پەرویز ڕەحیم قادر/ مامۆستای زانستە سیاسییەكان لە زانكۆی سەلاحەددین

پێشەكی

هەرێمی كوردستان وەكوو ئەكتەرێكی نا-دەوڵەتی لە چوارچێوەی عێراق لە لایەك لەژێر كاریگەریی گۆڕانكارییەكانی عێراق و پاشان لە چوارچێوەی هاوكێشە جیۆسیاسی و ئاسایشییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدایە. لە لایەكی تریشەوە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەژێر كارێگەریی ململانێ یاخود هاوكارییەكانی ئەكتەرە سەرووهەرێمییەكان لەو ناوچەیە، بەتایبەتی دەوڵەتی ئەمریكا وەكوو زلهێز و ئەكتەرێكی سەرەكی لە ئاستی نێودەوڵەتیدایە. بەڵام ڕۆڵی ئەمریكا بۆ بەهێزی یاخود پاراستنی كوردستان لەنێو ئاسۆی ململانێ و هاوكاریی نێوان ئەكتەرەكان، ڕاستەوخۆ و ناراستەوخۆ چارەنووسی هەرێمی كوردستان دەستنیشان دەكات.

بۆیە جۆر و شێوازی سیاسەت و ستراتیژیی ئاسایشی نەتەوەیی و بەم پێیە سیاسەتی دەره‌كیی ئەمریكا بەپێی ئیدارە و دكتۆرینەكانی ئەو وڵاتە بۆ هەرێمی كوردستان گرنگییەكی ژیانیی هەیە. لەم نووسینەدا هەوڵ دەدەین بەكورتی چوار ئاستی شرۆڤەی هاوكێشە و گۆڕانكارییەكان و پەیوەندی بە ستراتیژیی ئاسایشی نەتەوەیی و سیاسەتی دەرەكیی ترامپ بە ئاسایش و پێگەی جیۆستراتیژیی هەرێمی كوردستان ڕوون بكەینەوە.

هەرێمی كوردستان و گۆڕانكاری لە هاوكێشە جیۆسیاسییەكان

گۆڕانكارییه‌ ناوخۆیییەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان لە لایەك و هاوكێشە جیۆسیاسییەكانی ناوچەكە لە لایەكی ترەوە، وای كردووە/ وا دەكات كە ئاسایشی هەر ئەكتەرێك بەگشتی و ئەكتەرە نادەوڵەتییەكان وەكوو كوردستان بەتایبەتی لەژێر كاریگەریی ڕاستەوخۆی ئەو هاوكێشە و ئاڵوگۆڕانەدا بێت. بۆیە لە چوار ئاستی سەرووهەرێمی (نیونەتەوەیی) و هەرێمی (ناوچەیی) و ناوخۆییی عێراق و هەرێمی كوردستان ئەم هاوكێشانەی نێوان ئەكتەرەكان كە كاریگەری و كارلێكیان لەگەڵ یەكتر هەیە تاوتوێ دەكەین. لە گرنگترینی ئەم هاوكێشانە دەتوانین ئاماژە بە چەند گۆڕانكاری بكەن كە لەم چەند ساڵەی دواییدا بە ئەرێنی و نەرێنی و ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ كاریگەریی لەسەر ئاسایشی هەرێمی كوردستان هەبووە/ هەیە:

یەكەم: ئاستی ناوخۆیی- هەرێمی كوردستان

١- بارگرژی و ململانێكانی نێوان هەولێر و بەغدا لەسەر پرسە جیاجیاكان، بەتایبەتی پرسە دەستووری و هەڵپەسێردراوەكان.

٢- بڕینی بوودجەی هەرێمی كوردستان و قەیرانی ئابووری و دارایی.

٣- پاشەكشە و دەرچوونی كۆمپانیا و وەبەرهێنەرەكان لە بوار و كەرتە جۆراوجۆرەكان لە هەرێمی كوردستان بە هۆی قەیرانی دارایی و، هەروەها هێرش و مەترسییەكانی داعش.

٣- هەناردەكردنی سەربەخۆی نەوت لە لایەن هەرێمی كوردستانەوە و گۆڕانكاری لە هاوكێشە جیۆئێكۆنۆمییەكانی كوردستان و ناوچەكە.

