(ئۆرشەلیم: چەقی ململانێی هەرێمی و ناسنامەیییەكان)

پێشەكی:

بێجگە لە ناكۆكی و ململانێ مێژوویی و سیاسییەكان، "ئۆرشەلیم" وەكوو شارێكی ناوەندی و پیرۆز بۆ موسڵمان، كریستیان و جوولەكه‌كان لە جیهاندا دەناسرێت. لە ڕۆژی 6-12-2017 سەرۆکكۆماری ئەمریکا، "دۆناڵد ترامپ" ڕای گەیاند كە "بڕیارى داننان بە قودسدا وەک پایتەختی ئیسڕائیل، زۆر دوا کەوتووە." هەروەها ترامپ ئاماژەی بەوە دا كە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان فەڵەستینییەكان و ئیسڕائیل و هاتنەدیی ئاشتیی بەردەوام، پاڵپشتی لە دروستبوونی دوو دەوڵەتی فەڵەستین و ئیسڕائیل دەكات، بەڵام داوای لە وەزارەتی دەرەوەی وڵاتەکەیشی کرد، باڵیۆزخانەى ئەمریکا لە "تەلئەبیب"ەوە بگوازێتەوە بۆ قودس. لە هەمان كاتدا "بنیامین ناتانیاهۆ"، سەرۆكوەزیرانی ئیسڕائیل گوتی: "ئەمە ڕۆژێکی مێژوویییە. سێ هەزار ساڵ ئۆرشەلیم پایتەختی جووەکان بووە؛ ئەو شوێنە بووە كه‌ پیاوانی ئایینی دیندارییان تێدا کردووە و پێغەمبەران بانگەوازیان تێدا ئەنجام داوە. سێ سەدەیە ئۆرشەلیم خاڵی بەهێزی خەون و هیوا و نزاو پاڕانەوەکانمان بووە." هەروەها ناتانیاهۆ وێڕای سوپاسكردن لە ترامپ لەسەر بڕیارە بوێرانەكەی، داوای لە وڵاتانی جیهان کرد كه‌ دان به‌ قودسدا بنێن وه‌ك پایته‌ختی ئیسڕائیل و، باڵیۆزخانه‌كانیان بۆ ئه‌و شاره بگوازنه‌وه‌. ‌بەڵام لە بەرامبەردا مەحموود عەباس، سەرۆكی حكوومەتی نیشتمانی یاخود خۆبەڕێوەبەریی فەڵەستین (السلطة الوطنیة الفلسطینیة)، ئەم بڕیارەی ترامپی ڕەت كردەوە و ئیدانەی كرد و، ئەمەی بە پێچەوانەی هەموو بڕیار و ڕێككەوتننامە نێودەوڵەتییەكان زانی. جگە لە كاردانەوەی دەوڵەتانی عەرەبی و ئیسلامی،  "ئیمانوێل ماکرۆن"، سەرۆککۆماری فەڕەنسا؛ "تێرێزا مەی"، سەرۆکوەزیرانی بریتانیا؛ "ئەنجێلا مێرکڵ"، ڕاوێژکاری ئەڵمانیا و، فێدریکا مۆگرینی، بەرپرسی کاروباری دەرەوەی یەکێتیی ئەوروپا، بڕیارەکەی دۆناڵد ترامپی سەرۆکكۆماری ئەمریکایان لەبارەی گواستنەوەی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە تەلئەبیبەوە بۆ ئۆرشەلیم و داننان بە ئۆرشەلیم وەكوو پایتەختی ئیسڕائیل ڕەت کردەوە و، ڕایان گەیاند گواستنەوەی باڵیۆزخانەی ئەمریکا بۆ ئۆرشەلیم گرژی و ئاڵۆزیی زیاتر لە ناوچەكە دروست دەکات و خزمەت بە پرۆسەی ئاشتیی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناكات.

بەڵام پرسیاری سەرەكی ئەوەیه‌ كە بۆچی "دۆناڵد ترامپ" ئەم بڕیارەی داوە و بەتایبەت لەم كاتەدا؟ لە لایەكی تریشەوە ئایا ئەم بڕیارە چ كاریگەرییەكی لەسەر گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە دەبێت؟ لەم نووسینەدا هەوڵ دەدەین كە سیناریۆ چاوەڕوانكراوەكان و، هەروەها هۆكارەكانی ئەم بڕیارە لەم كاتەدا ڕوون بكەینەوە.

