پێشەكی:

ڕۆژی نێونەتەوەییی ژنان كە پێشووتر بە ناوی "ڕۆژی نێونەتەوەییی ژنانی كرێكار" دەناسرا، ساڵوەگەڕی ڕۆژێكی مێژوویییە بۆ ژنان لە سەرانسەری جیهان بە مەبەستی وەبیرهێنانەوەی خەبات و ماف و دەستكەوتەكانی ئیمڕۆی ژنان لە بوارە جۆراوجۆرەكانی سیاسی، كۆمەڵایەتی، یاسایی، ئابووری و هتد. یەكەمین ڕێوڕەسمی یادكردنەوەی ئەم بۆنەیەیش لە 28-2-1909 لە شاری نیۆیۆركی ئەمریكا بەڕێوە چوو. هۆكاری بەڕێوەچوونی ئەم بۆنەیەیش، بۆ ڕووداوی مانگرتنی "یەكێتیی جیهانیی ژنانی كرێكاری پیشەسازیی جلوبەرگ"، لە ساڵی 1908 بە مەبەستی ناڕەزایەتیدەڕبرین لە هەمبەر هەلومەرجی نالەباری كاری كرێكارانی ژن و نایەكسانی و كەمبوونی مووچە دەگەڕایەوە.

 هەرچەندە خەباتی ژنان تەنیا لە بواری كار و ئابووریدا نەبووە، بەڵكوو لە وڵاتە جۆراوجۆرەكاندا، بەتایبەتی وڵاتە پیشەسازییەكاندا، گۆڕانگارییەكان بوونە هۆی بەشداریی زیاتری ژنان لە بواری گشتیدا و، بەم پێیەیش ژنان داوای جێگیركردنی یەكسانی لە ماف و ئەركەكانیان دەكرد. بۆیە سڕینەوەی چەوساندنەوە و جیاكاری لە بوارەكانی كۆمەڵایەتی و سیاسی و مافی بەشداریی سیاسی، بووە داواكاریی سەرەكیی ژنان. بۆ نموونه‌ ژنان لە بریتانیا هەر لە ساڵی 1866ەوە خەباتیان لەژێر ناونیشانی "بزووتنەوەی مافەكانی ژنان" بۆ دەستەبەركردنی مافی بەشداریی ژنان دەست پێ كردبوو، بەڵام پاش چەندین دەیە و لە ساڵی 1918 توانییان مافی دەنگدان بەدەست بێنن. هەروەها لە ئەمریكایش ژنان لە ساڵی 1920 و، لە فەڕەنسای لانكەی دیموكراسیی مۆدێرنیش، لە ساڵی 1944 توانییان بەم مافە بگەن. هەرچەندە لە دەوڵەتی "نیۆزلەندا" ژنانی ئەو وڵاتە توانییان لە پێش هەموو ژنانی جیهان و، لە ساڵی 1893 مافی دەنگدان و بەشداری لە هەڵبژاردنەكاندا بۆ خۆیان دەستەبەر بكەن.

لەم نووسینەدا هەوڵ دەدەین وێڕای ناساندنی 8ی مارس، تیشك بخەینە سەر ئەو مافانەی كە ژنان خەباتیان بۆ كردووە و، وای كردووە كە 8ی مارس ببێتە هێمای خەباتی ژنانی جیهان بۆ دەستەبەركردنی ماف و ئازادییەكانیان.

