پێشەكی:

پاش ڕووداوە تاڵ و نالەبارە سیاسی و سەربازی و ئابووری و تەنانەت كۆمەڵایەتییەكانی 16ی ئۆكتۆبه‌ری 2017 و لە دەستدانی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان بە هۆی خیانەتی چەند كەسێك (بەپێی ڕاگەیەندراوی جێگری سكرتێری گشتیی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و، هەروەها قسه‌ی گوتەبێژی فەرمیی وەزارەتی پێشمەرگە و هتد)، پرسی دانوستاندنی نێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا، بۆتە پرسێكی گەرم كە هەموو لایەنە سیاسییە ناوخۆیییەكانی، بەتایبەت حكوومەتی هەرێمی كوردستان و ئەكتەرە نێودەوڵەتییەكان بەردەوام پێداگریی لەسەر دەكەن. ئەوەی جێگەی سەرنج و هەڵوەستەلەسەركردنە ئه‌وه‌یه‌ كە بەغدا (عەبادی) بە هۆی سەركەوتنە سەربازییە خێراكانی و تەنانەت دوور لە پێشبینی و چاوەڕوانییەكانی خۆی لە كەركووكی دەوڵەمەند بە نەوت، تاوەكوو ئێستا ڕازی نەبووە و، وه‌ڵامی ئەمریكا و حكوومەتی هەرێمی كوردستان و دەوڵەتانی دیكەی نەداوەتەوە، بەڵام حكوومەتی هەرێمی كوردستان بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوانیان، بەردەوام داوای دانوستاندن دەكات.

لە ڕاستیدا داواكردن بۆ ئەنجامدانی دانوستاندن و دیالۆگ، پرسێكی شارستانییانە و دیپلۆماسییانە و ئاشتییانەیە بۆ چارەسەركردنی پرس و كێشە و ناكۆكییەكان. بەڵام ئەوەی جێگەی تێڕامانە ئەوەیە كە، بۆچی حكوومەتی هەرێمی كوردستان ئەوەندە سوورە لەسەر دانوستاندن لەگەڵ بەغدا لە كاتێكدا "حەیدەر عەبادی"، سەرۆكوەزیرانی عێراق وه‌ڵامی ئەرێنیی نەداوەتەوە؟ لە هەمان كاتدا پرسیاری گەوهەری ئەوەیە كە ئایا كێشەكانی كورد لەم ڕێگەیەوە لەگەڵ حكوومەتی ناوەندی چارەسەر دەبن؟ ئایا كاتەكەی لە ئێستادا گونجاوە؟ ئایا دانوستاندن تاكە ڕێگەیە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی هەولێر و بەغدا؟ ئایا هەر دوو لایەن وەكوو یەك دەڕواننە ئەم پرسە؟ ئایا ئەم دانوستاندنە سەركەوتوو دەبێت؟ بەڵام لە ڕاستیدا ئەم پرسیارانە و دەیان پرسیاری پەیوەندیداری دیكە، دەكرێت لەم ڕوانگەیەوە وه‌ڵام بدرێنەوە كە ڕەگەز و بنەماكانی دانوستاندنێكی سەركەوتوو چین؟

بۆیە لەم نووسینەدا هەوڵ دەدەین كە وه‌ڵامی ئەو پرسیارە بدەینەوە بۆ ئەوەی كە وه‌ڵامی پرسیارەكانی دیكەمان دەست بكەوێت. ئەمەیش دەتوانێت بۆ حكوومەتی هەرێمی كوردستان و وەڤدی دانوستاندنكار ببێتە بەرچاوڕوونییەك بۆ ئەگەری دانوستاندن لە نێوان بەغدا و هەولێر لە داهاتوودا و، هەروەها چۆنێتیی سەركەوتنی ئەم پرۆسەیە و دەستەبەركردنی لانی كەمی بەرژەوەندییەكانی كوردستان.

