 |
پێشەكی:
لە دواى ٩ ڕۆژ لە تۆپبارانکردنى سنوورەکانى شەهبا و عەفرین لە هەرێمى عەفرینى ڕۆژاواى کوردستان، ڕۆژی شەممە 20-1-2018، سوپای تورکیا ئۆپەراسیۆنی "چڵە زەیتوون"ی ڕاگەیاند (وەكوو ئاماژەیەك بۆ ئاشتی! و، هەروەها سیمبولی ناسراوی ناوچەی عەفرین) و، هێرشی ئاسمانییان بە ٧٢ فڕۆکە بۆ سەر زیاتر لە ١٠٨ شوێن بۆ سەر عەفرینی ڕۆژاوای کوردستان دەست پێ كرد. بە گوتەی بەرپرسانی تورکیا، ئامانجی ئۆپه‌راسیۆنەکە نەهێشتنی مەترسیی پەكەكە-یەپەگەیە لەسەر ئاسایشی نەتەوەییی توركیا. هەروەها سه‌رۆكئه‌ركانى سوپاى توركيا، "خه‌لووسى ئاكار" ڕای گه‌ياند، هه‌موو ڕێگه‌يه‌ك ده‌گرينه به‌ر بۆ سه‌رخستنى شه‌ڕى عه‌فرين و له‌ناوبردنى "تيرۆريستان" له‌و ناوچه‌يه. خه‌لووسى ئاكار ڕای گەیاند: "ئامانجى هێرشه‌كانى ئێمه ته‌نيا هه‌ڵته‌كاندنى حه‌شارگه‌ى تيرۆريستان و له‌ناوبردنى چه‌كه‌كانيانه بۆ ئه‌وه‌ى بتوانين سه‌قامگيریى توركيا دەستەبەر بكه‌ين." لە بەرامبەردا دەستەى بەڕیوەبەرایەتیى عەفرین و، هەروەها بەرپرسان و وەزیرەکانى ئەو هەرێمە، ڕاگەیەندراوێکیان لەبارەى هێرشەکانى تورکیا بۆ سەر عەفرین بڵاو کردەوە و، داوایان کرد هاووڵاتیان چەک هەڵبگرن و بەرەنگارى هێرشەکانى تورکیا و گرووپە چەکدارەکانى سەر بە تورکیا بببنەوە.
خستنەڕووی بابەت:
هێرشه‌كه‌ی ئانكارا كاردانه‌وه و ناڕه‌زاییی له‌سه‌ر ئاستی جیهان به دوای خۆیدا هێنا. بۆ نموونە "به‌شار ئه‌سه‌د" ڕای گه‌یاند كه هێرشه‌كه‌ی توركیا بۆ سه‌ر عه‌فرین دوژمنكارانه‌یه و، له سیاسه‌تی پێشووی ئانكارا كه له‌سه‌ر بنه‌مای پشتیوانیی تیرۆر دامه‌زراوه جیا ناكرێته‌وه. وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی فه‌ڕه‌نسا له به‌یاننامه‌یه‌كدا گوتی، پاریس داوای كۆبوونه‌وه‌ی به‌په‌له‌ی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تی ده‌كات بۆ گفتوگۆكردن له‌سه‌ر ڕه‌وشی سووریا. له لایه‌كی تره‌وه وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی میسر له به‌یاننامه‌یه‌كدا ئاماژه‌ی به‌وه كرد هێرشه‌كه‌ی سوپای توركیا بۆ سه‌ر عه‌فرین پێشێلكردنی سه‌روه‌ریی خاكی سووریایه؛ هەروەها هه‌ڵوێستی میسر نه‌گۆڕه و پێیان وایه ده‌ستوه‌ردانی سه‌ربازی ده‌بێته هۆی زیادبوونی نه‌هامه‌تییه‌كانی گه‌لی سووریا. هەروەها به‌هرام قاسمی، گوته‌بێژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئێران ڕای گه‌یاند وڵاته‌كه‌ی خوازیاره به زووترین كات هێرشی توركیا بۆ سه‌ر شاری عه‌فرین ڕابگیرێت؛ ئه‌وه‌یش له پێناوی قووڵنه‌بوونه‌وه‌ی زیاتری كێشه‌كان له سنووری توركیا و سووریادا.
