پێشەكی:

ڕۆژی شەممە (10-2-2018)، فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی ئێرانی، ئاسمانی ئیسڕائیلی بەزاند و سوپای ئیسڕائیل فڕۆكەكەی پێكا و خستە خوارەوە. دواتریش، فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسڕائیل ئاسمانی سووریایان بەزاند و چەندین ئامانجیان لەناو سووریا بۆردوومان کردن، بەڵام فڕۆکەیەکی "ئێف 16"یش لە باکووری ئیسڕائیل کەوتە خوارەوە. بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆكوەزیرانی ئیسڕائیلیش بەتوندی هۆشداریی بە ئێران و سووریا و هێزە هاوپەیمانەكانی دا، كە لە ئەگەری هەر كردەوەیەك لە دژی ئیسڕائیل، بەتوندی وڵام دەدرێنەوە. ئاماژە و زانیارییەكان ئەوە دەردەخەن كە بەبەردەوامى بنیامین ناتانیاهۆ، گوشار دەخاتە سەر ڕووسیا کە گەورەترین پاڵپشتی ڕژێمی ئەسەد و ئێرانە و، هەروەها گوشاریش دەخاتە سەر ئەمریکا بۆ ئەوەی سنوورێک بۆ بوونی ئێران لە سووریا دابنێن و، هەروەها ئەوە لە ئارادایە كە لەوانەیە ئیسڕائیل هێرشی پێشوەختە دژی ئێران ئەنجام بدات.

خستنەڕووی بابەت

 تەنانەت ڕۆژی یه‌كشه‌ممه‌ (18/2/2018) له‌ وتارێكدا‌ له‌ كۆنگره‌ی ئاسایشی میونشن، سه‌رۆكوه‌زیرانی ئیسڕائیل هێرشی توندی كردە سەر ئێران و ڕای گەیاند، ئێران هه‌ڕه‌شه‌یە بۆ سه‌ر ئاسایشی هەموو جیهان. هەروەها گوتی: "هۆشداری ده‌ده‌ینه‌ ئێران كە ئیراده‌ و توانای ئیسڕائیل تاقی نه‌كا‌ته‌وه‌." لە لایەكی تریشەوە گوتی كە لە ئێستادا ئیسڕائیل و وڵاتانی عەرەبی بۆ ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ مەترسییەكانی ئێران، لە یەك بەرەدان.

ئەو وتارانە و كاردانەوەی "موحەممەد جەواد زەریف"، وەزیری دەرەوەی ئێران، بەوەی كە ئەگەر ئێران هەست بە مەترسی بكات وه‌ڵامی زۆر توندی دەبێت كە لایەنەكان چاوەڕێ نەكەن و لە كردەوەكانیان پەشیمان ببنەوە، دەربڕ و دەرخەری سەرهەڵدانی گەڕێكی نوێیه‌ لە بارگرژی و توندوتیژی لە نێوان ئیسڕائیل بە پاڵپشتیی ئەمریكا و وڵاتانی عەرەبی و تەنانەت ڕۆژاوایی لە سووریا لە هەمبەر ئێران و سووریا و حزبوڵڵا و هاوپەیمانە نا-دەوڵەتییەكانیان كە لە لایەن ڕووسیاوە پاڵپشتی دەكرێن. هەرچەندە ڕووسیا هەوڵی داوە كە هاوسەنگییەك لەو پەیوەندییانەدا پەیرەو بكات بۆ ئەوەی دۆخەكە بەرەو ئاڵۆزیی زیاتر و تەنانەت پێكدادانی ڕاستەوخۆی سەربازی لە نێوان ئیسڕائیل و ئێران نەچێت. تەنانەت باس لەوە دەكرێت كە پاش ڕووداوەكانی ڕۆژی 10-2-2018، ئەوە ڕووسیا بووە كە ڕێگەی نەداوە ئیسڕائیل هێرشێكی بەرفراوان بۆ سەر سووریا و هێز و بنكەكانی ئێران لەو دەوڵەتەدا بكات. تەنانەت ساڵی ڕابردوویش لە  ڕێكەوتی 19-2-2017 لە كۆنفڕانسی ئاسایشی میونشن، "ئەڤیگدۆر لیبەرمان"، وەزیری بەرگریی ئیسڕائیل هێرشی توندی کردە سەر ئێران و گوتی: "ئێران بەردەوامە لە تێکدانی ئاسایشی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بۆیە گەورەترین کێشەی ناوچەکەیە و پشتیوانیی تیرۆر دەکات". هەروەها ڕای گەیاند كە "فەڵەستین چیدیکە گەورەترین کێشەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نییە، بەڵکوو ئێران گەورەترین كێشەی ناوچەكەیە". بۆیە داوای پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەكی لە ئاستی ناوچەكە كرد بۆ كۆتاییهێنان بەو هەڕەشە و مەترسییانەی ئێران.