كورتە مێژووی 8ی مارس

مێژووی ئەم بۆنەیەیش بۆ ڕۆژی 8ی مارسی ساڵی 1857 دەگەڕێتەوە كە ژنانی كرێكاری پیشەسازیی جلوبەرگ لە شاری نیۆیۆرك بە مەبەستی باشتركردنی بارودۆخی كار و زیاتركردنی مووچەكایان خۆپێشاندانیان ئەنجام دا. لە ئەنجامدا پێكدادان لە نێوان پۆلیس و خۆپێشاندەران ڕووی دا و، چەندین ژن بریندار و دەستەبەسەر كران. ئەم ڕووداوە بووە هۆی هۆشیاربوونەوەی زیاتری ژنان لە هەمبەر مافەكانیان و درێژەدان بە مانگرتن و داواكارییەكانیان لە ساڵانی دواتر. بۆیە قۆناغ بە قۆناغ ئەم ڕۆژە بووە هێمای مافخوازی و خەباتی ژنان بۆ دەستەبەركردنی مافەكانیان و دژایەتیی چەوساندنەوە و پەراوێزخستنی ژنان لە جیهانی پێشكەوتوو و پیشەسازیدا؛ هەرچەندە لە سەرەتادا زیاتر سیمایەكی سۆسیالیستی و چەپی پێوە دیار بوو. بۆ نموونە "كلارا زێتكین" (Clara Zetkin) (1857-1933)، ئەندامی حزبی سۆسیال دیموكراتی ئەڵمانیا و تیۆریسیەنی ماركسیستی ئەڵمانی و سەرنووسەری ڕۆژنامەی "یەكسانی" (Die Gleichheit)، لە ساڵی 1910 لە كۆنگرەی نێودەوڵەتیی سۆسیالیستەكان لە كۆپنهاگن بە بەشداریی زیاتر لە 100 ژن لە 17 دەوڵەتی جیهان، پێشنیازی ئەوەی كرد كە ڕۆژی 8ی مارس ببێتە ڕۆژێكی جیهانی بۆ خەباتی ژنان لەسەر ئاستی هەموو جیهان و، ئەم پێشنیازە پەسند كرا.

هەرچەندە لە سەدەی بیستەم بە هۆی پێشكەوتنە جۆراوجۆرەكانی پیشەسازی لە جیهانی هاوچەرخ، دەرفەت بۆ بەشداریی ژنان لە بوارە جۆراوجۆرەكانی كۆمەڵایەتی و سیاسی فەراهەم بوو، بەڵام لە سەردەمە جۆراوجۆرەكاندا تاوەكوو ئێستا ئەم ڕۆژە بەپێی گۆڕانكارییەكان و، هەروەها پرس و بابەتە گرنگەكانی ناوخۆییی دەوڵەتان و هەلومەرجی نیودەوڵەتی وەكوو جەنگ، جیاكاری، بێبەشبوون، سەرهەڵدانی نازیزم و فاشیزم، قەیرانی ئابووری و...، بۆتە سەكۆیەكی یەكگرتوویی و سیمایەكی ناڕەزایەتیدەڕبرینی ژنان لە هەمبەر ئەو ڕووداو و بارودۆخە نالەبارانە.

 لە پاش جەنگی جیهانی و بە هۆی بەرفراوانبوونی بزووتنەوەكانی ژنان لە سەرتاسەری جیهان، بەتایبەتی لە دەیەی 60ی زایینی سەدەی ڕابردوو، لە ساڵی 1975دا ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان ئەو ساڵەی بە ساڵی نێودەوڵەتیی ژنان ڕاگەیاند. پاشان لە ساڵی 1977 ڕێكخراوی یۆنێسكۆ (UNESCO)ی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان، ڕۆژی 8ی مارسی وەكوو “ڕۆژی جیهانیی ژن" ناساند.

مافەكانی ژنان كە خەباتی بۆ دەكەن، چین؟

لە ڕاستیدا پرسیاری سەرەكی ئەوەیە كە مافی ژنان چییە و بۆچی لە ڕابردوو و تەنانەت لە ئێستایشدا خەباتی ژنان بۆ دەستەبەركردنی مافەكانیان بەردەوامە؟ لە سادەترین وه‌ڵامدا دەتوانین بڵێین مافی ژنان ئاماژەیەكە بۆ دەستەبەركردنی ئەو ماف و ئازادییانەی كە بەیەكسانی لەگەڵ پیاوان لە كۆمەڵگەدا هەیانە، كە لەوانەیە بە هۆی بەستێن و بارودۆخی تایبەتی كۆمەڵگەكان بەپێی یاسا و ئایین و ئەخلاق و بەها و نۆرمە كەلتووری و مێژوویییەكان پێشێل كراوە/ كرابێت. هەرچەندە بەپێی جاڕنامەی جیهانیی مافەكانی مرۆڤ و یاساكانی تایبەت بە نەهێشتنی جیاكاری و چەوساندنەوەی مرۆڤ و ژنان، هەموو مرۆڤەكان ئازاد و یەكسانن، بەڵام واقعی دەوڵەتان و كۆمەڵگەكان پێچەوانەی ئەوەمان پێ دەڵێن.