٤- واژووكردنی گرێبەست لەگەڵ چەندین كۆمپانیای جیهانی بەڵام لە گرنگترینیان لە ڕووی جیۆئیكۆنۆمییەوە گرێبەستی هەرێمی كوردستان و كۆمپانیای "ڕۆسنەفت" بوو كە كاریگەریی ئابووری و سیاسیی گەورەی هەبوو، بەتایبەتی لە قۆناغی قەیرانی دارایی و پاشان ڕووداوەكانی ڕیفراندۆم و 16ی ئۆكتۆبەری ساڵی 2017 كە توانی پشتیوانیی ڕووسیا بۆ هەرێمی كوردستان دەستەبەر بكات.

٥- هێرشی "داعش" بۆ هەرێمی كوردستان و پرسە ئاسایشییە پەیوەندیدارەكان؛ بەتایبەتی دروستبوونی بەرەیەكی جەنگ بە درێژاییی زیاتر لە 1000 كیلۆمەتر و قورساییی ئەم جەنگە لە ڕووی سەربازی، ئاسایشی، دارایی و مرۆیییەوە.

٦- كارەساتی كۆمەڵكوژیی ئێزدییەكان لە كوردستان لە لایەن داعشەوە و ڕاچڵه‌كانی ڕای گشتی و سەرنجی میدیا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە هەمبەر ئەو تاوانانە.

٧- لێشاوی كۆچبەر و پەنابەر و ئاوارە بۆ هەرێمی كوردستان لە دەرەنجامی هێرشی داعش لە سووریا و عێراق و پرسە ئاسایشی و ئابووری و كۆمەڵایەتییەكانی پەیوەندیدار بەم پێشهاتەیە.

٨- پاڵپشتیی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش، بەتایبەتی ئەمریكا بۆ هەرێمی كوردستان و یارمەتیی سەربازی لە جەنگی  دژی تیرۆر/ داعش.

٩- بەڕێوەچوونی ڕیفراندۆمی سەربەخۆییی هەرێمی كوردستان و پرسەكانی تایبەت بەم ڕووداوە لە نێوان ئەكتەرەكانی هەرێمی كوردستان.

١٠ دروستبوونی ناكۆكی و لێكترازان لە نێوان هێز و لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان، بەتایبەتی لە پرسی سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان و هەڵپەساردنی كاری پەرلەمانی و پاشان ڕای جیاواز لەسەر بەڕێوەچوونی ڕیفراندۆم و ئاكامەكانی.

١١- سەرهەڵدانی ناڕەزایەتی لە ئاستی كۆمەڵایەتی لە هەمبەر دەسەڵات، بەتایبەتی بە هۆی قەیرانی دارایی و دواكەوتن و پاشەكەوتی مووچەی كارمەندانی هەرێمی كوردستان.

١٢- ڕووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری ساڵی 2017 و كەوتنەمەترسیی ئاسایش و مانەوەی كیانی سیاسیی هەرێمی كوردستان و لەدەستدانی سەرچاوەی دارایی (هەناردەكردنی نەوت) و، هەروەها داگیركردنی ناوچە كوردستانییەكانی دەره‌وەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان و دووبارە ئاوارەبوونەوەی دەیان هەزار هاووڵاتی.

١٣- لێكترازانی سیاسی و ئاسایشی بە هۆی ڕووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر لە هەرێمی كوردستان و مەترسیی هەڵگیرسانی جەنگی ناوخۆیی و، هەروەها دووئیدارەیی و تەنانەت نەمانی هەرێمی كوردستان بەم هۆیەوە. لە بەرجەستەترینی ئەم مەترسییانە دەتوانین ئاماژە بە داواكاریی دروستكردنی "حكوومەتی ڕزگاریی نیشتمانی" یاخود حكوومەتیكی كاربەڕێكەر و كاتی و بەم پێیە هەڵوەشانەوەی كابینەی حكوومەتی هەرێمی كوردستان بكەین.

١٤- لەدەستچوونی هەوڵەكانی چەندین ساڵەی حكوومەتی هەرێمی كوردستان بۆ یەكخستنه‌وه‌ی هێزەكانی پێشمەرگە و دووبارە گەڕانەوە بۆ خاڵی سفر لەم بوارەدا.

