پەرویز ڕەحیم قادر/ مامۆستای زانستە سیاسییەكان لە زانكۆی سەڵاحەددین

پێشەكی

ڕیفراندۆمی سەربەخۆییی هەرێمی كوردستان یەكێكە لەو ڕووداوانی كە دەكرێت لە چەندین ڕوانگەی جیاوازی سیاسی و هزری-فەلسەفی و یاسایی و تەنانەت كۆمەڵناسانە و... خوێندنەوەی بۆ بكرێت. هەر بۆیەیشە لە ڕوانگەیەكی "دیاردە-ناسانە" وەكوو دیاردەیەك بۆ تێگەیشتن و بابەتێك بۆ ناسین لە ڕوانگە و تەنانەت بەرژەوەندی و نەریتی هزری و ئایدیۆلۆژی و زانستیی جیاوازەوە لێكدانەوەی بۆ دەكرێت. بەڵام لێرەدا لە گۆشەنیگایەك خوێندنەوەی بۆ دەكەین كە وەكوو دیاردەیەك لێی تێ بگەین؛ واتا وەكوو دیاردەناسیی هۆسرێلی، "سەرەتا"یە نەك ئاكام و لێكەوتە و ئامانج. سەرەڕای ڕەوتە جۆراوجۆرەكانی دیاردەناسی (هێنریش لامبێرت و كانت و هیگڵ و هۆسرێل و مێرلۆپۆنتێ و مارتین هایدگر و ژان پۆل سارتر و گابریەل مارسێل و پۆل ڕیكۆر و...)، بەڵام لێرەدا بۆ تێگەیشتن لە ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی، كرۆك یاخود چەمكێكی ناوەندی خۆی حەشار داوە كە پێویستە بەرجەستە بكرێت و ئەویش "نا"یە. بۆیە پێویستە بۆ تێگەیشتن لە ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی، ئەو "نا"یە بەرجەستە بكەین و لە ڕەهەندەكانی تێ بگەین بۆ ئەوەی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی وەك خۆی بناسین نەك وەكوو ئەوەی نەیارەكان بۆمانی وێنا دەكەن. هەرچەندە هەوڵ دەدەین تا پێمان دەكرێت زۆر بەساكاری و بە زمانی سادە بۆ سوودوەرگرتنی خوێنەر ئەو كارە بكەین. كرۆكی نووسینی ئەم بابەتە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە چەندە ڕیفراندۆم لە ڕواڵەتدا "ئا" یاخود "بەڵێ" بوو بۆ سەربەخۆیی، لەوە زیاتر "نا" بوو. بەم واتایە كە "نا"ی ڕیفراندۆم، لە "بەڵێ" بەهێزتر و كۆنكریتیتر بوو یاخود كرۆكی ئەو بەڵێیە "نا" بوو، كە لێرەدا زیاتر شرۆڤەی دەكەین.

"نا" وەكوو "ئەزموونی-ژیاو"ی مرۆڤی كورد

لە ڕاستیدا ڕیفراندۆم پەیوەندیی قووڵ و تێكئاڵاوی به‌ پرسی سەربەخۆیییه‌وه‌ هەیە، بەڵام لێرەدا بە هۆی ئەوەی كە تەنیا ڕووداو و بەم پێیە دیاردەی ڕیفراندۆم دەخەینە بەر باس و شرۆڤەوە، لە پڕژانە سەر پرسی سەربەخۆیی وەكوو دیاردەیەكی جیا خۆ دەبوێرین و، تەنانەت بە یەك واتا و یاخود سەرەتایەك بۆ سەربەخۆیی و هەندێك جاریش هەمان واتا دای دەنێن، هەرچەندە هەمان نییە.

