 |
مـافـی هه‌ڵه‌كردن له دیدی یاسـا به‌ركاره‌كان له هه‌رێـمی كوردستان
ئالان به‌هائه‌ددین عه‌بدوڵڵا، دكتۆرا له یاسا - مامۆستا له كۆلێژی یاسا/ زانكۆی سه‌ڵاحه‌ددین
پێشه‌كی
یه‌كێـك له‌و چه‌مكانه‌ی كه مـرۆڤـایه‌تی - له سه‌ره‌تای دروستبوونییه‌وه تاوه‌كوو ئێستا - به‌خۆیه‌وه سه‌رقاڵ كردووه بۆ دیاریكردنی ماناكه‌ی و چۆنێتیی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ لێكه‌وته‌كانی، بریتییه له چه‌مكـی "هـه‌ڵـه". ڕه‌نگه ئه‌م سه‌رقاڵبوونه‌یش پاساوی خۆی هه‌بێت، چونكه به‌پێی لێكدانه‌وه ئایینییه‌كان هه‌بوونی مرۆڤ له‌سه‌ر زه‌مین و ده‌ر‌چوونی له به‌هه‌شتدا ده‌رهاوێشته‌ی هه‌ڵه‌ی باوكی مرۆڤایه‌تی "ئاده‌م" بووه كه سه‌رپێچیی فه‌رمانی خوای كردووه و له‌مه‌یشدا كتێبه ئاسمانییه‌كان ڕۆڵێكی به‌رچاویان هه‌بووه له زه‌قكردنه‌وه‌ی چه‌مكی "هـه‌ڵـه" له چیرۆكی ژیانی حه‌زره‌تی ئاده‌مدا؛ چونكه ئێمه‌ی مرۆڤ هیچ شتێك ده‌رباره‌ی ژیانی ئاده‌م نازانین كه له به‌هه‌شتدا له دوای دروستكردنییه‌وه چه‌ند ژیاوه و چۆن ژیاوه و ڕۆژانه به‌چی خه‌ریك بووه؛ به‌پێچه‌وانه‌وه هه‌موو گێڕانه‌وه‌كان تیشك ده‌خه‌نه سه‌ر ئهو هه‌ڵه‌یه‌ی كه كردوویه‌تی له‌گه‌ڵ ئهو لێكه‌وتانه‌ی كه له ئه‌نجامی هه‌ڵه‌كردنه‌وه ڕوویان داوه وه‌ك ده‌رچوون له به‌هه‌شت و لێخۆشبوون له ده‌ره‌وه‌ی به‌هه‌شت و دووبـاره ده‌ستكردن به ژیانێكی سه‌خت له‌سه‌ر زه‌مین.
ئه‌م گێڕانه‌وه ئایینییه بۆ یه‌كه‌مین هه‌ڵه له مێژووی مرۆڤایه‌تیدا، ئاماژه‌یه‌كی ڕوونه كه مرۆڤ له سروشته‌وه هه‌ڵه‌كاره و، هه‌روه‌ها هـه‌ڵه سزای له‌گه‌ڵه، به‌تایبه‌ت ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌كه به‌ئه‌نقه‌ست بێت و، هه‌روه‌ها ڕاستكردنه‌وه‌ی هه‌ڵه‌كان له شوێنێكی تردا ده‌بێت، نه‌وه‌ك له‌و شوێنه‌ی كه هه‌ڵه‌كه‌ی لێی ڕووی داوه. ئه‌م چیرۆكه ئایینییه تا ڕادده‌یه‌كی زۆر كاریگه‌ریی هه‌بووه به‌سه‌ر چۆنێتیی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ هه‌ڵه؛ ئه‌گه‌رچی ئه‌م مامه‌ڵه‌كردنه‌یش له مرۆڤێكه‌وه بۆ مرۆڤێكی تر و، له كۆمه‌ڵگه‌یه‌كه‌وه بۆ كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی تر و، له كاتێكه‌وه بۆ كاتێكی تر جیاوازه و گۆڕانی به‌سه‌ردا دێت.
له‌ناو هه‌موو ئه‌م لێكدانه‌وه و مامه‌ڵه جیاوازانه‌دا ڕاستییه‌كی نه‌گۆڕ هه‌یه، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه؛ هه‌ڵه‌كردن به‌شێكه له سروشتی مرۆڤ و، هیچ مرۆڤێك ناتوانێت تاسه‌ر بژیت و هه‌ڵه نه‌كات، به‌ڵام ڕێژه و قه‌باره و جۆری هه‌ڵه ئه‌نجامدراوه‌كان جیاوازن. بۆیه، پرسیاری سه‌ره‌كی لێره‌دا ئه‌وه‌یه: ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌كردن به‌شێك بێت له سروشتی مرۆڤ، ئه‌ی بۆچی هه‌ڵه‌كردن وه‌ك نانخواردن و نووستن و قسه‌كردن، كه به‌شێكن له سروشتی مرۆڤ، مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ نه‌كراوه؟ به شێوازێكی تر: بۆچی ئایین و، له دواییشدا كۆمه‌ڵگه و، له پاشانیشدا یاسا هه‌میشه له هه‌وڵی ئه‌وه‌دان له ڕێگه‌ی دیاریكردنی هه‌ڵه‌كان و چاره‌سه‌ركردنی لێكه‌وته‌كانی، كۆنتڕۆڵی هه‌ڵه‌كانی مرۆڤ بكه‌ن؟ ئه‌مه له كاتێكدایه كه هه‌ڵه‌كردن دیوێكی پۆزه‌تیڤی تێدایه كه یه‌كێكه له سه‌رچاوه‌كانی مه‌عریفه‌ی مرۆڤ، چونكه ئه‌گه‌ر هه‌ڵه نه‌بووایه مرۆڤ نه‌ده‌گه‌یشته ڕاستی. بۆیه پرسیاره‌كه به شێوازێكی تر ده‌خه‌ینه ڕوو: ئه‌گه‌ر هه‌ڵه هێنده سوودی هه‌یه، ئه‌ی بۆچی ڕێسا ئایینی و كۆمه‌ڵایه‌تی و یاسایییه‌كان دژایه‌تیی ده‌كه‌ن؟ ئاخۆ بۆچی هه‌ڵه‌كردن نه‌بۆته مافێك كه مرۆڤ له توانایدا بێت وه‌ك هه‌ر مافێكی ئاساییی مرۆڤ، ڕاییی بكات؟
دیاریكردنی مانا و چوارچێوه‌ی چه‌مكی "هـه‌ڵـه"
دیاریكردنی مانای چه‌مكی "هـه‌ڵـه" یه‌كێكه له‌و بابه‌تانه‌ی كه له یه‌ك كاتدا ئایین و كۆمه‌ڵگه و یاسا پێكه‌وه خه‌ریكی دانانی چوارچێوه‌كه‌ی بوونه. هه‌ر یه‌ك له‌م ڕێسایانه له گۆشه‌نیگایه‌كی جیاوازه‌وه سه‌یری هه‌ڵه‌یان كردووه؛ ئه‌مه‌یش هۆكاری سه‌ره‌كیی هه‌بوونی جیاوازییه له دید و بۆچوونی ئه‌م سێ ڕێسایه كاتێك قسه له‌سه‌ر هه‌ڵه و ماناكه‌ی و چوارچێوه‌كه‌ی ده‌كه‌ن. له زۆر باردا ده‌بینین ئه‌وه‌ی له دیدی یاسادا هه‌ڵه‌یه، ڕه‌نگه له ئاییندا هه‌ڵه نه‌بێت و، پێچه‌وانه‌كه‌یشی هه‌ر ڕاسته، یاخود له باری تردا هه‌ندێ ڕه‌فتار به‌پێی بیركردنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه هه‌ڵه‌یه، به‌ڵام له ئایین و یاسادا هه‌ڵه نین و، پێچه‌وانه‌كه‌یشی هه‌ر ڕاسته.