دووەم: ئاستی ناوخۆیی- عێراق

١- پاشەكشە و دەرچوونی هێزە سەربازییەكانی ئەمریكا لە عێراق لە ئیدارەی سەرۆك "باراك ئۆباما"دا بەپێی ئەو بەڵێنەی كە لە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردندا، بە گەلی ئەمریكای دابوو.

٢- قۆناغ بە قۆناغ پەرواێزخستنی كورد لە هاوكێشە سیاسییەكان و پرۆسەی سیاسیی عێراق و تێپەڕاندنی بڕیار و یاساكان بەبێ ڕەچاوكردنی ویست و بەرژەوەندی و داواكارییەكانی هەرێمی كوردستان بەپێی لۆژیكی زۆرینە و كەمینە و پێشێلكردنی ڕێككەوتن و دیموكراسیی تەوافوقی لە عێراق.

٣- دروستبوونی لێكترازان و نەبوونی یەكگرتوویی و یەكگوتاری لە نێوان هێزە كوردستانییەكان لە بەغدا و تەنانەت دابەشبوونیان بەسەر چەند بەرەیەك.

٤- دروستبوونی بارگرژی لەگەڵ هەولێر و تاكڕەویی كابینەكانی "مالیكی" و "عەبادی" و  دەركردنی چەندین بڕیار دژی هەرێمی كوردستان و پچڕانی پەیوەندییەكان و تەنانەت سزادان و خستنەسەری ئابڵووقەی دارایی و سیاسی بۆ سەر هەرێمی كوردستان.

٥- بارگرژی لە پەیوەندییەكانی نێوان شیعە/حكوومەتی عێراق لەگەڵ سوننەكان.

٦- داگیركردنی بەشێكی زۆر لە عێراق (بەتایبەتی ناوچە سوننەكان) لە لایەن داعش و تێكچوونی سەقامگیری و ئاسایشی عێراق و مەترسیی داگیركردنی هەموو عێراق لە لایەن هێزە تیرۆریستییەكانه‌وه‌.

٧- تێكشكان یاخود مەترسیی لێكهەڵوەشانەوەی سوپا و هێزە سەربازییەكانی عێراق بە هۆی هێرشی داعش و پاشان نزمبوونەوەی ڕێژەی كورد لەو سوپایەدا.

٨- پاشەكشەی هێزە عێراقییەكان له‌ ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان و كۆنترۆڵكردنەوەیان لە لایەن هێزی پێشمەرگەوه‌.

٩- دروستبوونی حەشدی شەعبی وەكوو هێزێكی هاوتەریب لەگەڵ هێزە فەرمییە سەربازییەكانی عێراق و پاشان پڕچەككردنیان؛ كە ئەمەیش ئاسایشی هەرێمی كوردستانی خستە مەترسییەوە؛ بەتایبەتی لە ڕووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری ساڵی 2017 ئەم مەترسییە زیاتر دەركەوت.

سێیەم: ئاستی هەرێمی (ناوچەیی)

١- شەپۆلی سەرهەڵدانی گۆڕانكارییە سیاسی و ئاسایشییەكانی شۆڕشەكان لە وڵاتانی ناوچەكە، ناسراو بە "بەهاری عەرەبی" و بەم پێیە تێكچوونی هاوسەنگی و ئاسایشی دەوڵەتان لە ناوچەكە و پاشان لاساییكردنەوەی لە هەرێمی كوردستان و داوای ڕووخانی حكوومەت بە شۆڕشی جەماوەری لە هەرێمی كوردستان.

٢- بەهێزبوونی تەوژمی ئیسلامی لە وڵاتانی ناوچەكە، بەو پێیەی تاكە ئەڵتەرناتیڤی ڕێكخراو/پەراوێزخراوی دەسەڵاتدارانی دەوڵەتانی ناوچەكە بوونە. هەر بەم بۆنەیشەوە لە هەرێمی كوردستان توانای ڕەوتی ئیسلامی و كاریگەری و داواكارییەكانیان بەهێزتر دەبێت.

٣- ڕووخانی چەندین سیستەمی سیاسی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جێگرتنەوەیان لە لایەن هێزە توندڕەوە ئیسلامییەكان و پاشان لەرزۆكبوونی دەوڵەتانی پێشتر سەقامگیر و توانای جووڵەی هێزە ڕادیكاڵ و توندڕەوەكان لە ناوچەكەدا.