ڕیفراندۆمی سەربەخۆییی هەرێمی كوردستان، جیا نییە لەو شتەی كە بە "ئەزموونی ژیاو"ی نەتەوەی كورد دادەندرێت. ئەم ئەزموونەیش كەڵەكەبووی هەموو ئەو ڕووداو و پێشهات و نەهامەتی و شۆڕش و شكست و سەركەوتن و سەركوت و جینۆسایدی كوردە كە ڕاستەوخۆ بەسەر كورد لە باشووری كوردستاندا هاتووە و تیایدا ژیاوە و ناڕاستەوخۆ لە ڕێگەی كورد لە پارچەكانی تر گواستراوەتەوە بۆی و بۆتە بەشێك لە تێگەیشتنی مرۆڤی كورد لە خۆی و لە ئەوی دیكەی ناسنامەیییەكەی بۆ پێناسەكردنی "بوون"ی خۆی وەكوو بوونەوەرێكی كۆمەڵایەتی و پاشان سیاسی بە مەبەستی ناسینی دیاردەكان و جیهان بەگشتی. هەر بۆیە ئەم "نا"یە هەم وێرانكەرە و هەم بنیاتنەر؛ بەم واتایە كە ڕووخاندنی ئەو هەموو بەربەست و بونیادانەیە كە لە ژیاندا وەكوو واقعێك بەسەریدا سەپاوە و وەكوو هەقیقەتێكی ژیان بۆی وێنا كراوە و، لە هەمان كاتیشدا لە ڕێگەی ئەو "نا"یەوە بونیاد و دامەزراندنی ژیانێكی ئازاد و سەربەخۆیە وەكوو بوونەورەێكی كۆمەڵایەتیی خاوەن ماف و ئازادی كە چارەنووسی خۆی بە دەستی خۆی دەستنیشان دەكات. بۆیەیشە ئەم "نا"یەیش بۆتە بەشێك لە "ئەزموونی ژیاو" و هەر ئەمەیشە كە ئەگەرەكانی داهاتوو بۆ كورد ئاوەڵا دەكات. لە ڕوانگەیەكی دیكەوە، ئەم "نا"یە وا دەكات چیتر كورد نه‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ئەو پێكهاتە و بونیادانەی كە هەوڵی ڕووخانی داوە، هەرچەندەش لە ڕووی ماددی و عەینییەوە سەركەوتوو نەبووە لە بنیاتنانی. لێرەوە خاڵێكی هەستیار و چارەنووسساز و گرنگ ئەوەیە كە گەڕانەوە بۆ دواوە، چیتر لەم دۆخە بوونناسانایەدا واتای نییە، یاخود ناكرێت. كورد لێرەدا لانی كەم لە ڕووی زەینییەوە تاوەكوو ڕووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر، جیهانی پێشووتری ڕووخاوە، بەڵام لە ڕووی عەینییەوە هێشتاكە ئەو جیهانە نوێیەشی بنیات نەناوە. بەڵام ئەوەی كە مرۆڤی كورد فڕێ دەداتە ئەو دۆخە بوونناسانەوە، هەر ئەو جیهانە زەینییەیه‌ كە تا ڕاددەیەكیش لە پێش ڕیفراندۆم و لە ڕۆژی ڕیفراندۆم هەستی پێ كرد و لە هەمان كاتیشدا تێگەیشتن و دركی لە خۆی و ئەوی تری ناسنامەیییەكەی و بەگشتی  جیهانی دەرەوەی دووبارە داڕشتنەوە و گۆڕی.

"نا"ی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی و ڕسواییی چەمكە مۆدێرنەكان

