ئالان به‌هائه‌ددین عه‌بدوڵڵا، دكتۆرا له‌ یاسا - مامۆستا له كۆلێژی یاسا/‌ زانكۆی سه‌ڵاحه‌ددین

پێشەكی

لای هەمووان ئاشكرایە كەوا هەرێمی كوردستان بەگشتی و شاری هەولێر بەتایبەتی، بێبەش نەبووە لە لێكەوت و كاریگەرییە نێگەتیڤەكانی گۆڕانكارییەكانی ئەم دوایییەی كەشوهەوای جیهان؛ بە شێوەیەك تەنیا لە چارەكی كۆتاییی ساڵی (2021) سێ جار لافاو لە شاری هەولێر هه‌ستاوه‌ و بەهۆیەوە چەندان كەس زیانیان پێ گەیشتووە.

بەپێی ئامارەکانی پارێزگای هەولێر، تەنیا لە لافاوەکەی ڕۆژی هەینی (17/12/2021)ی هەولێر کە (15) ناوچەی شارەکە و دەوروبەری گرتەوە، ئاو چووە نێو (2509) ماڵ و زیانی بە کەلوپەلەکانیان گەیاند و، (402) خانوو زەرەرمەند بوون و، (867) ئۆتۆمبێلیش زیانیان بەرکەوت کە بەشێکیان حکوومین و، (153) دوکان و مارکێـت و کارگە زەرەرمەند بوون؛ ئەمە جگە لە گیانلەدەستدانی (12) كەس. بەپێی خەمڵاندنەکەی پارێزگای هەولێر، زیانی لافاوەکەی هەولێر زیاتر لە (21) ملیار دینار بووە. بەپێی لێدوانی پارێزگاری هەولێر لە (26/1/2022)، نزیكەی (6) ملیار دینار لە خێرخوازان و سەرمایەداران بۆ قەرەبووکردنەوەی زیانلێکەوتووانی لافاوەکەی هەولێر کۆ کراوەتەوە؛ ئەمەیش بەراورد بە زیانەکان، زۆر کەمە([1]).

لەگەڵ ڕوودانی هەر كارەساتێك، چ سروشتی بێت (وەك لافاو و زریان و بوومەلەرزە و...)، یان مرۆیی بێت (وەك ئاوارەبوون و قەیرانی دارایی و شەڕی ناوخۆ و...)، بابەتی قەرەبووكردنەوەی لێقەوماوان و زیانلێكەوتووانی كارەساتەكە دەبێتە بابەتێكی گەرمی نێو كۆمەڵگە و، چەند پرسیارێكی جددی لەگەڵ خۆی دەورووژێنێت: چۆن قەرەبوو دەكرێنەوە؟ كێ قەرەبوویان دەكاتەوە؟ كەی قەرەبوو دەكرێنەوە؟ بە چەند قەرەبوو دەكرێنەوە؟

سەرەڕای ئەو قەیرانە دارایییەی كە لە ساڵی (2014)وە بەرۆكی هەرێمی كوردستانی گرتووە، بەڵام بەرپرسیاری یەكەم و سەرەكیی قەرەبووكردنەوەی زیانلێكەوتووانی هەر كارەساتێك، حكوومەتە كە پێویستە ئەوپەڕی توانا دارایییەكان و پەیوەندییە نێوخۆیی و دەرەكییەكانی بۆ ئەنجامدانی ئەم قەرەبووكردنەوەیە وەگەڕ بخات؛ جا بە پارەی بوودجەی گشتی بێت، یان وەرگرتنی هاوكاریی دەرەكی، یان وەرگرتنی قەرز.