 بەڵام ڕەوتی ڕووداوەكان بەرەو ئەوە دەچن كە ئەگەر ئەم هاوسەنگییە لەرزۆكەی ئێستا، كە ئێران تیایدا باڵادەست بووە كە ئێران بە بەرەی بەرگری یاخود خۆڕاگریی ئیسلامی دەیناسێنێت، لە ڕێگەی ئەكتەرە دەوڵەتی (سووریا و عێراق) و نادەوڵەتییەكانەوە (وەكوو حزبوڵڵای لوبنان لە لوبنان و سووریا) و تەنانەت حەشدی شەعبی و حكوومەتی زۆرینەی شیعە لە عێراق و حووسییەكان لە یەمەن و ... نەگۆڕدرێت، ئەوە ئەگەری جەنگی ڕاستەوخۆیش لە ئارادایە. بۆ ئەم مەبەستەیش هەوڵ دەدەین تیشك بخەینە سەر هۆكار و سیناریۆ چاوەڕوانكراوەكانی ئەم بارگرژییانەی نێوان ئێران و ئیسڕائیل.

هاوسەنگیی هەڕەشەی نێوان ئێران و ئیسڕائیل

به‌پێی ڕوانگه‌ و تێڕوانینی ستێفان واڵت (Stephen Walt)، ده‌وڵه‌تان و ئه‌كته‌ره‌كان ته‌نیا له‌ هه‌مبه‌ر به‌رزبوونه‌وه‌ی هێزی لایه‌نی به‌رامبه‌ریان هه‌وڵی دروستكردنی هاوسه‌نگیی هێز (Balance of Power)  ناده‌ن، به‌ڵكوو ئه‌وه‌ی كه‌ ده‌بێته‌ هۆكاری هه‌وڵدان بۆ دروستكردنی هاوسه‌نگی له‌ هه‌مبه‌ر نه‌یار و ئه‌كته‌ره‌كانی به‌رامبه‌ریان، ئاست و ڕێژه‌ی ئه‌و هه‌ڕه‌شه‌یه‌ كه‌ هه‌ستی پێ ده‌كه‌ن كه‌ ڕووبه‌ڕوویان ده‌بێته‌وه‌ و دركی پێ ده‌كه‌ن؛ بۆیه‌ ناوبراو چه‌مكی هاوسه‌نگیی هه‌ڕه‌شه‌ (Balance of Threat)  ده‌خاته ‌ڕوو.

هه‌ر به‌پێی ڕوانگه‌ی "ستێفان واڵت"، ئه‌كته‌ره‌كان بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ هه‌ڕه‌شه‌ و مه‌ترسییه‌كانی دەوڵەتانی دیكە و بۆ دروستكردنی هاوسه‌نگییه‌ك له ‌به‌رامبه‌ریدا، به‌گشتی دوو ستراتیژی ده‌گرنه ‌به‌ر: یه‌كه‌مینیان ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئه‌و لایه‌نه‌ی كه‌ هه‌ست به‌ مه‌ترسی و هه‌ڕه‌شه‌ ده‌كات، هه‌وڵ ده‌دات به‌پێی هاوسه‌نگیی هه‌ڕه‌شه‌، هاوسه‌نگییه‌ك له‌ هه‌مبه‌ر ئه‌و ئه‌كته‌ره‌دا دروست بكات.

 دووه‌میشیان ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئه‌و ئه‌كته‌ره‌ی كه‌ هه‌ستی به‌ هه‌ڕه‌شه‌ و مه‌ترسی كردووه، بۆ پاراستنی ئاسایش و مانه‌وه‌ی خۆی سیاسه‌تی شوێنكه‌وتوویی و نزیكبوونه‌وه‌ له‌و ئه‌كته‌ره‌ی كه‌ هه‌ڕه‌شه‌ی لێ ده‌كات بگرێته ‌به‌ر. ئه‌وه‌ی‌ لێره‌دا گرنگه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ به ‌بڕوای "واڵت" له‌‌ ستراتیژیی یه‌كه‌مدا، چوار فاكته‌ر گرنگیی تایبەتی هەیە، كە لێرەدا ئەم فاكتەرانە لە نێوان ئێران و ئیسڕائیلدا بوونەتە هۆی دروستبوونی هاوسەنگیی هەڕه‌شە لە نێوانیاندا:

یەكەم:

توانا گشتییه‌كانی ئه‌و ئه‌كته‌ره ‌(Overall Capabilities): وه‌كوو ڕێژه‌ی دانیشتووان و ئاستی پێشكه‌وتنی ئابووری و سه‌ربازی و...، كه‌ به‌ فاكته‌ر یاخود ڕه‌هه‌نده‌كانی ڕه‌قی هێز داده‌ندرێن. لێرەدا بە هۆی گۆڕانكارییەكان، بەتایبەت پاش ڕێككەوتنی ئەتۆمیی نێوان ئێران و وڵاتانی 5+1، كۆماری ئیسلامی لە بەشێكی زۆر لە سزا و ئابڵووقە دارایی و ئابوورییە نێودەوڵەتییەكان ڕزگاری بوو. ئەمەیش بووە هۆی ئەوەی كە ئێران بتوانێت زیاتر یارمەتیی دارایی و لۆجێستیكی و سەربازی، تەنانەت ڕاستەوخۆی ئەكتەرە دەوڵەتی و نادەوڵەتییەكانی دوژمنی ئیسڕائیل بدات. لە پاڵ ئەوەشدا نەبوونی ستراتیژییەكی ڕوون لە لایەن ئەمریكاوە، وای كرد كە ئێران لە ناوچەكەدا بەهێز بێت و ڕژێمی سووریا لەسەر دەسەڵات بهێڵێتەوە. هەروەها نابێت ئەوە لەیاد بكەین كە لە ڕووی جوگرافی و دانیشتووانەوە ئیسڕائیل لە هەمبەر هەڕەشەكانی ئێران هەست بە دڵەڕاوكێی ئاسایشی دەكات. بۆیە بە شێوەیەكی گشتی ئیسڕائیل بە هۆی هەڵكەوتەی جوگرافی و ڕێژەی دانیشتووانی، لە هەمبەر هەڕەشەكان زۆر هەستیارە و هەوڵ دەدات كە مەترسییەكان لە سنوورەكانی دوور بخاتەوە. بۆیە ئیسڕائیل دكتۆرینی ئاسایشی و بەرگریی "هاوپەیمانێتیی پەراوێز" پەیڕەو دەكات. لە لایەكی ترەوە، سیاسەتی ئێران لەو ناوچانە، بۆ بەهێزكردنی توانای كۆماری ئیسلامیی ئێرانە بە مەبەستی پاراستنی بەرژەوەندی و ئاسایشی نەتەوەییی خۆی لە بازنەی خێرای ئاسایشیی ئێراندا. بۆیەیشە كە هاوپەیمانێتیی سووریا و كۆماری ئیسلامیی ئێران لە ڕوانگەی ئاسایشی و بەرژەوەندییەكانی ئێرانه‌وه‌، لە چوارچێوەی سڕینەوەی هەڕەشە و مەتـرسییە هاوبەشه‌كانی ئیسڕائیل و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا خوێندنه‌وه‌ی بۆ ده‌كرێت. هه‌روه‌ها پاڵپشتی لە حزبوڵڵا لە لوبنان و بزووتنەوەی حەماس لە فەڵەستین له‌م چوارچێوه‌دا پێناسه‌ ده‌كرێت. لێرەدا دەتوانین بڵێین كە كۆماری ئیسلامیی ئێران بۆ بەرژەوەندی و ئامانجەكانی، كە فۆرمێكی ڕیاڵیستی وەردەگرێت، كەڵك لە ئایدیۆلۆژی وەردەگرێت، بەڵام ئه‌وه‌ی ڕاستی بێ، ناسنامەیی و ئایدیۆلۆژیكییە. گۆڕانكارییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەتایبەت لەم ساڵانەی دوایی، بووە هۆی ئەوەی كە مەزهەبی شیعە وەك هێزێكی كاریگەر دەربكەوێت و ڕۆڵی كۆماری ئیسلامیی ئێران ئەمەی بەرجەستە كردووە؛ هەر لە ڕووخانی سەددام حوسێن لە ساڵی (2003)وه‌، تا جەنگی سی و سێ ڕۆژەی حزبوڵڵا لە لوبنان لەگەڵ ئیسڕائیل لە ساڵی (2006)دا و پرسی سووریا و جه‌نگی دژی داعش، گۆڕانكاریی جیۆپۆلیتیكیی لە بەرژەوەندیی كۆماری ئیسلامیی ئێران دروست كردووە. لە ڕوانگەی وڵاتانی سوننە و نوخبە سیاسییەكانیانەوە، ئامرازی سەرەكیی كۆماری ئیسلامیی ئێران بۆ نفووز و كۆنتـڕۆڵی ناوچەكە، گرووپە شیعەكانی لایەنگری ئێرانن وه‌كوو: حزبوڵڵای لوبنان، حه‌شدی شه‌عبی و ...؛ لە ناوچەی كەنداویشدا عێراق، سووریا، لوبنان، بەحرێن، سعوودیا و هتد.

