لە ڕێكەوتی 25-4-2017 حەیدر عەبادی، سەرۆكی لیستی هاوپەیمانیی نەسر و هاوكات سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، بۆ دەستپێكردنی بانگەشەكانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بۆ ساڵی 2018 سەردانی شاری "سلێمانی"ی كرد. ئەم ڕووداوە، بووە هۆی دروستبوونی كاردانەوە و لێكدانەوەی جۆراوجۆر و جیاواز لە كوردستاندا. بەڵام ئەوەی كە گرنگە ئەو خاڵەیە كە بەبێ زیادەڕەوی، ئەم ڕووداوە دەتوانێت بە گرنگترین ڕووداوی سیاسی بۆ كوردستان لە پەیوەندییەكانی لە هەمبەر بەغدا لە پاش ساڵی 2003 و ڕووخانی ڕژێمی سەددام هەژمار بكرێت؛ چونكە ئەمە سەردانێكی فەرمی و لە بارودۆخ و كاتێكی ئاساییی بەرپرسێكی عێراقی یاخود سەرۆكوەزیرانی عێراق بۆ هەرێمی كوردستان نییە، بەڵكوو سەردانی سەرۆكی لیستێكی هەڵبژاردنی عێراقی/سەرتاسەری و عەرەب/ شیعییە بۆ كوردستان. بۆیە لەم نووسینەدا هەوڵ دەدەین ئامانج و پەیامە شاراوەكانی ئەم سەردانە بەپێی وتەكانی عەبادی لە سلێمانی و، هەروەها خودی سەردانەكە شرۆڤە بكەین.

یەكەم: سەردەمی دیكتاتۆری كۆتایی هاتووە!

ئەو ڕستەیەی عەبادی لە وتارەكەیدا، هەڵگری چەندین واتا و ئامانجە؛ بەم مانایە كە لە لایەك وەبیری خەڵك دەهینێتەوە كە ئەوان پاوانخواز نین و لە ڕێگەیەكی دیموكراسییەوە لە پاش ڕووخانی ڕژێمی سەددام، هەڵبژێردراون و، بۆیە پێویستە پاڵپشتی بكرێن. لە لایەكی تریشەوە، عەبادی مەبەستیەتی كە ناڕاستەوخۆ ئەو پەیامە بداتە دوو لایەنی سەرەكی: 1- ئەو كەسانه‌ی ناو پێكهاتەی شیعەكان كە هەوڵی قۆرخكردنی دەسەڵات دەدەن و، هەروەها سوننەكانیش كە هەوڵی گەڕاندنەوەی دەسەڵاتی سوننە دەدەن یاخود لە لایەن گرووپ و دەوڵەتە سوننەكانەوە پیشتیوانی دەكرێن. 2- ئەم ڕستەیە ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە لە هەرێمی كوردستانیش سەردەمێكی نوێ هاتۆتە ئاراوە و چیتر حزبەكانی دەسەڵات (بەتایبەتی یەكێتی و پارتی) ناتوانن هەموو جومگەكانی دەسەڵات كۆنترۆڵ بكەن. بۆیە پێویستە هاووڵاتیان دڵنیا بن، كە لە لایەن ئەوانەوە لە بەغدا پاڵپشتی و پشتیوانی دەكرێن. هەروەها ڕووەو جیهانی دەروەیش، بەتایبەتی ئەمریكا و ئەوروپا پەیامێكی ئاشكرایە، كە ئەوان دەسەڵاتێكی تائیفەگەرا نین وەكوو ئەوەی كە بانگەشەی بۆ دەكرێت و، پێویستە پاڵپشتییان لێ بكرێت.

دووەم: پێویستە داهاتی وڵات دادپەروەرانه‌ دابەش بكرێت!