له‌م سۆنگه‌یه‌وه، ده‌توانین چه‌مكی "هـه‌ڵـه" پێناسه بكه‌ین كه ڕه‌فتارێكه پێچه‌وانه‌ی ئهو ڕاستییه‌یه كه ڕێساكانی یاسا، یان ڕێسا كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی كۆمه‌ڵگه، یان ڕێساكانی ئایین دیاریی ده‌كه‌ن. هه‌ژموونی كام له‌م سێ ڕێسایه له‌نێو كۆمه‌ڵگه‌دا زاڵ بێت، ئهوا هه‌ڵه‌كان له چوارچێوه‌ی ئهو ڕێسایه دیاری ده‌كرێن و مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌كرێت.
كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانی، به‌ده‌ر نییه له‌م سێ ڕێسایه و تا ڕادده‌یه‌كی زۆر ڕێسا كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان و ڕێسا ئایینییه‌كان تیایدا، زاڵترن له ڕێسا یاسایییه‌كان. هه‌ر بۆیه هه‌ڵه‌كان له چوارچێوه‌ی ئه‌م دوو ڕێسا زاڵه‌دا زیاتر دیاری ده‌كرێن؛ بۆ نموونه: زۆرێك له كوردستانیان پێیان وایه ڕه‌فتاری كوشتن كارێكی هه‌ڵه‌یه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به‌پێی ڕێسا ئایینییه‌كان سزای دۆزه‌خی هه‌تاهه‌تاییی بۆ دانراوه، كه‌چی بێئاگان لهوهی كام یاسا باسی له تاوانی كوشتن كردووه و چ سزایه‌كی بۆ داناوه! (یاخود) زۆرێك له كوردستانیان به چاوێكی كه‌م سه‌یری پیاوێك ده‌كه‌ن كه كاری ماڵه‌وه ئه‌نجام ده‌دات، چونكه به‌پێی ڕێسا كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان ئه‌م كاره كارێكی هه‌ڵه‌یه. له به‌رامبه‌ردا هه‌مان ئهو كاره به‌پێی ڕێساكانی یاسا كارێكی ئاسایییه و ئه‌وپه‌ڕی یه‌كسانی و هاوبه‌شیكردن له ژیاندا نیشان ده‌دات. (یاخود) به‌پێی ڕێساكانی ئایین و ڕێسا كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان لێدانی منداڵ له‌لایه‌ن دایك و باوكه‌وه ده‌چێته ژێر خانه‌ی ته‌مبێكردن؛ له به‌رامبه‌ردا لێدانی باوك و دایك له‌لایه‌ن منداڵه‌وه ده‌چێته ژێرباری هه‌ڵه مه‌زنه‌كانه‌وه. كه‌چی دایكان و باوكان و منداڵان له كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانی، بێئاگان لهوهی به‌پێی ڕێساكانی یاسا، هه‌ردوو جۆری لێدان ڕه‌فتارێكی هه‌ڵه‌یه و له هه‌ندێ باردا سزای توندی بۆ دانراوه.
تاكی كوردستانی، بێ ئه‌وه‌ی هۆكاره‌كه‌ی بزانێت، تووشی جۆرێك له بێزاری و سه‌رلێشێوان بووه له ئه‌نجامی زۆریی ئهو ڕێسایانه‌ی كه هه‌ڵه‌كان له‌نێو كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانیدا دیاری ده‌كه‌ن؛ تا ڕادده‌یه‌ك وای لێ هاتووه هه‌موو ڕه‌فتارێك هه‌ڵه بێت، چونكه ئه‌وه‌ی به یاسا هه‌ڵه نه‌بێت، ئهوا به ڕێسا كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان هه‌ڵه‌ن و، ئه‌وه‌ی به ئایین هه‌ڵه نه‌بێت، ئهوا به‌پێی ڕێسا یاسایییه‌كان هه‌ڵه‌ن و، هه‌موو ئهو ڕێسایانه‌یش چاودێریی جێبه‌جێكردنیان ده‌كرێت. په‌رله‌مان و ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و وه‌زاره‌ته‌كان و دادگه‌كان چاودێریی جێبه‌جێكردنی ڕێسا یاسایییه‌كان ده‌كه‌ن. عه‌قڵ و ویژدانی كۆمه‌ڵگه و لۆمه‌ی خه‌ڵك چاودێریی جێبه‌جێكردنی ڕێسا كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان ده‌كه‌ن. ویژدانی مرۆڤ و ده‌زگه ئایینییه‌كان چاودێریی جێبه‌جێكردنی ڕێسا ئایینییه‌كان ده‌كه‌ن. هه‌ر بۆیه جۆرێك له سه‌رلێشێواوی له كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانی له چۆنێتیی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ هه‌ڵه‌كاندا به‌دی ده‌كرێت، كه سه‌ره‌نجام مانا ڕاستییه‌كه‌ی هه‌ڵه تیایدا بزر بووه.