دانوستاندن

دانوستاندن بوارێكی هەرە سەرەكیی ئەرك و چالاكیی دیپلۆماسی پێك دەهێنێت. دانوستاندن لە زمانی كوردیدا لە بەرامبەر زاراوەكانی (دان و ستان، گفتوگۆ، پێكەوەدوان) دێت. هەروەها دانوستاندن لە زمانی عەرەبی بە مانای (مفاوضە، مباحثە، تعامل، تدبیر أمر) لێكدانەوەی بۆ دەكرێت. بەڵام لە زمانی ئینگلیزیدا دانوستاندن بریتییە لە Negotiation، كە لە بنەڕەتدا وشەیەكی لاتینییە كە لە چاوگی Negotium وەرگیراوە. بۆیە دانوستاندن بریتییە لە پرۆسەی گفتوگۆی نێوان دوو لایەن كە بەرژەوەندییەكی هاوبەش لە نێوانیاندا هەیە و، لە پێناو وەدیهێنانی ئامانجەكانیان، كە جێگەی ڕەزامەندیی هەر دوو لایەن بێت، هەوڵ دەدەن بگه‌نە ڕێككەوتنێك. بۆیە دانوستاندن لە نێوان دوو لایەن یان زیاتر، كە تێیدا هەر لایەنێك لە چوارچێوەی سەرچاوە بەردەستەكانیاندا سەیری بەرامبەرەكه‌ی دەكات، كە هەردووكیان ئامانجیانە بگەنە ڕێككەوتن بۆ گۆڕینی بارودۆخێك.

بەم پێیە دانوستاندن پشت بە حاڵەت و بارودۆخی دیاریكراو دەبەستێت، كە ڕەهەندی كات و شوێن و باری سایكۆلۆژی، ڕۆڵ و كاریگەرییان بەسەرەوە هەیە. دانوستاندن پەیوەستە بە ژینگە و سروشتی پرۆسەكە و جۆری دانوستاندنكاران و، هەروەها ئەو بابەت و پرسانەی كە دانوستاندنیان لەبارەوە دەكرێت. بۆیە دانوستاندن بریتییە لە هەوڵی دوو لایەن، یان زیاتر بۆ گەیشتن بە شێوازێكی سازشكارانە كە تێیدا هیچ لایەنێك سەركەوتوو نییە؛ لە بەرامبەردا هیچ لایەنێكیش شكستخواردوو نییە، بەڵام سوود و قازانج و دەسكەوتەكان ئاڵوگۆڕیان پێ دەكرێت، بە شێوەیەكی ئەوتۆ كە هەر لایەنێك وا هەست دەكات كە دەستكەوتی نەخشەبۆكێشراوی بەدەست هێناوە.

بەڵام كاتێك كە لایەنێك بەهێز و لایەنی بەرامبەر لاواز بێت، ئەوە هیچ كات دانوستاندنێكی هاوسەنگ و سەركەوتووانە نایەتە ئاراوە، بەڵكوو لایەنێك كە بەهێزە (یاخود هەست دەكات لە پێگەیەكی بەهێزدایە)، هەوڵی سەپاندنی ویست و داواكاری و بەرژەوەندییەكانی دەدات؛ بەڵام پاش گۆڕانی بارودۆخ و هاوسەنگیی هێزی لایەنەكان، ئەوە لە زۆربەی ئەزموونە مێژوویییەكاندا دەركەوتووە كە لایەنی لاواز ئەو ئەنجامانە ڕەت دەكاتەوە و دیسان جەنگ و ناكۆكی ڕوو دەداتەوە.

بەڵام پێویستە كە هەر دوو لایەنی دانوستاندن ئارەزووی ئەوەیان هەبێت كە دانوستاندن بكەن، ئەوەش لە سۆنگەی بڕوابوونیان بە یەكلاكردنەوەی گرفتەكان لە ڕێگەی دانوستاندن. ئەمەیش ئەو كاتە  دێتە كایەوە كە لایەنەكانی دانوستاندن خۆیان لە هەموو جۆرە كۆتوبەندێك ئازاد كردبێت كە ڕێگری لەسەرخستنی كارەكەیان بكات؛ ئەمەیش وا دەخوازێت كە خاوەن ئیرادەیەكی بەهێز بن، كە دەرەنجامەكەی لە بەرژەوەندیی هەر دوو لایەنەكەی دانوستاندن تەواو دەبێت. چونكە لە بنەڕەتدا خودی خۆیان بڕیاریان داوە بە ئیرادەوە بچنە ناو پرۆسەكەوە و، تاكوو نەگەن بەو دەرەنجامەی كە هەر دوو لایەن پێی ڕازین پاشەكشەی لێ نەكەن؛ ئەمەیش وا دەكات لایەنەكان بۆ كردنەوەی گرێكوێرەكانی نێوانیان بیر لە داهێنانی ڕێگەچارەیەك بكەنەوە.