ئەم ڕستەیە دەتوانێت "شا-ڕستە"ی عەبادی بێت كە بۆ هەموو عێراق دووبارەی دەكاتەوە. بەڵام لە كوردستان ئەم ڕستەیە هەڵگری واتای جیاوازە. لە لایەك عەبادی ڕەوایەتیی كاری ڕابردووی كە لەسەر ئەو بنەمایە كاری كردووە دەخاتەوە بیری گوێگر و دەنگدەر و، لە لایەكی تریشەوە ڕەخنەكان لە دژی ماوەی سەرۆكایەتییەكەی لە عێراق و بەتایبەتی لە كوردستان، وه‌ڵام دەداتەوە. لەمەیش گرنگتر ئەوەیە، كە دەڕبرینی ئەم ڕستەیە لە كوردستان ئاماژە و هێمایەكە بۆ ئەوەی كە ئەگەر دۆخی ئابووریی عێراق لە ڕابردوو نادادپەروەرانە بووە، ئەوە ئەوانی تر بوونە و، عەبادی بووە كە هەوڵی چەسپاندنی دادپەروەری داوە و، هەروەها تەواوی كاری عەبادی، ڕووبه‌ڕووبوونەوەیە لەگەڵ گەندەڵی، كە هەموو جومگەكانی دەسەڵاتی لە عێراق تەنیوەتەوە. بۆیە ئەمە پەیامێكە بۆ ئەوەی كە لایەن و كەسایەتییەكانی دیكەی عێراقی تۆمەتبار بكات بەوەی، كە سامانی وڵاتیان بەهەدەر داوە. هەروەها خاڵی گەوهەریی ئەم پەیامە بۆ كوردستان ئەوەیە، كە ئەگەر لە كوردستان هاووڵاتیانی كورد ڕووبەڕووی دۆخی نالەباری ژیان و بڕینی مووچە و بوودجە و... بوونەتەوە، ئەوە هەڵەی فەرمانڕەواییی ئێستای كوردستانە، نەك بەغدا و عەبادی. چونكە ئەو دەسەڵاتەیە كە داهات و سەرچاوه‌ی دابینكردنی لەبەردەستدا هەبووە، بەڵام بە هۆی ئەوەی كە بە نادادپەروەرانە دابەش كراوە، بۆیە هاووڵاتیانی كورد زیانیان بینیوە. ئەمەیش بە جۆرێك، لێدانە لە پێگە و ڕەوایەتیی دەسەڵاتدارانی ئێستای هەرێمی كوردستان و، خستنەژێر پرسیاری ئەزموونی حوكمڕانیی ڕابردووی كورد.