دیوه پۆزه‌تیڤه‌كه‌ی هه‌ڵه‌كردن
ئه‌گه‌ر سوودوه‌رگرتن له هه‌ڵه‌كان یه‌كه‌مین هه‌نگاوی سه‌ركه‌وتن بێت، كه‌واته سه‌رچاوه‌ی شاره‌زایی و كارامه‌ییی مرۆڤ ئه‌نجامدانی هه‌ڵه‌یه. مرۆڤ له ڕێگه‌ی هه‌ڵه‌كانییه‌وه فێر ده‌بێت و به ڕاستییه‌كان ده‌گات. له‌م باره‌یه‌وه وته‌یه‌كی ڕووناكبیری فه‌ڕه‌نسی "جان جاك ڕۆسۆ" زۆر سه‌رنجڕاكێشه كه فه‌رموویه‌تی: "تاكه ڕێگه بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ڵه نه‌كه‌ین، بریتییه له نه‌زانی."
بێ گومان به‌دیلی هه‌ڵه‌نه‌كردن نه‌زانییه، هه‌ر بۆیه ده‌بینین ئهو كۆمه‌ڵگه‌یه‌ی كه به چاوی فێربوون و تێركردنی ئه‌زموون و باشتركردنی شاره‌زایی سه‌یری هه‌ڵه‌ی مرۆڤه‌كانی ده‌كات، ئهوا ئهو كۆمه‌ڵگه‌یه پێشكه‌وتووه. به‌پێچه‌وانه‌وه، ئهو كۆمه‌ڵگه‌یه‌ی كه به چاوێكی خراپ و وه‌ك له‌كه سه‌یری هه‌ڵه‌ی مرۆڤه‌كانی ده‌كات، ئهوا ئهو كۆمه‌ڵگه‌یه دواكه‌وتووه، چونكه ڕێگر بووه لهوهی مرۆڤه‌كانی هه‌ڵه بكه‌ن و له هه‌ڵه‌كانیان فێر بن و شاره‌زایییان زیاتر بكه‌ن.
هه‌ندێك له كۆمه‌ڵگه‌كان، به‌تایبه‌ت كۆمه‌ڵگه ڕۆژاوایییه‌كان، هه‌نگاوی یه‌كجار باشیان هاوێشتووه بۆ سوودوه‌رگرتن له باشییه‌كانی هه‌ڵه و ده‌ستگرتنی هه‌ڵه‌كار بۆ دووباره هه‌ڵسانه‌وه. به‌پێچه‌وانه‌ی هه‌ندێ كۆمه‌ڵگه‌ی تر- كه به‌داخه‌وه له‌نێویاندا كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانییه- كه تیایدا نه‌توانراوه سوود له هه‌ڵه‌كان وه‌ربگیرێت، چونكه مرۆڤی هه‌ڵه‌كار له كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانی وه‌ك كه‌سێكی نه‌شیاو مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌كرێت.
له كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانی، هه‌مووان بانگه‌شه‌ی كامڵبوون و هه‌ڵه‌نه‌كردن ده‌كه‌ن، هه‌ر بۆیه ده‌بینین پێدانی هه‌لی دووه‌م به مرۆڤی هه‌ڵه‌كار بۆ ڕاستكردنه‌وه‌ی هه‌ڵه‌كانی، له دۆخێكی خراپدایه و هیچ كه‌سێك له‌م كۆمه‌ڵگه‌یه له هه‌ڵه‌كانی ده‌رباز نابێت، چونكه هه‌ڵه ئه‌نجامدراوه‌كه وه‌ك له‌كه‌یه‌ك به كه‌سایه‌تیی هه‌ڵه‌كاره‌وه ده‌نووسێت؛ تا گه‌یشتۆته ئهو ڕادده‌یه‌ی ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌كار ویستی بۆ ڕاستكردنه‌وی هه‌ڵه‌كانی و دووباره هه‌ڵسانه‌وه هه‌نگاو بنێت، ئهوا یه‌كسه‌ر له‌لایه‌ن تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌وه بیری ده‌خرێته‌وه كه پێشتر چ هه‌ڵه‌یه‌كی كردووه. به‌كورتی له كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانی هه‌ڵه‌ی شاراوه و ژێربه‌ژێری ئاسایییه، به‌ڵام ئاشكرابوونی هه‌ڵه لێكه‌وته‌ی خراپی لێ ده‌كه‌وێته‌وه كه ئه‌مه‌یش ئه‌وپه‌ڕی دوو شێوازی و دووڕوویی له مامه‌ڵه‌كردن نیشان ده‌دات.
دیوه نێگه‌تیڤه‌كه‌ی هه‌ڵه‌كردن
ئه‌گه‌رچی هه‌ڵه‌كردن به‌شێكه له سروشتی مرۆڤ و سه‌رچاوه‌ی زانین و شاره‌زاییی مرۆڤه، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا مرۆڤ ده‌بێت هه‌میشه له هه‌وڵی ئه‌وه‌دا بێت كه‌مترین هه‌ڵه بكات، یان به‌لایه‌نی كه‌م ئهو هه‌ڵانه ئه‌نجام نه‌دات كه به‌پێی ڕێسا كارپێكراوه‌كانی نێو كۆمه‌ڵگه (وه‌ك ڕێساكانی یاسا و ئایین و كۆمه‌ڵگه) به هه‌ڵه‌ی گه‌وره هه‌ژمار ده‌كرێن، چونكه به‌پێی بۆچوونی ڕێسادانه‌ره‌كان، ڕێگه‌دان به ئه‌نجامدانی هه‌ڵه، سه‌قامگیریی كۆمه‌ڵایه‌تی ده‌خاته به‌ر مه‌ترسییه‌كی گه‌وره و ده‌بێته هۆی به‌ڕه‌ڵڵایی، كه سه‌ره‌نجام كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی ناڕێكخراوی لێ ده‌كه‌وێته‌وه.