ئۆرشەلیم و پێشینەی بڕیاری دۆناڵد ترامپ

بێجگە لەوەی كە ئەم بڕیارەی ترامپ بەشێكە لە بەڵێنەكانی خۆی لە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی كۆماری ئەمریكا لە پێش هەڵبژاردنی وەكوو سەرۆككۆمار، لە ڕاستیدا ئەم بڕیارەی ترامپ لە ڕووی یاسایییەوە، جێبەجێكردنی بڕیارێكی كۆنگرێسی ئەمریكییە لە ساڵی 1995 دەربارەی داننان بە ئۆرشەلیم وەكوو پایتەختی ئیسڕائیل و، بەم پێیەیش گواستنەوەی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە تەلئەبیبەوە بۆ ئۆرشەلیم، كە ئیدارەی ئەمریكا ئەركدار دەكات تاوەكوو ساڵی 1999 ئەم كارە ئەنجام بدات. بەڵام بە هۆی تێڕوانین و خوێندنەوەی سەرۆككۆمارەكانی پێشووتری ئەمریكا بۆ بارودۆخ و بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا وەكوو "بیل كلینتۆن" و "جۆرج بۆش" و "باراك ئۆباما"، ئەم بڕیارە هەر شەش مانگ جارێك دوا دەخرا. تەنانەت ترامپیش بەپێی دەسەڵاتەكانی سەرۆككۆماریی ئەمریكا، شەش مانگ ئەم بڕیارەی وەپاش خست. بەڵام ئەم جارە ترامپ لە بری دووبارە دواخستن، بەڵێنەكەی خۆی جێبەجێ كرد و بڕیارەكەی بۆ گواستنەوەی باڵیۆزخانەی ئەمریكای لە تەلئەبیب بۆ شاری ئۆرشەلیمی خستە بواری جێبەجێكردنەوە.

لە 29ی نۆڤه‌مبەری ساڵی 1947، ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان پرۆژەی دابەشكردنی فەڵەستینی بەپێی بڕیاری ژمارە 181 بۆ دوو دەوڵەتی ئیسڕائیل و فەڵەستین و، بە ئیدارە و بەڕێوەبردنی ئۆرشەلیم، بۆ ماوەی دە ساڵ بە شێوەی نێودەوڵەتی پەسەند كرد. هەرچەندە ئەم پرۆژەیە لە لایەن سەركردەكانی جووله‌كه‌كان پێشوازیی لێ كرا، بەڵام لە لایەن فەڵەستینییەكان و دەوڵەتانی عەرەبییه‌وه‌ ڕەت كرایەوە. ئەمەیش بووە هۆی ئەوەی كە لە 30ی نۆڤه‌مبەری ساڵی 1947 تاوەكوو 14-5-1948 لە نێوان جووله‌كه‌كان و فەڵەستینییه‌كان جەنگ و پێكدادانی خوێناوی ڕوو بدات. هەر ئەمەیش بووە هۆی ئەوەی كە لە 14-5-1948 هاوكات لەگەڵ كۆتاییهاتنی ئینتیدابی بریتانیا (8 كاتژمێر پێش كۆتاییهاتنی)، دەوڵەتی ئیسڕائیل لە لایەن جووله‌كه‌كانەوە ڕاگەبگه‌یه‌نرێت. ڕۆژێكیش پاش ڕاگەیاندنی سەربەخۆییی ئیسڕائیل هەموو دراوسێیەكانی ئیسڕائیل و عەرەبەكانی فەڵەستین پێكەوە هێرشیان كردە سەر ئیسڕائیل، بەڵام شكستیان خوارد و 78% لە خاكی فەڵەستین لە لایەن جووله‌كه‌كانەوە كۆنترۆڵ كرا.