هاوتەریب لەگەڵ ئەو ئەركە یاسایییەی كە لەسەر حكوومەتە، ئەركێكی ئەخلاقی بۆ بەهاناوەچوونی لێقەوماوان و زیانلێكەوتووان لە ئارادایە، ئەویش بەرپرسیارێتیی ئەخلاقیی تاكەكانی نێو كۆمەڵگەیە بە ناوی "كاری خێرخوازی"؛ هەروەها بەرپرسیارێتیی ئەخلاقیی كۆمپانیا بازرگانییەكانە بە ناوی "بەرپرسیارێتیی كۆمەڵایەتیی كۆمپانیاكان". ئەوەی ئێمە مەبەستمانە قسەی لەسەر بكەین، جۆری دووەمە لەو ئەركە ئەخلاقییە، كەوا یاسادانەر چوارچێوەیەكی یاساییی بۆ داڕشتووە بۆ ئەوەی كۆمپانیا بازرگانییەكان ئەركی ئەخلاقیی خۆیان لە بەرامبەر ئەو كۆمەڵگەیەی كەوا تیایدا كاری بازرگانی ڕایی دەكەن، به‌جێ بگه‌یه‌نن.

پێـناسە و هۆكاری ئەم بەرپرسبوونەی كۆمپانیاكان

بەرپرسيارێتیی كۆمەڵايەتیى كۆمپانيا بازرگانييەكان، بريتيیە لە پڕۆسەى متمانەبەيەكبوون لەنێوان كۆمەڵگە و كۆمپانيا بازرگانييەكاندا، كە بەهۆيەوە كۆمەڵگە كەشوهەواى گونجاو بۆ كۆمپانيا بازرگانيیەكان فەراهه‌م دەكات كە برەو بە لایەنى ئابوورى بدەن و كارە بازرگانییەكانیان بەوپەڕی ئارامییەوە ڕایی بكەن؛ لە بەرامبەردا نابێت كۆمپانيا بازرگانييەكان پێداويستييە كۆمەڵايەتييەكانى نێو كۆمەڵگە پشتگوێ بخەن و، دەبێت گرنگى بە بەرژەوەندييەكانى كۆمەڵگە و تاكەكانى بدەن لە ڕووە كۆمەڵايەتيیەكەيەوە و، هەندێ چالاكیی كۆمەڵایەتی لەسەر ئەركی داراییی خۆیان ئەنجام بدەن بەبێ هیچ بەرامبەرێكی دارایی.

ڕۆڵى كۆمپانيا بازرگانييەكان لە بوارەكانى خێرخوازى و چالاكييە كۆمەڵايەتييەكاندا بە شێوەيەكى زانستى لێكۆڵينەوەى لەسەر كراوە لەژێر ناونيشانى "بەرپرسيارێتیی كۆمەڵايەتیى كۆمپانياكان" كە وەرگێڕدراوى دەستەواژەیەكی زمانى ئينگليزییە (Corporate Social Responsibility) و بە كورتكراوەى CRS ناسراوە. خاوەنى ئەم بيـرۆكەيە نووسەرى ئەمريكى Howard Bowenە، كە لە ساڵى (1953) كتێبێكى لە شارى نيويۆرك بڵاو كردەوە بە ناونيشانى "بەرپرسيارێتیی كۆمەڵايەتیى بزنسمانەكان" و، تيايدا نووسەر بەڕاشكاوانە باسى لە هاوسەنگى كردووە لەنێوان بەرژەوەندييە ئابوورييەكانى بزنسمانەكان و بەرژەوەندييە كۆمەڵايەتييەكانى كۆمەڵگە. نووسەر پێی وایە كۆمەڵگە لە خەمى ئەوەدايە كەشوهەواى گونجاو بۆ بزنسمانەكان فەراهه‌م بكات تاوەكوو بەوپەڕى ئارامى و دڵنيايیيەوە لە چوارچێوەى یاسادا كارى بازرگانى لەنێو كۆمەڵگەدا ئەنجام بدەن و قازانج بەدەست بهێنن. هه‌ر بۆيە لە بەرامبەر ئەم خزمەتەدا، پێويستە بزنسمانەكان لە پێشكەشكردنى هەندێ خزمەتگوزارى بەو كۆمەڵگەيە ڕۆڵيان هەبێت و، لە كار و چالاكييە كۆمەڵايەتييەكان بەشدار بن.