به بۆچوونی ئێمه، هه‌ڵه خۆی له خۆیدا كارێكی خراپ نییه له‌به‌ر ئهو باشییانه‌ی كه هه‌یه‌تی، به‌ڵكوو ئه‌نجامدانی هه‌ڵه به‌ئه‌نقه‌ست و، دووباره‌كردنه‌وه‌ی هه‌ڵه‌كان و، پێداگیری له‌سه‌ر ئه‌نجامدانی هه‌ڵه‌كان، ئه‌مه‌یان پێویسته له‌سه‌ری بوه‌ستین و كار له‌سه‌ر ڕێكخستن و بنبڕكردنی بكه‌ین؛ چونكه ئه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه ده‌ڕووخێنێت خودی هه‌ڵه نییه، به‌ڵكوو ڕێگه‌دانه به ئه‌نجامدانی هه‌ڵه‌ی به‌ئه‌نقه‌ست و دووباره‌كردنه‌وه و پێداگیریكردنه له‌سه‌ر هه‌ڵه‌كان كه پێویسته ڕێساكانی نێو كۆمه‌ڵگه ڕووبه‌ڕووی ئه‌مانه ببنه‌وه وه‌ك دیارده‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تیی نێگه‌تیڤ.
چۆنێتیی مامه‌ڵه‌كردنی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانی له‌گه‌ڵ هه‌ڵه و هه‌ڵه‌كار
له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هه‌ڵه‌كردن له سروشتی مرۆڤدایه، بۆیه مرۆڤه‌كان هه‌ر له منداڵییه‌وه فێری ئه‌وه ده‌كرێن كه هه‌ڵه چییه بۆ ئه‌وه‌ی خۆیانی لێ به‌دوور بگرن. تاكه‌كانی نێو كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانی هه‌ر له منداڵییه‌وه له ده‌ستیان ده‌درێت یان خۆیان لێ تووڕه ده‌كرێت كاتێك ڕه‌فتارێكی هه‌ڵه ئه‌نجام ده‌ده‌ن كه به‌پێی بۆچوونی دایك و باوك ئه‌م ڕه‌فتاره هه‌ڵه‌یه و نابێت دووباره ببێته‌وه. بۆیه هه‌میشه منداڵه‌كان به شێوه‌یه‌ك په‌روه‌رده ده‌كرێن كه هه‌ڵه بناسنه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی دووباره‌ی نه‌كه‌نه‌وه. ئه‌مه ڕاستییه‌كی تاڵه كه له‌نێو خێزانی كوردستانی، كاتێكی زۆر بۆ جیاكردنه‌وه‌ی هه‌ڵه له ڕاستی به‌فیڕۆ ده‌درێت؛ له به‌رامبه‌ردا له‌نێو خێزاندا كاتێكی زۆر كه‌م بۆ گفتوگۆكردن له‌سه‌ر هه‌ڵه‌كان و چاره‌سه‌ركردنیان به شێوه‌یه‌كی نه‌رمونیان و بێ توندوتیژی، ته‌رخان ده‌كرێت.
یه‌كێك له گه‌وره‌ترین كێشه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانی وه‌ك كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی ڕۆژهه‌ڵاتی، ئه‌وه‌یه ئه‌م كۆمه‌ڵگه‌یه خۆی ڕووبه‌ڕووی هه‌ڵه نابێته‌وه، به‌ڵكوو ئه‌م كاره‌ی به تاك و خێزان و عه‌شیره‌ت سپاردووه كه له ژووره تاریكه‌كاندا چاره‌سه‌ر بكرێن، كه به‌داخه‌وه ئه‌مه‌یش بۆته هۆی ئه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان خاوه‌نی ئامراز و شێوازێكی مۆدێرنانه نه‌بێت بۆ دیاریكردن و ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی هه‌ڵه‌كان و چۆنێتیی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵیاندا.
ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه و ده‌ستنیشانكردنی هه‌ڵه‌كان به‌بێ هیچ شه‌رم و په‌رده‌پۆشكردنێك، باشترین ڕێگه‌یه بۆ ڕاستكردنه‌وه‌ی هه‌ڵه‌كان، چونكه شاردنه‌وه یان جوانكردنی هه‌ڵه‌كان كه‌سایه‌تیی تاكی كوردستانیی لاواز كردووه و هه‌میشه به‌دوای شاردنه‌وه‌ی هه‌ڵه‌كانییه‌تی؛ به شێوه‌یه‌ك، ده‌بینین كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانی پڕ بووه له مرۆڤه كامڵه ناهه‌ڵه‌كاره‌كان كه له ڕاستیدا هه‌مووان هه‌ڵه ده‌كه‌ن، به‌ڵام ژێربه‌ژێری. ئه‌مڕۆ كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانی نوقم بووه له‌نێو ناڕاستی، چونكه ڕاستییه‌كان هێنده تاڵ بوونه كه كه‌س پێی ڕازی نییه؛ بۆیه هه‌مووان له هه‌وڵی ده‌رخستنی ناڕاستییه‌كانن.
به بۆچوونی ئێمه، له هه‌ر كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك بینرا كه مرۆڤی هه‌ڵه‌كار شه‌رمه‌زاری كۆمه‌ڵگه‌یه و هه‌میشه چاوبه‌ره‌وژێری خه‌ڵكه و هه‌ڵه‌كان وه‌ك له‌كه به كه‌سایه‌تییه‌كه‌یه‌وه لكاوه، ئهوا بێ گومان ئهو كۆمه‌ڵگه‌یه كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی دواكه‌وتوو و دووڕووه، چونكه هه‌مووان هه‌ڵه ده‌كه‌ن به‌ڵام هه‌مووان فریشته‌ئاسا باس له هه‌ڵه‌ی كه‌سانی تر ده‌كه‌ن؛ هاوته‌ریب له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی له ناخی خۆیانه‌وه ده‌زانن كه ئه‌وانیش هه‌مان هه‌ڵه‌یان ئه‌نجام داوه به‌ڵام قه‌ده‌ر وای كردووه كه ئاشكرا نه‌بن.