 هەر ئەم جەنگە وای كرد، كە بەشی ڕۆژهەڵاتی ئۆرشەلیم بكەوێتە ژیر كۆنترۆڵی میسر و ئۆردن و، بەشی ڕۆاوایش لەژێر كۆنترۆڵی ئیسڕائیلدا بێت، كە لە ساڵی 1949 بەپێی ڕێككەوتنێك لە نێوان ئیسڕائیل و ئۆردن جێبەجێ كرا. لەو ڕێكەوتەوە چەندین جەنگ لە نێوان ئیسڕائیل و دەوڵەتانی عەرەبی ڕووی داوە كە گرنگترینیان جەنگی ساڵی 1948، جەنگی ساڵی 1956، جەنگی شەش ڕۆژەی ساڵی 1967 و جەنگی ساڵی 1973 ناسراو بە "یۆم كیپور" (Yom Kippur) بوون. لە ئێستایشدا 157 دەوڵەتی جیهان پەیوەندیی دیپلۆماسیان لەگەڵ ئیسڕائیل هەیە و، توركیا یەكەم دەوڵەتی موسڵمان بووە كە دانی بە ئیسڕائیلدا نا و، پاشان ئێران، بەڵام پاش شۆڕشی ئیسلامیی ئێران، ئەم دەوڵەتە ئیسڕائیل بەفەرمی ناناسێت.

ئۆرشەلیم لە نێوان ململانێی ئیسڕائیل و فەڵەستینییەكاندا

ئۆرشەلیم بە واتای "ئور=شار" و "شەلیم=ئاشتی" دێت، بە واتای شاری ئاشتی. بەپێی دوایین ئامارەكان شاری ئۆرشەلیم لە ئێستادا نزیكەی زیاتر لە هەشت سەد هەزار دانیشتووی هەیە كە زیاتر لە پێنج سەد هەزار كەس جوولەكە و نزیكەی سێ سەد هەزار كەس موسڵمان و نزیكەی پازدە هەزار كەسی كریستیان و. هەروەها دەروزی و نەتەوە و ئایینی تر، پێك دێت. جەنگی ساڵی 1967، بووە هۆی ئەوەی كە بەشی ڕۆژهەڵاتی شاری ئۆرشەلیمیش بكەوێتە دەست ئیسڕائیل كە "مسجد الاقصی" بەشێك بوو لەو ناوچەیە. پاشان لە ساڵی 1980 پەرلەمانی ئیسڕائیل (كێنیسێت) بەفەرمی ئۆرشەلیمی وەكوو پایتەختی خۆی ناساند؛ ئەوەش بووە هۆی گواستنەوەی وەزارەته‌كان و ئیدارەكانی ئیسڕائیل بۆ ئەم شارە. بەڵام بێجگە لە ئەمریكا هیچ دەوڵەتێكی دیكە دانی پێدا نەناوە. تەنانەت لە ساڵی 1980 ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان بەپێی بڕیاری (S/RES/478 (1980)) ئەم بڕیارەی ئیسرائیلی ڕەت كردەوە. تەنانەت فەڵەستینییەكان (The Palestine Liberation  Organization PLO; / منظمة التحرير الفلسطينية‎)  لە ساڵی 1988 ئۆرشەلیمیان وەكوو پایتەختی خۆیان ڕاگەیاند. سەرەڕای ئەوەی كە لە ساڵی 1993 "یاسر عەرەفات" لە نامەیەكدا بۆ "ئیسحاق ڕابین"، سەرۆكوەزیرانی ئەو كاتەی ئیسڕائیل، دەوڵەتی ئیسڕائیلی بەفەرمی ناسی و، ئیسڕائیلیش "منظمة التحرير الفلسطينية"ی وەكوو نوێنەری فەڵەستینییەكان و حكوومەتی خۆبەڕێوەبەری یاخود نیشتمانیی فەڵەستینی وەكوو حكوومەتێكی ڕەوا بۆ ماوەی گواستنەوەی 5 ساڵە بەفەرمی ناسی.

كێشەی ئیسڕائیل و فەڵەستینییەكان و دەوڵەتانی عەرەب- موسڵمان

بە شێوەیەكی گشتی ناكۆكیی فەڵەستین و ئیسڕائیل بۆ پێج بوار دەگەڕێتەوە:

1. چارەنووسی ئۆرشەلیم
2. سنوورەكان
3. كاروباری تایبەت بە شارۆچكە دروستكراوەكان لە لایەن ئیسڕائیلییەكانەوە
4. ئاوارە فەڵەستینییەكان
5. سەرچاوەكانی ئاوی هاوبەشی نێوانیان.