ڕەهەندێكی دیكەی گرنگ و خۆ-حەشاردراوی دیاردەی ڕیفراندۆمی سەربەخۆییی هەرێمی كوردستان،  لە لایەك "نا" بوو بۆ لاقەكردن و سووككردنی چەمكەگەلێكی وەكوو: هاووڵاتیبوون، پێكەوەژیانی ئاشتییانە، لێبووردەیی، دادپەروەری، ئازادی، دیموكراسی، مافی مرۆڤ، مافی دیاریكردنی چارەنووسی گەلان، مافی ژیانی ئازادانە، سەروەریی یاسا، ئەخلاق (بە واتا فەلسەفی و مۆدێرنەكەی) و...، لە لایەكی تریشەوە دەرخستنی هەقیقەت و ناوەرۆكی ئەو چەمكانە بوو لە ژیانی ڕۆژانەی جیهانی ڕۆژهەڵاتی و تەنانەت ڕوانگەی ڕۆژاوایییەكان (دەوڵەتە زلهێزەكان و ئەكتەرە سەرووهەرێمییەكانی وەكوو ئەمریكا و ڕووسیا و بریتانیا و فەڕه‌نسا و ئەڵمانیا و...)؛ هەروەها نرخ و بەهای ژیانی مرۆڤ و گەل و نەتەوەی ڕۆژهەڵاتی (لێرەدا كورد وەك نموونە) لە ڕوانگە و دەلاقەی ئەو چەمكە ڕۆژاوایییانەدا. بە واتایەكی تر، "نا"ی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی، "نا"یەك بوو بۆ ژێردەستیی نەتەوەیەك، لە كاتێكدا بەردەوام لەژێر پاساو و چەتری چەمكە مۆدێرنەكانی وەكوو: سەروەریی سیاسی و دەوڵەت-تەوەریی سیستەمی نێودەوڵەتی و بەرژەوەندی و ئاسایشی ناوخۆیی و هەرێمی و سەقامگیری و هاوكێشە جیۆسیاسییەكان و هاوسەنگیی هێز و تەنانەت یاسای ناوخۆیی و نێودەوڵەتیدا، سەركوت كراوە و چەوسێندراوەتەوە.

لە ڕوانگەیەكی دیكەوە، كورد لەمێژە پێویستیی بەوە هەبوو كە بە شێوەیەكی كرداری سەركوتكردنی هێمایینی خۆی ئاشكرا و لەقاو بدات. بەم واتایە، كە كورد لە ڕێگەی "نا"ی ڕیفراندۆمەوە بەكردەیی ئەو سیمبۆل و هێمایانەی كە لە ڕێگەیەوە كورد بكەرایەتی و بەم پێیە ماف و ئازادییەكانی لێ زەوت دەكرا، ئاشكرا و بەرجەستە كردەوە؛ ئەوەیش هەم بۆ خۆی وەكوو كورد و هەم بۆ جیهانی دەرەوەی و ئەوانی تری ناسنامەیییەكەی. لەم ڕێگەیشەوە، هەوڵی دا ئەم چەمك و بەهایانە چیتر لە دژی بەكار نەیەت و بەڵكوو لە ڕێگەی ڕیسواكردنییەوە، لەمەودوا ئەو چەمك و بەهایانە لە بەرژەوەندیی خۆی بەكار بێنێت.

"نا"ی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی لە نێوان" پێكهاتە و بكەر"دا

 پەیوەندیی نێوان پێكهاتە و بكەر لە بواری كۆمەڵناسیدا سەری هەڵداوە؛ "ئەنتۆنی گیدنز"، پەیوەندیی نێوان پێكهاتە و بكەرایەتی شی دەكاتەوە. بە بڕوای گیدنز هەر شتێك لە ژیانی كۆمەڵایەتی، لە سیستەمەكانی جیهانی تا بارودۆخی هزریی تاك، كردەوەیەكی كۆمەڵایەتییە، هەروەها هەر كردەوەیەكی كۆمەڵایەتی پێكهاتەیەك لەخۆ دەگرێت و هەر پێكهاتەیەكیش پێویستی بە كردەوەیەكی كۆمەڵایەتی هەیە؛ بۆیە بكەرایەتی و پێكهاتە بە شێوەیەكی جیانەكراو لە چالاكییەكانی ڕۆژانەدا تێكئاڵاون. بوونەوەرە كۆمەڵایەتییەكان خاوەن دوو ڕەهەندی عەینی و زەینین؛ واتا جگە لەوەی كە خاوەن ڕەهەندی ماددین، لە درك و تێگەیشتنی بكەرەكانیش بەدوور نین، بەڵام ئەوە بە مانای ئەوە نییە كە بە هەمان شێوەی بكەرەكانی تـر ڕەفتار دەكەن. ئەم تێگەیشتنە دیالێكتیكییە لە پەیوەندیی نێوان پێكهاتە و بكەر لە لایەن بیرمەندانی زانستە كۆمەڵایەتییەكانه‌وه‌ باسی لێوە كراوە؛ وەك "ئه‌نتۆنی گیدنز" كە باس لە چەمكی ستـراكچرەیشێن (Structuration) دەكات كە پەیوەندیی نێوان پێكهاتە و بكەر بە دیالێكتیكی دەزانێت و بە دوو ڕووی یەك دراویان دەزانێت.