ئه‌مه له لایه‌ك، له لایه‌كی تره‌وه له هه‌ر كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك بینرا كه هه‌ڵه‌كار سه‌رزه‌نشت ده‌كرێت، ئهوا بێ گومان ئه‌م كۆمه‌ڵگه‌یه كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی نائازاد و نادیموكراته، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كی تۆكمه هه‌یه له نێوان هه‌ڵه‌كردن و ئازادی؛ مرۆڤی ئازاد ئهو مرۆڤه‌یه كه ناترسێت له پرسین، له گوتن، له گفتوگۆكردن، له گه‌ڕان، له بینین، له بیستن، له ده‌وڵه‌مه‌ندكردنی ئه‌زموون و، له هه‌ر شتێك كه سه‌رچاوه‌ی زانین بێت. ئه‌گه‌ر مرۆڤ له هه‌ڵه‌كردن بترسێت تاوه‌كوو ڕووبه‌ڕووی سه‌رزه‌نشتی كۆمه‌ڵایه‌تی نه‌بێته‌وه، ئهوا ئهو مرۆڤه هه‌ر له شوێنی خۆی ده‌مینێته‌وه و كه‌مئه‌زموونی و ناشاره‌زایی ده‌بێته خه‌سڵه‌ته سه‌ره‌كییه‌كانی كه‌سایه‌تییه‌كه‌ی. ئه‌گه‌ر كۆمه‌ڵگه‌یش پشتگیریی ئهو بیركردنه‌وه نالۆژیكه بكات، ئهوا ئهو كۆمه‌ڵگه‌یه نوقمی نه‌زانی ده‌بێت.
چۆنێتیی مامه‌ڵه‌كردنی یاسا له‌گه‌ڵ هه‌ڵه و هه‌ڵه‌كار
تاوه‌كوو ئه‌مڕۆ شتێك نییه له‌نێو یاسا به‌ركاره‌كانی هه‌رێمی كوردستاندا به ناوی "مافی هه‌ڵه‌كردن". ئه‌م مافه هێشتا له‌دایك نه‌بووه و ده‌توانین بڵێین كه ئاماده‌كارییش بۆ له‌دایكبوونی نه‌كراوه، چونكه تاكی كوردستانی مه‌حكوومه به ڕێسا یاسایییه‌كان و، سه‌رپێچیكردنی ئه‌م ڕێسا یاسایییانه سزای لێ ده‌كه‌وێته‌وه و سزاكه‌یش به‌پێی جۆر و قه‌باره‌ی ڕه‌فتاره هه‌ڵه‌كه ده‌گۆڕدرێت.
ئه‌م هه‌ڵوێسته یاسایییه‌ی كه له هه‌رێمی كوردستاندا بوونی هه‌یه، ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ئهو سیسته‌مه یاسایییه‌یه كه له عێراقدا كاری پێ ده‌كرێت، چونكه له ده‌ستووری كۆماری عێراقیش بۆ ساڵی (2005)، كه به دایكی مافه‌كان داده‌نرێت، هیچ ده‌قێكی یاسایی تیایدا به‌دی ناكرێت كه ئاماژه بێت بۆ "مافی هه‌ڵه‌كردن"؛ به‌پێچه‌وانه‌وه له بڕگه (چواره‌م) له مادده (19)دا هاتووه كه مافی به‌رگریكردن مافێكی پیرۆزه و له هه‌موو قۆناغه‌كانی لێكۆڵینه‌وه و دادگه‌ییكردن دابین كراوه. ئه‌مه‌یش به شێوه‌یه‌كی ناڕاسته‌وخۆ ئاماژه‌یه كه له هه‌ڵه‌كردندا تاك مافی نییه، به‌ڵام هاوته‌ریب له‌گه‌ڵ ئه‌نجامدانی هه‌ڵه‌دا، تاك مافی به‌رگریكردن له خۆی ده‌بێت له هه‌موو قۆناغه‌كانی دادگه‌ییكردندا.
ئه‌وه‌ی له ڕێسا یاسایییه به‌ركاره‌كانی هه‌رێمی كوردستان تێبینی ده‌كرێت، جۆرێك له شپرزه‌یییه له مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ هه‌ڵه و هه‌ڵه‌كاردا؛ بێ گومان ئه‌وه‌ی ئێمه مه‌به‌ستمانه بگه‌ین پێی ئه‌وه‌یه، پێویسته مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ هه‌ڵه و هه‌ڵه‌كار به یه‌ك ئاست و یه‌ك جۆر و یه‌ك شێواز بێت له هه‌موو یاساكاندا.
زۆرترینی ڕێسا یاسایییه‌كان ئهو ڕه‌فتارانه به هه‌ڵه هه‌ژمار ده‌كه‌ن كه به‌رامبه‌ر جه‌سته یان ناوبانگ یان موڵك و ماڵی كه‌سانی تر، چ تایبه‌ت بن یان گشتی، ئه‌نجام ده‌درێن. كه‌چی ڕێسا كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان و ڕێسا ئاینییه‌كان جگه له داننان به‌م جۆره هه‌ڵانه، گرینگی به هه‌ڵه‌كانی مرۆڤ ده‌ده‌ن كه ده‌رهه‌ق به خۆیشی ئه‌نجامی ده‌دات؛ به‌پێی ڕێسا ئایینی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان بێبه‌شكردنی خود له خواردنی باش هه‌ڵه‌یه، به‌ڵام یاسا باس له‌م جۆره هه‌ڵانه ناكات و له ده‌ره‌وه‌ی چوارچێوه‌ی گرینگیدانه‌كانییه‌تی.
هه‌روه‌ها تێبینی ده‌كرێت ڕێسا یاسایییه‌كان له هه‌رێمی كوردستان زیاتر مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ڕوودانی هه‌ڵه و لێكه‌وته‌كانی ده‌كه‌ن و، ده‌قێكی یاساییی ئه‌وتۆ نابینرێت كه مانای ڕێگرتن بدات له ڕوودانی هه‌ڵه‌كان و، پێده‌چێت ئه‌م كاره به شێوه‌یه‌كی ناڕاسته‌وخۆ بۆ ڕێسا ئایینییه‌كان و ڕێسا كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی نێو كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانی جێ هێڵرابێت كه ئه‌وان گرینگیی هه‌ڵه‌نه‌كردن بۆ خه‌ڵكی ڕوون بكه‌نه‌وه.