ئەو بوارانە چین كە كۆمپانیاكان دەتوانن تیایدا هاوكار بن؟

زۆر و فرەچەشنن ئەو بوارانەی كەوا كۆمپانیا بازرگانییەكان دەتوانن تیایدا هاوكاریی ئەو كۆمەڵگەیە بكەن كە تیایدا كاری بارزگانی ئەنجام دەدەن و قازانج بەدەست دەهێنن؛ وەك: "بنبـڕكردنى هەژارى" و "بەهانەوەچوونى لێقەوماوان و زیانلێكەوتووەكانی كارەساتەكان" و "يارمەتيدانى نەخۆشەكان و پڕكردنەوەى بابەتى كەمیى دەرمان" و "گرنگيدان بە خۆراك و ئاو و تەندروستیى گشتی" و "پێشخستنى پڕۆسەى فێربوون و نەهێشتنى نەخوێندەوارى" و "بەرەنگاربوونەوەى گەندەڵی" و "پاراستنى ژينگە و ئاژەڵ و دارستانەكان" و "برەودان بە هاتوچۆی گشتی" و "نەهێشتنى دیاردەكانی بێكارى، هەژاری و، توندوتیژی بە هەموو جۆرەكانییەوە" و "هۆشياركردنەوەى تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ سەبارەت بە مەترسييەكانى جگەرەكێشان و ماددە هۆشبەرەكان و ڤایرۆسی ئايدز و كۆڕۆنا و ئەوانی تر" و "بنبڕكردنی مەترسیی ميـن و تەقەمەنييەكان" و "بنبڕكردنی دیاردەی سواڵكردن و كاركردنی منداڵان" و "یارمەتیدانی خانەوادەی شەهیدان و ئەنفالكراوان" و "هاندانی پڕۆژە بچووكەكانی گەنجان و كارە دەستییەكان و پڕۆژە وەرزشییەكان" و "كاركردن لەسەر بونيادنانى كه‌سایه‌تیی تاكى نێو كۆمەڵگە" و "بڵاوكردنەوەی ڕۆشنبیریی فرەیی و یەكـترقبووڵـكردن و پابەندبوون بە یاساكان" و هتد.

رەنگە كەسانێك هەبن ڕەخنە بگرن و بپرسن ئاخۆ چۆن دەبێت كۆمپانيا بارزگانييەكان، كە كارى سەرەكييان بازرگانيكردن و قازانجكردنە، دەست بخەنە نێو كارى خێرخوازى و بەخشيـن كە ئەمە لەگەڵ مەبەست و فەلسەفەى كارى ئەم كۆمپانيايانە ناگونجـێت؟ بێ گومان ئەو قسەیە جۆرێك لە ڕاستیی تێدایە، بەڵام بەرژەوەندیی گشتی وا دەخوازێت كەوا گیانی هاوكاریكردن و هەڵگرتنی بەشێك لە ئەركەكان بەبێ بەرامبەر، ببێتە كه‌لتوور و چوارچێوەكەی لەنێو كۆمەڵگەدا فراوان بكرێت؛ ئەمە جگە لەوەی بەشداریكردنی كۆمپانیا بازرگانییەكان لە كارە كۆمەڵایەتییەكان، وەك دانەوەی قەرزێكە لە بەرامبەر ئەو كەشوهەوا پڕ لە ئاسایشەی كە كۆمەڵگە بۆ كۆمپانیاكانی ڕەخساندووە تاوەكوو بەئارامی و به‌بێ دڵەراوكێ، كاری بازرگانیی خۆیان ئەنجام بدەن.