"نا"ی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی لە ڕاستیدا لە ڕووی زانستە كۆمەڵایەتییەكان و تیۆرییە ناسنامەتەوەرەكانەوە، ململانێیەكە لە نێوان دوو ڕاستی و واقعی كۆمەڵایەتیی "پێكهاتە و بكەر"دا. ئەم بكەرە لێرەدا مرۆڤی كوردە و ئەم پێكهاتەیەیش هەموو ئەو ڕووداو و پێشهات و ئەزموونە ژیاوانەی كوردە كە لە چوارچێوەی یاساكانی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی و چەمك و، هەروەها ژیانی هزری و ماددیی مرۆڤی كوردەوە خۆی بەرجەستە كردووە و دەكات. لە ڕوانگەیەكی دیكەوە، كورد لە ڕێگەی "نا"ی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیییەوە و وەكوو بكەر و ئەكتەرێك (Agent) هەوڵی شكاندنی ئەو پێكهاتەیە (Structure) دەدات كە هۆكار بوونە بۆ ژیردەستەیی و چەوسانەوە و، بەربەست بوونە بۆ ئازادی و مافەكانی مرۆڤی كورد و تەنانەت مرۆڤبوونی كوردیان لێ ئەستاندۆتەوە. جا لێرەدا، ئەم پێكهاتەیە بە پلەی یەكەم سەروەریی نەتەوەییی پێناسەكراو لە چوارچێوەی یاسای نێودەوڵەتی دەگرێتەوە كە ناوی دەوڵەتی "عێراق"ه‌ و جێگرەوەكەی سەروەریی نەتەوەییی كوردە لە چوارچێوەیەك بە ناوی "كوردستان". هەر بۆیەیشە كە وەك زانایانی ئەو بوارە دەڵێن، پێكهاتە و بكەر بە شێوەیەكی چر پێكەوە ئاڵاون و لێكتری جیا ناكرێنەوە. هەر ئەمەیش وا دەكات كە كورد وەكوو بكەر و نەتەوە بەبێ ئەو پێكهاتەیە (دەوڵەت)، نەتوانێت بكەرایەتی و بەم پێیە بوونی خۆی بەرجەستە بكات. بۆیە بكەر و پێكهاتە بە شێوەی دوولایەنەیش یەكتری بەرهەم دەهێننەوە. هەر ئەو ڕاستییەیش پێمان دەڵێت كە بۆچی كورد بۆ پارێزگاری لە بوونی خۆی وەكوو بكەر و ئەكتەر لە جیهانی سەردەم و مۆدێرندا پێویستی بە دەوڵەت و سەربەخۆیی و سەروەریی سیاسییە لە چوارچێوە و پێكهاتەیەكی یاسایی و سیاسی بە ناوی دەوڵەت-نەتەوە.

بە خوێندنەوەیەكی دیكە، ڕیفراندۆم "نا"یەك بوو بۆ پێكهاتەی زاڵی سیستەمی نێودەوڵەتی و یاسایی و سیاسیی دەوڵەتی -لێرەدا عێراق- و لە هەمان كاتدا ئەو پێكهاتە زاڵە كەلتووری و هزرییانەی كە لە ڕێگەی هێز و دەسەڵاتی پەروەردە، سوپا، یاسا و...) نەتەوەكانی سەردەستەوە بەسەریدا سەپێندراون. هەر لێرەیشەوەیە كە وەكوو چركەساتێكی بوونناسانە، كورد، بوونی خۆی لە ڕێگەی بكەرایەتیی خۆی بنیات دەنێت و بەرجەستەی دەكاتەوە. دژایەتییەكانی دەوڵەتانی ناوچەكە و بێدەنگیی دەوڵەتانی جیهان لە هەمبەر سەركوتكردنی دوای (16ی ئۆكتۆبەری ساڵی 2017)یش هەر لێرەدا ئاشكرا دەبێت. چونكە هیچ بوونیك بەبێ بكەرایەتی نییە و هیچ بكەرایەتییەكیش بەبێ پێكهاتە، چ لە ڕووی زەینی، هزری و واتایی و چ لە ڕووی ماددی و عەینییەوە بەردەوام نابێت.