ئه‌مه له لایه‌ك، له لایه‌كی تره‌وه تێبینی ده‌كرێت ڕێسا یاسایییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان تا ڕادده‌یه‌كی زۆر هانده‌ر بوونه بۆ سه‌رهه‌ڵدان و چه‌قینی بیرۆكه‌ی "له‌كه" له مێشكی تاكی كوردستانی له كاتی ئه‌نجامدانی هه‌ڵه‌كاندا و تا ڕادده‌یه‌كی زۆر ده‌قه یاسایییه‌كان ڕێگرن له پێدانی هه‌لی دووه‌م بۆ خۆڕاستكردنه‌وه و دووباره هه‌ڵسانه‌وه له دوای ئه‌نجامدانی هه‌ڵه‌دا. له گرینگترینی ئهو نموونانه، به‌پێی بڕگه (حه‌وته‌م) له مادده (4) له یاسای پارێزه‌رایه‌تی له هه‌رێمی كوردستان-عێراق ژماره (17)ی ساڵی (1999)، یه‌كێك له مه‌رجه‌كانی بوون به پارێزه‌ر ئه‌وه‌یه كه، نابێت ئهو كه‌سه له پێشوودا به تاوانێك دادگه‌یی كرابێت. بێ گومان ڕێگریكردن له كه‌سێك كه تاوانێكی ئه‌نجام دابێت، ببێته پارێزه‌ر، مانای دووباره سزادانی ئهو كه‌سه ده‌گه‌یه‌نێت و ڕێگره له به‌رده‌م پێدانی هه‌لی دووه‌م بۆ دووباره هه‌ڵسانه‌وه له دوای ئه‌نجامدانی تاوان. له ساڵی (2018) له كۆلێژی یاسا و په‌یوه‌ندییه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان له زانكۆی لوبنانی فه‌ڕه‌نسی، كۆمه‌ڵه به‌ندكراوێكی چاكسازیی گه‌وران قوتابی بوون و له به‌شی یاسا ده‌یانخوێند. ئهو به‌ندكراوانه هه‌لی خوێندنیان پێ درابوو و یه‌كێك له‌م به‌ندكراوانه له یه‌كه‌مه‌كانی ئهو كۆلێژه بوو. دڵنیام لهوهی ئه‌م به‌ندكراوانه له دوای ده‌رچوونیان له كۆلێژی یاسا ناتوانن كاری پارێزه‌رایه‌تی ڕایی بكه‌ن، چونكه یاسا ڕێیان لێ ده‌گرێت. بۆیه، ده‌پرسین ئاخۆ چ لۆژیكێك له‌وه‌دایه ڕێگری له‌م به‌ندكراوانه بكرێت كه له دوای ده‌رچوونیان له به‌ندیخانه، كاری پارێزه‌رایه‌تی ڕایی بكه‌ن؟ چونكه ئه‌گه‌ر ئهو كاره نه‌كرێت ئهوا هیچ به‌هایه‌ك بۆ پڕۆسه‌ی دووباره بونیادنانی كه‌سایه‌تیی به‌ندكراوه‌كان نامینێت و،، هه‌روه‌ها هیچ نرخێك بۆ هه‌وڵ و تێكۆشانی به‌ندكراوان دانانرێت كه سه‌ره‌ڕای سه‌ختیی بارودۆخی به‌ندكردنیان، كه‌چی بیر له داهاتوو و دروستكردنی ژیانێكی تازه ده‌كه‌نه‌وه.
به هه‌ر حاڵ، مه‌به‌ست له دیاریكردنی ئهو ڕه‌فتارانه‌ی كه به هه‌ڵه داده‌نرێت به‌پێی دید و ڕوانگه‌ی یاسادانه‌ره‌وه، بریتییه له به‌دیهێنانی جۆرێك له سه‌قامگیریی كۆمه‌ڵایه‌تی و ئابووری و سیاسی له‌نێو كۆمه‌ڵگه‌دا. بۆیه له هه‌موو یاسایه‌ك ئهو ڕه‌فتارانه ده‌ستنیشان ده‌كرێن كه به هه‌ڵه هه‌ژمار ده‌كرێن؛ له‌وانه:
- له بواری یاسای مه‌ده‌نیدا؛ به‌پێی ڕێسا گشتییه‌كانی یاسای مه‌ده‌نی ژماره (40)ی ساڵی (1951) كه بریتین له مادده‌كانی (73-245)، هه‌موو جۆره ڕه‌فتارێك به هه‌ڵه داده‌نرێت ئه‌گه‌ر هات و زه‌ره‌ر به جه‌سته یان ناوبانگ یان موڵك و ماڵی كه‌سانی ده‌وروبه‌ر بگه‌یه‌نێت و، پێویسته قه‌ره‌بووی زه‌ره‌ره‌كه بكرێته‌وه. كه‌واته، به‌پێی یاسای مه‌ده‌نی، كه‌س مافی هه‌ڵه‌كردنی نییه و، هه‌ر هه‌ڵه‌یه‌كیش زه‌ره‌ری لێ بكه‌وێته‌وه، ئهوا كه‌سی هه‌ڵه‌كار پابه‌ند ده‌بێت به قه‌ره‌بووكردنه‌وه.
- له بواری یاسای كارگێڕیدا؛ تێبینی ده‌كرێت له هه‌رێمی كوردستان ئه‌وه‌نده‌ی یاسا و ڕێنوێنی هه‌ن بۆ سزادان، ئه‌وه‌نده بیر له پاداشت و هاندان نه‌كراوه‌ته‌وه. یاسای ڕێكاری فه‌رمانبه‌رانی ده‌وڵه‌ت و كه‌رتی گشتی ژماره (14)ی ساڵی (1991) پڕیه‌تی له ئه‌رك و سزا، كه ئه‌مه‌یش له‌گه‌ڵ ڕۆحی سه‌رده‌م له بواری كارگێڕیدا ناگونجێت. ئه‌مه جگه لهوهی كه‌وا گواستنه‌وه‌ی فه‌رمانبه‌ری هه‌ڵه‌كار له شوێنێكه‌وه بۆ شوێنێكی تر وه‌ك ڕێكارێكی سزایی ئه‌نجام ده‌درێت؛ ئه‌مه‌یش له كاتێكدایه كه به‌پێی یاسای ئاماژه‌پێكراو گواستنه‌وه‌ی ڕاژه وه‌ك ڕێكارێكی سزایی دیاری نه‌كراوه، به‌ڵام ڕێگریشی لێ نه‌كراوه به‌پێی مادده (22) له هه‌مان یاسا. به‌ڵام ئه‌وه‌ی جێگه‌ی ده‌ستخۆشییه كه به‌پێی مادده (21) له هه‌مان یاسا، هه‌موو سزایه‌ك له ڕێگه‌ی وه‌رگرتنی سوپاس و پێزانین لا ده‌برێت یان كه‌م ده‌كرێته‌وه؛ ئه‌مه‌یش مانای پێدانی هه‌لی دووه‌مه بۆ ڕاستكردنه‌وه‌ی هه‌ڵه‌كان ئه‌گه‌ر هات و به شێوه‌یه‌كی بابه‌تییانه ئه‌نجام بدرێت.