٤- دروستبوونی پشێوی و ئاڵۆزی لە سووریا و كاریگەری لەسەر هەرێمی كوردستان لە ڕووی ئاسایشی و پەنابەرەوە؛ هەروەها دروستبوونی دەسەڵاتیكی خۆبەڕێوەبەری لە ڕۆژاوای كوردستان.

٥- ناردنی هێزی پێشمەرگە بۆ كۆبانێ و بەرزبوونەوەی پێگەی سیاسی و سەربازیی هەرێمی كوردستان.

٦- بەڕێوەچوونی پرۆسەی ئاشتی لە توركیا لە نێوان كورد و ئانكارا و پاشان شكستی ئەو پرۆسەیە و دروستبوونی بارگرژی لە نێوان پەكەكە و توركیا.

٧- ڕووداوی كودەتای سەربازی لە توركیا و گۆڕانكارییەكانی سیاسی و ئاسایشی و بەم پێیە ئابووری لەو وڵاتە.

٨- بەهێزبوونی داعش و گرووپە تیرۆریستییەكان لە ناوچەكەدا.

٩- بەزربوونەوەی پێگە و ڕۆڵ و نفووزی كۆماری ئیسلامی لە عێراق و سووریا و بەگشتی ناوچەكەدا بە هۆی بوونی هێزی داعش و جەنگی دژی ئەو گرووپە تیرۆریستییە.

١٠- بەرزبوونەوەی ئاستی ململانێ و بارگرژییەكان و تەنانەت جەنگی بەنوێنەرایەتیی نێوان ئێران و لایەنگرەكانی لە لایەك و، سعوودیا و وڵاتانی عەرەبی لە لایەكی دیكەوە.

١١- دروستبوونی بەرەیەكی هەرێمی بە ڕێبەرایەتیی ئێران و توركیا و عێراق لە دژی سەربەخۆییی هەرێمی كوردستان و داڕشتنی پیلانی لەباربردنی ڕیفراندۆم و پاشان هەڵوەشانەوەی كیانی سیاسیی هەرێمی كوردستان یاخود لاوازكردنی.

چوارەم: ئاستی سەرووهەرێمی- نێونەتەوەیی

١- ڕێككەوتنی نێوان وڵاتانی ناسراو بە 5+1 (بریتانیا، فەڕەنسا، چین، ڕووسیا، ئەمریكا و ئەڵمانیا) لەگەڵ كۆماری ئیسلامیی ئێران. ئەمەیش بووە هۆی لاچوونی گەمارۆ و سزاكانی سەر ئێران و بەم پێیە بەهێزبوونی ئێران لە عێراق و ناوچەكە.

٢- دەركەوتنی داعش وەكوو مەترسییەكی سەرووهەرێمی و جیهانی.

٣- دروستبوونی هاوپەیمانی و بەرەیەكی جیهانی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی مەترسی و هەڕەشە ئاسایشییەكانی داعش.

٤- بەرزبوونەوەی ڕۆڵ و پێگەی هەرێمی كوردستان بە هۆی جەنگی دژەداعش و ڕۆڵ و كاریگەریی پێشمەرگە لەو جەنگەدا. هەروەها یارمەتیی هەرێمی كوردستان لە ڕووی سیاسی و سەربازی و ڕاهێنان و مرۆیییەوە.

٥- دابەزینی توندی نرخی نەوت لە ئاستی جیهانی و كاریگەریی ڕاستەوخۆ لەسەر بارودۆخی دارایی و ئابووریی هەرێمی كوردستان.

٦- بەنێودەوڵەتیبوونی زیاتری قەیرانی سووریا و بەرزبوونەوەی بارگرژی و ململانێ بە هۆی  دەستێوەردانی ئەكتەرە هەرێمی و سەرووهەرێمییەكانی وەكوو ڕووسیا و ئەمریكا لەو وڵاتە.

٧- دژایەتیی ڕیفراندۆمی سەربەخۆییی هەرێمی كوردستان یاخود بێدەنگبوونی لە لایەن دەوڵەتە سەرووهەرێمییەكانەوە و پاڵپشتی لە بەغدا لەو بارگرژییانەدا.