ڕاستییه‌كه‌ی، بێجگە لە پرسی چارەنووسی ئۆرشەلیم، كە بۆ دەوڵەتانی موسڵمان بۆتە پرسێكی سیاسی و بانگەشەی پێوە دەكەن، پرسەكانی دیكە پەیوەندیی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆیان بە دەوڵەتانی دیكەوە هەیە. بۆیە جێگەی تێبینی و سەرنجە كە ئەو بابەتە كە پەیوەندیی ڕاستەوخۆ و ناراستەوخۆی بە دەوڵەتانی دیكەوە وەكوو توركیا و ئێرانەوە نییە، بۆتە بابەتی مشتومڕی ئەو دەوڵەتانە و ڕێگەگرتن لە ڕێككەوتنی فەڵەستینییەكان و ئیسڕائیل. پەیوەندییەكانی ئیسڕائیل و عەرەبەكان بۆ نموونە لە 17ی سێپتەمبەری ساڵی 1978 بە دەستپێشخەریی "ئەنوەر سادات" و، "مناخیم بەیگن"، سەرۆكوەزیرانی ئیسڕائیل و، ناوبژیوانیی "جیمی كارتەر"، سەرۆككۆماری ئەمریكا، ڕێككەوتنی ناسراو بە پەیماننامەی ئاشتیی "كەمپ دیڤید" (Camp David Accords)" چووە بوار و قۆناغێكی نوێوە.

 بەپێی ئەو ڕێككەوتنە، شارۆچكەی "العریش" هەر لە دەستی ئیسڕائیلدا مایەوە و بیابانی سینا لە هێزەكانی سوپای میسر چوڵ كرا و، ئەركی پاراستنی سپێردرایە هێزەكانی پۆلیسی میسر و هتد. هەرچەندە زۆربەی دەوڵەتانی عەرەبی دژی ئەو ڕێككەوتنەوە وەستانەوە، بەڵام گۆڕانكارییە جیۆسیاسییەكان، بەتایبەت پاش جەنگی سارد و ڕووخانی سۆڤییەت، وای كرد كە لە ساڵی 2002 دەوڵەتانی عەرەبی لە كۆبوونەوەی "بەیروت" لە لوبنان، لەسەر بنەمای ناسراو بە "ئاشتی لە هەمبەر پێدانی خاك"، بە ڕێككەوتن لەگەڵ ئیسڕائیل ڕازی بن. چونكە زاڵبوونی ئیسڕائیل لە جەنگی 6 ڕۆژەی ساڵی 1967 لە دژی هێرشی میسر و سووریا و ئۆردن وای كرد، كە بۆ نموونە لە شەش بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان دەربارەی ئیسڕائیل و سووریا، كە بەرزایییەكانی جۆلانی لەدەست دابوو و هێزەكانی ئیسڕائیل لە دیمەشقی پایتەختی سووریا نزیك ببوونەوە، بڕیارەكان بە ژمارەكانی (233، 234، 235، 236، 237 و 240و 242) پەسەند بكات.

 لە لایەكی تریشەوە دانوستاندنەكانی ناسراو بە "كۆنفڕانسی ئاشتیی مه‌درید" لە 31-10-1991 تاوەكوو 19-12-1992 كە لە نێوان یازدە لایەن (میسر، ئۆردن، لوبنان، سووریا، فەڵەستینییەكان، ئیسڕائیل، یەكێتیی ئەوروپا، ئەنجومەنی هاریكاریی كەنداو، یەكێتیی مەغریبی عەرەبی، نوێنەری چاودێریی نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەمریكا و ڕووسیا) و بەگشتی 38 دەوڵەتدا بەڕێوە چوون. كە لە كۆتاییشدا فەڵەستینییەكان و ئیسڕائیل (بێجگە لە بزووتنەوەی حەماس) دانیان بە یەكتری ناوە. بەگشتی دوو چارەسەری سەرەكی، ئیمڕۆكە باسی لێوە دەكرێت: 1- دەوڵەتێكی یەكگرتووی دوو-نەتەوەیی كە لە دوو نەتەوەی جووله‌كه‌ و عەرەب پێك دێت. 2- دروستبوونی دوو دەوڵەتی ئیسڕائیل و فەڵەستین بە دوو نەتەوەی جووله‌كه‌ و فەڵەستینییەكان؛ بەڵام هەموو هەوڵەكان شكستیان خواردووە. ئەمریكایش تاوەكوو ئێستا لایەنگریی لە دروستبوونی دوو دەوڵەت بۆ دوو نەتەوە كردووە.

