پێشەكی:

بەر لە ئەنجامدانی ڕیفراندۆمی سەربەخۆییی هەرێمی كوردستان و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان، زۆربەی ئەكتەره‌ ناوچەیی و سەرووناوچەیییەكان داوای وەپاشخستنی ئەم ڕیفراندۆمەیان دەكرد بۆ كاتێكی گونجاو. لە كاتێكدا ڕووداوەكانی دوای ڕیفراندۆم و هەڵوێستەكانی ئەكتەره‌ جۆراوجۆرە هەرێمی و سەرووهەرێمییەكان، دەریان خست كە مەبەستیان لە ئەنجامنەدانی ڕیفراندۆم بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە پاش ئەنجامدانی ڕیفراندۆم ئەگەری زۆر هەیە كە هاوكێشەكان و تەنانەت هاوسەنگیی هێز لە ناوچەكەدا بگۆڕدرێت و وەكوو پێش ڕیفراندۆم نەمێنێتەوە و، هاوكێشەی نوێ دێتە ئاراوە. هەر ئەوەیش وای كرد كە لە 16-10-2017 حەشدی شەعبی و بە هاوكاریی ڕاستەوخۆی ئێران و هەماهەنگیی توركیا و بێدەنگیی ئەمریكا و بریتانیا و، لەمەیش گرنگتر هاوكاری و پیلان و ڕێككەوتنی نهێنیی چەند كەسێك لە كوردستان، كەركووك داگیر بكرێتەوە و، پێشمەرگە ناچار بكرێت لە زۆربەی ناوچە كوردستانییەكانی دەره‌وەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان پاشەكشە بكات. تەنانەت پیلانی ئەوە هەبوو كە هەولێریش داگیر بكرێت. ڕەفتار، لێدوان و ئاماژەكانیش ئەوەی دەرخست كە ئامانج كۆتاییهێنانە به‌ فیدراڵییەتی باشووری كوردستان و كۆتاییهێنان بە حكوومەتی هەرێمی كوردستان، بەڵام لە چواچێوە و فۆرمی نوێیدا.

لێرەدا پرسیار ئەوەیە كە چارەنووسی ئەو هاوكێشەیە بەرەو كوێ دەچێت؟ وه‌ڵامی ئەم پرسیارەیش لەسەر وه‌ڵامی چەند پرسیاری وردتر ڕادەوەستێت كە ئەو فاكتەر و ئەكتەرانە چیین و كێن كە دەتوانن كاریگەرییان لەسەر هاوكێشەكانی پاش ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی هەبێت؟

لەم نووسینەدا هەوڵ دەدەین كە تیشك بخەینە سەر ئەو فاكتەرانەی كە كاریگەرییان لەسەر ئەكتەرە پەیوەندیدارەكان و لە ئەنجامیشدا هاوكێشەكان هەیە بۆ یەكلاییكردنەوەی دەرەنجامەكانی ڕیفراندۆمی سەربەخۆییی كوردستان.

توركیا

هەڵوێستی توندی ئێستای توركیا و تەنانەت ئەگەری گۆڕانی ئەم هەڵوێستە یاخود نەرمبوونەوەی هەڵوێستەكانی وەكوو ئەكتەرێكی ناوچەیی، پەیوەندیی بە چەند فاكتەرێكەوە هەیە كە دەتوانین ئاماژەیان پێ بكەین:

1. هاوكێشە ناوخۆیییەكانی توركیا:

پارتی دەسەڵاتدار (ئاكپارتی) لەژێر گوشاری هاوپەیمانێتیی توندڕەوەكان (مەهەپە) و، هەروەها ئۆپۆزیسیونی ئەو دەوڵەتە (جەهەپە)دایە. بەم واتایە كە ئاكپارتی بۆ مانەوەی لەسەر دەسەڵات و كۆنترۆڵی ڕای گشتیی توركیا، پێویستی بەم دژایەتییەی ڕیفراندۆمی سەربەخۆییی كوردستان هەیە. بەم واتایە كە ڕێگە لە نەیارەكانی بگرێت كە ئەم بوارە كۆنترۆڵ بكات كە ئەگەری هەیە لە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنەكانی داهاتووی توركیادا لە لایەن توندڕەوەكانەوە لە دژی ئەم ئاكپارتی كەڵكی لێ وەربگیرێت.