بەڵام ئەوەی كە جێگەی سەرنجە، هەڵوێستی ڕووسیا و ئەمریكایە. بۆ نموونە ڕووسیا جۆرێك لە بێدەنگیی هەڵبژاردووە. ئاڵدار خه‌لیل، سه‌ركرده‌ی بزووتنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكراتیك، له دیدارێكی ته‌له‌ڤزیۆنیدا ڕۆژی شه‌ممه 20/1/2018 گوتی: "ڕووسیا دوێنێ داوای لێ كردووین ناوچه‌كانمان ڕاده‌ستی ڕژێمی سووریا بكه‌ین و، ئێمه‌یش قایل نه‌بووین. ئێمه خاكی خۆمان ڕاده‌ست ناكه‌ین و به‌رگری له سه‌رجه‌م ناوچه‌كانمان ده‌كه‌ین". هەروەها یه‌كینه‌كانی پاراستنی گه‌ل "یه‌په‌گه" له به‌یاننامه‌یه‌كدا ڕای گه‌یاند: "ڕووسیا به‌رپرسیاره له‌و ڕه‌وشه‌ی به‌سه‌ر عه‌فرین هاتووه و له لایه‌ن توركیاوه بۆردوومان ده‌كرێت و هێرشی ده‌كرێته سه‌ر". هەروەها یەپەگە گوتی: ""ئێمه ده‌زانین ئه‌گه‌ر ڕه‌زامه‌ندیی هێزه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان، له سه‌روویانه‌وه ڕووسیا نه‌بێت، توركیا ئه‌و هێرشه‌ی نه‌ده‌كرده سه‌ر عه‌فرین و هێزه‌كانی له ده‌وروبه‌ری شاره‌كه بڵاو نه‌ده‌كردووه".
لە لایەكی تریشەوە لە ڕاگەیه‌ندراوێکی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکادا، ڕێكس تیلەرسن ڕای گەیاندووە: "داوا لە تورکیا دەکەین دان بەخۆیدا بگرێت و ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکەی لە ڕووی چوارچێوە و کاتەوە سنووردار بێت و ورد بێت، بۆ ڕێگریکردن لە زیانە مەدەنییەکان". وەزیری دەرەوەی ئەمریکا نیگەرانییەکانی تورکیای بە"شەرعی" ناو بردووە و گوتی: "بەردەوام دەبین لە پشتیوانیکردنی چارەسەرکردنی نیگەرانییە شەرعییە ئەمنییەکانی تورکیا وەک هاوپەیمانێکی ناتۆ و هاوبەشێکی گرنگ لە تێکشکاندنی داعشدا". لەم نووسینەدا هەوڵ دەدەین تیشك بخەینە سەر ئامانج و پاڵنەرەكانی توركیا لەم ئۆپه‌راسیۆنە و، هەروەها ڕۆڵی ئەكتەرەكانی دیكە لەم نێوەندەدا. ناوچەی عەفرین لە ساڵی 2012ەوە لەژێر كۆنترۆڵی یەپەگەدایە و بە نزیكترین ناوچەی ڕۆژاوای كوردستان لە دەریای ئازاد دادەندرێت. ئەم نزیكییە پێگە و هەڵكەوتەی جیۆستراتیژیی ئەم ناوچەیە بۆ كورد بەگشتی و ڕۆژاوا بەتایبەت، بۆ ڕزگاربوون لە گەمارۆ و ئابلوقەی جیۆسیاسی، كوردستان زیاتر هەستیار دەكات. بۆیە دەكرێت پاڵنەر و فاكتەرەكانی كاریگەر لەسەر هێرشی توركیا بۆ سەر عەفرین بەم شێوەیە پۆلین بكەین:
یەكەم: كۆتاییی داعش
یەكیك لە پاڵنەرەكان كۆتاییهاتنه بە فەرمانڕەوایی و شكستی ڕێكخراوی تیرۆریستیی ناسراو بە دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) لە ڕووی فەرمانڕەواییی هەرێمییەوە لە عێراق و سووریا. بۆیە هەر یەكە لە ئەكتەرە هەرێمییەكانی كاریگەر لە ناوچەكە، بەتایبەت وەكوو توركیا و ئێران، هەوڵی ئەوە دەدەن كە بۆشاییی پاش نەمانی داعش لە بەرژەوەندیی خۆیان پڕ بكەنەوە. ئەم پڕكردنەوەیەیش یان ڕاستەوخۆ دەبیت یاخود ناڕاستەوخۆ لە ڕیگەی ئەكتەرە نا-دەوڵەتییەكانی لایەنگری ئێران و توركیا لە عێراق و سووریا. لە لایەكی تریشەوە ئەم فاكتەرە لە لای توركیا و ئێران دڵەڕاوكێی ئەوەی دروست كردووە كە ئەكتەرە سەروو-هەرێمییەكان وەكوو ڕووسیا و ئەمریكا لەسەر داهاتووی هاوسەنگیی هێزی ئەكتەرەكان و ناوچەی نفووزی خۆیان لە ناوچەكەدا، بەتایبەت لە سووریا ڕێك بكەون و، ئەمەیش بە زیانی ناوچەی نفووزی ئێران و توركیا و تێكچوونی هاوسەنگیی هێزی ئەكتەرەكان كۆتایی پێ بێت. بۆیە هەم ئێران و هەم توركیا ئەم ماوە زەمەنییە وەكوو دوایین دەرفەت دەبینین، پێش ئەوەی كە هاوسەنگیی نوێ بێتە ئاراوە و داهاتووی سووریا لە پاش داعش دیاری بكرێت.