هۆكاری سەرەكی

بێجگە لە پرسی جێبەجێكردنی بەڵێنەكانی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی كۆماری ئەمریكا لە لایەن" ترامپ" و، هەروەها پاڵنەرە كەسییه‌كان و كاریگەریی كەسە نزیكەكانی ترامپ لە ڕووی بنەماڵەیی و سیاسی و ئابووری و تەنانەت ئایینییەوە، دەتوانین بڵێین سەرەكیترین هۆكار بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە لەوانەیە و ئەگەرێكی بەهێزە كە هەم ترامپ و هەم ئیسڕائیل لەسەر ئەو بڕوایە بن كە لە ئێستادا ناوچەكە ڕووبەڕووی مەترسییەكانی ئێران و لایەنگرانی لە دژی دەوڵەتانی سوننە بۆتەوە و، ئێران به‌ گەورەترین دوژمن و هەڕەشەی ئاسایشیی ئەو دەوڵەتانە دەناسرێت. بۆیە ئەگەر لە ئیستادا ئەم كارە ئەنجام بدرێت، ئەوە پێش ئەوەی كە هاوكێشەكانی ناوچەكە بگۆڕدرێت و مەترسییەكانی كۆماری ئیسلامیی ئێران لاواز ببێتەوە و، دەوڵەتانی عەرەبی-ئیسلامی و موسڵمان چیتر لە هەمبەر ئێراندا هەست بە هەڕه‌شە و مەترسی نەكەن، ئەوە لەوانەیە بڕیارێكی لەم شێوەیە قورس بێت و كاردانەوەی زۆر توندتر لەوەی كە ئێستا دەبیندرێت، لێ بكەوێتەوە. بۆیە پێدەچێت كە لە ئێستا بێجگە لە ڕووی ڕاگەیاندن و خۆپێشاندان لە دەوڵەتە موسڵمانەكان، هیچ كاردانەوەیەكی كردەیی و مەترسیداری دیكەیان بۆ نەكرێت و، ئەمەیش كاتی بێت.

 لە ڕوانگەیەكی ترەوە، دەوڵەتانی عەرەبی و موسڵمان لە ئێستادا بە هۆی تێوەگلان لە پرسە ئاسایشییەكانی تیرۆر و داعش و، هەروەها مەترسییەكانی كۆماری ئیسلامی و، لە لایەكی تریشەوە پاش بەهاری عەرەبی، ئەو دەوڵەتانە لە لاوازترین هەلومەرجدان و تەنانەت لە ماوەی ڕابردوودا بەنهێنی لە ئیسڕائیل نزیك بوونەتەوە بە مەبەستی ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ هەڕەشەكانی كۆماری ئیسلامیی ئێران.