پاڵپشتیی یاساییی بەرپرسیارێتیی كۆمەڵایەتیی كۆمپانیاكان

یاسای كۆمپانياكانى عێراقی ژمارە (21)ى ساڵى (1997) كە بە یاسای ژمارە (28) لە ساڵی (2007)ەوە لە هەرێمی كوردستان بەركار كراوە، بەڕوونى ڕێگەی بە كۆمپانيا بازرگانييەكان داوە، كه‌ بەشێك لە قازانجى ساڵانەى خۆيان گڵ بدنەوە بۆ هەندێ كارى خێرخوازى و بەخشيـن و چالاكیى كۆمەڵايەتى و، بەكارى بهێنن وەك ئەركێكى ئەخلاقى و كۆمەڵايەتيیان بەرامبەر بەو كۆمەڵگەيەى كە كارى بازرگانى تيادا ئەنجام دەدەن.

یاسای كۆمپانياكان لە بڕگە (يەكەم)ى ماددە (74)دا باسى لە بەرپرسیارێتیی كۆمەڵایەتیى كۆمپانيا بازرگانييەكانی كردووە و بە بەرپرسيارێتییه‌كی ئەخلاقى وەسفی كردووە نەوەك ئەركێكى یاسایی. بە واتایەكی ڕوونتر، كۆمپانيا بۆى هەيە كارى خێرخوازى ئەنجام بدات و لە چالاكييە كۆمەڵايەتييەكان بەشدار بێت و، لە هەمان كاتدا بۆى هەيە ئەم كارانە نەكات بەبێ ئەوەى هيچ لێپێچينەوەيەكى یاساییی لەگەڵدا بكرێت. بەڵام، ئەگەر كۆمپانیا ئەو كارەى ئەنجام دا، ئەوا دەبێت لەژێر چەترى ئەو مەرجانە بێت كە یاسا بۆى دياری كردووە، لەوانە:

1. هيچ پارەيەك سەرف ناكرێت بەبێ ڕەزامەندیى پێشوەختەى دەستەى گشتیى كۆمپانيا، كە پێك دێت لە گشت ئەندامانى كۆمپانيا.
2. بڕی ئەو پارەيەى كە لە چالاكیی كۆمەڵایەتی خەرج دەكرێت دياری نەكراوە؛ ئەمەیش بۆ ويست و ئارەزووی خودى كۆمپانياكە جێ هێڵراوە كە چەند پارە لەم بوارەدا خەرج دەكات.
3. ئەو كارە كۆمەڵايەتی و خێرخوازييەی كە كۆمپانیا بەنيازە ئەنجامى بدات، نابێت پێچەوانەى یاسا، یان سيستەم و ئادابى گشتیى كۆمەڵگە بێت.
4. خەرجكردنی هەر بڕە پارەیەك بۆ هەر كارێكى كۆمەڵايەتى يان خێرخوازى، نابێت ببێتە هۆى زیانگەياندن بە بەرژەوەندييەكانى ئەندامانى كۆمپانيا، يان خاوەن قەرزەكانى كۆمپانيا، يان ببێتە هۆى زیانگەياندن بە پێگەى دارايیى كۆمپانياكە.
5. ئەو بڕە پارەيە، دەبێت لە پارەى يەدەگى كۆمپانيا دەربهێنرێت، نەوه‌ك لە سەرمايەى كۆمپانياكە. يەدەگى كۆمپانيا ئەو بڕە پارەيەيە كە كۆمپانيا لە قازانجى ساڵانە دەيگێڕێتەوە و بۆ مەبەستى جۆراوجۆر- كە هەندێكى لە یاسادا دياری كراوە- بەكار دێت.

جگە لەم دەقە یاسایییانەی سەرەوە كە لە یاسای كۆمپانیاكاندا هاتووە، یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان ژمارە (22)ی ساڵی (2007)یش بە شێوەیەك لە شێوەكان باسی لەم بەرپرسیارێتییە كردووە؛ بەپێی هەردوو بڕگەی (10-11)ی ماددە (37)ی ئەم یاسایە، حكوومەتی هەرێمی كوردستان بە شێوەیەكی ڕوون پابەند كراوە بڕگەیەك لە گرێبەستی "بەشداریكردنی بەرهەمهێنان – عقد مشاركة الإنتاج"دا بنووسێت بۆ دیاریكردنی بڕێك پارە، كە پێویستە كۆمپانیا نەوتییەكان بیدەن بە حكوومەت بۆ پاڵپشتیكردن و پاراستنی ژینگەی هەرێمی كوردستان و، بۆ مسۆگەركردنی ساغ و سەلامەتی و تەندروستی و خۆشگوزەرانی و ڕاهێنان و دابینكردنی كاڵا و خزمەتگوزارییەكان لەو ناوچانەی كە كاری دەرهێنانی نەوتی تێدا ئەنجام دەدەن.