چارەسەركردنی كێشەكانی هەولێر و بەغدا بەپێی یاسا و دەستوور

ئەوەی كە زۆر باسی لێوە دەكرێت پرسی دەستوور و یاسایە لە عێراقدا. بێجگە لە ئەزموونی مێژووی ڕابردووی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كورد لەمباره‌یەوە، بەڵام لە پاش ساڵی 2003 و بەتایبەت پاش پەسندكردنی دەستووری نوێی عێراق لە ساڵی 2005، كورد بەتەواوی گەیشتۆتە ئەو بڕوایەی كە تەنیا لاوازیی عێراق و پەرتەوازەییی هێزە سیاسییە عێراقییەكان (شیعە و سوننە) وای كرد كە دان بە بەشێك لە مافەكانی كورددا بنێن. بەڵام لە ڕاستیدا پاش بەهێزبوون، هەموو ئاماژەكان ئەوەیان دەرخست كە بەغدا لە زۆربەی پرسە هەڵپەسێردراوەكان پابەندی دەستوور نییە، بەڵكوو تەنیا بۆ گۆڕینی هاوسەنگیی هێز لە قازانجی بەغدا و زیانی كوردستان، كات بەفیڕۆ دەدات؛ باشترین نموونەیش جێبەجێنەكردنی ماددەی 140ی دەستوور، بەبێ هیچ پاساوێكی باوەڕپێكراو و یاسایی و دەستووری. ئەمە بێجگە لە پێشێلكردنی زیاتر لە 50 ماددەی دەستووری كە بەپێی ڕای پسپۆرانی یاسایی لە بوارە جۆراوجۆرەكاندا وەكوو: بوودجە، مووچە، پێشمەرگە، دەسەڵاتەكانی هەرێمی كوردستان، سامانە سروشتییەكان و...، بەغدا دەستووری پێشێل كردووە.

خاڵی جێگەی ئاماژە ئەوەیە كە لە دەوڵەتانی دیموكراتیدا ئەو ناكۆكییانەی كە سروشتی یاسایییان هەیە، زۆربەی كات بە میكانیزمی سیاسی چارەسەر ناكرێن. بۆیە بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشە و ناكۆكییانە، بەپێی یاسا و دەستوور، دەبێت ئەم مەرج و تایبەتمەندییانە هه‌بن:

1. بڕیار لەسەر ناكۆكییەكان، بسپێردرێتە ناوەندێكی بێلایەن كە دەبێت دادپەروەر بێت:

 بەڵام ئەم ناوەندە بێلایەنە لە عێراقدا نابیندرێت؛ بۆ نموونه‌ دادگه‌ی باڵای فیدراڵی لە عێراق. ئەو دادگه‌ باڵا فیدراڵییەی کە ئەمڕۆ لە عێراقدا بوونی هەیە، بەپێی فەرمانی ژمارە (٣٠)ی ساڵی ٢٠٠٥ و لەسەردەمی سەرۆکوەزیران ئەیاد عەلاوی، پاڵپشت بە بەندی (٤٤) لە یاسای بەڕێوەبردنی دەوڵەتی عێراق بۆ قۆناغی ڕاگوزەر (TAL) دەرچووە و، لە ڕۆژنامەی وەقایعی عێراقیی ژمارە (٣٩٩٦) لە ١٧/٣/٢٠٠٥ بڵاو کراوەتەوە. هەتا ئێستا هیچ ڕێککەوتنێک لەسەر پرۆژەیاسایەکی نوێ بۆ ئەم دادگه‌یە نەکراوە، هەر بۆیە کار بە یاسا کۆنەکە دەکرێت. بەپێی بەندی (٣) لە یاسای ئاماژەپێکراو، ئەم دادگه‌یە لەسەرۆک و هەشت ئەندام پێک دێت کە بە پاڵاوتنی ئەنجومەنی دادوەریی باڵا بە ڕاوێژ لەگەڵ ئەنجومەنی دادوەریی هەرێمەکان دەستنیشان دەکرێن. بەڵام بە هۆی ناكۆكییەكانی لایەنە سیاسییەكانی عێراق، ئەم دادگه‌یە بەپێی دەستوور یاسای بۆ دەرنەكراوە و چالاك نەكراوە و دانەمەزراوە. لە ڕووی كردەیییەوە باشترین نموونەیش ڕای ئەم دادگه‌یە بوو لەسەر پرسی ڕیفراندۆمی سەربەخۆییی هەرێمی كوردستان پێش ئەنجامدانی ڕیفراندۆم و پاش ئەنجامدانی ڕیفراندۆم.