دووەم: داهاتووی سووریا
یەكێك لە گرنگترین پاڵنەرەكان بۆ توركیا، داهاتوو و ستاتۆی سیاسی و یاساییی سووریایه بەگشتی و كورد بەتایبەتی، لەم دەوڵەتەدا. بەم واتایە كە توركیا لە ئێستادا لە ڕووی مەیدانییەوە كارتی گرنگی بەدەستەوە نەماوە كە لە دانوستاندنەكاندا لە هەمبەر ئێران و سووریا و تەنانەت ڕووسیا و ئەمریكا پشتی پێ ببەستێت. چونكە ئەكتەر و هێزەكانی لایەنگری توركیا، وەكوو سوپای ئازاد و توركمانەكان و بەرەی نوسرە (جبهە النصرە) و...، لە ڕووی مەیدانییەوە لاواز بوونە. بۆیە توركیا هەوڵ دەدات كە لە دانیشتنەكانی چەندلایەنە یاخود نێودەوڵەتی وەكوو ئاستانە و سووچی و ژنێڤ و...، بتوانێت كاریگەریی لەسەر داهاتووی سووریا هەبێت و ڕێگە لە دابەشكردنی یاخود سیناریۆكانی دیكە كە توركیا لە دژی ئاسایشی نەتەوەیی و بەرژەوەندییەكانی خۆی دەزانێت، بگرێت. چونكە توركیا ترسی ئەوەی هەیە كە لە ناوچەكانی منبج و ئێدلب، سووریا و ڕووسیا هێزەكانی سەر بە توركیا بەتەواوی لەناو بەرن و كۆنترۆڵی ئەو ناوچانە بكەن.
سێیەم: نەبوونی متمانە و هاوپەیمانێتیی جێگیر و بەردەوامی توركیا لەگەڵ ئێران و ڕووسیا و ئەمریكا
ڕوانگە و سیاسەتەكانی ئەم چەند ساڵەی دواییی ئاكپارتی و ئەردۆغان، بەتایبەتی لە ناوخۆی توركیا و لە ئاستی دەرەكیدا، وای كردووە هەم ئەم دەوڵەتانە متمانەیان بە توركیا نەبێت و هەم توركیایش متمانەی بەم هاوپەیمانێتییه لەرزۆك و كاتییەی ئێستا نەبێت. لە ڕاستیدا هەموو ئەكتەرە ناوچەیی و سەرووهەرێمییەكان بەرژەوەندی و ڕوانگەی پێكناكۆكیان بۆ داهاتووی ئاڵوگۆڕەكان هەیە. بۆیە توركیا دەیەوێت كەڵك لەم بۆشایییەی ئێستا لە پاش جەنگی داعش وەربگرێت كە لە داهاتوودا لە هەمبەر هەر یەكە لە ڕووسیا و ئەمریكا و ئێران لە ناوچەكەدا كارتی گوشاری هەبێت و، ئەم لایەنانە نەتوانن توركیا بەگشتی و حزبی داد و گەشەپێدان بەتایبەتی پەرواێز بخەن. ڕووسیا خاوەن ستراتیژی و بەرژەوەندیی تایبەتە كە لەگەڵ توركیا پێكناكۆكە و، ئەمریكایش ڕوانگە و پەیوەندی و بەرژەوەندییەكانی لەگەڵ ئانكارا لە دۆخێكی ناهەموار و پێكناكۆكدایە؛ ئەمە بێجگە لەوەی كە ئێران و توركیایش لەسەر بەرژەوەندی و نفووزیان لە ناوچەكە لە كێبڕكی و ململانێدان و، بەهێزبوونیان بە زیانی لایەنی دیكەیە؛ هەرچەندە لە كورتخایەندا و لەسەر پرسی كورد هاوڕا بن.