لێكەوتە و سیناریۆكان

1. چاوەڕوان دەكرێت كە ئەم بڕیارەی ترامپ ڕێگە بۆ هێزە توندڕه‌وەكانی وەكوو حزبوڵڵا و حەماس و...، هەروەها دەوڵەتانی كۆماری ئیسلامی و توركیا و... بۆ دژایەتیی ئیسڕائیل، خۆش بكات. بۆیە دەوڵەتانی ئەوروپی لە كاردانەوەكانی موسڵمانانی جیهان بە هاندانی توندڕەوەكان و تەنانەت گرووپە تیرۆریستییە ئیسلامییەكان لە ناوچەكە و تەنانەت لە دەوڵەتانی ئەوروپی، هەست بە مەترسیی ئاسایشی دەكەن.
2. ئەگەری ئەوە هەیە كە ئەو بەرەیەی كە لە دژی كۆماری ئیسلامیی ئێران لە ناوچەكەدا دروست بووە، كە وای كردبوو ئەمریكا، ئیسڕائیل و دەوڵەتانی عەرەبی-سوننە بە شێوەیەك لە بەرەیەكدا لە دژی ئێران كار بكەن هەڵوەشێتەوە و، كۆماری ئیسلامی لەم بڕیارە سوود وەربگرێت و زیاتر زاڵ بێت و، سوود لە ئاژاوە و بارگرژییەكانی دژی ئیسڕائیل و ئەمریكا لە ناچەكەدا وەربگرێت. بەڵام پێدەچێت ئەمەیش كاتی بێت و، مەترسییەكانی كۆماری ئیسلامی جارێكی تر زاڵ بێتەوە، چونكە ئەمریكا تاوەكوو ئێستا (بێجگە لە هەڵوێستی ڕووسیا لە ساڵی 2016دا، كە ئۆرشەلیمی ڕۆژاوای بە پایتەختی ئیسڕائیل ناسی)، تاكە دەوڵەتە و، بۆیە ئەم كێشە و بارگرژییانە كاتین.
3.   یەكێك لە سیناریۆكان ئەوەیە كە ئەم بڕیارەی ترامپ، پرۆسەی ئاشتیی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەگەری گفتوگۆ و ڕێككەوتنی فەڵەستینییەكان و ئیسڕائیل بۆ ماوەیەكی نادیار وەپاش بخات. بەڵام لە ڕاستیدا ئەم پرۆسەیە لە ئێستادا گەیشتبووە بنبەست و، هیچ ئاسۆیەكی ڕوونیش بۆ گەیشتن بە ئاشتی بەدی نەدەكرا.
4. سیناریۆیەكی ئەم بڕیارە ئەوەیە كە كۆماری ئیسلامیی ئێران هەڵەیەكی ستراتیژی بكات و لە ڕێگەی ئەكتەرە نا-دەوڵەتییەكان لە لوبنان یاخود فەڵەستین یاخود لە سووریا، لە دژی ئیسڕائیل كاردانەوەی سەربازیی هەبێت و، ئەمەیش دەرفەت دەداتە ئیسڕائیل و ئەمریكا كە بۆ بەرپەرچدانەوەی ئەم هەڕەشە و هێرشە سەربازییە گریمانەكراوەی حەماس یاخود حزبوڵڵای لوبنان  و...، ئەو سیناریۆیەی لاوازكردن و سنوورداركردنی ئێران و لایەنگرەكانی لە ناوچەكەدا بخەنە بواری جێبەجێكردن و، بەكردەیی ڕووبەڕووی ئێران ببنەوە؛ هەرچەندە لێكەوتەكانی ئەم سیناریۆیە ڕوون نییە و لەوانەیە تێچوویەكی زۆری هەبێت.
5. بە هۆی هەڵوێستی تایبەتی ڕووسیا لە پاڵپشتی و دانپێدانان بە پایتەختبوونی بەشی ڕۆژاوای ئۆرشەلیم، یەكێك لە سیناریۆكان ئەوەیە كە ئەمریكا و ڕووسیا لەسەر ئەم بابەتە ڕێك كەوتبن. بەم واتایە كە ئەمە وەكوو بەشێكی ڕێككەوتن و دابەشكردنی دەستكەتە نهێنییه‌كان بێت لە دانوستانەكانی نێوان ئەمریكا و ڕووسیا و ئیسڕائیل لەسەر داهاتووی ڕووسیا لە سووریادا.
6. بەهێزترین سیناریۆ ئەوه‌یە ئەم كارەی ئیدارەی ترامپ ببێتە هۆی ئەوەی كە بەستەڵەكی نێوان فەڵەستینییەكان و ئیسڕائیل بشكێت. ئەمەیش بە هۆی ئەوەی كە چیتر ڕێگەچارەی دوو دەوڵەتی سەربەخۆ بۆ فەڵه‌ستین و ئیسڕائیلییەكان باسی لێوە نەكرێت. بەو واتایەی كە بەم كارە، بیر لە یەك دەوڵەت كە لە دوو نەتەوە پێك هاتبێت، بكرێتەوە. ئەمە دەتوانێت كۆتایی بە بارگرژی و ناكۆكییەكانی عەرەب و فەڵەستینییەكان  لەگەڵ ئیسڕائیل بهێنێت، چونكە بەكردەیی ڕێگەچارەی دوو دەوڵەت گەیشتۆتە بنبەست. لە لایەكی تریشەوە لەوانەیە ئەم كارە ببێتە هۆی ئەوەی كە فەڵەستینییەكان بیر لەوە بكەنەوە كە بە مەرجەكانی ئیسڕائیل و ئەمریكا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ڕازی بن و، بەم پێیەیش بگەنە ڕێككەتنێك ئەگەر دوو دەوڵەتی سەربەخۆیش بێت.