بەڵام لە لایەكی دیكەوە ئاكپارتی لەژێر گوشاری فاكتەرێكی دیكەدایە كە لە ئەگەری بەردەوامبوون لەسەر دژایەتیی خۆی، ئەوە دەنگی بەشێكی زۆری دەنگدەرە كوردەكان لەدەست دەدات و، ئەمەیش هەم حزبە كوردییەكان بەهێز دەكات و هەمیش دیسانەوە حزبە نەیارەكانی سەربەخۆیی بە لاوازبوونی ئەم حزبە بەهێز دەبن. تەنانەت لە ڕوانگەی توركیاوە داننان بە ئەنجامەكانی ئەم ڕیفراندۆمە، دەتوانێت لە ڕووی ئاسایشییەوە كێشە بۆ توركیا بەتایبەت لە باكووری كوردستان دروست بكات و ئاستی داواكاریی كوردەكان لە توركیادا بەرزتر بكاتەوە. بۆیەیشە توركیا لە تەنگژەیەكی ئاسایشیدا (security dilemma) دەژیت.

فاكتەرێكی كاریگەر لەسەر هەڵوێستەكانی ئاكپارتی، پرسی ئابوورییە؛ بەو پێیەی كە ئەگەر ئاستی هەڕەشەكان بگاتە پێكدادان و كۆتاییی پەیوەندییە ئابوورییەكان لەگەڵ هەرێمی كوردستان، ئەوە دیسانەوە ئاكپارتی كە بە هۆی ئەوەی كە بەشێكی زۆر لە دەنگەكانی دەرەنجامی سیاسەتی پەرەپێدان و گەشەی ئابووریی ئەو وڵاتە لە سەردەمی دەسەڵاتدارێتیی ئاكپارتییە، لە هەڵبژارنەكاندا بە هۆی تێكچوونی ڕەوشی ئابووری و لە ئەنجامیشدا دابەزینی بەهای لیرەی توركی و بەرزبوونەوەی ڕێژەی بێكاری و هەڵاوسانی ئابووری و... زیان دەكات و، نەیارەكانی بەهێز دەبنەوە. هەروەها خراپبوونی ڕەوشی ئابووری، ناڕەزایەتییە كۆمەڵایەتییەكانی توركیا بەهێز دەكات و لەوانەیشە توركیا تووشی ناسەقامگیریی ئاسایشی بێت. بۆیە توركیا هەوڵی دا لە ڕێككەوتنەكەی لەگەڵ ئێران و بەغدا ڕەچاوی ئەوە بكات. بەم واتایە كە لە لایەك سنوورەكانی لەگەڵ هەرێمی كوردستان دانەخات و، لە لایەكی تریشەوە هەوڵ بدات كە گەرەنتی لە بەغدا وەربگرێت كە پاش داگیركردنی كەركووك و لەدەستدانی سەرچاوەكانی وزە لە لایەن هەرێمی كوردستانەوە، ڕاستەوخۆ مامه‌ڵه‌ لەگەڵ عێراق بكات بۆ ئەوەی كە لە ڕووی وزە و داهاتەكان و، هەروەها ئاڵوگۆڕە بازرگانییەكان زیانی به‌رنه‌كه‌وێت.