1. لایەنەكانی ناكۆك بە شێوەی ڕاستەوخۆ لەسەر بڕیاری كۆتایی بەشدار نەبن:

بەڵام لە عێراقدا لایەنێك (بەغدای شیعی) زاڵ و بەشدارە لە بڕیارەكانی ئەم دادگه‌یە و، ئەمە بە زیانی هەرێمی كوردستان دەشكێتەوە. لە ڕوانگەیەكی ترەوە، حكوومەتی بەغدا هەموو جومگە یاسایی و سیاسی و ئابووری و سیاسییەكانی كۆنترۆڵ كردووە و هەرێمی كوردستان بە تاوانبار و لەیاسادەرچوو دەزانێت. باشترین نموونەیش بڕیارەكانی پەرلەمانی بەغدایە كە بۆ ناكۆكییە سیاسییەكانی ناوخۆی عێراق بەبێ بەشداریی كورد و لە دژی هەرێمی كوردستان و خەڵكی ئاسایی بەكار هات. هەروەها بەپێچەوانەی دەستوور، هێزی سەربازی بۆ یەكلاییكردنەوەی كێشەكانی بەغدا و هەولێر بەكار هات.

1. لایەنەكانی پێكناكۆك، پێشووتر دەبێت پابەندی بڕیاری یەكلاكەرەوەی دادگه‌ و ناوەندی چارەسەركردنەكە بن:

 لێرەوە باشتر ڕوون دەبێتەوە كە ئەم بنەمایە لە عێراقێكی تائیفی بە ئەجێندای سەپاندنی دەسەڵاتی زۆرینەی شیعی جێبەجی ناكرێت، چونكە چەندین ئەجێندای تائیفی و دەرەكی لەوەدا بەشدارن؛ ئەمە بێجگە لەوەی كە هیچ ئیرادەیەك لە عێراق بۆ چەسپاندنی یاسا و دەستوور بۆ دەستەبەركردنی مافەكانی كورد و پێكهاتەكانی دیكەی عێراق (بێجگە لە شیعەكان) بەبێ گوشاری دەرەكی و نێودەوڵەتی (كە زیاتر كاتییە) لە ئارادا نییە. ئەزموونی پاش 2003 بۆ كورد و سوننە ئەوە بەئاشكرا دەسه‌لمێنێت، بەڵام ئەم شێوازە چەند لایەنی سلبیی هەیە بۆ نموونە:

لە ڕێوشوێنە یاسایییەكان بەگشتی، لایەنێك بە خاوەن ماف و لایەنێك بەبێ ماف ڕادەگەیەنرێت. ئەگەر هەمیشە بەم شێوەیە نەبێت ئەوا زۆربەی جار وایە و، ئەمەیش وا دەكات كە لایەنێك بێبەش بكرێت؛ كە ئەمەیش بۆ پرسی ماف و ئازادییەكانی نەتەوەیەكی وەكوو كورد، ناكرێت سوودی هەبێت. بۆ نموونە پرسی سەربەخۆیی، یاخود لەوەیش كەمتر، پرسی چارەسەكردنی ناكۆكییەكان لەسەر ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان لە چوارچێوەی دەستووردا.