ستراتیژیی ئاسایشی لە سیاسەتی دەرەكیی ئەمریكا لە ئیدارەی دۆناڵد ترامپ

پاش هاتنەسەركاری دۆناڵد ترامپ وەك سەرۆككۆماری ئەمریكا، سەرەڕای بەرژەوەندی و سیاسەتە جێگیرەكانی ئەمریكا، گۆڕانكاریی گەورە لە ئامراز و میكانیزم و پرۆسەی سیاسەتی دەرەكی و چۆنێتیی داڕشتن و دەستەبەركردنی بنەماكانی ئاسایشی نەتەوەییی ئەو وڵاتە هاتە ئاراوە. هەرێمی كوردستانیش لە چەند ڕووێكەوە  لەژێر كاریگەریی ئەو گۆڕانكارییانە بووە كە لە چوارچێوەی "ڕیاڵیزمی پرەنسیپ-تەوەر"دا لە بەڵگەنامەی ئاسایشی نەتەوەییی ئەمریكا خرایە ڕوو و لەژێر چەتری دكتۆرینی "یەكەم ئەمریكا" داڕێژرا. لە گرنگترین ئەو هاوكێشە ئاسایشی و گۆڕانكارییانە لە سیاسەتی دەرەكیی ئەمریكادا، دەتوانین ئاماژە بە  چەند تەوەرێكی سەرەكی بكەین:

دووركەوتنەوە لە ڕێككەوتن و هاوپەیمانێتییه‌ نەریتییەكانی نێوان ئەمریكا و وڵاتانی ڕۆژاوایی و دیموكراتیك؛ باشترین نموونەیش گوشارەكان بۆ سەر ئەندامانی ناتۆ بۆ دابینكردنی بوودجەی ئەو ڕێكخراوە.

١- دووركەوتنەوە لە ڕێبەرایەتیكردنی سیستەمی نوێی جیهانی كە پاش جەنگی سارد ئەمریكا ئەو ڕێبەرایەتییەی لە ئاستی جیهاندا لە ئەستۆ گرتبوو. لە گرنگترین ئەو میكانیزمانەیش بۆ پاراستنی هێژموونی ئەمریكا، دەتوانین ئاماژە بە دروستكردنی هاوپەیمانیی سەربازی بۆ دەستەبەركردنی ئاسایش لە ناوچەی هەستیار و گرنگی جیهانی و پشتیوانیكردن لە پەرەپێدانی ئابووری و گەشەسەندن و سامانی وڵاتان، وەكوو پەرەسەندن و سامانی نەتەوەییی ئەمریكا، دەستەبەركردنی كاڵا ئاسایشییەكانی وەكوو پاراستنی ڕێڕەوه‌ ئاوی و دەریایییەكان بۆ دەستەبەكردنی ئازادیی بازرگانی و ڕێبەرایەتیی ڕووبەڕووبوونەوەی هەر جۆرە ئالنگارییەك لە ئاستی جیهانی.

٢- لە بەرامبەردا گرنگترین ئەو ڕێوشوێن و بنەما ئاراستەكەرانەی كە ئەمریكا لە سەردەمی ئیدارەی سەرۆك "دۆناڵد ترامپ" گرتوویەتییه‌ بەر بریتین لە: پاڵپشتی لە ئابووریی نەتەوەیی یاخود ئابووریی پشتیوانیكراو لە لایەن دەوڵەتەوە،  دانانی باج یاخود گومرگی بەرز لەسەر كاڵا هاوردەكراوەكان، چاوپۆشین لە پاڵپشتیكردنی بەردەوامی ئەمریكا لە دیموكراسی و سیستەمە دیموكراسییەكان و تەنانەت پێداهەڵگوتن بە سیستەم و كەسە نادیموكراتیكەكان، پەرەپێدانی ناسیۆنالیزم لە بری نێونەتەوەییگەرایی، بەرجەستەكردنی مەترسییەكانی بیانییەكان و، هەروەها كۆچبەر و پەنابەران لەسەر ئابووری و ئاسایشی ئەمریكا و داخستنی سنوورەكان بەفەرمی و نافەرمی. لە بەرجەستەترین كاریگەریی ئەو بنەما و ڕێوشوێنانەیش لە سەرەتای دەستبەكاربوونی ترامپ، دەتوانین ئاماژە بە پێداهەڵگوتن بە سەرۆكایەتیی "پووتین" و ئەگەری هاوكاری و كاری گەورە لەگەڵ ڕووسیا لە لایەن ترامپەوە لە بری هاوكاری لەگەڵ وڵاتانی دیموكراتیك و ڕێبەرانی ئەو وڵاتە و تەنانەت دەڕبرینی ئەوەی كە زیاتر متمانەی بە پووتین هەیە، تاوەكوو "ئەنگێلا مێركل"، هەروەها پیرۆزبایی لە سەركەوتنی "ئەردۆغان" و سەرسام نیشاندانی خۆی بە كەسایەتیی ئەردۆغان، هەروەها دەربڕینی ئەوەی كە "بەشار ئەسەد" دەتوانێت هاوبەشی ئەمریكا بێت لە جەنگی دژەتیرۆر و داعش و هتد.