1. هاوكێشە ناوچەیییەكانی توركیا:

 لە ئاستی ناوچەیی یاخود هەرێمیدا، توركیا هەمدیس تووشی دژیەكی بۆتەوە؛ بەم واتایە كە لە لایەك ململانێی توندی لەگەڵ ئێران لەسەر ناوچەی نفووز و داهاتووی سووریا و نفووز لە عێراق و بەگشتی دڵەڕاوكێی ئاسایش لە ناوچەی دەرەوەی نزیكی خۆی هەیە و، لە لایەكی دیكەیشەوە ناچار بووە كە لەگەڵ ئێران هەندێ ڕێوشوێن لە دژی ڕیفراندۆم بگرێتە بەر. لە ناوخۆی توركیا و تەنانەت حزبی دەسەڵاتداریش، دەزانن كە هاوڕابوون لەگەڵ ئێران مەترسیی زۆری بۆ داهاتووی هاوسەنگیی هێزی توركیا لە ناوچەكەدا هەیە و، لەوانەیە ئێران سوود لەم دەرفەتە وەربگرێت و زیاتر بەهێز بێتەوە. جیاوازییە ناسنامەیییەكان و ئەجێندا و ستراتیژیی ئێران لەگەڵ توركیا، ڕێگە بە دروستبوونی هاوپەیمانێتییه‌كی جێگەی متمانە نادات.

هەروەها توركیا لە ئەگەری بەردەوامبوون، وا دەكات كە كوردەكان پاڵ پێوە بنێت كە بیر لە ئەڵتەرناتیڤی توركیا وەكوو دەروازەی بازرگانی و گواستنەوەی وزە بكەنەوە لە ڕێگەی ڕۆژاوای كوردستان و سووریا (بە پاڵپشتیی ڕووسیا)، یاخود لە ناوچە سوننەكانی عێراق بۆ ئۆردن (بە هاوكاریی سوننەكان و ئەمریكا و سعوودیا). ئەوەیش توركیا بەتەواوی لە هاوكێشەكانی جیهانی عەرەبی دەخاتە پەراوێزەوە. هەروەها مەترسیی ئەوە هەیە كە ئێران بە زیرەكی لە كۆتاییدا ئەم بۆشایییە بۆ كوردستان پڕ بكاتەوە. ئەگەر هەر كامە لەم سیناریۆیانە ڕوو بدات، ئەوە هاوكێشە هەرێمییەكان لە زیانی توركیا دەشكێتەوە و؛ بێجگە لە بەهێزبوونی كوردستان و كوردەكان لە ناوچەكەدا، ئەوە ڕۆژاوای كوردستانیش لە لایەن ڕووسیا و تەنانەت ئەمریكاوە بەهێزتر دەبن و توركیا لە ئاستی ناوخۆییش لاواز دەبێت و ئاكپارتی زیان دەكات.

بۆیە توركیا بەردەوام لەگەڵ ڕووسیا و ئێران و بەغدا هاوكاری دەكات بۆ ئەوەی كە هیچ كام لەم سیناریۆیانە نەیه‌تە دی، چونكە گەورەترین مەترسیی توركیا بەهێزبوونی پەكەكە لە هاوكێشە ناوچەیییەكان و، بەم پێیەیش ناوخۆی توركیا لە لایەك و، بەهێزبوونی پێگەی "یەپەگە" و پەیەدە" لە هاوكێشەكانی داهاتووی ناوچەكە و سووریایە. بۆیە ڕازیبوونی توركیا بۆ هاوكاری لەگەڵ بەغدا و ئیران، بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە توركیا بتوانێت لە سووریا دیفاكتۆی ڕۆژاوای كوردستان لەناو ببات یاخود لاوازی بكات و، لە عێراق دەستی ئاوەڵاتر بێت بۆ هێرشكردنه‌ سەر "پەكەكە" یاخود بە بڕوای توركیا لەناوبردنی. هەروەها پلانی دووەمی توركیا ئەوەیە كە ئەگەر هاوكێشەكان بگۆڕێت و ئێران دەست بەسەر زۆنی سەوزدا بگرێت، ئەوە توركیایش بتوانێت دەست بەسەر زۆنی زەرد و، هەروەها ناوچە سوننەكانی عێراقدا (وەكوو موسڵ) بگرێت.