كەواتە، یاسای كۆمپانياكان و لە تەك ئەویشەوە یاسای نەوت و گاز، پاڵپشتیى یاساییی بۆ كۆمپانياكان فەراهه‌م كردووە كە بەهۆيەوە بتوانن لە كارى خێرخوازى و چالاكييە كۆمەڵايەتييەكان بەشدار بن و سوود بە كۆمەڵگە بگەيه‌نن، بەبێ ئەوەى ئەو كارەيان به‌ سەرپێچیى یاسا و ڕێنوێنییە بەركارەكان هه‌ژمار بكرێت.

سوودەكانی بەرپرسیارێتیی كۆمەڵایەتیی كۆمپانیاكان

جێبەجێكردنی بەرنامەی بەرپرسیارێتیی كۆمەڵایەتیی كۆمپانیاكان بە شێوەیەكی دروست و پلانداڕێژراو، كۆمه‌ڵێك لێكەوتەی پۆزەتیڤی لێ دەكەوێتەوە و دەبێتە هۆی:

1. سوودگەیاندن بە تاك و كۆمەڵگه‌- لە ڕێگەی دابینكردنی خزمەتگوزاری و، باشتركردنی كواڵێتیی ژیان و، بەرزكردنەوەی ئاستی ڕۆشنبیریی تاك و كۆمەڵگە و هتد.
2. سوودگەیاندن بە حكوومەت- هەندێ ئەرك كە لە ئەستۆی حكوومەتە دەگوازرێتەوە سەر شانی كۆمپانیاكان، كە سەرەنجام دەبێتە هۆی سووككردنی ئەو بارە دارایییە قورسەی كە لەسەر شانی حكوومەتە.
3. سوودگەیاندن بە خودی كۆمپانیاكە- بە بۆچوونی ئێمە سوودمەندی یەكەم و سەرەكی لەم پڕۆسەیە خودی كۆمپانیاكەیە، چونكە ئەنجامدانی كارە خێرخوازی و چالاكییە كۆمەڵایەتییەكان وەك ڕێكلامێكە بۆ كۆمپانیا؛ لەبەر ئەوەی وێنەیەكی جوانی كۆمپانیا نیشانی كۆمەڵگە و تاكەكانی دەدات و، دەبێتە هۆی باشتركردنی ناوبانگی كۆمپانیا و، بەهێزكردنی پێگەكەی لە بەرامبەر كۆمپانیا ڕكابەرەكان و، هەروەها فاكتەرە بۆ بەرزبوونەوەى ئاستى فرۆشتنى كاڵاكانى كۆمپانيا و، بەرزبوونەوەی ڕێژەی بەدیهێنانی قازانج و، كۆبوونەوەی سەرچاوەیەكی مرۆییی زۆر باش و كەسانی شارەزا لەنێو خانە كارگێرییەكانی كۆمپانیا. بەكورتی، ئەگەرچى كارەكەى كۆمپانيا خێرخوازی و كۆمەڵایەتییە، بەڵام لە كۆتاییدا بە سوودى كۆمپانيا دەشكێـتەوە، چونكە دەبێتە مايەى زيادبوونى ئاستى قازانجكردن و باشتركردنی ناوبانگە بازرگانییەكەی.