هەروەها ڕووننەبوونی بڕیاری كۆتایی، وا دەكات كە لایەنەكانی خاوەن ناكۆكی، كێشە و گرفتەكانیان نەدەنە دادگه و ناوەندی لەم شێوەیە. بۆیە ناكرێت پرسی مافەكانی نەتەوەیەك بدرێتە دەست ناوه‌ندێك كە لەوانەیە بە بڕیارێكی لایەنگرانە و نادیموكراتیك ئەو مافە لە كوردستان زەوت بكات؛ چونكە لە دەوڵەتیكی فرەنەتەوە و پێكهاتەدا بەڵام خاوەن كەلتووری نادیموكراتیك، وەكوو عێراق، ناتواندرێت بە بڕیاری زۆرینە و كەمینە ڕەفتار بكرێت، بەڵكوو پێویستە هەموو پێكهاتە سەرەكییەكان مافی ڤیتۆی ئەو بڕیارانه‌ (تەنانەت یاسایی)یان هەبێت كە لە دژی ماف و ئازادییەكانی خۆیان دەزانن.

ڕۆجەر فیشەر (Roger Fisher) یەكێك لە پسپۆرانی بواری دانوستاندن لە زانكۆی هارڤارد، چەند بنەمایەك بۆ سەركەوتنی دانوستاندن دەخاتە ڕوو. لێرەدا ئاماژە بەو بنەمایانە دەكەین بۆ سەركەوتنی دانوستاندنەكانی نێوان هەولێر و بەغدا.

1. بەرژەوەندییەكان (Interests):

لێرەوە پێویستە بەڕوونی لانی زۆر و لانی كەمی بەرژەوەندییەكانی هەرێمی كوردستان دیاری بكرێت. ئەمەیش بە ڕاوێژ لەگەڵ هەموو لایەنە سیاسییەكانی كوردستان پێش ئەنجامدانی دانوستاندن، دەكرێت، پاشان بە ڕاوێژ لەگەڵ كەسانی یاسایی و ئەكادیمی دێتە ئاراوە. بۆ نموونە ئایا بەرژەوەندیی هەرێمی كوردستان بۆ پێدانی بوودجە و مووچەی فەرمانبەران، لەوه‌دایه‌ هەموو سەرچاوە ئابووری، دارایی، سنووری و... كان ڕاده‌ست بكرێنه‌وه‌؟ لەوەیش گرنگتر، دۆزینەوەی وه‌ڵامی ئەو پرسیارەیە كە ئایا دانوستاندن بە پێگەی ئێستای كورد و بارودۆخی ناوخۆی كوردستان، لە بەرژەوەندیی كورددایە؟

1. بژاردەكان (Options):

لێرەدا، دەبێت هەرێمی كوردستان ئەوە گەڵالە بكات كە ئەو بژاردانەی كە پێویستە بیخاتە بەردەم بەغدا چین؟ هەروەها بژاردەكانی بەغدا چین بۆ دانوستاندن و ئەنجامی دانوستاندن؟ بۆ نموونە ئایا بژاردەی ڕادەستكردنەوەی ناوچە كوردستانییەكانی دەره‌وەی هەرێمی كوردستان بژاردەی سەرەكییە؟ ئایا بەغدا بوودجە و مووچە تاكە بژاردەیەتی؟ یاخود هەوڵی كۆتاییهێنان بە ئەزموونی ئێستای هەرێمی كوردستان بژاردەی بەغدایە؟ یاخود جێبەجێكردنی دەقە دەستوورییەكان بژاردەی سەرەكییە؟

1. ڕەوایەتی (Legitimacy):

بەم واتایە كە لە لایەك هەرێمی كوردستان تاچەند بڕوای بە ڕەوایەتیی ئەو پرس و بابەت و بژاردانەی خۆی و بەغدا هەیە كە دانوستاندنی لەسەر دەكات؟ لە لایەكی تریشەوە ئەنجامەكانی دانوستاندن چۆن ڕەوایەتی وەردەگرێت؟ هەروەها ئایا هەرێمی كوردستان بڕوای بە ڕەوایەتیی داواكارییەكانی لایەنی بەرامبەری هەیە؟ بێجگە لەوەیش، پێویستە هەرێمی كوردستان بتوانێت بڕوا بە لایەنی بەرامبەریشی لە بەغدا و تەنانەت ئەكتەرەكانی كاریگەر لەسەر بەغدا وەكوو ئەمریكا و ئێران و توركیا و...، بهێنێت كە داواكارییەكانی، ڕەوایەتیی دەستووری و یاسایی و تەنانەت سیاسی و ئابووری و سەربازییان هەیە.