گرنگترین خاڵی نەهێنیی پیلان و هاوكێشەكە ئەوە بوو/ئەوەیە كە لە پاش داگیركردنی ناوچە سنوورییەكان، توركیا دەتوانێت بەتەواوی ڕۆژاوای كوردستان كۆنترۆڵ بكات. ئەمەیش لە ڕێگەی ئەوەوە كە ئێران و عێراق گوشار بۆ "یەپەگە" لە ڕۆژاوای كوردستان دروست بكەن بۆ ئەوەی ڕێگە بدەن هێزەكانی حەشدی شەعبی و عێراقی و سوپای قودس لە ڕۆژاوای كوردستانەوە هێرش بكەنە سەر كوردستان و "بیشخابوور" و، پاشان سنووری هەرێمی كوردستان و باكووری كوردستان (ئیبراهیم خەلیل) كۆنترۆڵ بكەن. بەمەیش ئێران و توركیا ناوچەی نفووزی خۆیان دابەش دەكەن و كۆتایی بە حكوومەتی هەرێمی كوردستان دێت، چ لە ڕووی سیاسی و چ لە ڕووی ئابووری و سەربازییەوە. لە هەمان كاتیشدا ئێران و سوپای قودس و حەشدی شەعبی و حزبوڵلای لوبنان و سوپای ڕژێمی ئەسەد لە سووریا لەو ناوچەیە یەك دەگرنەوە و، "هیلالی شیعی" لە پاش ڕاماڵینی پاشماوەكانی داعش بەتەواوی جێگیر دەبێت و كۆتایی بە پرۆژەكە دێت.

1. هاوكێشە سەرووهەرێمییەكانی توركیا:

 توركیا لە ڕووی سەرووهەرێمییەوە لە دۆخێكی ناڵەباردایە، بەو واتایە كە لە لایەك پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەمریكا لە خراپترین ڕەوشدایە و، لە لایەكی دیكەوە بە هۆی سیاسەتەكانییەوە لەگەڵ دەوڵەتانی یەكێتیی ئەوروپا بارگرژی هەیە و، لە هەموو ئەمانەیش گرنگتر سەرەڕای ئەوەی كە ئەندامی ناتۆیە بەڵام ناچار بووە كە لە ڕووسیا نزیك ببێتەوە؛ كە ئەمەیش دیسانەوە بۆتە هۆی نیگەرانیی توند و بێزاربوونی ئەمریكا و یەكێتیی ئەوروپا لە توركیا. ڕووسیایش بە هۆی بوونی چەندین گرێبەست لەگەڵ هەرێمی كوردستان لە بواری وزەوە، ڕێگەی نەداوە كە توركیا وەكوو پێویست لە كاردانەوە لە هەمبەر ڕیفراندۆمی سەربەخۆییی كوردستاندا دەستی كراوە بێت. ئەمە بێجگە لەوەی كە ڕووسیا لە سووریادا ڕۆڵێكی گرنگی هەیە و دەتوانێت گوشار بۆ سەر توركیا دروست بكات و، تەنانەت لە ئەگەری هەڵوێستی توندی توركیا، ئەوە كۆریدۆرێكی گواستنەوەی وزە لە سووریاوە بۆ دەریای ناوەڕاست دروست بكات و بەتەواوی توركیا لەو ناوچەیە پەراوێز دەخرێت. هەروەها ئەمریكایش بە هۆی بارگرژی لە پەیوەندییەكانی لەگەڵ توركیا بە چەندین هۆكاری وەكوو سیاسەتەكانی توركیا لە سووریا و هەڵوێستی توركیا لە جەنگی دژی داعش و، هەروەها نزیكبوونەوەی لە ڕووسیا و كودەتای ساڵی ڕابردوو لە توركیا و پرسی ڕادەستكردنەوەی گولەن و...، هەروەها ڕێگەگرتن لە زاڵبوونی ڕووسیا لە هەرێمی كوردستان و ناوچەكەدا، ناخوازێت توركیا هەڕەشەی وجوودی لە كوردستان بكات.