دووەم:

 نزیكیی جوگرافی یاخود نزیكیی هه‌ڕه‌شه (Geographic Proximity): لێره‌دایه‌ كه‌ له‌ نێوان درك و تێگه‌یشتن له‌ هه‌ڕه‌شه‌ و نزیكی و هاوسنووربوونی جوگرافی، په‌یوه‌ندیی ڕاسته‌وخۆ هه‌یه‌. گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە لە پاش بەهاری عەرەبی و، هەروەها ڕێككەوتنی ئەتۆمی و پاشان جەنگی دژی داعش وای كرد، كە هاوسەنگیی نێوان ئەكتەرەكان بگۆڕدرێت. بۆیە ئەو سەقامگیری و ئاسایشە ڕێژەیییە كە بە هۆی باڵادەستیی ئیسڕائیل بە بەراورد لەگەڵ دراوسێكانی هەی بوو، لەناو چوو. بەم واتایە كە سووریا پاش جەنگەكانی 1967 و 1973چیتر خاوەن ئەو توانایە نەبوو كە هەڕەشە لە ئیسڕائیل بكات. لە لایەكی تریشەوە میسر و لوبنان و ئۆردنیش بە جۆرێك، لە پاراستنی ئاسایشی ئیسڕائیل بەشدار بوون. پێكدادانەكانی نێوان حزبوڵڵای لوبنان و حەماسیش لەگەڵ ئیسڕائیل، نەیتوانی هەڕەشە لە ئاسایشی ئیسڕائیل بكات. بەڵام پاش ئەم گۆڕانكارییانە  و هاتنی داعش و بەهاری عەرەبی و دەرچوونی ئەمریكا لە عێراق، ئەوە كۆماری ئیسلامیی ئێران توانیی لە ناوچەكەدا باڵادەست بێت. بۆیە ئەم جارە ئەگەر تاوەكوو دوێنێ ئێران لە ڕێگەی ناڕاستەوخۆ و لە ڕێگەی بریكار یاخود نوێنەرەكانییه‌وه‌ كە ئەكتەری نا-دەوڵەتی بوون، وەكو حزبوڵڵا و بزوتنەوەی حەماس و جیهادی ئیسلامی، هەڕەشە و جەنگی بەنوێنەرایەتیی لەگەڵ ئیسڕائیل دەكرد، لەم قۆناغە بەدواوە ئەوە خۆی ڕاستەوخۆ بە تەواوكردنی پرۆژەی هیلالی شیعی، بۆتە دراوسێی ئیسڕائیل و، هەوڵی دروستكردنی بنكەی سەربازی لە نزیك سنوورەكانی ئیسڕائیل دەدات. بەپێی دوایین ڕاپۆرتی ڕۆژنامەی نیویۆرک تایمز، ڕژیمی ئێران ٣٩ بنکەی سەربازی و هەوالگری لە سووریا دامەزراندووە، کە زۆربەیان لە نزیک سنووری سووریا لەگەڵ ئیسرائیلدان و چالاکیی سەربازی دەکەن. تەنانەت چەندین جار بەرپرسانی باڵای ئێرانی چوونەتە سەر سنوورەكانی ئیسڕائیل و لوبنان و ئیسڕائیل و سووریا و، وێنەكانیان بڵاو كردۆتەوە. بۆیە ئەم نزیكایەتییە جوگرافییە بۆتە هۆكارێكی گرنگ بۆ هەستیاریی ئیسڕائیل و، ئەگەری پێكدادانی بەرز كردۆتەوە. لە كاتێكدا ئیسڕائیل ئەم نزیكایەتییە جوگرافییەی بۆ دەستپێڕاگەیشتن بە ئێران نییە و تەنانەت لە ڕووی ئاسمانییشەوە چەندین بەربەست و سنووری هەیە؛ بۆیە هەوڵ دەدات ئێران لە سنوورەكانی، چ ڕاستەوخۆ بەتایبەت لە سووریا و، چ ناڕاستەوخۆ لە لوبنان دوور بخاتەوە.

سێیەم:

توانای هێرشبه‌رانه‌(Offensive Capability) : لێره‌دا به‌ هه‌ر ئاست و ڕێژه‌یه‌ك توانای هێرشبه‌رانه‌ی ئه‌كته‌رێك به‌رزتر بێت، به‌و ئاسته‌ دڵه‌ڕاوكێی ئاسایشی بۆ لایه‌نی به‌رامبه‌ری دروست ده‌كات. ستراتیژیی سیاسه‌تی ده‌ره‌كی و ئاسایشیی ئێران له‌ ناوچه‌كه‌ له‌ سووریا و عێراق و، پرسی هیلالی شیعی و، كردنه‌وه‌ی كۆریدۆرێك بۆ یارمه‌تیدانی هاوپه‌یمانه‌كانی ئێران له‌ ناوچه‌كه‌ و ئه‌گه‌ری هه‌ڕه‌شه‌ی ئاسایشی و سه‌ربازی بۆ سه‌ر خاكی ئیسڕائیل، وای كردووه‌ كه‌ ئه‌م ده‌وڵه‌ته،‌ بیر له‌ پچڕاندنی ئه‌م هێڵ یاخود كۆریدۆره‌ی گواستنه‌وه‌ی لوجێستیكی له‌ تارانه‌وه‌ بۆ سه‌ر سنووره‌كانی ئیسڕائیل بكاته‌وه‌. هەر بەم هۆیەوه‌ له‌ مانگی ئۆگۆستی ساڵی 2015دا بۆ یه‌كه‌مین جار له‌ مێژووی ئیسڕائیل، به‌ڵگه‌نامه‌یه‌كی ستراتیژی به‌ ناونیشانی "ستراتیژیی هێزه‌كانی به‌رگری" (Israel Defense Forces(IDF) strategy) له ‌لایه‌ن General GadiEisenkot، سه‌رۆكئه‌ركانی گشتیی سوپای ئیسڕائیل بڵاو كرایه‌وه‌. له‌م به‌ڵگه‌نامه‌یه‌دا كه‌ له‌ پێشه‌كییه‌ك و پێنج به‌ش پێك هاتووه‌، زۆر به‌وردی ستراتیژیی به‌رگریی ئیسڕائیل له‌ هه‌مبه‌ر گۆڕانكارییه‌كانی ناوچه‌كه و میكانیزمه‌كانی ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی هه‌ڕه‌شه‌ و مه‌ترسییه‌ ئاسایشی و سه‌ربازییه‌كانی سه‌ر ئیسڕائیل‌ خراوه‌نه‌ته‌ ڕوو. له‌م به‌ڵگه‌نامه‌یه‌دا له‌ گرنگترین هه‌ڕه‌شه‌ و مه‌ترسییه‌كانی سه‌ر ئاسایشی ئیسڕائیل، ئاماژه‌ به‌ مه‌ترسیی ده‌وڵه‌تی ئێران (دوور له‌ جوگرافیای ئیسڕائیل) و گرووپه‌ توندڕه‌وه‌كانی نزیك له‌ جوگرافیای ئیسڕائیل وه‌كوو حزبوڵڵای لوبنان و حه‌ماس و، هه‌روه‌ها ئه‌و گرووپه‌ تیرۆریستییانه‌ی كه‌ سه‌روو-ده‌وڵه‌تین، وه‌كوو جیهادی ئیسلامی و داعش و ...، كراوه‌. هه‌روه‌ها باس له‌ گۆڕانكارییه‌كانی‌ ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و لێكه‌وته‌ و مه‌ترسییه‌كانی ده‌وڵه‌تانی شكستخواردوو (فاشل)ی وه‌كوو عێراق و سووریا له‌سه‌ر ئاسایشی ناوچه‌كه‌ و ئیسڕائیل كراوه‌.

خاڵی گرنگ له‌م به‌ڵگه‌نامه‌یه‌دا ئه‌وه‌یه‌ كه،‌ باس له‌ ئاسایشی وجوودیی ئیسڕائیل (Existential Security)  كراوه‌ كه‌ به‌ هۆی هه‌ڵكه‌وته‌‌ و پێگه‌ی جوگرافی و جیۆسیاسیی ئه‌و وڵاته‌وه‌، گه‌ره‌كه‌‌ كۆمه‌ڵێك‌ ڕێوشوێنی پێویست بگیرێته ‌به‌ر، وه‌ك: پاراستنی هێژموونیی سه‌ربازیی ناوچه‌ییی ئیسڕائیل له‌‌ ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا له ‌ڕێگه‌ی چه‌كی پێشكه‌وتووه‌وه‌، جێبه‌جێكردنی ستراتیژیی توانای به‌رگری و سیاسه‌تی وه‌ستاندن (containment)  و باڵاده‌ستی یاخود ده‌ستپێشخه‌ری و وه‌ستاندنی، ڕێگه‌لێگرتنی ڕه‌ها(Absolute Deterrence)، له ‌ڕێگه‌ی ئه‌وله‌وییه‌تی‌ چه‌ند ستراتیژییه‌كی سه‌ربازی‌ وه‌كوو: (Effective Use of Fire)، (Offensive Posture)،  (Preemptive Defense)  و (Preventive Defense). بۆیه‌ ئه‌وله‌وییه‌تی سه‌ره‌كیی ستراتیژیی به‌رگریی ئیسڕائیل،‌ ڕێگه‌گرتنه‌ له‌ ده‌ستكه‌وتنی چه‌كی ئه‌تۆمی له‌ لایه‌ن نه‌یاره‌كانییه‌وه‌ بۆ شكاندنی ئه‌و هێژموونییه‌ سه‌ربازییه‌ له‌ ناوچه‌كه‌دا و تێكدانی هاوسه‌نگیی هێز‌ له‌ زیانی ئیسڕائیل؛ كه‌ مه‌به‌ستیش هه‌وڵه‌كانی كۆماری ئیسلامیی ئێرانه‌ له‌ بواری به‌ده‌ستهێنانی توانای به‌رهه‌مهێنانی ته‌كنه‌لۆژی و چه‌كی ئه‌تۆمی. بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌یش ئیسڕائیل له ‌پاڵ هێرشی پێشگیرانه‌ و پێشده‌ستانه‌، ئاوێته‌كردنی چالاكییه‌ سیاسی و دیپلۆماسییه‌كانی له‌گه‌ڵ ستراتیژیی به‌رگریی سه‌ربازیدا له‌به‌رچاو گرتووه‌‌.