بۆیە لێره‌وە دەتوانین بڵێین شیعەی عێراق بەگشتی و عەبادی بەتایبەتی، خۆیان بۆ ئەوە ئامادە دەكەن یاخود بەستێنی ئەوە فەراهەم دەكەن كە گەڕانەوە بۆ ژێر دەسەڵاتەكانی بەغدا لە بری حكوومەتی هەرێمی كوردستان و حزبە كوردستانییەكان دەتوانێت، لە ڕووی بار و گوزەرانی ژیانی هاووڵاتیان باشترین بژاردەی هاووڵاتیانی كوردستان بێت؛ بەتایبەتی ئەگەر ماوەی ڕابردووی فرۆشتنی نەوت لە لایەن كوردستانەوە بەسەربەخۆ و درێژەكێشانی قەیرانی ئابووریی هەرێمی كوردستان، بێنینەوە بەرچاو. ئەمەیش ئامادەكارییە بۆ گۆڕانكارییە چاوەڕوانكراوەكانی داهاتووی سیاسیی عێراق و بەتایبەتی پرسی هەمواركردنەوەی دەستوور و، تەنانەت نەهێشتنی سیستەمی فیدراڵی و هتد. چونكە عەبادی لە وتارەكەیدا لە شاری سلێمانی ئاماژەی بەوە دا، كە كێشەكان لە لای هەرێمن و ئەوان هەوڵی چارەسەكردنی دەدەن. بەم واتایە كە ئەوە هەرێمی كوردستانە كە پێشێلی دەستوور و یاسا فیدراڵییەكانی كردووە؛ بەتایبەتی دەربارەی پارەی گەنمی جووتیارانی هەرێمی كوردستان كە زیاتر لە سێ ساڵە لە لایەن بەغداوە نەدراوەتە جووتیارانی هەرێمی كوردستان، بەڵام عەبادی بە ئاماژەدان بەم كێشەیە، هەرێمی كوردستانیشی لەم كێشەیەدا بە هاوبەش زانی و، بەڵێنی چارەسەركردنی كێشەكانی جووتیارانی دا. لە كاتێكدا بەپێچەوانەی ناوچەكانی دیكەی عێراق، ئەوە جووتیارانی هەرێمی كوردستان، بوونەته‌ قوربانیی كێشەكانی هەرێمی كوردستان و بەغدا. لە لایەكی تریشەوە، ئەم وردەگوترەی عەبادی، ئاماژەیە بۆ ئەو دەسەڵاتەی هەرێمی كوردستان لە ڕابردوو و ئێستا، لە كۆنترۆڵی سەرچاوەكانی نەوت و گاز و فرۆشتنی و، بەم پێیەیش نیشاندانی ئەوەی كە داهاتەكەی نادادپەروەرانە دابەش دەكرێت و خەڵكی ئاسایی لێی بێبەشن. ئەمەیش مەترسییە بۆ داهاتووی پەیوەندییەكانی كورد و بەغدا لەم بوارەدا و، هاندانی هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستانە كە لە ئەگەری دروستبوونی كێشە لەم بوارەدا، پشتیوانی لە سیاسەت و گوتاری عەبادی لە هەمبەر هەرێمی كوردستان بكەن لە داهاتوودا.

سێیەم: ئێمە هەموومان هاووڵاتیی عێراقین!

ئەم ڕستەیەی عەبادی یەكێك لە مەترسیدارترین ڕستەكانی عەبادییە كە هەڵگری گوتاری زۆرینەی شیعییە لە عێراقی پاش 2003.  لە ڕاستیدا ئەو ڕستەیە لە وڵاتانی فرەكەلتوور و فرەناسنامە و پێكهاتەی وەكوو عێراق، دەتوانێت ببێتە هەوێنی دروستبوونی دەسەڵاتی زۆرینەی زاڵ كە لەسەر بنەمای پێكهاتە یاخود ناسنامەی ئەو زۆرینەیە دامەزراوە. لێرەوە ئەم پەیامە بۆ چەند ئاستی ناوخۆیی و دەرەكی دەنێردرێت: 1- بۆ سووننەكان كە لە پاش ساڵی 2003وە به‌ هۆی نەبوونی مەرجەعێكی سیاسییه‌وه‌ تووشی چەندین كارەسات و ماڵوێرانی و هێرش و تەنانەت سەركوت و سڕینەوە هاتوون و، هاتنی داعش ئەو پرۆسەیەی خێراتر كرد. بۆیە ئەم گوتارە، دڵنیاكردنەوەی سوننەكانە و دووركردنەوەیانه‌ لە بیری توندڕەوی و دژایەتیی شیعە. 2- بۆ كورد، بەتایبەتی دوای ڕووداوەكانی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی و كارەساتی 16ی ئۆكتۆبەری ساڵی ڕابردوو، ئەم گوتارە هەڵگری ئەو واتایەیە كە دەسەڵاتی بەغدا بەیەكسانی مامەڵە لەگەڵ هەموو پێكهاتەكان، بەتایبەتی كورد دەكات. بۆیە ئەگەر كێشە و گرفتێكیش هەبێت، ئەوە دروستكراوی لایەنی كوردییە و، هەروەها لە ئەگەری گۆڕینی دەستوور و پێكهاتەی یاساییی سیستەمی سیاسیی عێراق لە داهاتوودا، ئەوە وەكوو هەموو هاووڵاتیانی شیعە مامەڵە لەگەڵ كورد دەكرێت. 3- ئەم وردەگوتارە، پەیامێكەیشە بۆ وڵاتانی سوننە و، هەروه‌ها ڕۆژاوایی كە حكوومەتی زۆرینەی شیعی لە بەغدا نابێتە هەڕەشە بۆ سەر پێكهاتەكان و، بنەمای "هاووڵاتیبوون" پرەنسیپ و بنەمایەكی حوكمڕانییە لە داهاتووی عێراق. بەم واتایە كە لێرەوە زەمینە بۆ پێكهاتنی حكوومەتی زۆرینە و كەمینە بەبێ ڕەچاوكردنی دیموكراسیی تەوافوقی و، هەروەها ڕەچاوكردنی بارودۆخی تایبەتی پێكهاتەكان، بەتایبەت كورد و سوننە، پێك دەهێندرێت. بۆیە ئەمە دەتوانێت لە وڵاتێكی فرەناسنامەی وه‌كوو عێراقدا، مەترسیدارترین بەرنامە و گوتار بێت.