چوارەم: پرسی كورد
یەكێك لەو خاڵانە كە وا دەكات توركیا ڕێگە لە بەهێزبوونی كورد لە سووریا بگرێت، پرسی كورد لە توركیایە. ئەردۆغان و بەرپرسانی باڵای ئەو دەوڵەتە بەردەوام ڕایان گەیاندووە كە هێزەكانی یەپەگە بەش یاخود لقێكن لە پەكەكە، كە بە ڕێكخراوێكی تیرۆریستیی ده‌زانن. بۆیە پڕچەككردنی ئەم هێزانە لە لایەن ئەمریكا و تەنانەت ڕووسیاوە، ئەو مەترسییەی بۆ توركیا دروست كردووە كە لە داهاتوودا لە ناوخۆی توركیایش ئەم سیناریۆیە دووبارە ببێتە و، پەكەكە لەم چەكانە كەڵك وەربگرێت. لە لایەكی تریشەوە بە بەستنەوەی ناوچە یاخود كانتۆنەكانی ڕۆژاوا، كوردەكانی ڕۆژاوا بگەنە دەریای ئازاد و، لەم ڕێگەیەوە هەموو هاوكێشە جیۆستراتیژی و جیۆئێكۆنۆمی و جیۆسیاسییەكان لە زیانی توركیا كۆتایی پێ بێت. بۆیە لاوازكردنی یەپەگە لە لایەك لە ئاستی دەرەكیدا توركیا بەهێزتر دەكات و، لە لایەكی تریشەوە لە ئاستی ناوخۆیی ڕێگە لە بەرزبوونەوەی داواكاریی كوردەكان لە توركیا دەگرێت. هەروەها توركیا پڕچەككردنی كوردەكان لە ڕۆژاوا لە لایەن ئەمریكاوە بە مەترسی دەزانێت كە ئەو هێزە لە داهاتوودا بە هۆی فاكتەری پێگەی جوگرافییەوە ببێتە جێگرەوەیەك بۆ توركیا و، چیتر توركیا لە هاوكێشەكانی سووریا و تەنانەت ناوچەكە گرنگیی پێشووتری نەمێنێت.
پێنجەم: هاوكێشە ناوخۆیییەكانی ئاكپارتی لە توركیا
ئەردۆغان لە ناوخۆی توركیادا زۆربەی كات كێشە و گرفتەكانی لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆن بەگشتی و كورد بەتایبەتی هەناردەی دەرەوە كردووە و، هەوڵی داوە لە ڕێگەی فاكتەر و هۆكاری دەرەكییه‌وه ئەم ململانێیانە یەكلایی بكاتەوە یاخود بەڕێوەی بەرێت. بۆ نموونە لە پاش هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2015 و لاوازبوونی ئاكپارتی و بەهێزبوونی كوردەكان لە باكووری كوردستان، ئەوە ئەردۆغان "پرۆسەی ئاشتی"ی هەڵپەسارد و جەنگ لەگەڵ پەكەكە دووبارە دەست پێ كردەوە. هەروەها لە پاش كودەتا سەرنەكەتووەكەی 15ی جولای ساڵی 2016ی لە توركیا و تۆمەتباركردنی ئەمریكا بە دەستێوەردان لە كاروباری ناوخۆی توركیا و بەتایبەتی ڕادەستنەكردنەوەی "فەتحوڵلا گولەن" و پاشان دەستپێكردنی پرۆسەیەكی پاكسازی، بۆ دەركردن و گرتن و بەندكردن و ڕاوەدوونانی نەیارانی سیاسی، سەربازی و ئەكادیمی و هتد لە لایەن ئەردۆغانەوە، ناڕەزایەتی زۆری لێ كەوتۆتەوە. لە ئێستایشدا هەڵبژاردنەكانی 2019ی سەرۆكایەتی لە ئارادایە و ئەردۆغان لەم ڕێگەیەوە دەیەوێت ئۆپۆزسیۆن نەیارەكانی بێدەنگ بكات و نەتەوەپەرستە توندڕەوەكان لە "مەهەپە" لەگەڵ خۆی هاوڕا بكات بۆ ئەوەی كەمترین كێشە و گرفتی لەمبارەیەوە هەبێت.