- له بواری یاسا سزایییه‌كاندا؛ ئهو ڕه‌فتارانه‌ی كه به تاوان و هه‌ڵه هه‌ژمار ده‌كرێن، زۆر به‌ڕوونی به‌پێی یاسا دیاری ده‌كرێن و، ئه‌م ڕه‌فتارانه‌یش سزای دیاریكراویان بۆ دانراوه و به‌پێی جۆر و قه‌باره‌ی ڕه‌فتاره‌كه ده‌گۆڕدرێت؛ جا ئه‌م ڕه‌فتاره زه‌ره‌ری لێ بكه‌وێته‌وه یاخود نا. ئه‌وه‌ی له ڕێساكانی یاسا سزایییه‌كاندا تێبینی ده‌كرێت ئه‌وه‌یه كه، یاسادانه‌ر زۆر به‌توندی مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ هه‌ڵه‌ی به‌ئه‌نقه‌ست ده‌كات (ئهو تاوانانه‌ی كه به‌ئه‌نقه‌ست ئه‌نجام ده‌درێن) هه‌تا ئه‌گه‌ر یه‌كه‌م جاریش بوو؛ له به‌رامبه‌ردا به شێوازێكی نه‌رمتر مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئهو تاوانبارانه ده‌كرێت كه به هه‌ڵه تاوان ئه‌نجام ده‌ده‌ن و ئه‌مه‌یش به‌ڕوونی له مادده‌كانی (35-40) و (411) و (416) له یاسای سزاكانی عێراقی ژماره (111)ی ساڵی (1969) ده‌رده‌كه‌وێت؛ به هه‌مان شێوه له مادده‌كانی (23-25) له یاسای هاتوچۆی ژماره (86)ی ساڵی (2004) كه له سه‌پاندنی سزادا، جیاوازی ده‌كات له نێوان هه‌ڵه‌ی به‌ئه‌نقه‌ست و نائه‌نقه‌ست. له لایه‌كی تره‌وه به‌پێی مادده (144) له یاسای سزادان، ده‌سه‌ڵات دراوه به دادوه‌ر كه بڕیار بدات به وه‌ستاندنی به‌ندكردن له كاتی به‌دیهاتنی هه‌ندێ مه‌رجی یاسایی كه یه‌كێك له‌وانه ئه‌گه‌ر دادگه بۆی ده‌ركه‌وت كه ئه‌م كه‌سه له پێشتردا تاوانی به‌ئه‌نقه‌ستی ئه‌نجام نه‌داوه. به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا، تێبینی ده‌كرێت له مادده‌كانی (3) و (9) و (338-341) له یاسای ڕێكاره‌كانی دادبینیی سزاییی ژماره (23)ی ساڵی (1971) كه‌وا یاسادانه‌ر ڕه‌چاوی كۆمه‌ڵگه‌ی عێراقی، به كوردستانیشه‌وه، كردبێت، چونكه هه‌ندێ باری دیاری كردووه كه تیایدا سكاڵا وه‌رناگیرێت ته‌نیا له خودی تاوانلێكراو نه‌بێت؛ هه‌روه‌ها ده‌سه‌ڵاتی به تاوانلێكراو داوه كه هه‌ر كاتێك ویستی، ده‌ست له داواكه‌ی هه‌ڵبگرێت؛ هه‌روه‌ها تاوانلێكراو ده‌سه‌ڵاتی ئه‌وه‌ی هه‌یه داواكاریی لێخۆشبوون له تاوانبار - به‌پێی چه‌ند مه‌رجێكی یاسایی - پێشكه‌ش به دادگه بكات. هه‌موو ئهو هه‌ڵوێسته یاسایییانه بۆ ئه‌وه‌یه كه هه‌لێكی تر بدرێت به تاوانبار بۆ ڕاستكردنه‌وه‌ی هه‌ڵه‌كانی، به‌ڵام پێدانی ئه‌م هه‌له كه‌وتۆته ده‌ستی تاوانلێكراو و دادگه، نه‌وه‌ك مافێك بێت یاسادانه‌ر به‌خشیبێته تاوانبار.
- هه‌رچی په‌یوه‌سته به لێبووردنی گشتی و تایبه‌ت، ئهوا چه‌ند جارێك له هه‌رێمی كوردستان په‌نا بردرایه به‌ر ده‌ركردنی یاسای لێبووردنی گشتی وه‌ك (یاسای ژماره 4 له ساڵی 2007) و (یاسای ژماره 2 له ساڵی (2021) و (یاسای ژماره 4 له ساڵی 2017). مه‌به‌ستیش له ده‌ركردنی یاسای لێبووردنی گشتی، پێدانی هه‌لی دووه‌مه به تاوانبار بۆ ئه‌وه‌ی دووباره ده‌ست بكات به ژیانێكی ئاسایی له دوای ئه‌نجامدانی هه‌ڵه (تاوان). چه‌ندین كه‌یس له هه‌رێمی كوردستان هه‌بووه كه تاوانبار له دوای سوودمه‌ندبوونی له لێبووردنی گشتی، گه‌ڕاوه‌ته‌وه سه‌ر تاوان، به‌ڵام هه‌بوونی ئه‌م كه‌یسانه له به‌های كۆمه‌ڵایه‌تی و مرۆڤایه‌تیی یاسای لێبووردنی گشتی كه‌م ناكاته‌وه، چونكه ئه‌گه‌ر تاك له‌نێو كۆمه‌ڵگه‌دا مافی هه‌ڵه‌كردنی نه‌بێت، به‌ڵام هه‌موو تاكێك پێویسته مافی ئه‌وه‌ی هه‌بێت كه هه‌لی دووه‌می پێ بدرێت، جا به هه‌ر ڕێگه‌یه‌ك بێت، بۆ ئه‌وی هه‌ڵه‌كانی ڕاست بكاته‌وه و دووباره هه‌ڵبستێته‌وه له دوای ئه‌نجامدانی هه‌ڵه و، پێویسته كۆمه‌ڵگه له‌م ڕوووه‌وه هانده‌ر و ڕێخۆشكه‌ر بێت نه‌وه‌ك ڕێگر. سه‌باره‌ت به لێبووردنی تایبه‌تیش، ئهوا به‌پێی بڕگه (شه‌شه‌م) له مادده (10) له یاسای سه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێمی كوردستان-عێراق ژماره (1)ی ساڵی (2005)، سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان ده‌سه‌ڵاتی لێبووردنی تایبه‌تی هه‌یه له به‌ندكراوان كه بۆ هه‌مان ئامانج و بۆ هه‌مان مه‌به‌ستی سه‌ره‌وه ده‌كرێت ئهو ده‌سه‌ڵاته ڕایی بكرێت.