 ئەو بەربەستانەیش ئەگەر لە پێشووتردا زیاتر یاسایی بوون، لە ئێستادا زیاتر كەلتووری و كۆمەڵایەتین. بەم واتایە كە بێجگە لە نموونەی وڵاتانی ئایینی (بۆ نموونە ئێران و سعوودیا و هتد)، ژنان لە ڕووی تیۆرییەوە دەرفەتی ئەوەیان هەیە كە ببنە خاوەن هەموو ماف و ئازادییەكانیان، بەڵام بەربەستەكان تەنیا یاسایی نین. بۆیە كەلتوور و ئایدیۆلۆژیی زاڵی هەر كۆمەڵگەیەك، دەستنیشانی سەرەكیترین مافەكانی ژنان كە خەباتی بۆ دەكەن، دەكات. بە شیوەیەكی گشتی دەتوانین ئەم مافانەیش بۆ سەر چەند مافێكی سەرەكی دابەش بكەین وەكوو:

1.  خاوەندارێتی و سەربەخۆیی لە ڕووی جەستەیییەوە:

دەتوانین بڵێین ئە مافە تاوەكوو ئێستا بە هۆی جیاوازیی نێوان كەلتوور و كۆمەڵگەكان سەرەڕای یاسای دەوڵەتان، بەتەواوی نەهاتۆتە دی. ئەمەیش لە هەر كۆمەڵگەیەك گرێدراوی چەندین چەمك و بواری دیكەیە وەكوو ئەخلاق، بنەماڵە، ئایین، كەلتوور و هتد. هەرچەندە لە وڵاتانی ڕۆژاوایی تا ڕاددەیەكی زۆر ئەم مافە بۆ ژنان دەستەبەر كراوە، بەڵام تەنانەت لەم دەوڵەتانەیشدا جەستەی ژنان وەكوو تابۆ و هێڵی سوور دەناسرێت و، ئەخلاقی گشتی و كەلتوور و ئایین لەم ڕووەوە، بۆ سنوورداركردنی ژنان یارمەتیدەر بوونە. پێویستە ئاماژە بەوەیش بكرێت كە له‌ لایەن بزووتنەوەكانی خودی ژنانیش ڕەخنە لە سیستەمی سەرمایەداری دەگیرێت كە جەستەی ژنان وەكوو كاڵایەك لە خزمەت بازاڕدا سوودی لێ وەردەگیرێت؛ بەڵام نابێت ئەوەمان لەبیر بچێت كە خودی ئەم سوودوەگرتنە و بەبازاڕكردنی جەستەی ژنانیش، بەرهەم و پاشماوەی ئەو كەلتوورەیە كە ژنان وەكوو كاڵایەكی تایبەتی پیاوان مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت و پیاوان دەتوانن خاوەندارێتیی بكەن. بەڵام دەستەبەركردنی ئەم مافە بۆ ئاستی پێگەیشتووییی كۆمەڵایەتی و كەلتووری و تەنانەت پێشكەوتووییی ئابووری و سیاسیی دەوڵەتان و كۆمەڵگەكان دەگەڕێتەوە. بۆ نموونە ئێستایش لە كوردستان و وڵاتانی دواكەوتوو جەستەی ژنان و كچان، به‌ موڵكی تائیفە و خێڵ و نامووسی پیاوان و كەسە نزیكەكانیان هەژمار دەكرێت. بۆیە كوشتن لەسەر نامووس سەرەڕای ڕێگەپێنەدراوبوونی لە ڕووی یاسایییەوە، هێشتا وەكوو دیاردەیەك دەبینرێت و بەردەوامە. بۆیەیشە كە ئەو مافانەی ژنان پەیوەندیی ڕاستەوخۆی بە ئاستی تێگەیشتووییی پیاوان و نۆرم و بەها ئەخلاقی و ئایینییەكانی كۆمەڵگەكه‌یانه‌وە هەیە.