خاڵێكی دیكە ئەوەیە كە لە ئەگەری كاردانەوەیەكی توندی توركیا یاخود گوشاری سەربازیی توركیا لە دژی كوردستان، ئەگەری بەرزبوونەوەی نرخی نەوت، وا دەكات كە خودی توركیا و پاشان وڵاتانی ئەوروپی زیان ببین و، ئەمەیش ئێران و ڕووسیا لە هەمبەر ئەمریكا و ئەوروپادا بەهێز دەكات. ئەوە بێجگە لەوەی كە پاراستنی ئاسایشی وزە بۆ ئەوروپا و ئەمریكا و تەنانەت ڕووسیا گرنگیی تایبەتی هەیە، هەروەها دروستبوونی هەر بارگرژییەك لە ناوچەكە دەتوانێت هاوكێشە ئاسایشییەكانی جەنگی تیرۆر بگۆرێت و، پرسی كۆچبەر و دروستبوونی لێشاوی پەنابەران بێنێتە ئاراوە، كە ئەوەیش تێكچوونی ئاسایشی نێودەوڵەتیی لێ دەكەوێتەوە؛ بێجگە لەوەی كە خودی توركیا تووشی دۆخی نائاسایشیی ناوخۆیی و ناوچەیی دەبێتەوە.

كۆماری ئیسلامیی ئێران

ئێران پێش و پاش ڕیفراندۆم بەتوندی دژایەتیی خۆی بۆ ئەنجامدانی ڕیفراندۆم و، هەروەها سەربەخۆییی كوردستان ڕاگەیاندووە. بەڵام دەكرێت فاكتەرەكانی كاریگەر لەسەر هاوكێشەكان بەم شێوەیە پۆلین بكەین:

1. هاوكێشە ناوخۆیییەكانی ئێران:

كۆماری ئیسلامی لە ناوخۆدا بە هۆی سیستەمە نادیموكراسییەكەی و، هەروەها ناسنامە شیعییەكەی  لە لایەك و فرەپێكهاتە و ناسنامەبوونی ئێران لە لایەكی دیكەوە، مەترسیی زۆری لە ئاكام و دەرهاوێشتەكانی ئەم ڕیفراندۆمە هەیە. یەكێك لە گەورەترین كێشەكانیش بۆ ئاسایشی پێناسەكراوی ئێران، پرسی مافی نەتەوەكان، بەتایبەت كوردە. بۆیە كۆماری ئیسلامی ئەمە بە سەرەتایەك بۆ دووبارەبوونەوەی لە ئێران و دابەشبوونی ئەو دەوڵەتە دەبینێت.