1. پەیوەندی (Relationship):

ئەم بنەمایە، دەبێت ئەوە بۆ كوردستان دەستەبەر بكات كە بۆ سەركەوتنی دانوستاندن پەیوەندییەكی تەندروست لە نێوان بەغدا و هەولێردا لە ئارادا بێت. بەم واتایە كە هەم بەغدا و هەم هەولێر بڕوایان بەوە هەبێت كە پەیوەندییەكانیان لەسەر بنەمای براوە و دۆڕاو نییە، بەڵكوو لەسەر بنەمای متمانە و هاوبەش و بەشدارە لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا. بۆیە ئەگەر بەغدا پێی وابێت كە ئەوە كوردستان ناچارە كە بە هەموو مەرجەكانی عێراق ڕازی بێت و لە هەمان كاتیشدا بڕوای بە مافەكانی نەبێت و هەوڵی كۆتایییهێنان بەو مافانە لە ڕێگەی سەربازی و دەستووری و یاسایی بدات، هیچ كاتێك دانوستاندنەكان سەركەوتوو نابن و ئەنجامەكانیشی لە قازانجی كورد نابێت.

1. لەپەیوەندیدابوون (Communication):

ئەم بنەمایە پێداگری لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە لایەنەكان پێكەوە كەناڵ و میكانیزمی گونجاوی "لەپەیوەندیدابوون"یان هەبێت. بۆ نموونە ئەوەی تاوەكوو ئێستا لە نێوان بەغدا و هەولێر هەیە تەنیا لایەنی سەربازی و لە ڕێگەی ڕاگەیاندن و هەڕەشەی بەغدا بووە و، بەغدا ڕازی نەبووە لەگەڵ كوردستان ڕاستەوخۆ دانیشتن بكات. ئەمەیش خوێندنەوەی مەترسیداری لێ دەكرێت؛ بەم واتایە كە نیشان دەدات بەغدا خوازیاری لاوازبوونی زیاتری كوردە و، لە هەمان كاتیشدا بڕوای بەو مافە دەستوورییانەی كورد نییە و، دەخوازێت پارێزگه‌كان و، هەروەها لایەنە سیاسییەكانی كوردستان بەجیا و بەلاوازی لە بری حكوومەتی هەرێمی كوردستان وەكوو بەردەنگ وەربگرێت.

1. پابەندبوون (Commitment):

ئەم بنەمایە یەكێك لە گرنگترین بنەماكانی دانوستاندنە. بەم مانایە كە لە لایەك هەولێر بەغدا پابەند بن بە دانوستاندن بۆ چارەسەركردنی كێشەكانیان و، لە لایەكی تریشەوە پابەند بن بە ئەنجامەكانی دانوستاندن و دانی پێدا بنێن و، هەروەها گەرەنتییە یاسایی و سیاسییه‌كانی جێبەجێكردنی دەستنیشان بكەن و بیخەنە ڕوو. بۆ نموونە لایەنی سێیەم وەكوو ئەمریكا و نەتەوە یەكگرتووەكان گەرەنتیی جێبەجێكردنی بكات یاخود لە پەرلەمانی عێراق یاسای تایبەتی بۆ دەربچێت و هتد.