٣- بەگشتی لە دكتۆرینی ئەمریكادا لە سەردەمی ترامپ، هاوكێشەی "براوە- براوە" بۆ هاوكێشەی "دۆڕاو-براوە" گۆڕدراوە. بەو مانایە كە ئەگەر لایەنی دیكە براوە بێت و بەرژەوەندییەكانی بپارێزێت، ئەوە ئەمریكا دۆڕاوە و بەپێچەوانەوە.

٤- جێگۆڕكێی چەمكی "كۆمەڵگەی جیهانی" بۆ " گۆڕەپانی جیهانی". بەم واتایە كە ترامپ بڕوای بە لەئەستۆگرتنی تێچووی پاراستنی "كۆمەڵگەی جیهانی" نییە، چونكە لە "كۆمەڵگەی جیهانی"دا هەموو لایەك بە ڕێژەیەكی زۆر براوەن، بەڵام لە "گۆڕەپانی جیهانی"دا، جیهان گۆڕەپاێنگە لە دۆڕاو و براوەكان.

٥- ڕووكردنە سیاسەتی كاتی و ناجێگیر لە بری هاوپەیمانیی درێژخایەن و بەردەوام و هەمیشەیی. بۆ نموونە ترامپ چەندین جار ڕای گەیاندووە كە وڵاتان ئەگەر دەیانەوێت بپارێزرێن، پێویستە تێچووی ئەو پاراستنە بدەن؛ بەتایبەتی  وڵاتانی دەوڵەمەندی عەرەبی لە كەنداو. ئەمە لە كاتێكدایە كە ئەمریكا لە ڕابردوودا سوودی زۆری لەو تێچووە سەربازییانە لە ڕووی ئایدیۆلۆژی و تەنانەت سەربازی و ئابوورییه‌وه‌ بینیوە و، سیستەمی ئابووری و سیاسیی ئەمریكای بێهاوتا كردووە. بۆیە لە ڕاستیدا هیچ ئەكتەرێك نەیتوانیوە ئەو سوودە لەو پەیوەندییانە و لەو سیستەمە جیهانییە ببینێت، بەتایبەتی لە پاش جەنگی سارد.

٦- دەرچوون لە چەندین پەیماننامە و هەڵوەشاندنەوەیان، كە لە گرنگترینیان دەتوانین ئاماژە بە دەرچوونی ئەمریكا لە ڕێككەوتننامەی ئەتۆمیی نێوان ئێران و وڵاتانی 5+1 بكەین. ئەم ڕووداوە كاریگەریی گەورەی لەسەر پێگە و نفووزی ئێران لە ناوچەكە و بەتایبەتی لە سووریا و عێراق و هاوكێشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پەیوەندییەكانی ئەمریكا و ئەوروپا و پاشان داهاتوو و چارەنووسی ڕژێمی ئێران هەیە و هەبووە.

٧- سەپاندنی چەندین سزا و خستنەسەری ئابڵووقەی دارایی و ئابووری بۆ سەر ئێران و هەڕەشە لەو وڵاتانەی كە لەگەڵ ئێران ئاڵوگۆڕی بازرگانی و دارایی دەكەن؛ بەتایبەتی عێراقیش لەژێر ئەم گوشارەیە و هەرێمی كوردستانیش لەو گوشارانە بەدەر نییە.