 بەڵام ئەوەی كۆماری ئیسلامی تووشی كێشە دەكات، ئەوەیە كە ئەگەر كاردانەوەیەكی سەربازیی ڕاستەوخۆی لە هەمبەر هەرێمی كوردستان هەبێت، ئەوە مەترسیی كاردانەوەی كوردەكان لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان لە ئارادایە. بێجگە لەمەیش لە لایەكی دیكەیشەوە، ئێران لە قەیرانێكی قووڵی ئابووریدایە و پێویستی بە بازاڕ و دروازەیەكی بازرگانی و ئابووری بۆ هەناردەكردن و هاوردەكردن هەیە. بۆیە ئاسایشی ئابووری و سیاسیی ئەو دەوڵەتە لە تەنگژەیەكدا خۆی دەبینێتەوە، كە ئەگەر دان بەم ڕیفراندۆمەدا بنێت ئەوە تووشی گرفت و لێكترازان و بەرزبوونەوەی داواكاریی كوردەكان لە ئاستی ناوخۆیی دەبێتەوە؛ بێجگە لەمەیش دابەشبوونی عێراق، وا دەكات كە ئاساشی نەتەوەییی ئێران بكەوێتە مەترسییەوە. بەڵام ئەگەر ڕووبەڕووی بوەستێتەوە ئەوە لە ڕووی سیاسی و ئاسایشی ڕووبەڕووی كێشەی پێشبینینەكراوی ئاسایشی دەبێتەوە. بۆیە هەروەكوو لە 16-10-2017 لە كەركووك ڕووی دا، هەوڵی دا لە ڕێگەی لایەنێكی ناوخۆییی كوردستان و حەشدی شەعبی و حكوومەتی ناوەندییەوە ئەم كارە بكات. ئەمەیش هەم ئەگەری ڕاگەیاندن و دروستبوونی دەوڵەتی كوردستانی بۆ ماوەیەك وەپاش خست، یاخود بە بڕوای ئەوان لەبار برد، هەمیش لە ڕێگەی درزدروستكردن و لێكترازاندنی ناوماڵی كورد و ئەگەری دروستكردنی جەنگی ناوخۆ و ڕاگەیاندنی دووئیدارەیی لە هەرێمی كوردستان، مەترسیی ئاسایشیی بۆ سەر مانەوە و بەردەوامیی كیانی هەرێمی كوردستان و سەرچاوەكانی ئابووری و وزە و، هەروەها ئاسایشی سیاسی و سەربازیی كوردستان دروست كرد. هەروەها لەم ڕێگەیەوە پێگەی هەرێمی كوردستانی لە هاوكێشە سیاسییەكانی عێراق لاواز كرد؛ ئەمە بێجگە لە دەستكەوتە ئابوورییەكانی ئێران لە سەرچاوەكانی كەركووك و گواستنەوەی بۆ ئێران. هەروەها كۆماری ئیسلامی، لەم ڕێگەیەوە توانیی ستراتیژیی نوێی ترامپ لە هەمبەر سنوورداركردنی كۆماری ئیسلامی تووشی بەربەست و كێشە بكات و، پێچەوانەی بكاتەوە. تەنانەت دڵەڕاوكێی ئاسایشی بۆ كۆی دەوڵەتانی عەرەبی-سوننە و ئیسڕائیل دروست بكات.

1. هاوكێشە هەرێمییەكانی ئێران:

كۆماری ئیسلامی لە ململانێ و جەنگێكی بەنوێنەرایەتیی تونددایە لەگەڵ دەوڵەتانی سوننەی ناوچەكە و ئەمریكا و ئیسڕائیل. هەروەها عێراق وەكوو خاڵی هەستیاری پێكەوەبەستنەوەی ئێران بە سووریا و لوبنان دەبینێت، كە ئاسایشی ئێران لە هەمبەر هەڕەشە و گوشاری وڵاتانی عەرەب-سوننە و ئیسڕائیل كەم دەكاتەوە. بۆیە دابەشبوونی عێراق دەتوانێت وەكوو سەرەتایەك بێت بۆ كۆتاییهاتنی نفووز و هێژموونیی ئێران لە ناوچەكەدا، بەو پێیەی كە هەرێمی كوردستان و لە داهاتوودا دەوڵەتی كوردستان وەكوو بنكەیەك بۆ ئەمریكا و ئیسڕائیل و دەوڵەتانی سوننەی نەیاری خۆی دەبینێت.

هەروەها ئێران ترسی ئەوەی هەیە توركیا بتوانێت بە هۆی پەیوەندییە ئابوورییەكانی لەگەڵ كوردستان، ببێتە ناوچەی نفووزی ئەو دەوڵەتە و، ئێران لە سووریا و عێراق پەراوێز و سنووردار بكرێت. لە لایەكی دیكەیشەوە بە هۆی پێگەی جیۆئێكۆنۆمیی كوردستان، ئێران ترسی ئەوەی هەیە كە لە هاوكێشەكانی ئاسایشی وزە پەراوێز بخرێت و، كوردستان ئەو جێگرەوەیە بێت بۆ ئەوروپا و بازاڕی وزە كە ئێران ترسی لێی هەیە. ئەمەیش كارتی گوشاری (ئابووری-سیاسی)ی ئێران لاواز دەكات و، هەروەها لە ڕووی ئاسایشی ناوخۆییشەوە (بە هۆی گرێدراوبوونی ئابووریی ئێران بە فرۆشتنی نەوت و گازی سروشتییەوە) ئێران تووشی مەترسی دەكات.