1. ئەلتەرناتیڤەكان (Alternatives):

ئەو بنەمایە بەو واتایەیە كە ئەگەر هەرێمی كوردستان و بەغدا نەگەیشتنە ڕێككەوتن، ئەوە جێگرەوە یاخود ئەڵتەرناتیڤەكانی كوردستان چین؟ هەروەها پێویستە بیر لەوە بكرێتەوە كە ئەگەر بەغدا لە دانوستاندن نەگەیشتە ئەنجام یاخود ڕازی نەبوو بە بژاردەكان یاخود پابەند نەبوو بە ئەنجامەكانی، ئەلتەرناتیڤی بەغدا چییە؟ ئەمەیش بۆ ئەوەی كە هەرێمی كوردستان ئەلتەرناتیڤەكانی لەسەر ئەو بنەمایە ئامادە بكات بۆ ئەوەی زیانی كەمتر و دەستكەوتی زیاتری هەبێت. هەروەها ئەو بنەمایە یارمەتیی هەرێمی كوردستان دەدات كە ئەلتەرناتیڤەكان لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی لە چوارچێوەی دانوستاندن و لە دەره‌وەی دانوستاندن پێكەوە هەماهەنگ و هاوسەنگ بكات؛ تەنانەت بیر لەوەیش بكاتەوە كە ئەگەر ئەو دانوستاندنە نەگەیشتە ئەنجام، چی دەكات؟

كۆبەند:

لە پرۆسەی دانوستاندا ئەگەر لایەنەنێك هەستی بەهێزبوون و زاڵبوونی كرد، ئەوە دانوستاندن هیچ ئاكامێكی بێجگە لە سەپاندنی بەرژەوەندیی لایەنی بەهێز و خۆبەدەستەوەدانی لایەنی لاواز، دەستەبەر نابێت. بۆیە ئەگەر لایەنی بەرانبەر لە پرۆسەی دانوستاندندا بەگشتی بەهێزتر بوو، پاڵپشت و پەیوەندیی باشتر و چەكی سەربازیی كاریگەرتر و... هەبوو، قسەكردن لەسەر بەرژەوەندییەكان، بژاردەكان و پێوەرەكان، هیچ سوودێك ناگەیەنێت. كاتێك ئەمە واقعی پرۆسەی دانوستاندن بێت، ئەوە دانوستاندن بە هیچ شێوازێك گەرەنتیی سەركەوتن ناكات. بۆیە خۆپاراستن لە دانوستاندنی لەم چەشنە، باشترین بژاردەیە، چونكە هەر دانوستاندنێك لە بارودۆخێكی ناهاوسەنگی ناوخۆیی و نێودەوڵەتیدا بۆ كورد، بە واتای سەپاندنی ئەجێنداكانی بەغدایە. بەڵام ئەگەر لایەنی بەرانبەر (بەغدا) چ لە ڕووی ناوخۆیی و چ لە ڕووی نێودەوڵەتییەوە لەژێر گوشار بێت و، هەروەها كورد یەكگرتوو و بەهێز دەركەوێت (سیاسی و سەربازی)، ئەوە دەكرێت دانوستاندن ئامانجێكی ڕێژەیی بێنێتە دی. ئەمەیش بۆ كورتمەودا و مامناوەندی، دەتوانێت سەقامگیرییەكی ڕێژەیی لە پەیوەندییەكان دەستەبەر بكات، بەڵام لە درێژخایەندا بە هۆی ئەگەری گۆڕانكاری لە هاوسەنگیی هێزەكان لە ئاستی ناوخۆی كوردستان و عێراق و تەنانەت ئاستی ناوچەیی و نێودەوڵەتییشدا، هیچ گەرەنتییەك بۆ تێكنەچوونی ئەو ڕێككەوتننانە لە ئارادا نییە. بۆیە پێویستە هەرێمی كوردستان ئەم خاڵانە بەپێی بنەماكانی دانوستاندن ڕەچاو و پەیڕەو بكات:

1. پێویستە بە هۆی ئەزموونی شكستخواردووی ڕابردووی كورد لەگەڵ بەغدا، بەبێ بەشداریی لایەنی سێیەمی باوەرپێكراو نەچێتە پرۆسەی دانوستاندن لەگەڵ بەغدا.
2. دانوستاندن، پێویستە لە ئاستی باڵای سیاسی و پاشان تەكنیكی و پسپۆری بێت، نەك بەپێچەوانەوە و هێزە سەربازی و لەشكرییەكان وەكوو ئەوەی بینرا، ئەم كارە بكەن.
3. پێداگری لەسەر دانوستاندن تا ئەو جێگەیەی كە بۆ نیشاندانی نیاز و نییەتی باش بۆ ناوخۆی عێراق و كۆمەڵگەی نیودەوڵەتی بێت، كارێكی دیپلۆماسی و سیاسییە، بەڵام بەپێچەوانەوە ئەو پێداگرییە یەكلایەنەی ئێستای كوردستان هێمای خۆبەدەسته‌وەدان و لاوازی و شكستە، كە ئاسەواری زۆر نەرێنیی لەسەر پێگەی وەڤدی دانوستاندنكار و بەرژەوەندییەكانی كوردستان لە داهاتوودا دەبێت.
4. پێش دانوستاندن كاركردنی خێرا بۆ یەكگوتاریی لایەنە سیاسییەكان و چارەسەركردنی لانی كەم ڕێژەیی و كاتیی ناكۆكییە ناوخۆیییەكانی كوردستان، كاریگەریی زۆر زیاترە لە دەستپێكردنی دانوستاندن لەگەڵ بەغدا.
5. پێویستە هەرێمی كوردستان ئەو ڕاستییه‌ بەدەوام لەبەرچاو بگرێت كە لە عێراقدا هێزی سەربازی و گوشاری دەرەكی، ململانێ سیاسییەكان یەكلایی دەكاتەوە نەك یاسا و دەستوور.
6. بەپێی ئەو ڕاستییەی سەرەوە، تاوەكوو هێزەكانی حەشدی شەعبی لە ناوچە كوردستانییەكانی دەره‌وەی هەرێمی كوردستاندا بوونیان هەبێت و، بە هاوبەشی ئەو ناوچانە بەڕێوە نەچێت و هێزی پێشمەرگە لەو ناوچانە بوونی نەبێت، هیچ دانوستاندنێك بۆ چارەسەركردنی كێشەكان سەركەوتوو نابێت و هەرێمی كوردستان لەوپەڕی لاوازیدا دەچیتە ناو پرۆسەی دانوستاندن.
7. پێش دەستپێكردنی دانوستاندن، پێویستە هەرێمی كوردستان لە ئاستی ناوچەیی و نیودەوڵەتیدا چالاكیی دیپلۆماسیی هەبێت و پەیوەندییەكانی ڕێك بخاتەوە، نەك بەپێچەوانەوە.
8. بە هۆی پلانی ئەمریكا بۆ عێراق (سەرەڕای هەڵەبوونی ئەم سیاسەت و ستراتیژییەی ئەمریكا) تا كۆتاییی هەڵبژاردنی پەرلەمانیی عێراق، پێویستە دانوستاندنی یەكلاییكەرەوە ئەنجام نەدرێت.

لە كۆتاییدا ڕووداوەكان و هەڵوێستەكانی بەغدا نیشان دەدات، كە هێشتا ئەجێندا و پیلانی بەغدا و ئێران و توركیا كۆتایی نەهاتووە؛ بۆیە پابەند نابێت بە دەستپێكردنی دانوستاندن و تەنانەت بەجێگەیاندنی بەڵێنەكانی، كە زیاتر میدیایییە. بەم پێیەیش، پێویستە لە ناوخۆی كوردستان لە ئاستی سیاسی و ڕای گشتی و میدیایی و...، ئەو ڕاستییانە ئاشكرا بكرێت. بۆیە هەڵوەشانەوەی ئەنجامی ڕیفراندۆم مەترسیدارترین پیلانە بۆ نەهێشتنی هەموو دەستكەوتەكانی كورد لە داهاتوودا و ئابڵووقە و هێرشی بەرفراوانتری سەربازی و یاسایی و سیاسی و ئابووری بۆ سەر كوردستان. بەم پێیە، پێویستە لە ئێستادا تەنازولەكانی هەرێمی كوردستان بوەستیندرێت و لەمە زیاتر نەچێتە پێشەوە، تاوەكوو بەغدا بەكردەیی هەنگاو نەنێت، چونكە دۆڕاندنی سەربازی قەرەبوو دەكرێتەوە بەڵام دۆڕاندنی یاسایی و سیاسی، قەرەبووكردنەوەی زۆر ئەستەمە.