هەروەها ئەم وردەگوتارە دەتوانێت، خۆدەربازكردن بێت لە بەرپرسیارێتیی كارەسانی 16ی ئۆكتۆبەر و دەستدرێژی بۆ سەر ماڵ و گیانی هاووڵاتیانی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان و، ڕەوایەتیپێدەر بێت بۆ دووبارە كۆنترۆڵكردنەوەی ئەم ناوچانە بە پاساوی پرەنسیپی هاووڵاتیبوون. بەڵام لەمەیش مەترسیدارتر، دەرهاوێشتەكانی ئەم وردەگوتارەیە كە ئاماژەن بۆ هەوڵدان بۆ دامەزراندنی سیستەمێكی سیاسیی "ناوەندگەرا"، لە بری فیدراڵیزم لە عێراق. بۆیە لە ڕاستیدا ئەم خاڵە گرنگیی گەوهەریی هەیە بۆ "عەبادی"، كە پەیامێكی ئاشكرایە بۆ شیعەكان و سوننەكان و بەگشتی نەیارانی، كە ئەوە عەبادی بووە كە ڕێگەی لە دابەشكردنی عێراق گرتووە و، پرۆسەی سەربەخۆییی هەرێمی كوردستان و دابەشبوونی عێراقی شكست پێ هێناوە. بۆیە ئەم وردەگوتارەی عەبادی، وەكوو گرنگترین دەسكەوتی ئاسایشی-نەتەوەیی، لە هەڵبژاردنەكاندا سوودی لێ وەردەگیرێت.

چوارەم: كۆتاییهێنان بە داعش!

یەكێك لە گرنگترین شانازییەكان و، هەروەها كۆلەكە سەرەكییەكانی گوتاری عەبادی و بەم پێیەیش سەرمایەی سیاسیی عەبادی لە خولی سەرۆكایەتییەكه‌ی لە پاڵ ڕێگەگرتن لە سەربەخۆییی هەرێمی كوردستان و دابەشبوونی عێراق، پرسی ڕاگەیاندنی كۆتاییی داعش و، سەركەوتن بوو بەسەر ئەم ڕێكخراوە تیرۆریستییەدا لە عێراق. بۆیە عەبادی بەردەوام ئەم خاڵەی لە هاوكێشە سیاسییەكانی ناوخۆی شیعەكان و، هەروەها لە ئاستی عێراق و دەوڵەتانی هەرێمی و ئاستی نێودەوڵەتیدا بەكار هێناوە. هەرچەندە عەبادی ئاماژەی بە ڕۆڵی پێشمەرگە دا، بەڵام ئەم ڕۆڵە لە سایەی هێزە عێراقییەكان و بەتایبەتی حەشدی شەعبی، لە گوتارەكەیدا كەمڕەنگ كراوەتەوە. بۆیە بێجگە لەو خاڵانەی سەرەوە، عەبادی هەوڵ دەدەات كە خۆی بە پارێزەر و دابینكەری ئاسایش و ئاشتیی عێراق و كوردستانیش بزانێ. بەم پێیە لە كوردستانەوە عەبادی پەیام بۆ لایەنگران و، هەروەها نەیارانی خۆی لە هەموو عێراق دەنێرێت، كە ئەوە ئەو كەسەیە كە توانیویەتی هەم ڕێگە لە دابەشبوونی عێراق لە پاش هاتنی داعش بگرێت و، هەمیش كۆتاییی بە داعش هێناوە و ئاسایش و سەقامگیریی بۆ عێراق گەڕاندۆتەوە. چونكە هەر ئەو بوو كە سەركردایەتیی ئەم هێرشەی كرد لە پاش ڕیفراندۆمی سەربەخۆییی هەرێمی كوردستان و، ئەو ناوچانەی كە لە جەنگی دژی داعش لە لایەن پێشمەرگەوە كۆنترۆڵ كرابوونەوە و ئازاد كرابوون، گەڕاندەوە ژێر كۆنترۆڵی بەغدا.