 بۆیە ئێران هاوكات دەیەوێت ڕێگە لە سەربەخۆییی كوردستان و دابەشبوونی عێراق و باڵادەستیی توركیا لە كوردستان بگرێت و، لە هەمان كاتیشدا ناخوازێت دژایەتیی هەرێمی كوردستان تا ئەو ئاستە بێت كە بەتەواوی بكەوێتە ژێر كۆنترۆڵی توركیا یاخود وڵاتانی سوننە و ئەمریكا و ئیسڕائیل و تەنانەت ڕووسیایش. بۆیە ئێران دەیەوێت گوشار و ڕێگرییەكانی بە هاوبەشی و بەشداری لەگەڵ توركیا بەڕێوە ببات؛ ئەمەیش دڵنیاییی زیاتر دەداتە ئێران. هەر ئەمەیش وای كردووە كە ئێران لەم ماوەیەی دواییدا، ڕازی بێت كە چەندین گرێبەست لە بوراە جۆراوجۆرەكاندا (وزە، بازرگانی، ئابووری و...) لەگەڵ توركیادا واژوو بكات، كە لە قازانجی توركیایە.

ئێران هەوڵ دەدات كە لە ڕێگەی حەشدی شەعبی و بەغداوە ئەجێنداكانی جێبەجێ بكات، بۆیەیشە بەغدا لە گوشارەكانی بۆ سەر هەرێمی كوردستان دەستكراوەتر بووە و زیاتر متمانەی بە خۆی پەیدا كردووە. هەر ئەمەیش وای كردووە كە جەنگی ڕاستەوخۆ لە خۆی دوور بخاتەوە و ئەم جەنگە بەنوێنەرایەتییە لە عێراق و سووریا و لوبنان بەڕێوە ببات. داگیركردنی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دەره‌وەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان ئەم ستراتیژییەی ئێرانی جێبەجێ كرد.

1. هاوكێشە سەرووهەرێمییەكانی ئێران:

كۆماری ئیسلامی لە دوای ڕێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ دەوڵەتانی 5+1، زیاتر دەستی لە ڕووی سەربازی و ئابووری و سیاسییەوە كراوەتر بوو لە ناوچەكە، بەڵام بە هاتنەسەركاری ترامپ هاوكێشەكان بەرەو گۆڕان دەچن. بۆیە داهاتووی ئەم ڕێككەوتنە و، هەروەها هەڵوێستەكانی ئەمریكا و ئابڵووقە و گەمارۆكانی ئەمریكا لە دژی ئێران و سوپای پاسداران و ڕێكخراو و لایەنەكانی سەر بە سوپای پاسداران، كاریگەریی لەسەر هەڵوێستە توندەكانی ئێران لە هەمبەر ڕیفراندۆم و سەربەخۆییی هەرێمی كوردستان هەبووە. بەم واتایە كە لاوازبوونی ئێران، دەستی هەرێمی كوردستان بۆ ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ هەڕەشەكانی ئێران و تەنانەت حەشدی شەعبی و حكوومەتی عێراق ئاوەڵاتر دەكات. بۆیە بۆ ئێران پێویست بوو ئەم هەڕەشانەی ئیدارەی ترامپ بە نیشاندانی نفووزی خۆی لە عێراق وه‌ڵام بداتەوە.