كۆبەند (سیناریۆ سەرەكییەكان):
لە ڕاستیدا ئەم هێرشە، دەربڕی كۆتاییهاتنی سیاسەتی ڕاگرتنی هاوسەنگیی هێزە لە نێوان ڕووسیا و ئەمریكا، لە لایەن ڕۆژاوای كوردستان یاخود پەیەدە و یەپەگەوە. چونكە بەرەی كوردەكان و هاوپەیمانانیان لە سووریا بە پاڵپشتیی ئەمریكا، بەرەی ئێران و حزبوڵڵا و سووریا بە پاڵپشتی ڕووسیا و، هەروەها بەرەی توركیا و لایەنگرانی وەكوو توركمانەكان و سوپای ئازاد و بەرەی نوسرە لە سووریا، بەرژەوەندیی پێكناكۆك و دژیان پێكەوە هەیە. بەڵام لە پاش نەمانی داعش، بەهێزترین و كاریگەرترین ئەكتەر كە ناوچەیەكی گرنگ و ستراتیژیی لە سووریا بەدەستەوە بێت و لە ڕووی سەربازی و مرۆیییەوە بەهێز بێت، ئەوە كوردەكان بوون. بەڵام كوردەكان ئەكتەری دەوڵەتی نین، واتە نا-دەوڵەتین؛ كە بەم پێیە زۆر ساناتر لە هاوكێشە و دانوستانەكانی پۆست-داعش لە نێوان ئەكتەرە دەوڵەتییەكاندا دەبنە قوربانی و، بەرژەوەندییەكانیان دەبێتە دەسكەوت بۆ ئەكتەرەكانی دیكەی دەوڵەتی. بێجگە لە مانەیش توركیا مەترسیی قووڵی لە فاكتەر یاخود پرسی ئاسایشی وزە هەیە كە ئەگەر كوردەكان باڵادەست بن و بگەنە ئاوە ئازادەكان (دەریای ناوەڕاست) ئەوە كۆریدۆری وزەی ناوچەكە دەگۆڕدرێت، ئەو كاتە توركیا بە تەواوی پەراوێز دەكەوێت و بە دۆڕاوی قۆناغی پۆست-داعش دادەندریت و، گرنگیی جیۆسیاسی و جیۆئابووری و جیۆستراتیژیی خۆی لەدەست دەدات. هه‌روه‌ها نابێت فه‌رامۆش بكه‌ین كه ئه‌و كاته توركیا ته‌نیا له ڕێگه‌ی كورده‌وه (باشوور و ڕۆژاوا) ده‌توانێت له‌گه‌ڵ جیهانی عه‌ره‌بی و سوننه‌دا په‌یوه‌ندیی هه‌بێت و، ئه‌م دۆخه‌یش به‌پێچه‌وانه‌ی پلان و تێزی "نیوعوسمانیزم"ی "ئه‌‌كه‌په"یه له ناوچه‌كه‌دا.