بۆیە ئاماژەدان بە كۆتاییهێنان بە داعش، یەكێكە لەو خاڵانەی كە لەگەڵ شكستپێهێنانی سەربەخۆییی كوردستان پێكەوە تێك ئاڵاوە. ئەمەیش هه‌م لە ڕووی سیاسی و سەروەرییەوە، هەمیش لە ڕووی ئاسایشییەوە؛ بێجگە لەوەی كە عێراق بەم هێرشەی بۆ سەر كوردستان، ماڵی كوردی لە سەردەمی هاتنی داعش بۆ كوردستان په‌رته‌وازه‌ كرد. كه‌واته‌‌ ئەمەیش دەسكەوتی كۆتاییهێنانە بە داعش لە سەردەمی سەرۆكایەتیی عەبادیدا. بۆیە ئەم سەركەوتنە بە گوێی نەیارانی لە كوردستاندا دەچرپێنێت، تاوەكوو هەڕەشەیه‌ك بێت لە ڕووی هێزی ڕەق (سەربازی) و، هەروەها هێمایەك بێت بۆ بەهێزی و دەسەڵاتی ناوبراو.

كۆبەند:

سەردانی عەبادی بۆ كوردستان بە مەبەستی بانگەشەی هەڵبژاردن بوو، كە لە شاری سلێمانییەوە دەستی پێ كرد. ئەمەیش هەڵگری واتایەكە بۆ ڕووداوەكانی ڕیفراندۆم و 16ی ئۆكتۆبەر. بەم واتایە كە عەبادی چەندین ئامانج و پەیامی، هەم بۆ ئاستی هەرێمی كوردستان و هەم بۆ ئاستی عێراق و دەره‌وە هەیە، كە بەپێی گوتاری عەبادی لە وتارەكەیدا دەتوانین بەم شێوەیە پۆلێنی بكەین:

1-دروستكردنی كەلێن و لێكترازان لە ناوماڵی كوردیدا لە ڕووی سیاسییه‌وه‌ و، تەنانەت لە نێوان حزبە كوردستانییەكاندا و، هەروەها دابڕان لە ڕووی جوگرافییەوە. بەو پێیەی كە لە پاش ڕووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر دابڕان و كەلێنێك لە ڕووی سیاسی و جوگرافییەوە لە كوردستان دروست ببوو.

2-ناردنی پەیام بۆ دەسەڵاتدارانی ئێستای هەرێمی كوردستان، كە چیتر ئەوان تاكە هێزی ڕەوای گۆڕەپانەكە نین. بەم پێیەیش، دەبێت قبووڵی هەموو یاسا و ویست و دەسەڵاتەكانی بەغدا لە هەرێمی كوردستان بكەن.