كۆبەند:

هەرچەندە ناكرێت نفووزی كەسە نزیكەكانی ترامپ لەسەر ئەم جێبەجێكردنی بڕیارەدا فەرامۆش بكەین، بەڵام بەگشتی نفووزی ئیسڕائیل لە ئەمریكا و، هەروەها پەیوەندییە ستراتیژییەكانی ئەمریكا و ئیسڕائیل لە ئاستێكدایە، كە پاراستنی پێگە و ئاسایشی ئیسڕائیل یەكێك لە ستراتیژییە سەرەكییەكانی ئەمریكا بێت لە ناوچەكەدا لە هەمبەر هێرش و مەترسییەكان لە هەر دوو بەرەی ئێران و هاوپەیمانەكان و، هەروەها دەوڵەتە سوننە و گرووپە توندڕەوەكان.

 بۆیە سەرۆككۆمارەكانی ئەمریكا سەرەڕای ڕەخنەكانیان لە حكوومەتەكانی ئیسڕائیل لە هەندێ بواردا، خۆیان پابەند دەبینن بە پاراستنی ئاشتی لە ناوچەكە و ئاسایشی ئیسڕائیل. بڕیاری ترامپ لەم نێوەدا، لە لایەك بۆ ڕازیكردنی گرووپە بەنفووزەكانی جووله‌كه‌ی ئەمریكا و، هەروەها دەستەبەركردنی پاڵپشتیی ئیسڕائیله‌ لە سیاسەتە ناوچەیییە چاوەڕوانكراوه‌كانی داهاتووی ئەمریكا. باشترین دەرفەتیشی قۆستۆتەوە بۆ ئەوەی كە لە ئێستادا كە دەوڵەتانی سوننە لاوازن، ئەم كێشەیەی ئیسڕائیل و فەڵەستینییەكان چارەسەر بكات. هەرچەندە پێشبینیی بارگرژی و كاردانەوەی لێ دەكرێت، بەڵام لە كۆتاییدا ئەمە دەبێتە سەرەتایەك بۆ شكاندنی تابۆی بەفەرمیناسینی ئۆرشەلیم وەكوو پایتەختی ئیسڕائیل و گوشارخستنە سەر فەڵه‌ستینییەكان بە ڕازیبوون بە گفتوگۆ و دانوستاندن بە مەبەستی چارەسەركردنی ئەم كێشە لەمێژینەیە. هەرچەندە ئەم بڕیارە وەكوو شمشێرێكی دووسەرە كار دەكات و، لەوانەیە بارودۆخەكە لە كۆنترۆڵ دەربچێت و لێكەوتەی پێچەوانەی لێ بكەویتەوە و ببێتە هۆی بارگرژی و نائاسایشیی زیاتر لە ناوچەكە و ئێران سوود لەمە وەربگرێت، بەڵام لە هەمان كاتیشدا پێناچێت ئێران هەلەیەكی ستراتیژی بكات و ئەم كێشەیە ببێتە سەرەتایەك بۆ هێرشكردنە سەر ئێران و هاوپەیمانەكانی، هەروەكوو ئەمریكا و ئیسڕائیل ئەمەیان دەوێت. بەڵام ڕەنگە ئەگەری بەهێز ئەوە بێت كە ئەمە پەیامێك بێت لە لایەن ئەمریكاوە كە ئەگەر دەوڵەتانی سوننە دەخوازن بۆ ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئێران پاڵپشتیی ئەمریكا و ئیسڕائیل دەستەبەر بكەن، ئەوە پێویستە لە درێژخایەندا پاش ئارامبوونەوەی ڕای گشتیی ئەو دەوڵەتانە، دان بەو بڕیارەی ئەمریكادا بنێن و، بۆیە فەڵەستینییەكان بۆ ڕێككەوتنی ئاشتیی كۆتایی لەگەڵ ئیسڕائیل هان بدەن.