 هەروەها ئێران متمانەی تەواوی بە ڕووسیا نییە، چ لە ڕووی داهاتووی سووریا و چ لە ڕووی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەمریكا. بۆیە نزیكبوونەوەی ڕووسیا لە ئەمریكا و، هەروەها لە هەرێمی كوردستان، بە زیانی ئاسایشی ئابووری و سەربازیی ئێران دەشكێتەوە. تەنانەت پەیوەندییەكانی سعوودیا و ڕووسیا، ئێرانی تووشی دڵەڕاوكێی ئاسایشی كردووە و ئەگەری پەراوێزبوونی ئێرانی لە هاوكێشە ناوچەیییەكان بەهێزتر كردووە. ئەمەیش لە كۆتاییدا لە قازانجی هەرێمی كوردستان دەشكایەوە. هەروەها توندبوونی هەڵوێستی ئەمریكا لە هەمبەر ئێران، وڵاتانی سوننە بەهێز دەكات و، ئەمەیش وا دەكات ئێران بۆ دەربازبوونی لە گرفت و تەنگژەكان هەوڵی نفووز لە هەرێمی كوردستان و لاوازبوونی، پەیڕەو بكات.

كۆبەند:

ئێران و توركیا لە هاوپەیمانێتییه‌كی كاتی و تەكنیكی و لەرزۆكدا ڕووبەڕووی پرسی سەربەخۆییی هەرێمی كوردستان بوونەتەوە؛ بەڵام هاوكێشە ناوخۆیی و ناوچەیی و سەرووهەرێمییەكان لە گۆڕاندان و، ڕێگرن لە هەڵوێستی یەكلاكەرەوەی ئەو دوو دەوڵەتە. بۆیە هەوڵ دەدەن لە ڕێگەی بەغداوە ئەم گوشارانە بەردەوام بن. لە ئەگەری گۆڕانی فاكتەرەكانی ئەو هاوكێشە ناوخۆیی، ناوچەیی و سەرووهەرێمییانەدا، پێگەی هەرێمی كوردستان بۆ دەربازبوون لەم تەنگژانە بەرزتر دەبێتەوە. بەڵام لە ڕاستیدا گوشارەكانی بەغدا هەمان گوشارەكانی ئەو دوو دەوڵەتەن كە هیچ متمانەیەكیان بە یەكتری نییە. بۆیە لە ئەگەری گۆڕان لە هاوكێشەكان (بەتایبەت ناوخۆی كوردستان)، ئه‌وا هەموو ئەو گوشارانەی ئێستا دەكاتە دەرفەت بۆ كوردستان. بۆیە پێویستە كوردستان لە پاڵ پەیڕەوكردنی دیپلۆماسییەكی فرەڕەهەند، ئامادەییی خۆی بۆ قۆستنەوەی دەرفەتەكانی گۆڕانی هاوكێشەكان لە ناوچەكە بەرز بكاتەوە. كاركردن لەسەر خاڵە لاواز و ناكۆكەكانی ئەو دوو دەوڵەته‌، گرنگیی تایبەتی بۆ هەرێمی كوردستان هەیە. ململانێكانی ڕووسیا و ئەمریكا لە پاڵ هاوكاریی سعوودیا و ئیسڕائیل لەو هاوكێشانەیه‌ كە دەتوانێت لە بەرژەوەندیی هەرێمی كوردستاندا بێت. گۆڕانكارییەكانیش وەكوو هەڵوێستی ڕووسیا و پەیوەندییەكانی لەگەڵ توركیا و، هەروەها بارگرژییەكانی ئێران و سعوودیا و هەڵوێستی ئەمریكا و ئیسڕائیل لە هەمبەر ئێران، بەو ئاراستەیە دەڕوات.

لە ڕاستیدا ئەم هاوكارییە سەربازی و سیاسییانەی توركیا و ئێرانیش بە مەبەستی دەستەبەركردنی نفووزی ناوچەیییان و، هەروەها دووركردنەوەی هەڕەشە ئاسایشییە ناوخۆیییەكانیان (پرسی كورد) و دابەشكردنی سەرچاوە سروشتییەكانی كوردستان و، لە هەمان كاتیشدا لە دژایەتی لەگەڵ ئەمریكاوە سەرچاوە دەگرێت. هەرچەندە ئەمریكایش ئەجیندا و پلانی خۆی لە عێراق هەیە (هەڵە یاخود ڕاست بێت)، كە لەگەڵ ئەم ڕووداوانەدا هاوتەریب بووه‌.