1.  دەنگدان و بەشداریی سیاسی:

مافی دەنگدان بە واتای بەشداریی ژنان لە هەڵبژاردنە گشتییەكانی هەر دەوڵەتێك دێت، كە دەتوانین ئەم مافە بە یەكێك لە گرنگترین مافەكانی ژنان بزانین كە بۆ دەستەبەركردنی بزووتنەوەی ژنان خەباتیان بۆ كردووە. ئەم مافە بە سەرەتای یەكسانیی سیاسی و بەشداریی سیاسیی ژنان دادەندرێت. بۆیە هەم خەباتی ژنان بۆ ئەم مافە درێژخایەن بووە و، هەمیش گرنگیی تایبەتی هەبووە لە دەستەبەركردنی مافەكانی دیكەی ژنان؛ بەو پێیەی ژنان بەشدار بوونە لە كاروباری یاسایی و سیاسیی دەوڵەتان و دەستەبەركردنی مافەكانی دیكەیان یاخود گۆڕانگاری لە بوارەكانی دیكە، كە بوونەتە هۆكاری جیاكاری و چەوساندنەوەی ژنان. بۆیە زۆربەی بزووتنەوەكانی ژنان لەو بڕوایەدا بوونە، كە سیاسەت لە لایەن پیاوانەوە قۆرخ كراوە و، بۆیەیشە دەتوانن دەسەڵاتی خۆیان بەسەر ژناندا بسەپێنن.

1.  كاركردن:

پێشكەوتنەكانی پیشەسازی لە ڕۆژاوا، هۆكاری سەرەكیی هەوڵدانی بزووتنەوەكانی ژنان بووه‌ بۆ دەستەبەركردنی ئەم مافە؛ بەڵام نابێت پێویستییەكانی سیستەمی سەرمایەداری بە هێزی كاری هەرزانی ژنان، فەرامۆش بكەین. بۆیە ئەم مافە وەكوو سەرەتایەك بووە بۆ ئەوەی ژنان لە ماڵەوە بێنە ناو كۆمەڵگە و، سەربەخۆییی ئابووریی زیاتریان هەبێت. ڕاستە لە ئێستادا ئەم مافە بە مافێكی ئاساییی ژنان هەژمار دەكرێت، بەڵام بە ڕەچاوكردنی ئەوەی كە ژنان لەم ڕێگەیەوە كۆتوبەندی دابەشكردنی ژنان بۆ كاروباری ناوماڵ و پیاوان بۆ كاروباری دەره‌وەی ماڵیان شكاند. بۆیە گرنگیی تایبەتی لە پێشكەوتنەكانی مرۆڤایەتیدا هه‌بووه‌ و، هەروەها هەنگاوێكی گرنگ بووە بۆ ژنان بۆ داواكاریی دیكە لەم بوارەدا. هەروەها پێویستە ئاماژە بەوە بكەین كە جەنگەكان بەگشتی و دوو جەنگی جیهانیی یەكەم و دووەم، زیاتر ئەو دەرفەتەی بۆ ژنان ڕەخساند.

1.  یەكسانی لە مووچە و هەلومەرجی كار:

دەستەبەركردنی مافی كاركردنی ژنان، بووە هۆی چەوساندنەوەی ژنان و پێدانی مووچەی كەمتر لە پیاوان لە هەمبەر كاتژمێری درێژتری كاركردنی ژنان. دروستبوونی یەكێتی و سەندیكاكانی تایبەت بە ژنانیش، هەر بۆ هەوڵەكانی ژنان لەم بوارەدا دەگەڕێتەوە. بۆیە تەنانەت سەرەتای یادەوەری و ڕێوڕەسمی 8ی مارسیش بۆ ناڕەزایەتیدەڕبرینی ژنان لە هەمبەر نایەكسانییەكانی نێوان ژنان و پیاوان لە بواری هەلومەرجی كاركردنیان دەگەڕێتەوە. تەنانەت بەهێزبوونی بزووتنەوە چەپەكان لەم بوارەدا لەنێو ژنانیش، هەر بۆ ئەم خاڵە دەگەڕێتەوە. هەرچەندە وێڕای باشتربوونی دۆخی ژنان لەم بوارەدا، بەڵام لە وڵاتانی ڕۆژاواییش جیاكاری لە نێوان ژنان و پیاوان لەم بوارەدا هەر ماوە، بەڵام بە بەراورد لەگەڵ وڵاتانی دواكەوتوو ڕێژەی نایەكسانی زۆر كەمترە. خاڵێكی گرنگ ئەوەیە كە لە سەرەتادا یاساكانی تایبەت و ناسراو بە پاراستنی ژنان لە كاردا، بووە هۆی ڕەخنەی بزووتنەوەی ژنانی فێمینیست، كە پێیان وا بوو ئەم یاسایانە ئەگەر لەسەر بنەمای ڕەگەزی بن، ئەوە خۆیان هۆكاری جیاكاری لە نێوان ژن و پیاوان و ڕوویەكی دیكەی چەوساندنەوەی ژنانە.

1.  خاوەندارێتی:

ئیمڕۆكە مافی خاوەندارێتی بۆ ژنان بە شتێكی ئاسایی دێتە بەرچاو، بەڵام لە مێژوودا ئەم مافە بۆ ژنان لە ئارادا نەبووە، بەڵكوو ژنان خۆیان وەكوو بەشێك لە موڵكی پیاوان بوونە. بۆ نموونە هەر لە دەیەی 1830، ویلایەتەكانی ئەمریكا یاسایەكیان پەسند كرد كە دەرفەتی خاوەندارێتیی زیاتر دەداتە ژنانی خاوەن خێزان. ویلایەتی نیویۆرك لە ساڵی 1848دا یاسای مافی خاوەندارێتیی ژنانی خاوەن خێزانی پەسند كرد، كە بەپێی ئەو یاسایە، ماف درایە ژنان كە سەربەخۆ و جیا لە پیاوانیان مافی خاوەندارێتیان هەبێت. ئەمە بە یەكەمین یاسا دادەندرێت كە ژنان ببنە خاوەن ناسنامە و كەسایەتییەكی سەربەخۆی یاسایی.

1.  خوێندن و فێربوون:

 ژنان هەر لە سەرەتای هەوڵەكانیان بۆ گەیشتن بە ماف و ئازادییەكانیان بۆیان دەركەوت، كە بەبێ دەستەبەركردنی مافی پەروەردە و خوێندنی یەكسان لەگەڵ پیاوان، ناتوانن داوای یەكسانی لە بوارەكانی دیكەی سیاسی و كۆمەڵایەتی و یاسایی بكەن. بێجگە لەوەیش زۆربەی بیرمەندانی پێشڕەوی ژن لەسەر ئەو بڕوایە بوون كە نەخوێندەواری، یەكێك لە گرنگترین هۆكارەكانی دواكەوتوویی و چەوساندنەوەی ژنانە. بۆیە پێیان وایە كە پیاوان بەمەبەست ژنانیان بێبەش كردووە، كە لە دۆخیكی دواكەوتووانەدا بمێننەوە. ئەزموونی وڵاتانیش ڕاستی و دروستیی ئەو بڕوایەی ژنانی نیشان دا، بەڵام نابێت ئەو خاڵە فەرامۆش بكەین كە تا ماوەیەكی زۆر خودی كۆمەڵگە و كەلتوورەكان بەپێی بەها و نۆرمەكانیان، ڕێگەیان بە خوێندنی ژنان نەدەدا/نەداوە و، تەنانەت تاوەكوو ئیستایش نزیكەی 3/4 ڕێژەی نەخوێندەواری لە وڵاتانی دواكەوتووی جیهان، تایبەتە بە ژنان. بەڵام ئیمڕۆكە دەبینین بە هۆی خەباتی ژنانە، كە ئیمڕۆكە، بەتایبەتی لە پاش ساڵی 1960ەوە، هەموو بێبەشكردن، دروستكردنی بەربەست و جیاكارییەك لەسەر بنەمای ڕەگەزی و نەتەوەیی و ئایینی و زمانی و ڕەنگی پێست و نەژادی و سیاسی و...، لە بواری پەروەردە و فێركردندا قەدەغە كراوە.

