەی بیروڕا و پێشكەوتن و ئەزموونەكان دروست دەبێت و كارلێكی نێوان تاكەكانیش دروست دەبێت. ئەم كارلێك و بەرخورد و داهێنان و ڕەخنەی تاكەكان، دەبنە هۆكاری گۆڕانكاری لە نەریت و دۆخی باوی كۆمەڵگە؛ دواجار كۆمەڵگە و دامەزراوەكانی دەبنە شوێنی ڕەخساندی دەرفەت بۆ تاكەكانی.
سێیەم/ دروستكردنی پەیوەندی: پەروەردەی دیموكراسییانە، كار دەكات بەربەست و دابڕانی كۆمەڵایەتیی نێوان تاكەكان و گرووپەكانی كۆمەڵگە كەم كاتەوە. لە كۆمەڵگەی دیموكراسیدا تاكەكان دەتوانن لە چالاكییەكاندا بەئاسانی پەیوەندی پێكەوە بكەن. لێرەوە دیموكراسییەت هەلی گونجان و كاردانەوەی كۆمەڵایەتی و بەشداریی ئازادانە لە كێشە و ئەرك و بەرژەوەندییە گشتییە هاوبەشەكاندا دەڕەخسێنێت.
چوارەم/ نەهێشتنی جیاوازیی چینایەتی: سەرەكیترین هۆكاری دابڕانی تاكەكانی كۆمەڵگە لە یەكتر، بوونی جیاوازییه چینایەتییە كۆمەڵایەتییەكانه. جیاوازیی چینایەتی، كاریگەریی خراپ لەسەر پەیوەندی و خەمە هاوبەشەكان و پەیوەندیی نێوان تاكەكان جێ ده‌هێڵێت. ئەم جۆرە دابڕانە كار دەكاتە سەر بچووككردنەوەی چالاكی و ئەزموونی تاكەكان لە بازنەیەكی داخراودا. بوونی جیاوازیی چینایەتی، جۆرێك لە دابڕانی وەستاو بۆ تاك دێنێتە ئاراوە كە دەبێتە هۆی پەرەسەندنی خودگەرایی و خۆپەرستی لای تاكەكان. بۆیە پەروەردە هەوڵ دەدات لە قوتابخانەدا هاوبەشی و بەشداریی كارا لە نێوان تاكەكان بەبێ جیاوازی بەدی بهێنێت.
پێنجەم/ دابینكردنی هەلی یەكسان لە خوێندندا: هەلی فێركردنی یەكسان، یەكێكە لە بنەماكانی پەروەردەی دیموكرات و كۆمەڵگەی دیموكرات، چونكە مافی هەر تاكێكە دەوڵەت هەلی بۆ بڕەخسێنێت تا هاووڵاتییەكی شكۆمەند و سوودبەخش بێت بۆ كۆمەڵگەكەی. بۆیە پەروەردە بۆ پێشكەشكردنی هەلی فێركردنی یەكسان بۆ سەرجەم تاكەكان كار دەكات بەبێ جیاوازی، تا بتوانن توانا و لێهاتوویییەكانیان تاقی بكەنەوە و پەرە پێ بدەن.
كۆبەند
پەیوەندییەكی پتەو لە نێوان پەروەردە و دیموكراسیدا هەیە؛ هەر كۆمەڵگەیەك بڕیار بدات دیموكراسی بێت، ناكرێت پەروەردەكەی نائازاد و ستەمكار بێت. هاوكێشەی دیموكراسی و ئامانجی پەروەردە پێكەوە بەرجەستە دەبن. پەروەردە مەیدانی چاندنی بەهاكانی دیموكراسییە لە ژیانی كۆمەڵگەدا. پەروەردە ئامرازی ڕاهێنان و فێركردنی تاكەكانە بە بنەماكانی دیموكراسی و ڕەنگدانەوەی لە كۆمەڵگەدا؛ هەروەها پەروەردە لە ڕەنگڕێژكردنی كۆمەڵگە و پێكهاتەكانی بە سیمای دیموكراسی، ڕۆڵی مەزن دەگێڕێت.
پەیوەندیی پەروەردە بە دیموكراسییەوە، پەیوەندییەكی یه‌كجار بەهێزە؛ بە جۆرێك ناتوانرێت قسە لەسەر فێربوون و ئازادییە تایبەت و گشتییەكان بكرێت لە حاڵەتی نەبوونی دیموكراسیی ڕاستەقینەی هەڵچنراو لەسەر بنەمای یەكسانی و دادپەروەریی كۆمەڵایەتی و بڕوابوون بە جیاوازییەكان و داننان بە پلۆرالیزمدا. هەروەها ناتوانرێت قسە لەسەر دیموكراسی بكرێت لە حاڵەتی نەبوونی پەروەردەیەكی ڕاستەقینەی بنیاتنراو لەسەر بەها و ئاكارە بەرزەكان. لێرەوە دەبینین كە پەروەردە و دیموكراسی وەك پارەی نەختینەیی، پەیوەستن بە یەكترەوە؛ پەروەردە بێ دیموكراسی نابێت و دیموكراسییش بێ پەروەردە نابێت.
لە هەموو ئەمانەدا بۆمان ڕوون دەبێتەوە، كە پەروەردە پێوەندییەكی ئۆرگانیی هەیە بە دیموكراسییەوە. ناتوانرێت قسە لەسەر پەروەردەیەكی ڕاستەقینە بكرێت، تەنیا لە كۆمەڵگەیەكی دیموكراسییدا نەبێت كە بڕوای بە مافی مرۆڤ و ئازادییە تایبەت و گشتییەكان هەبێت؛ هەروەها بڕوای بە پلۆرالیزمی زمانی و ئایین و ئایینزایی و حزبی و ڕەگەزیی هەبێت. بۆیە پێویستە منداڵ ڕا بهێنرێت لەسەر ڕەفتاری دیموكراسی لەناو خێزان و یەكەم ڕۆژی پەیوەندیی بە فێرگەوە لە كەشێكی تژی لە ئازادی و بەختەوەری و هیوا و گەشبین و، تا دەگات بە ناو كۆمەڵگە بۆ جێبەجێكردنی لەوەی كە دەربارەی دیموكراسی و دادپەروەری وەری گرتووە.