ئاڵنگارییەكانی بەردەم بەرپرسیارێتیی كۆمەڵایەتیی كۆمپانیاكان

لەبەر ئەوەی جێبەجێكردنی ناوەڕۆكی بەرپرسیارێتیی كۆمەڵایەتیی كۆمپانیاكان دەبێتە هۆی زیادبوونی خەرجییەكانی كۆمپانیا بەبێ ئەوەی بە شێوەیەكی ڕاستەوخۆ ئەم پارە خەرجكراوانە بگەڕێتەوە بۆ كۆمپانیا، بۆیە ئەم پڕۆسەیە لە بەردەم كۆمه‌ڵێك ئاڵنگاریی سەرەكیدایە، كە ئەمانەی خوارەوە گرنگترینیانن:

1. نەبوونی پابەندیی یاسایی- ئەگەرچی یاسای نەوت و گاز هەندێ بواری دیاری كردووە كە تیایدا كۆمپانیا نەوتییەكان پابەند كراون بە جێبەجێكردنی بەرپرسیارێتیی كۆمەڵایەتییان، بەڵام لە یاسای كۆمپانیاكان (كە هەموو كۆمپانیا بازرگانییەكانی تر لەژێر چەتری ئەم یاسایەن)، ئەم پابەندبوونە بوونی نییە و جێبەجێكردنی ئەم بەرپرسیارێتییە جگە لە ئەركێكی ئەخلاقی هیچی تر نییە.
2. ناڕەزاییی هاوبەشەكانی كۆمپانیا- زیادبوونی خەرجییەكانی كۆمپانیا بە شێوەیەكی ڕاستەوخۆ دەبێتە هۆی كەمبوونەوەی ڕێژەی ئەو قازانجەی كە هاوبەشەكانی كۆمپانیا لە كار و چالاكییە بازرگانییەكانی كۆمپانیا بەدەستیان دەكەوێت؛ بۆیە لە زۆرترین باردا هاوبەشەكان ڕێگر دەبن لە بەردەم خەرجكردنی پارە بۆ كاری خێرخوازی و چالاكیی كۆمەڵایەتی، یان بڕی پارەكە كەم دەكەنەوە، چونكە هیچ پابەندییەكی یاسایی لێرەدا بوونی نییە.
3. پێداویستییەكانی كۆمەڵگە- بە شێوەیەكی ڕوون دیار نییە كە لە چ بوارێكدا زیاتر پێویستە ئەم چالاكییە كۆمەڵایەتییانە ئەنجام بدرێن، لەبەر ئەوەی هیچ لایەنێكی فەرمی خەمی لەم بابەتە نەخواردووە و زیاتر لە كاتی كارەساتەكاندا ئەم بابەتە دەورووژێندرێت بەبێ ئەوه‌ی بزاندرێت ئەم ڕەفتارەی كۆمپانیاكان بە یاسا ڕێك خراوە و تەنیا پێویستی بە ڕێكخستن و بەدواداچوون هەیە. دەتوانین نموونەیەكی بچووك باس بكەین: یەكێك لە كۆمپانیا نەوتییەكانی هەرێم لە ساڵێكی دیاریكراودا لە وڵاتی ئیمارات چەندان نەخۆشخانەی دروست كردووە و هانی پڕۆژەكانی كاری دەستیی داوە، كەچی لە هەرێمی كوردستان جانتای سەرشان و هەندێ كەلوپەلی خوێندنی بۆ سێ قوتابخانە دابین كردووە. بێ گومان بەخشینە دارایییەكانی ئەم كۆمپانیا نەوتییە لە چالاكییە كۆمەڵایەتییەكان لە وڵاتی ئیمارات، زۆر زیاترە لەوەی لە هەرێمی كوردستان خەرجی كردووە؛ هۆكارەكەیشی دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی ڕۆشنبیریی تەواو و بەدواداچوونی پێویست لەم بوارەدا.
4. نابێت ئەم بەخشینە كۆمەڵایەتییانەی كۆمپانیا، بۆ خۆدزینەوە لە باج بەكار بهێنرێت. ئەمڕۆ لایەنە فەرمییەكانی سەپاندنی باج لە بەردەم ئاڵنگارییەكی ڕاستەقینەدان كە چۆن بتوانن بگەن بەو ژمارانەی كە بەفیعلی لە چالاكییە كۆمەڵایەتییەكاندا خەرج كراون، كە بوونەتە هۆی دابەزینی ڕێژەی قازانجكردن و لەگەڵ ئەویشدا دابەزینی ڕێژەی ئەو باجەی كە لەسەر ڕێژەی قازانجكردن هەژمار دەكرێت.