چوارەم:

 نییه‌ته‌ دوژمنكارانه‌كان(Aggressive Intentions) : لێره‌دا ئه‌و ئه‌كته‌ر و ده‌وڵه‌تانه‌ی كه‌ نییه‌تی هێرشبردن و دوژمنكارانه‌یان هه‌یه،‌ زیاتر به‌ هه‌ڕه‌شه‌ و مه‌ترسیی ئاسایشی داده‌درێن. گوتاری مەزهەبی و شۆڕشگێرانە لە ئێران، دژی ئیسڕائیل بوونی هەبووە، هەر لە سەردەمی ڕێبەرانی ئایینی وەكوو: "ئایەتوڵڵا كاشانی" و "نه‌واب سه‌فه‌وی" لە سەردەمی شای ئێران، تاوەكوو دەگاتە "ئایەتوڵڵا خومەینی" كە ڕەخنەگرتنی لە ڕژێمی پەهلەوی لە مزگەوتەكاندا بە ڕەخنەگرتن لە پەیوەندییەكانی ئێران و ئیسڕائیل دەست پێ دەكات؛ ئەمەیش دواتـر دەبێتە یەكێك لە تەوەر، یان ڕەگەزەكانی ناسنامەی كۆماری ئیسلامیی ئێران. دوای سەركەوتنی شۆڕشی ئیسلامی لە ئێران لە ساڵی (1979)دا، سەرەڕای مەترسی و هەڕەشە هاوبەشەكانی ئیسڕائیل و ئێران، كە لە لایەن ناسیۆنالیزمی عەرەبییەوە لێیان دەكرێت، بەڵام پەیوەندییەكانیان پچڕا و باڵوێزخانەی ئیسڕائیل لە تاران، درا بە فەڵەستینیەكان و، لەوە بەدواوە پرسی فەڵەستین و پشتیوانیكردنیان بوو بە ئامانجی سەرەكیی سیاسەتی دەرەوەی كۆماری ئیسلامیی ئێران. ئەم ڕەفتارەیش بەپێچەوانەی ڕوانگەی ڕیالیستی و لیبـراڵیستییە بۆ بەرژەوەندی و سیاسەتی دەرەوە و، هەروەها پرسە جیۆپۆلیتیكەكانی ئێران. ئێستا سیاسەتی دەرەوەی كۆماری ئیسلامیی ئێران لە چوارچێوەی هاوپەیمانێتیی دژی ئیسڕائیلە و، تەنانەت كۆماری ئیسلامیی ئێران خوازیاری هێرشی سەربازی بۆ سەر ئیسڕائیل و لەناوچوونی ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌یه‌‌. لەمباره‌یەوە ئایەتوڵڵا خومەینی دەڵێت: "ڕێبەران و نوێنەرانی وڵاتانی ئیسلامی، وەرن پێكەوە یەك بگرین و دەستی ڕۆژهەڵات و ڕۆژاوا و لە سەرووی هەموویانەوە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ئیسڕائیل ببـڕینەوە تاوەكوو مافی فەڵەستینییەكان بگەڕێنینەوە." هەروەها ئایەتوڵڵا خومەینی، ئیسڕائیل بە فاكتەری نفووزی ئیستعمار (كۆلۆنیالیزم)ی نوێ‌ و سیستەمی دەسەڵاتی ڕۆژاوا لە جیهانی ئیسلام و ئێران دەزانێت و، دژایەتیكردنی ئیسڕائیل، بەجیا لە دژایەتیی ڕۆژاوا و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا نازانێت؛ بۆ پێناسەكردنی ئیسڕائیلیش چەمكی "غوددەی شێرپەنجەیی" بەكار دێنێت. تەنانەت چەندین جار و زۆر ڕاشكاوانە و ڕاستەوخۆ لە لایەن ڕێبەر و بەرپرسانی باڵای ئێران و دوایینیان لە هەفتەی ڕابردوودا لە لایەن "قاسم سولەیمانی"یه‌وه‌، باسی له‌ناوبردنی ئیسڕائیل و سڕینەوەی ئەو وڵاتە لەسەر نەخشەی جیهان كراوە، كە بەدەگمەن پرس و بانگەشەی وا لە جیهانی هاوچەرخ و لە لایەن بەرپرسانی باڵا و پلە یەكی دەوڵەتێكەوە بانگەشە كراوه‌ و ڕووی داوە.