ئەم هێرشەی توركیا ئەگەر سنووردار بێت، جۆرێكە لە ڕازیكردنی توركیا لە لایەن ئەمریكا و ڕووسیا. لە لایەكی تریشەوە جۆرێكە لە ڕێككەوتن لە نێوان ئێران و توركیا لەسەر شكستهێنان بە ئاكامەكانی پرسی ڕیفراندۆمی هەرێمی كوردستان و، پاشان ڕووداوەكانی كەركووك كە پشكی ئێران كەركووك بوو و پشكی توركیا دەبێتە عەفرین. هەر ئەوەیش وای كرد كە سووریا هەڵوێستی توند و هەڕەشە سەربازییەكانی خۆی لە هەمبەر ئەگەری هێرشی توركیا بۆ ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ توركیا نەباتە سەر. هەروەها ئەمریكا و ڕووسیایش جۆرە ڕێككەوتنێكیان لەسەر ناوچەی نفووزی خۆیان لە سووریا كردووە، بۆ ئەوەی خۆیان لە پێكدادان دوور بگرن و لەسەر داهاتووی ڕژێمی ئەسەد ڕێك بكەون. بەڵام ئەگەر توركیا نەتوانێت بەخێرایی ئامانجەكانی بپێكێت و بۆ ماوەی درێژخایەن لەم جەنگە تێوە بگلێت، ئەوە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و تەنانەت ئەمریكا و ڕووسیا و ئێران و سووریا لە دژی توركیا ناچارن هەڵوێست وەرگرن. هەروەها ئەگەر یەپەگە و پەكەكە جەنگ ببه‌نە ناوخۆی توركیا، ئەوە هەموو هاوكێشەكان دەكرێت گۆڕانی بەسەردا بێت. بۆیە دەكرێت لێكەوتە و سیناریۆ سەرەكییەكان بەم شێوەیە بخەینە ڕوو:
- ئەگەر بەرگریی یەپەگە و هێزە هاوپەیمانەكانی لە سووریا بەردەوام بێت، ئەوە توركیا لە جەنگێكی درێژخایەن و نادیار تێوە دەگلێت و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییش هەڵوێستی لە دژی توركیا دەبێت. لەم سیناریۆیەدا توركیا لە ڕووی ئابووری، سیاسی و تەنانەت سەربازی و ئاسایشییەوە زیانێكی زۆر دەبینێت و، ناوچەی نفووزی خۆی لەدەست دەدات و لایەنگرانی بەتەواوی لە داهاتووی سووریا لاواز دەبن. لەم حاڵەتەدا كوردەكان و هاوپەیمانەكانی لە ڕۆژاوا بەهێزتر دەبن. لێرەوە هەم سووریا و هەم كوردەكان براوەی سەرەكی دەبن. لە لایەكی تریشەوه ئەمریكا پێگەی بەهێزتر دەبێت. لەم سیناریۆیەدا ئەگەری پێكەوەبەستنی كانتۆنەكانی ڕۆژاوا دێتە ئاراوە و كوردەكان لە دەریای ئازاد نزیك دەبێتەوە. بەڵام ئەمە لە ئێستادا ئەگەرێكی ئەستەمە، بەڵام لەسەر هەڵوێستی ئەمریكا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و، لە لایەكی تریشەوە ئاستی بەرگریی پەیەدە و ئەگەری نائاسایشی و ناسەقامگیریی ناوخۆییی توركیا و هەڵوێستی ڕای گشتیی توركیا و گوشارەكانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ڕادەوستێت. هەروەها لەم سیناریۆیەدا ئێران و ڕووسیا قازانج دەكەن و توركیا ڕووبەڕووی ئەمریكا دەبێتەوە، بەتایبەت لە منبج.
- ئەگەر كوردەكان نەتوان بەرگری بكەن یاخود ناچار بە پاشەكشە و ڕادەستكردنی ئەو ناوچانە بكرێن، ئەوە توركیا و لایەنگرانی لە ئێستا و داهاتووی سووریادا بەهێز دەبن و هاوسەنگیی هێز لە سووریا و ناوچەكە لە قازانجی توركیا دەگۆڕدرێت. لەم حاڵەتەدا توركیا و سووریا براوەی سەرەكین. لە لایەكی تریشەوە ئێران و ڕووسیا بێدەنگ دەبن و ئەوانیش سوودمەندن. لێرەوە ئاڵوگۆر لە نێوان عەفرین و ئێدلب لە نێوان سووریا و توركیا دەكرێت و، مەترسیی كورد بۆ هەر دوو لا دەڕەوێتەوە. لێرەدا ئەمریكا زیانی بەردەكەوێت. مەترسیدارترین ئەگەر و سیناریۆ ئەوەیە كە، توركیا زیاتر پێشڕەوی بكات و هەموو ئەزموونی ڕۆژاوا لەناو بەرێت و تاوەكوو سنوورەكانی باشووری كوردستان لە عێراق نفووز بكات. ئەمەیش لەوانەیە ڕووبەڕووی كاردانەوەی ئەمریكا ببێتەوە و تەنانەت لەگەڵ ئێران تووشی پێكناكۆكی و پێكدادان ببن.