"نا"ی ڕیفراندۆم "نا"یەك بە خود و ئەوی تر لە چوارچێوەی ئاسایشی بوونناسانەوە

نای ڕیفراندۆم دوو "نا" بوو"؛ بەم واتایە كە "نا"یەك بوو بۆ ئەو بارودۆخە سیاسی و كۆمەڵایەتی و كەلتووری و...یه‌ی كە كورد خۆی دروستی كردووە و تیایدا دەژیت و ژیاوە و لە هەمان كاتیشدا "نا"یەك بوو بۆ ئەوەی تری ناسنامەیییەكەی كە هەوڵی سەپاندنی وێنا و سیمای ناسنامەیی و، هەروەها بارودۆخی هەنووكەیی كە كوردی تێدا دەژی، داوە. لێرەوەیە كە كورد لە ڕێگەی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیییەوە "نا"یەكی گەورە بە خودی خۆی دەڵێت بۆ ئەوەی ئەو قۆناغ و پێگە و دۆخە بوونناسانەیە و، هەروەها ژیانە وێنایییەكەی ئێستای لە ڕووی عەینییەوە بەجێ دێڵێت. بە واتایەكی تر كورد لە ڕێگەی ڕیفراندۆمە بێزاریی خۆی لەو دۆخەی ئێستای خۆی وەكوو كیانێكی ژێردەستە، چ وەكوو مرۆڤ و چ وەكوو نەتەوە، دەردەبڕێت و دەیەوێت تێی پەڕێنێت.

سەرەڕای ئەوەیش بەو "نا"یە بە عێراق و، هەروەها وڵاتانی ناوچەكە و تەنانەت وڵاتانی سەرووناوچەیییە كە دژی بەڕێوەچوونی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی و گۆڕانكاری لە نەخشەی سیاسیی عێراق و پاشان ناوچەكەن. بۆیەیشە كە كورد هەم لە هەوڵی دووبارە پێناسەكردنەوەی خۆیدایه‌ وەكوو بكەر و، هەمیش ئەو پێكهاتەیەی كە خۆی پێكی هێناوە و، لە هەمان كاتیشدا هەوڵی ئەوە دەدات كە پێكهاتەی پیناسەكراو لە لایەن ئەوی تری ناسنامەیییەكانی خۆیشی بگۆڕێت و لە لای ئەوانیش دووبارە پێناسەی بكاتەوە یاخود ناچار بە تێفكرین و تێڕامان و دووبارە پێداچوونەوەیان بكاتەوە. بۆیە بە تێگەیشتن لەو ڕاستییەیە، چ پێش ڕیفراندۆم و چ لە پاش ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی، دژایەتیی توندی هەموو ئەو وڵات و لایەنانە دەبینین. بەو واتایە كە ئەو وڵاتانەیش، بوون و دۆخ و پێگە و پێناسەیان لە خودی خۆیان و ئەوی تریان (كە ئێمەین) دەبێت بگۆڕدرێت. ئەمەیش "ئاسایشی بوونناسانە"یان بە وتەی "جێنیفەر میتزن" (Jennifer Mitzen) دەخاتە بەردەم مەترسییەوە. ئاسایشی بوونناسانە جۆرێك لە تەنگژەی ئاسایشی بەرجەستە دەكات كە لە ئاسایشی ماددی و فیزیكی جیاوازە؛ چونكە دەوڵەتان بۆ دەستەبەركردنی ئاسایشی بوونناسانەیان لەوانەیە بكەونە ناو ململانێ و پێكدادان لە دۆخی نادڵنیایی و بێمتمانەیی.