1. مافە مەدەنییەكان؛ مافی هاوسەرگیری، جیابوونەوە و بەخێوكردنی مناڵ و...

لە ڕاستیدا ئەو مافە یەكێك لە بابەتەكانی پڕ لە كێشە و مشتومڕی كۆمەڵگە و دەوڵەتانە، كە بە هۆی جیاوازییان لە ڕووی كەلتووری و كۆمەڵایەتییەوە یاساكانی وڵاتان جیاوازییان هەیە. بزووتنەوەكانی ژنان لە زۆربەی كۆمەڵگەكان ڕووبەرووی چەندین بەربەست بوونەتەوە. بۆیە ناتوانین بڵێین ئەو مافە بەتەواوی بۆژنان دەستەبەر بووە. بەڵام بەپێی پێشكەوتوویی و دیموكراتیكبوونی وڵاتان، ژنان توانیویانە وەكوو بەشێك لە مافەكانی خۆیان بیناسێنن. بەڵام لە وڵاتانی دواكەوتوو و خاوەن كەلتوور و بەهای ئایینیی جیاواز، ئەو مافانە بەتەواوی بۆ ژنان دەستەبەر نەكراوە. بۆیە خەباتی ژنان بۆ گەیشتن بەو مافانە هەر بەردەوامە. ئیمڕۆكە سەرەڕای پێشكەوتنەكان، تەنانەت ژنان بە دوای سەره‌تاییترینی ئەو مافە مەدەنییانەوه‌ن؛ بۆ نموونە لە كۆماری ئیسلامی و سعوودیا و هتد.

كۆبەند:

خەبات و بزووتنەوەی ژنان بۆ ئازادی و یەكسانی، تووشی هەوراز و نشێوی زۆر بووە، بەڵام زیدەڕۆیی نییە ئەگەر بڵێین بەشێكی زۆر لە پێشكەوتنە مرۆیییەكانی ئیمڕۆی وڵاتانی پلە یەكی جیهان بەرهەمی ئەو قوربانیدان و خەباتەی ژنانە بۆ دەستەبەركردنی مافەكانیان.  ئیمڕۆ زۆرن ئەو وڵاتانەی كە، كەسە یەكەمەكانیان ژنن، بەڵام ئەمەیش بە واتای كۆتاییی نایەكسانی و چەوسانەوەی ژنان نایەت و، تەنانەت لە خودی دەوڵەتانی مۆدێرنی جیهانیش، هێشتاكە خەباتەكە هەر بەردەوامە.

لە ڕاستیدا بەپێی شوێندانەریی هەر كەلتوور و ئایدیۆلۆژییەك، بزووتنەوەكانی ژنان بەشێك لە ماف و ئازادییەكانیان دستەبەر كردووە؛ بۆ نموونە لە چوارچێوەی ڕوانگەی چەپەكاندا پرسە ئابوورییەكان ئەولەوییەتی سەرەكی بووە و، لای لیبراڵەكان زیاتر ئه‌وله‌وییه‌ت به‌ بواری ئازادی و مافە مەدەنی و سیاسی و یاسایییەكان دراوه‌. ئەوەی كە سەرنجڕاكێشە ئەوەیە كە، تاوەكوو ئێستا ژنان نەیانتوانیوە خۆیان لە كاریگەریی تیۆری و ڕوانگە و چوارچێوەی هزریی پیاوان ڕزگار بكەن؛ هەرچەندە بزووتنەوە توندڕەوەكانی ژنان كۆی هزر و بەرهەمی ئێستای ڕۆژاوا بە بەرهەمێكی پیاوسالارانە و پیاو-تەوەر دەزانن كە لە بەرژەوەندیی پیاواندا داڕێژراوە. بەڵام ئەوەی كە زیاتر دەركەوتووە و ڕوون بۆتەوە ئەوەیە كە، هەر كۆمەڵگەیەك بەپێی ئاستی دوواكەوتوویی و پێشكەوتنی لە بوارە جۆراوجۆرەكاندا، كێشە و گرفتی تایبەتی خۆی هەیە كە لەوانەیە بۆ كۆمەڵگەیەكی دیكە ئەولەوییەت نەبێت. بۆ نموونە ئێستا ژنان لە ڕۆژاوا، كە بەشێكی زۆری مافەكانیان دەستەبەر كراوە، بە هۆی پرس و بابەتەكانی كۆمەڵگەكانی پاش-پیشەسازی ڕووبەڕووی چەندین گرفتی نوێ بوونەتەوە و تەنانەت داواكارییەكانیشیان لە ژنانی جیهانی سێیەم/باشوور جیاوازە.