فەرمانی دەرچوونی هێزە سەربازییەكانی ئەمریكا لە سووریا (ڕۆژاوای كوردستان)، هەم وڵاتانی هاوپەیمانانی ئەمریكا لە جەنگی دژی داعش و هەم هاوپەیمانە نادەوڵەتییەكانی وەكوو كوردی نیگەران كردووە. ئەمەیش دەتوانێت هاوسەنگیی هێز لە ناوچەكەدا بگۆڕێت. هەروەها لەوانەیە جەنگی دژی داعش و تیرۆریستەكان تووشی تەنگوچەڵەمە بێت، بەو پێیەی ڕێكخراوی داعش پاش لەدەستدانی زەوی و ناوچەكانی ژێر كۆنترۆڵی لە سووریا و عێراق، ئەوە تەكتیكی نوێ بەكار دێنێت؛ هەرچەندە ئەمریكا بڕیاری داوە نزیكەی 400 سەرباز لە ڕۆژاوای كوردستان بۆ ئەركی نوێ و پاراستنی ئاشتی و ئاسایش بهێڵێتەوە.

كۆبەند

بە شێوەیەكی گشتی گۆڕانكارییە ناوخۆیی و هەرێمی و سەرووهەرێمییەكان و بەتایبەتی سیاسەت و ستراتیژیی ئیدارەی سەرۆك "ترامپ" لە بواری ئاسایشی و سیاسەتی دەرەكی، سەردەمێكی نا-دڵنیاییی ئاسایشی و، هەروەها پشتبەخۆبەستن لە بواری ئابووری و ئاسایشی و سەربازیی بۆ ئەكتەرەكان خوڵقاندووە. لەم نێوەندەدا بە هۆی ئەم گۆڕانكارییانەوه‌ ئەكتەرە نادەوڵەتییەكان بەپێی ستراتیژی و دكتۆرینی ترامپ، زۆرترین زیان دەبینن. لە ڕوانگەیەكی تر، بە بەهێزبوونی تەوژمی ڕاستڕەوە توندڕەوەكان لە وڵاتانی ئەوروپی و بەتایبەتی سیاسەتی ئیدارەی ترامپ لە بواری دەرەكیدا، ئەو ڕاستییە دەردەخەن كە هاوپەیمانییەكان كاتی و ناجێگیرن. بەڵام ئەوەی كە دەتوانێت ڕۆڵ و بكەرایەتیی هەرێمی كوردستان وەكوو ئەكتەرێكی نادەوڵەتی بەرز بكاتەوە چەند خاڵێكە:

١- ئیدارەی ترامپ لە ململانێی تونددایە لەگەڵ سیاسەتی كۆماری ئیسلامی لە بوارەكانی پەرەپێدانی چەكی بالیستی و توانای ئەتۆمی و دەستێوەردانی ناوچەیی و، هەروەها پاڵپشتی لە گرووپە توندڕەوەكانی دژی وڵاتانی سوننە و هاوپەیمانی ئەمریكا لە ناوچەكەدا. بەم پێیە هەرێمی كوردستان سەرەڕای قەبارە و هێزی سەربازیی خۆی، دەتوانێت ڕۆڵێكی گرنگ ببینێت؛ چونكە هەرێمی كوردستان پەیوەندییەكی پتەوی لەگەڵ ئەكتەرە هەرێمییەكانی هاوپەیمانی ئەمریكا و تەنانەت ئێران هەیە.

٢- ئەمریكا لە حكوومەتی ناوەندیی بەغدا دڵنیا نییە؛ بەو مانایە كە چ لە ڕووی سیاسی و چ لە ڕووی ئابووری و تەنانەت سەربازییەوە كۆماری ئیسلامی دەتوانێت ئابڵووقە و  سزا و گەمارۆكان لە ڕێگەی حكوومەتی عێراقەوە بشكینێت و، لە لایەكی تریشەوە حكوومەتی عێراق لە ئێران نزیكترە تاوەكوو لە ئەمریكا. بۆیە لانی كەم بوونی كوردستانێكی بەهێز لە چوارچێوەی عێراقدا وەكوو هێزیكی "باڵانسەر"، دەتوانێت دڵنیاییی زیاتر بداتە ئەمریكا. هەروەها لە داهاتوودا سوننەكانیش لە پاڵ كورد دەتوانن بەرەنگاری هەڕەشەی ئێران ببنەوە.