3-ناردنی پەیام بۆ هێزە شیعییەكان، كە ئەوە عەبادی بووە توانیویەتی بۆ یەكەمین جار لە پاش ساڵی 2003وە، لە ئاستی هەرێمی كوردستاندا لیست پێك بهێنێت و، بەئاشگرا و بەئازادی بانگەشەی هەڵبژاردن بكات؛ بەو هۆیەی كە ئەوە عەبادی بووە ڕێگری لە دابەشبوونی عێراق و سەربەخۆییی هەرێمی كوردستان كردووە و شكستی پێ هێناوە. بەم پێیەیش، ئەو، براوەی ناكۆكی و ململانێكانی بەغدا و هەولێر بووە.

4- عەبادی بەم هەڵمەتی هەڵبژاردنەی لە كوردستان، ئەوە نمایش دەكات كە نەك تەنیا ناوچە داگیركراوەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان كە لە پاش 16ی ئۆكتۆبەرەوە كۆنترۆڵ كراون و تا ئێستا بەپێی ماددەی 140ی دەستوور كێشە و ناكۆكییان لەسەرە، بەڵكوو خودی پارێزگه‌كانی هەرێمی كوردستانیش بە بەشێكی دانەبڕاوە لە عێراق دەزانێت كە دەتوانێت سەروەری و دەسەڵاتی بەغدای بەسەردا بسەپێنێت. ئەمەیش مەترسییەكی جددییە بۆ ئەو ناوچانە و پاشان بۆ داهاتووی قەوارەی سیاسی-یاسایی و دەستووریی هەرێمی كوردستان.

5-هەوڵدان بۆ سڕینەوە یاخود كەمكردنەوەی بیرۆكەی "تایبەتبوون" و، هەروەها "جیاوازبوون"ی هەرێمی كوردستان لە ڕووی نەتەوەیی و سیاسی و جوگرافی و، بەم پێیەیش واقعی هێز لە هەموو عێراق.

6-هەوڵدان بۆ خستنەئەستۆی بەرپرسیارێتیی كێشە و گرفتەكانی ڕابردوو، بۆ سەر شانی دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان، بەتایبەتی لە ڕووی ناكۆكییە سیاسییەكان و، هەروەها قەیرانی ئابووری و نەناردنی مووچە و بوودجە و، تۆمەتباركردنیان بە دابەشكردنی نادادپەوەرانەی داهات. هەروەها پاساوهێنانەوە بۆ بڕینی ڕێژەی 17% بوودجەی كوردستان و، كەمكردنەوەی بۆ 12.6% لە سەردەمی سەرۆكایەتیی عەبادی.

7-نیشاندانی خۆی وەكوو سەرۆكوەزیرانی هەموو عێراق و عێراقییەكان؛ بەم پێیەیش پارێزەری سەروەریی عێراق.

8- نیشاندانی خۆی وەكوو فەرماندەی هەموو هێزە چەكدارەكان و بەتایبەتی هێزی پێشمەرگە، وەكوو بەشێك لە هێزە عێراقییەكان؛ بەم پێیەیش پاڵه‌وان و براەوی كۆتاییهێنان بە جەنگی دژی داعش و پارێزەری ئاسایشی عێراق.

9-تۆمەتباركردنی ئەوانی تر! بە دروستكردنی ئەو بارودۆخە نالەبارە ئابوورییەی عێراق و، گەندەڵی و بەفیڕۆدانی سامانی وڵات و، دەرخستنی خۆی وەكوو تاكە ئەكتەری دژی گەندەڵكاران و تاكە هیوای چاكسازی و ڕیفۆرم.

10-زەمینەسازی بۆ دەستەبەركردنی هاوپەیمانی لەگەڵ لیستە كوردییەكان لە پاش گۆڕانكارییەكانی هەڵبژاردن و بەم پێیە ڕەوایەتیدان بە دروستبوون و پەیڕەوكردنی پرەنسیپی مەترسیداری سیاسی و یاساییی زۆرینە-كەمینە لە عێراق، لەسەر بنەمای پرەنسیپی هاووڵاتیبوونی عێراق! و، تەنانەت ئەگەری هەمواركردنەوەی دەستووری عێراق لەسەر ئەو بنەما و گوتارە.