لێرەوە دەتوانین بڵێین كە گرنگتـرین هۆكارەكانی دژایەتیكردنی ئیسڕائیل بۆ پرسی ئەتۆمیی ئێران و بەهێزبوونی توانای مووشەكی، ئەو تێگەیشتن و ڕوانگەیەی ئیسڕائیلییەكانە كە توانا و ڕێژە و ئاستی هێزی ئێران كە خاوەن چەكی ئەتۆمی و مووشەكی دوورهاوێژ بێت زۆر بەرز دەبێتەوە و، كۆماری ئیسلامیی ئێرانیش بەئاشكرا ئیسڕائیل بە "ئەوی تـری ناسنامەیی"ی خۆی دەزانێت و بەپێی ئایدیۆلۆژیی توندڕەوانەی ئایینیی خۆی هەوڵی لەناوبـردنی ئیسڕائیل دەدات. هەروەها ئێرانی خاوەن چەكی ئەتۆمی، كۆتایی بە توانای بەرگریی ئیسڕائیل دەهێنێت. لە لایەكی تـرەوە بەپێی تیۆریی "دۆمینۆ"، وڵاتانی تـری ناوچەكە، وەك توركیا، میسر و سعوودیا، بۆ پاراستنی ئاسایشی خۆیان ئەوانیش هەوڵی بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی دەدەن. هەروەها گرووپە تیرۆریستییەكان بە هۆی ئەگەری دەستپێڕاگەیشتنیان بە چەكی ئەتۆمی، ئاسایشی ناوچەكە و ئاسایشی نێونەتەوەیی دەخەنە مەتـرسییەوە. بەگشتی ئاسایش، ئاشتی، سەقامگیری و پڕۆسەی دیموكراتیزاسیۆن لە ناوچەكە لەبار دەچێت.

دەتوانین بڵێین ئامانجی سەرەكیی ئیسڕائیل لە هێرشی ساڵی 2006 لە دژی حزبوڵڵای لوبنان، شكستی حزبوڵڵای لایەنگری ئێران لە باشووری لوبنان بوو. لەناوبردنی حزبوڵڵا لە باشووری لوبنان نەك ئاسایشی ئیسڕائیل دەپارێزێت، بەڵكوو كۆماری ئیسلامیی ئێرانیش لاواز دەكرد. بۆیە لەو جەنگەدا كە لە 12ی جوولای تاوەكوو 14ی ئۆگۆستی 2006 بەردەوام بوو و بە جەنگی (33) ڕۆژە ناسرا، ئەمریكا و ئیسڕائیل، سووریا و كۆماری ئیسلامیی ئێرانیان تۆمەتبار كرد كە لەم جەنگەدا بەشدار بوونە. هەروەها ئیسڕائیل لە 27ی دێسەمبەری ساڵی 2008دا هێرشێكی بەرفراوانی كردە سەر "حەماس" لە كەرتی غەزە، بۆ ئەوەی حەماس لاواز بكات یاخود لەناوی بەرێت، بەڵام بە پاڵپشتیی ئێران و سووریا ئەم گرووپە توانیی بەرگری بكات. هەروەها بەشار ئەسەد و ئەحمەدینەژاد، سەرۆككۆمارەكانی سووریا و پێشووتری ئێران، خوازیاری دروستكردنی بەرەیەك لە دژی ئیسڕائیل بوون.

لە لایەكی تریشەوە هەرچەندە تێوەگلانی ئێران و سووریا و حزبوڵڵای لوبنان لە جەنگی ناوخۆی سووریادا بۆ ئیسڕائیل سوودی هەبووە/هەیە، بەڵام گۆڕانكارییە مەیدانییەكان و، هەروەها زاڵبوونی كۆماری ئیسلامیی ئێران بەسەر سووریادا و گەیشتن بە سنوورەكانی و، لە لایەكی تریشەوە ئەزموونوەرگرتنی حزبوڵڵای لوبنان لەو جەنگانەدا بۆ ئیسڕائیل مەترسیی ئاسایشیی هەیە. هەروەها داهاتووی سیاسیی سووریا و بەدەستەوەگرتنی دەسەڵات لە لایەن توندڕەوەكانیش بۆ ئیسڕائیل هەڕەشەیەكی ئاسایشییە. هەروەها ئیسڕائیل مەترسیی ئەوەی هەیە كە حزبوڵڵای لوبنان بە یارمەتیی ئێران، چەكی كیمیایی و مووشەكەكانی ئێران و سووریا بگوازرێتەوە بۆ لوبنان و لە دژی ئیسڕائیل بەكاریان بێنێت.