چی بكرێت لەم بارەیەوە؟

لە ماوەى ڕابردوودا، بەتايبەتى لە ده‌ ساڵى ڕابردوودا، كۆمەڵگەى كوردستانى (بە حكوومەت و هاونيشتمانيیانەوە) ئەوپەڕى ئارامى و سەقامگيـریيان بۆ كۆمپانيا بازرگانييەكان (خۆماڵيیەكان و بيانييەكان) دابين كردووە تاوەكوو بەئازادى و ئارامی و دڵنیایی لە هەرێمى كوردستان كارى بازرگانى ئەنجام بدەن. ئێستایش، كاتى ئەوە هاتووە كە كۆمپانيا بازرگانييەكان، هەر يەكەو بەپێى توانا دارایییەكانیانەوە، ئەركى ئەخلاقيیانەى خۆيان بەرامبەر بە كۆمەڵگەی كوردستانی به‌جێ بگه‌یه‌نن و، يارمەتيدەرى لایەنە فەرمییە پەيوەنديدارەكان بن؛ نەوەك تەنیا بۆ كۆمەككردنى لێقەوماوانی لافاوەكەی هەولێر، بەڵكوو بۆ جێبەجێكردنی تەواوی ناوەڕۆكی بەرپرسیارێتیی كۆمەڵایەتییان لە هەموو ئەو بوارانەی كە كۆمەڵگەی كوردستانی پێویستییەتی.

هەروەك پێشتریش ئاماژەمان پێی دا، لەبەر ئەوەى ئەم بەرپرسيارێتییه‌ كۆمەڵايەتيیەى كۆمپانياكان، بەرپرسياريەتێكى ئەخلاقيیە و هيچ پابه‌ندبوونێكى یاساییی تێدا نيیە، بۆيە پێويستە كار لەسەر بڵاوكردنەوەى ڕۆشنبيـریى بەشداريكردنى كۆمپانيا بازرگانيیەكان لە كار و چالاكييە كۆمەڵايەتييەكاندا بكرێت، تاوەكوو كۆمپانياكان تێگەيشتنى زياتريان لەم بوارەدا هەبێت. بێ گومان ئەمەیش بە پلەى يەكەم، كارى تۆماركارى كۆمپانياكان و وەزارەتى بازرگانى و پيشەسازى و، وەزارەتى سامانە سروشتييەكان (تايبەت كۆمپانياكانى بوارى نەوت و گاز) و، ژوورى بازرگانى و پيشەسازیى شارەكانە كە لە ڕێگەی دەزگه‌كانى ڕاگەياندن و بەستنى كۆڕ و سيمينار و كۆبوونەوە و ئەنجامدانى وۆركشۆپ و بانگهێشتكردنى كەسانى پسپۆر لەم بوارەدا كار لەسەر بڵاوكردنەوەى ئەو ڕۆشنبيـریيە بكەن لەنێو كۆمپانياكاندا.

دەكرێت لە سەرەتادا لەگەڵ كۆمپانیا زەبەلاح و گەورەكان دەست پێ بكرێت، لەبەر ئەوەی ئەم بەرپرسیارێتییە كۆمەڵایەتییەی كۆمپانیاكان لە بەرامبەر كۆمەڵگە، لە كۆمپانیایەكەوە بۆ كۆمپانیایەكی تر دەگۆڕدرێت بەپێی قەبارەی سەرمایە و ڕێژەی وەبەرهێنانی كۆمپانیاكە؛ چونكە ئەو كۆمپانیایەی سەرمایەكی زۆری هەیە و قەبارەی وەبەرهێنانی لەنێو كۆمەڵگە فراوانترە، ئەوا زیاتر ئەم بەرپرسیارێتییەی دەكەوێتە ئەستۆ، بەراورد لەگەڵ كۆمپانیایەكی تری بچووكی خاوەن سەرمایە و وەبەرهێنانێكی سنووردار. 