بۆیە دەكرێت بڵێین 8ی مارس وەكوو هێما و وەبیرهێنەرەوەی مێژوویەك لە خەباتی ژنان، دەتوانێت ببێتە سه‌كۆیەك بۆ وردبوونەوە و تێڕامان و قووڵبوونەوەی زیاتر لە پرس و بابەتەكانی پەیوەست بە ژنان؛ بەو مەرجەی هاوبەشییەكانی ژنان و جیاوازییەكانیشیان لە هەر كۆمەڵگەیەك لەبەرچاو بگیرێت. بەم واتایەی كە ژنبوون تاكە ناسنامەی ژنان نییە، بەڵكوو لەژێر كاریگەری و گوشاری چەندین بەها و نۆرم و ڕیسای بچووكی لۆكاڵی و جیهانیدان و، هەروەها هەر ژنێك خاوەن چەندین ناسنامەی دیكەیە كە بەشیكی زۆریان بەسەریدا سەپاوە. بۆ نموونە ژنانی "ڕەشپێست" بێجگە لەوەی كە تووشی چەوسانەوەی ڕەگەزی دەبوونەوە، لە ڕووی جیاكارییەكانی دیكەش دۆخیان گرێدراوی ناسنامەی ڕەشپێستییەكەیان بوو.

 ژنانی كوردیش باشترین نموونەی چەوساندنەوەن كە بێجگە لەوەی كە ژنبوونیان هۆكارێك بووە بۆ چەوسانەوە و بێبەشكردنیان، بەڵام لە هەمان كاتیشدا كێشە و پرسی كورد-بوون وەكوو ناسنامەیەكی نەتەوەیی و، هەروەها لە ڕووی چینایەتییەوە دووبارە ڕووبەڕووی چەوسانەوە و توندوتیژی و بێبەشبوونی كردوون. ئەمە بێجگە لە كێشە و گرفتەكانی جەنگ و توندوتیژییە جۆراوجۆرەكان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهانی سێیەم/باشوور، كە قوربانیانی سەرەكی، دیسانه‌وه‌ هەر ژنن. چونكە ئەگەر پیاوان یەك جار ڕووبەڕووی جیاكاری و توندوتیژی ببنەوە، ئەوە ژنان لە چەند ڕەهەند و بواردا دەچەوسێندرێنەوە و، خودی ئەو پیاوانەی كە قوربانین جاریكی دیكە بەسەریانەوە دەبنەوە جەللاد و ستەمكار...

كەوابوو ڕزگاری ژنان لە چەوسانەوە و جیاكاری و توندوتیژی، تەنیا ئەركی ژنان نییە، بەڵكوو ئەمە پێویستی بە خەبات و پلان و بزووتنەوەیەكی هەمەلایەنە هەیە كە لە هەموو بوار و ڕەهەندەكانەوە كاری لەسەر بكات. تەنانەت ئەم خەباتە هەر لە سەرەتای پرۆسەی فێركردن و خوێندن و پەروەردەوە دەست پێ دەكات تاوەكوو پرۆسەی سیاسی و سیاسەت و یاسادانان.