كۆبه‌ند
كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانی له دۆخێكی یه‌كجار مه‌ترسیداردایه، چونكه له توانایدا نییه مامه‌ڵه‌ی گونجاو له‌گه‌ڵ هه‌ڵه و كه‌سی هه‌ڵه‌كار بكات. زاڵبوونی هـه‌ژموونی ڕێسا كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان و ڕێسا ئایینییه‌كان له عه‌قڵ و بیر و هۆشی تاكی كوردستانی به به‌راورد له‌گه‌ڵ ڕێسا یاسایییه‌كان، مه‌ترسییه‌كی تره كه پێویسته له‌سه‌ری بوه‌ستین، چونكه زۆری و بۆری به‌دی ده‌كرێت له‌و ڕێسایانه‌ی كه ڕه‌فتاره هه‌ڵه‌كان دیاری ده‌كه‌ن؛ به شێوه‌یه‌ك تاكی كوردستانی له شوێنێك چه‌قی به‌ستووه و به ڕه‌فتاره هه‌ڵه‌كان ده‌ور دراوه و ده‌رچوون تیایدا پێویستی به شۆڕشێكی كۆمه‌ڵایه‌تیی مه‌زن هه‌یه.
له‌م سۆنگه‌یه‌وه، ڕه‌خنه ئاراسته‌ی یاسادانه‌ر له هه‌رێمی كوردستان ده‌كه‌ین كه كاری جددیی نه‌كردووه بۆ پێشخستنی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانی؛ به‌پێچه‌وانه‌وه له زۆر باردا كاریگه‌ریی ڕێسا كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان به‌سه‌ر یاسا و پێڕه‌و و ڕێنوێنییه‌كاندا زۆر به‌ڕوونی دیاره. ده‌زانین كه‌وا یاسادانه‌ر هه‌ڵقووڵاوی ناخی ئهو كۆمه‌ڵگه‌یه‌یه كه یاسای تیادا ده‌رده‌كات، بۆیه كه‌م تا زۆر كاریگه‌ریی ڕێسا كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی له‌سه‌ره؛ به‌ڵام باشترین یاسادانه‌ر ئهو یاسادانه‌ره‌یه كه ڕێسا بۆ پێشخستنی كۆمه‌ڵگه و عه‌قڵ و بیری تاكه‌كانی ده‌رده‌كات، نه‌وه‌ك ئهو یاسادانه‌ره‌ی كه یاسا به‌پێی عه‌قڵییه‌تی كۆمه‌ڵگه داده‌ڕێژێت.
له هه‌رێمی كوردستان پێویستیمان به دروستكردنی عه‌قڵییه‌تێك هه‌یه كه هه‌ڵه‌كان بهئاسایی وه‌ربگرێت و، پێی وابێت هه‌ڵه هه‌رچه‌ند گه‌وره‌یش بێت قابیلی ڕاستكردنه‌وه‌یه. پێویستیمان به عه‌قڵییه‌تێكه كه بهئاسایی مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ مرۆڤی هه‌ڵه‌كار بكات و، دوور بێت له ناساندنی هه‌ڵه وه‌ك له‌كه‌یه‌ك به كه‌سایه‌تیی مرۆڤی هه‌ڵه‌كاره‌وه. پێویستیمان به عه‌قڵییه‌تێك هه‌یه پێی وابێت كوشتنی ئافره‌ت له‌سه‌ر شه‌ره‌ف تاوانه، چونكه كوشتن له شه‌ره‌ف گه‌وره‌تـره. پێویستیمان به عه‌قڵییه‌تێك هه‌یه پێی وابێت هه‌ڵه ڕه‌گه‌زنامه‌ی نییه و هه‌موومان هه‌ڵه ده‌كه‌ین و چیتر پێویستیمان به شاردنه‌وه‌ی هه‌ڵه‌كانمان نه‌بێت. پێویستیمان به عه‌قڵییه‌تێك هه‌یه پێی وابێت هه‌ڵه ته‌نیا هه‌ڵه‌ی ڕه‌فتار و گوتن نییه، به‌ڵكوو دواكه‌وتوویی و نه‌زانی و سته‌م و هه‌ژاری و خیانه‌تی نیشتمانی هه‌ڵه‌یه و، پێویسته كۆمه‌ڵگه ڕووبه‌ڕووی ببێته‌وه. دروستكردنی ئه‌م عه‌قڵییه‌ته ئه‌ركی سه‌رشانی هه‌موو تاكێكی كوردستانی و ده‌زگه‌یه‌كی فه‌رمی و نافه‌رمیی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانییه، ئه‌گینا داهاتوو له ئه‌مڕۆ باشتر نابێت.
Latest from ئالان به‌هائه‌ددین عه‌بدوڵڵا ئه‌لموده‌ڕیس
- پێـوەرە یاسایییەکانى ڕێکـلامە بازرگانییەکان
- بڕیارەکانی دادگهی باڵاى فیدراڵی و ئەگـەرەکانی بەردەم هەرێمی کوردستان
- سەپـاندنى باجى زەویى بەتاڵ (ضریبة العرصات) بەسەر پڕۆژەکانى وەبەرهێنان
- خوێندنەوەیەکى ڕەخنەگرانە بۆ یاساى چـەک ژمارە (2)ى ساڵى (2022)
- شەرعییەتى یاساییى بەخشینى دکـتـۆراى ڕێـزلێـنان (فـەخــرى) لە زانکۆکانـى کوردستان
- ڕێنمایییە دەرنەكراوەکان لەلایەن وەزارەت و دەستە گشتییەکان لە نێوان سـاڵانى (2000 – 2022)
- پەیـڕەوە دەرنەكراوەکان لە نێوان سـاڵانى (2000 - 2022)
- ماف و ئەرکەکانى نەخـۆش لە تەرازووى یاسادا
- پـلانـدانان و بەدواداچـوون و هەڵسەنگـاندنی یاسادانان
- سهربهخۆییی یاسادانان