٣- بوونی سەرچاوەیەكی زۆری نەوت و گاز لە هەرێمی كوردستان، دەتوانێت لە داهاتووی پەیوەندییەكان و سیاسەتی ترامپدا كاریگەریی هەبێت. تەنانەت ڕووسیایش لەم نێوەندەدا بەگرنگییەوە دەڕوانێتە هەرێمی كوردستان و ناخوازێت جێگرەوەیەك بۆ وڵاتانی ئەوروپی دروست ببێت. هەرچەندە ئەم خاڵە دەتوانێت هەستیاریی ئیدارەی ترامپ لە ئەمریكا لە هەمبەر كوردستان بەرزتر بكاتەوە.

٤- بوونی هێزی پێشمەرگە لە ڕووی سەربازییەوە و بە ئه‌زموونی جەنگی دژی داعش، دەتوانێت خاڵێكی بەهێز بێت لە دكتۆرینی ئاسایشی نەتەوەییی ئیدارەی ترامپدا. بەم واتایە كە بەپێی ئەو دكتۆرینە و، هەروەها سیاسەت و گوتار و وتەكانی بەردەوامی ئیدارەی ترامپ، ئه‌و نایه‌وێ هێزی پیادەی سەربازیی ئەمریكا لە یەكلاییكردنەوەی هاوكێشەكاندا بەكار بێنێت، بەڵكوو بە هێزی ئابووری و سەربازیی خودی ئەكتەرەكان دەیەوێت هاوكێشەكان یەكلایی بكاتەوە. بۆیە هەرێمی كوردستان لە ڕێگەی هێزی پێشمەرگەوە تا ئەو كاتەی مەترسییەكانی داعش و هێزە توندڕەو و تیرۆریستییەكان لە ناوچەكەدا لە ئارادا بێت، دەتوانێت بە سوودی خۆی كه‌ڵك له‌ لە هاوكێشە جیۆستراتیژییەكان وه‌ربگرێت؛ چونكە تا  ئەو كاتەی هێڵە سوورەكانی ئەمریكا نەبەزێندرێت و مەترسیی ڕاستەوخۆ بۆ ئاسایشی ئەمریكا و بەرژەوەندییەكانی دروست نەبێت، بەپێی دكتۆرینی ئاسایشی نەتەوەییی ئیدارەی دۆناڵد ترامپ، ئەوە ئەمریكا هێزی سەربازی بەكار ناهێنێت.

٥- بارگرژییەكانی توركیا لەگەڵ ئەمریكا و نزیكبوونەوەی زیاتری لە ڕووسیا، لە قازانجی بەرزبوونەوەی پێگەی جیۆستراتیژیی هەرێمی كوردستانە.

بەڵام لە پاڵ دەرفەتەكان، مەترسییەكانی ئەو ئاڵوگۆڕ و هاوكێشە نوێیانە بۆ هەرێمی كوردستان، دەتوانێ لە چەند ئاست و  ڕەهەندێكەوە سەرچاوە بگرێت كە گرنگترینیان بریتین لە:

١- نزیكبوونەوەی زۆر و زیاد لە پێویست لە كۆماری ئیسلامیی ئێران، بەتایبەتی ئێستا. هەروەها هەوڵدان بۆ شكاندنی گەمارۆ دارایی و ئابوورییەكانی سەر كۆماری ئیسلامی لە ڕێگە و سنووری هەرێمی كوردستانەوە.

٢- لاوازیی حكوومەتی هەرێمی كوردستان لە ئاستی ناوخۆیی لە ڕووی سیاسی و سەربازییەوە بە هۆی ناكۆكییە ناوخۆیییەكانی كوردستان.

٣- نزیكبوونەوەی زیاتر لە ڕووسیا، بەتایبەتی ئەو نزیكایەتییە ببێتە هۆی كۆنترۆڵی ئەو وڵاتە لەسەر سەرچاوە سروشتییەكانی نەوت و گازی هەرێمی كوردستان.

٤- دروستبوونی بارگرژی لە پەیوەندییەكانی هەولێر و بەغدا؛ بە شێوەیەك كە ئەگەر ئەمریكا ناچار بكرێت یەكێك لەو دوو ئەكتەرانە هەڵبژێرێت.