بەپێی تیۆریی ئاسایشی بوونناسانە لە كۆنستراكتیڤیزمدا، هەڵسوكەوت و ڕەفتاری پێكدادانئامێز دەبێتە هۆی دووبارەبوونەوەی ڕەفتار، پاشان ئاساییبوونەوەی ڕەفتارەكان؛ ئەمەیش دەبێتە هۆی پاراستنی ناسنامەی دەوڵەتان. بەپێچەوانەی چەمكی تەنگژەی ئاسایشی ڕیاڵیستەكان، لێرەدا ناسین و زانین دەبێتە هۆی بەردەوامیی پێكدادان و دەستەبەركردنی ئاسایش. بە ڕستەیەكی دیكە، كاتێك دەوڵەتان لە پرۆسەیەكدا ڕووبەڕووی ئاساییبوونەوەی كێبركێ و ململانێ دەبنەوە، ئەوە دەوڵەت ئەو ململانێیە وەكوو ئامانج دەبینێت. ئەم ئاساییبوونەوەیە ڕەفتارییەیش بەرگری لە ناسنامەی كێبڕكێكارەكان دەكات. بەم پێیەیش، ئەو بابەتەی كە لە سەرەتادا ئامرازی دەستەبەركردنی ئاسایش بوو، لە كۆتاییدا دەبێتە ئامانج. واتا ئەكتەرەكان/دەوڵەتان لە ئاستی كردەوەییدا پێكدادان و ململانێ دەخەنە سەرووی هاوكارییەوە؛ بە هۆی ئەوەی كە لەو پێكدادان و ململانێیەدایە خودی ئەكتەرەكان  تێ دەگەن لەوەی كە ئەوان كێن و جیاوازییە ناسنامەیییەكانیان چین.

بەگشتی ئاسایشی بوونناسانە ئەو بارودۆخە و دیاردە سیاسییە ڕوون دەكاتەوە كە بۆچی دەوڵەتان لەو شوێنەی كە ململانێ و پێكدادانیان بەپێی بەرژەوەندییەكانیان نییە، بەڵام ڕووبەڕووی یەكتری دەبنەوە. كاتێك دەوڵەتان تووشی نادڵنیایی و بێمتمانەیی ئاسایشی دەبنەوە، ئەوە لە ڕێگەی میكانیزمی قەرەبووكردنەوە وەكوو كردەوەی عەقڵانی دەزانن. واتا ئەو دەوڵەتانە بەهای ژیانی بۆ ئاسایشی بوونناسانەكەیان دادەنێن و، ڕەفتارە ئاسایییەكانیان وەكوو ئامانج هەژمار دەكەن و دروستبوونی هەر هەڕەشەیەك و مەترسییەك لەسەر ڕەفتار و ڕەوتە ڕەفتارییە ئاسایییەكانیان، ڕووبەڕووی كاردانەوەی توندیان دەبێته‌وه‌. ئاسایشی بوونناسانە، بە شێوەیەكی گشتی، پێشمەرجێكە بۆ بكەرایەتی و ناسنامەی تاكەكەسی و ناسینی خود (Self). "گیدنز" پێی وایە كە خود وێنایەكە بەردەوامیی بوونی تاكێك بۆ خۆی دەگەڕێنێتەوە و، ئەمەیش پەیوەندیی بە ئاسایشی بوونناسانەوە هەیە. ناسنامەی تاكەكەسی و خود-ناسین لە پێشتر پێدراو نییە، بەڵكوو ڕۆژانە و چالاكانە لە ڕێگەی وێنا و كردەوەكان، ڕەفتاری تاك بەرهەم دێنێت. هەروەها ئاسایشی بوونناسانە و دڵەراوكێ و نیگەرانیی وجوودی (Existential Anxiety)، دوو ڕەگەزی پێویست و بنەڕەتیی تیۆریی بوونی مرۆیییە لە لای گیدنز. بۆیە پێی وایە كە ئاسایشی بوونناسانە بریتییە لە هەستی پارێزراوبوونی تاك لە جیهان كە متمانەی بنچینەیی و سەرەتاییی تاكەكانی تریشە. بەدەستهێنانی ئەم متمانەیەیش بۆ ئەوەیە كە تاك هەستی ئارامی و سەقامگیریی دەروونیی خۆی بپارێزێت و لە دڵەڕاوكێ و نیگەرانی دوور بكەوێتەوە. ئەم بابەتەیش خۆی لە خۆیدا پێویستییەكی ڕۆژانە و ژیانییە.