بۆ جێبەجێكردنی هەموو ئەوانەی لە سەرەوە باس كراون، پێشنيازى كردنەوەى بەشى "بەرپرسيارێتیی كۆمەڵايەتیى كۆمپانياكان" لە بەڕێوەبەرايەتیى گشتیى تۆماركردنى كۆمپانياكان دەكەین بۆ ڕێكخستنى چالاكییە كۆمەڵايەتييەكان و بەخشینەكانی كۆمپانياكان، وەك: چۆنێتیی خەرجكردنى بەخشینەكان و، پێدانى زانيارى بە كۆمپانياكان لەم بوارەدا و، دياريكردنى پێداويستیى كۆمەڵگە و، دانانى پلانى ستـراتيژیى درێژخايەن بۆ برەودان بە پڕۆسەى بەشداريكردنى كۆمپانياكان لە بوارە كۆمەڵايەتيیەكاندا و، هاندانی كارمەندانی كۆمپانیاكان كە لەو كارە خۆبەخشانه‌ی كە سوودی گشتیی تێدایە بەشدار بن و هتد.

كـۆبەنـد

بەپێی ئامارە فەرمییەكان، زیاتر لە 25 هەزار كۆمپانیا لە هەرێمی كوردستان تۆمار كراون، كە بەشێكیان لقی كۆمپانیا بیانییەكانن كە كار و چالاكیی بازرگانی لە هەرێمی كوردستان ئەنجام دەدەن. ئەم ژمارەیە بەراورد لەگەڵ قەبارە و ڕووبەری هەرێمی كوردستان، ژمایەرەكی زۆر باشە؛ بۆیە كاركردن لەسەر ڕێكخستنی بەرپرسیارێتیی كۆمەڵایەتیی كۆمپانیاكان لە هەرێمی كوردستان و بڵاوكردنەوەی ڕۆشنبیریی بەخشین بۆ چالاكییە كۆمەڵایەتییەكان لەنێو كۆمپانیاكاندا بە كارێكی پێویستی دەزانین، چونكە لێكەوتەی پۆزەتیڤی دەبێت لەسەر كۆمەڵگە و تاك و حكوومەت و خودی كۆمپانیاكەیش.

لەیادمە لە چەند ساڵی ڕابردوو، كۆمپانیایەكی بواری گەیاندن لە هەرێمی كوردستان دەستەواژەی "بوێر بە، خەون ببینە"ی كردبووە دروشمێك و لەسەر شێوەی كورتە فلیمێكی ڕێكلامی ئاراستەی عەقڵ و بیر و هۆشی تاكی كوردستانی دەكرد. ئەم دەستەواژەیە زۆر كورتە، بەڵام بیهێنە بەرچاوت؛ ئەم دەستەواژەيە ئەگەر كاريگەرى لەسەر تاكێكی كوردستانی بكات و لە ئەنجامدا ئەم تاكە بوێر بێت و خەون ببینێت و كار لەسەر بەدیهێنانی خەونەكەى بكات و لە دواڕۆژدا ببێت بە پسپۆڕێكی مەزن و لێهاتوو لە بوارێك لە بوارەكاندا، ئەوسا دەزانیت كە ئەو كۆمپانيايە بە دەستەواژەيەكى بچووكى نێو ڕيكلامێك، كە دەچێتە خانەی بەرپرسیارێتیی كۆمەڵایەتیی كۆمپانیاكانه‌وه‌، چ خزمەتێكى بە كۆمەڵگەى كوردستانی گەیاندووە.

([1]) تكایە سەردانی ئەم ماڵپەرە بكەن:

 https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/2601202217