ئەم سیناریۆیە دەتوانێت لە قۆناغی دووەم بۆ لێدانی پەكەكە لە قەندیل درێژەی هەبێت و، تەنانەت باشووری كوردستانیش لەم سیناریۆیه زیانی گەورەی وەبەردەكەوێت. بۆیە ئاماژەكان نیشان دەدەن ئەم سیناریۆیە لە لایەن توركیا و ئێرانەوە لە ڕووداوەكانی ڕیفراندۆمی باشووری كوردستان داڕێژراوە؛ هەرچەندە لەوانەیە وەكوو خۆی جێبەجی نەكرێت یاخود توركیا نەتوانێت سەركەوتوو بێت و، هەروەها ئێران بە هۆی گوشاری ناوچەیی و ناوخۆیی، نەتوانێت لە بەئاكامگەیشتن و سەركەوتنی ئەم سیناریۆیەدا یارمەتیدەر بێت. لێرەدا نەوتی كەركووك و ڕێڕەوی هیلالی شیعی و باشووری هەرێمی كوردستان بۆ ئێران و، نەوتی سووریا و ناوچە سوننەكان و، هەروەها باكوری هەرێمی كوردستان بۆ توركیا دەبێت. ئەمە خراپترین سیناریۆیە، بەڵام مەرج ئەوەیە ئەكتەرەكانی دیكە بەمە ڕازی بن؛ كە ئەمەیش ئەستەمە تا ئەم ئاست و ڕاددەیە دەستی توركیا ئاوەڵا بكرێت.
- سیناریۆی سێیەم ئەوەیە كە، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان ڕێگە لە توركیا بگرێت و، توركیا بە دەسكەوتێكی كەم لە داهاتووی سووریا و لە هاوكێشەكانی لەگەڵ ڕووسیا و ئەمریكا پشكی پێ بدرێت و ڕازی بێت؛ بەو مەرجەی كە كوردەكان لە هەمبەر ئەكتەرەكانی لایەنگری توركیا لە سووریا بەهێز نەبن و نەبنە هەڕەشە لەسەر توركیا و، پەكەكە كۆنترۆڵ بكرێت و تەنانەت ئەمریكا دەستێوەردان لە كاروباری ناوخۆییی توركیا نەكات و چیتر كوردەكان پڕچەك نەكات و، ڕووسیا لە ڕووی ئابووری و سەربازییەوە یارمەتیدەری توركیا بێت و، ئێران و سووریایش ناوچەی نفووز و ئاسایش و بەرژەوەندییەكانی توركیا لە سووریا و عێراق بپارێزن. بۆ نموونە كانتۆنەكان پێكەوە نەبەسترێنەوە و ناوچەیەكی دژەفڕین یاخود پارێزراو دروست ببێت كە توركیا تیایدا كاریگەر بێت و، كوردەكان كۆنترۆڵ و چاودێری بكات؛ هەروەها لە داهاتووی سووریادا لایەنگرانی توركیا پشك و ڕۆڵی كاریگەر و سەرەكییان هەبێت.
Latest from پەرویز ڕەحیم
- یاسای بوودجەی ٢٠٢٣ی فیدراڵی: چیڕۆکی عێراقبوون لە هەمبەر گێڕانەوەی کوردستانیبوون!
- ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە بەردەم گۆڕانکارییەکی دیکەی جیۆسیاسی: ئاساییبوونەوەی پەیوەندییەکانی ئیسرائیل و سعوودیا و لێکەوتەکانی
- هەرێمی کوردستان و ئیتاڵیا: چی وا دەکات جۆرجیا مێلۆنی، ڕاستڕەوی ڕادیکاڵ، وەکوو سەرۆکی دەوڵەتان پێشوازی لە نێچیرڤان بارزانی بکات؟
- هاوکێشە جیۆپۆلیتیکییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ساڵی ٢٠٢٣: گۆڕانکاری و جەمسەربەندییەکان
- بزووتنەوەی ژینا و سیناریۆکانی داهاتووی کۆماری ئیسلامیی ئێران: هەڕەشە و دەرفەتەکان
- ١٠ مەترسیی سەرەکی بۆ سەر هەرێمی کوردستان لە ساڵی ٢٠٢٣دا
- ١٠٠ ڕۆژ پاش شۆڕشی "ژن، ژیان، ئازادی": شرۆڤە و هەڵسەنگاندن
- شۆڕشی ٢٠٢٢ی ئێرانییەکان و ستراتیژیی هاوبەشی تورکیا و ئێران: کورد وەکوو قۆچی قوربانی!
- شۆڕشی ژنانی ئێران: ژن، ژیان، ئازادی
- ئەگەرەکانی کاراکردنەوەی ڕێککەوتنی ئەتۆمیی نێوان ئێران و ئەمریکا: بەربەست و ئالنگارییەکانی ڕێکنەکەوتن!