كۆبەند:

ئەم فاكتەرانەی كە ئاماژەمان پێ دا، وا ده‌كه‌ن كه‌ ئه‌و ئه‌كته‌ره‌ی كه‌ هه‌ست به‌ هه‌ڕه‌شه‌ و مه‌ترسی ده‌كات (وەكوو ئیسڕائیل)، په‌نا بۆ دروستكردنی هاوسه‌نگیی هه‌ڕه‌شه‌ به‌رێت. بۆیه‌ به ‌بڕوای واڵت، ده‌وڵه‌تان له‌ هه‌مبه‌ر هه‌ستكردن به‌ مه‌ترسی و هه‌ڕه‌شه‌، دوو ستراتیژی ده‌گرنه‌ به‌ر: 1- هاوسه‌نگی  (Balance) 2- شوێنكه‌وتن یاخود ملكه‌چبوون (Bandwagon). هه‌رچه‌نده‌ ده‌وڵه‌تان زیاتر ستراتیژیی هاوسه‌نگی ده‌گرنه ‌به‌ر، به‌ڵام ئه‌گه‌ر نه‌توانن له ‌هه‌مبه‌ر ئه‌و ئه‌كته‌ره‌ بوه‌ستنه‌وه، ‌ئه‌وا ئه‌و كاته‌ ستراتیژیی ملكه‌چبوون ده‌گرنه‌ به‌ر. بۆیە په‌لهاوێشتنی ئێران له‌ ناوچه‌كه‌ و هه‌ڕه‌شه‌ له‌ ئاسایشی وجوودیی ئیسڕائیل و له‌ ڕێگه‌ی عێراق و سووریاوه‌ و گه‌یشتن به‌ ده‌ریای ناو‌ه‌ڕاست، وای كردووه‌ كه‌ ئیسڕائیل و ده‌وڵه‌تانی عه‌ره‌بی له ‌هه‌مبه‌ر هه‌ڕه‌شه‌كانی ئێران لێك نزیك ببنه‌وه‌.

ئیسڕائیل پێی وایە كە بە هۆی سروشتی كۆماری ئیسلامی و ئامانج و ڕەفتارەكانی ئەم دەوڵەتەوه‌، ئەگەر ببێتە خاوەن چەكی ئەتۆمی، دەبێتە هێزێكی هێرشبەر لە ناوچەكەدا و هەوڵی بەرفراوانكردنی نفووزی خۆی لە هەموو ناوچەكەدا دەدات. لەم هەلومەرجەیشدا ئێران دەوڵەتە لاوازەكانی ناوچەكە هان دەدەات كە بە دروستكردنی هاوپەیمانێتییه‌ك لە دژی ئیسڕائیل بوەستنەوە. لە لایەكی تریشەوە ئەكتەر و ڕێكخراوە تیرۆریستییەكان، وەكوو حزبوڵڵای لوبنان، دەكەونە ژێر پاڵپشتیی چەتری ئەتۆمیی ئێران و زۆر بێباكانە دژی ئیسڕائیل چالاكی دەكەن. هەروەها ئەمەیش دەبێتە هۆی ئەوەی كە دەوڵەتانی ناوچەكە بە هۆی مەترسیی ئێران پەنا ببه‌نە بەر بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی؛ كە ئەمەیش ئیسڕائیل و ئاسایشی ئەو دەوڵەتە دەخاتە ژێر هەڕەشە و مەترسییەوە.

كەواتە دەتوانین بڵێین پاش نەمانی داعش، هاوپەیمانێتییه‌ كاتییەكان لە ناوچەكەدا دەگۆڕدرێت و، لێرەوە هاوسەنگیی هێزی لەرزۆكی نێوان ئەكتەره‌كان كە لە ئەنجامی ئەم جەنگەدا دروست بووە، بە هۆی هەڕەشەكانەوە "هاوسەنگیی هەڕەشە"ی دروست كردووە. بۆیە ئەگەر ئەم هاوسەنگییەی ئێستا نەگۆڕدرێت و ئێران لاواز نەكرێت، ئەوە ئەگەری سەرهەڵدانی جەنگێكی نوێ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لە ئارادایە.