بە دەربڕینێكی تر، ئەو ئەكتەر و وڵاتانە هەستیان بە نائاسایشی دەكرد و، كورد وەكوو بكەرێك بە ڕێگەی "نا"ی ڕیفراندۆمەوە، "نا"ی گوت بەو نا-ئاسایشییە كە تێیدا دەژیت و هەوڵی پاراستنی ئاسایشی بوونناسانەی خۆی دا و  لە هەمان كاتدا نا-ئاسایشی لە ڕووی بوونناسانەوە بۆ ئەوانی تری ناسنامەیییەكەی دروست كرد كە ئاسایشی كورد لە لایەن ئەوانەوە بۆ ئێمە و خۆیان پێناسە كراوە. هەر ئەو "نا"یەیش بوو كە وای كرد ئەو دەوڵەتانەی وەكوو ئێران و توركیا و عێراق هەموو توانای خۆیان بۆ شكستی ڕیفراندۆم و پاشان سەربەخۆیی بخەنە گەڕ.

كۆبەند

بەكورتی و بەگشتی دیاردەناسی (Phenomenology) بریتییە لە ناسینی دیاردە (phenomenon). دیاردەیش هەر شتێكە كە بكەوێتە چوارچێوەی درك و تێگەیشتنی مرۆڤەوە. لە فەلسەفەی "ئیمانوێل كانت"دا دیاردە بابەتێكە كە گرێدراوی ئەزموونە. واتا، هەر شتێك كە لە كات و شوێندا دەردەكەوێت و خۆی نمایش و بەرجەستە دەكات. بەڵام لە ڕوانگەی فەیلەسووفی ئەڵمانی "ئێدمۆند هۆسرێل"ەوە، دیاردە ئەو شتەیە كە ئاكام یاخود لێكەوتەی ڕاستەوخۆی دوو ئاستی زەین/هزر و واقع/عەین بێت، بە شێوەیەكی ڕاستەوخۆ و بەبێ دەستێوەردان و بەشداریی پێشمەرجەكان و حەز و ویست و نەریتە جۆراوجۆرەكان. بۆیەیش ئەو میتۆد یاخود ڕوانگەیەم هەڵبژارد بۆ ئەوەی كە لانی كەم ڕیفراندۆم لە دەرەوەی لایەنگری و دژایەتیی ناوخۆیی و دەرەكیدا و، هەروەها "هۆ و هۆكار" بخەینە بەر شرۆڤە یاخود وردتر بڵێین، بیناسینەوە! هەر بۆیە "نا"یم وەكوو ئاگاییی مرۆڤی كورد لە ڕێگەی ناسینی ڕیفراندۆم وەكوو دیاردەیەك وەرگرت. بە واتایەكی تر، لە ڕوانگەی دیاردەناسییەوە (هۆسرێل) زەین و عەین یاخود بابەتی ناسین و ناسكار، لە یەكتری سەربەخۆ و دابڕاو نین. هەر بۆیە  دروشمی بنچینەیی و سەرەكیی دیاردەناسی  بریتییە لە "گەڕانەوە بۆ كرۆكی خودی شتەكان".

بەم پێیە "نا" لە بزووتنەوە و شۆڕشەكانی كورد كە بە چەك و ڕاپەرین و خەبات و قوربانی دەردەكەوت و خۆی نمایش و بەرجەستە یاخود دەردەخست و وێنای كوردی دەكرد، لە ڕیفراندۆمی سەربەخۆییدا بە دەنگی "بەڵێ"، "نا"ی بەرجەستە كرد و ئەم "نا"یەیش بۆ كورد گواستنەوەیەك بوو لە پەراوێز یاخود دۆخی بوونناسانەی نا-مێژووەوە بۆ  ناو-مێژوو. ئەگەر بە یەك ڕەستە كورتی بكەینەوە، كرۆك و "خودی شت"ی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی "نا" بوو؛ "نا" بۆ ڕابردوو و تەنانەت "نا" بۆ خودی فۆرم و دۆخی"كورد-بوون" لە پێش ڕیفراندۆم لە ڕێگەی "نا" بۆ هەموو ئەو ستراكچەر و وێنا سەپێندراو و دروستكراوانەی سیاسی و كەلتووری و كۆمەڵگەیی و بەگشتی ناسنامەیی بۆ بكەر-سۆبژێكتی "كورد-بوون" لە لایەن ئەوانی ترەوە.