پێشەكی:

ڕۆژی 8-5-2018 دۆناڵد ترامپ، سەرۆككۆماری ئەمریكا، بەڵێنی هەڵمەتی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی ئەمریكا لەمەڕ دەرچوونی لە ڕێككەوتننامەی ئەتۆمیی ئێران و وڵاتانی 5+1(ئەڵمانیا+ ئەمریكا، ڕووسیا، بریتانیا، فەڕەنسا و چین) جێبەجێ كرد. ئەم ڕووداوە بە یەكێك لە گرنگترین، ئاڵۆزترین و پڕمشتومڕترین بڕیارەكانی ئیدارەی نوێی ئەمریكا دادەنرێت. بەو واتایە كە كاریگەریی لەسەر داهاتووی پەیوەندیی نێوان هێزە نێودەوڵەتییەكان و تەنانەت هاوكێشە جیۆسیاسییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبێت. لەم نووسینەدا هەوڵ دەدەین سیناریۆكانی داهاتووی ئەم ڕووداوە و، هەروەها ئامانج و هۆكار و پاڵنەرەكانی ئەم بڕیارەی "ترامپ" شرۆڤە بكەین و وه‌ڵامی ئەم پرسیارە بدەینەوە كە ئاخۆ ئەم ڕووداوە دەتوانێت درز بخاتە نێو پەیوەندییە مێژوویی و ستراتیژییەكانی وڵاتانی ئەوروپی (ئەمریكا و فەڕەنسا و بریتانیا) لەگەڵ ئەمریكا؟ هەروەها ئایا ئێران چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەو بڕیارە دەكات و لە چ هەلومەرجێكدا لەو ڕێككەوتننامەیە دەچێتە دەرەوە؟ لە لایەكی تریشەوە كاردانەوەی ڕەفتاری و كردەییی چین و ڕووسیا لە هەمبەر ئەمریكا لەم بارەیەوە چی دەبێت.

ستراتیژیی سیاسەتی دەرەكیی دۆناڵد ترامپ

بۆ ڕوونكردنەوەی هۆكارەكان و چۆنێتی و چییەتیی ڕەفتار و بڕیارەكانی ترامپ لە ئاستی دەرەكیدا، پێویستە ئاوڕ لە ڕەگەز و بنەماكانی دۆكترینی ئاسایشی نەتەوەیی و، بەم پێیەیش ستراتیژیی سیاسەتی دەرەكیی "ترامپ" بدەینەوە. كۆڵەكەی سەرەكیی دۆكترینی ترامپ، لە دروشم و پاشان ستراتیژیی "ئەمریكا یەكەم" (America first)دا خۆی دەبینێتەوە. بەڵام ڕەگەزەكانی ئەم ستراتیژییە لە چوارچێوەی چەندین سیاسەتی دیكە لە ئاستی كردەییدا بەرجەستە دەبێت، كە لێرەدا ئاماژە بە گرنگترینیان دەكەین:

1. بەرزكردنەوەی بارگرژییەكان بۆ سڕینەوەی بارگرژی بۆ چەسپاندنی هێژموونی ئەمریكا: (Escalation For De-escalation)
2. چەسپاندنی ئاشتیی دەسەڵاتدارانە لە ئاستی نێودەوڵەتی: (Bullying Peace)
3. پەیڕەوكردنی هاوپەیمانێتیی كەمتێچوو بۆ ئەمریكا لە ئاستی نێودەوڵەتی و ناوچەیی: (Low -Cost Alliance)
4. وه‌ڵامدانەوەی سەربازی بۆ هەڕەشەكانی ئاسایشی نەتەوەییی ئەمریكا: (Military Response)
5. سیاسەتی نەتەوەگەراییی پاڵپشتیكەرانە لە ئاستی ناوخۆیی و دەرەكیدا لە بواری ئابووری: (National Protectionism)

هەروەها بەپێی ستراتیژیی ئاسایشی نەتەوەییی ئەمریكا كە لە كۆتاییی مانگی دێسەمبەری 2017، وەكوو یەكەمین بەڵگەنامەی ستراتیژیی ئاسایشی نەتەوەییی ئەمریكا لە سەردەمی سەرۆكایەتیی "دۆناڵد ترامپ"دا خرایە ڕوو؛ "دۆناڵد ترامپ" لەم بەڵگەنامەیەدا باس لە مەترسی و هەڕەشەی ڕژێمە سەرەڕۆكان (وەكوو كۆریای باكوور و كۆماری ئیسلامیی ئێران) دەكات كە پەرەیان بە توانا ئەتۆمی و مووشەكییەكانیان داوە؛ كە ئەمەیش نەك هەر بۆ ئاسایشی ئەمریكا، بەڵكوو مەترسییە بۆ ئاسایشی هەموو جیهان. بۆیە ترامپ پێی وایە، كە پێویستە بەرەیەك دژ بە سەرەڕۆییی كۆریای باكوور پێك بێت و، هەروەها پێی وایە كە پێویستە ڕووبەڕووی مەترسیی دیكتاتۆریی كۆماری ئیسلامیی ئێران ببینەوە كە بە هۆی ڕێككەوتنیكی لاواز و زیانبارەوە نفووزی خۆی لە ناوچەكەدا زیاتر كردووە.  لە لایەكی تریشەوە ئەم بەڵگەنامەیە ئاماژە بەوە دەدات، كە ئێران لە ئاستی جیهانیدا ڕێبەرایەتیی تیرۆریزم دەكات. بۆیە ئێران سوود و قازانجی لە ناسەقامگیركردنی ناوچەكەدا و، هەروەها بڵاوبوونەوەی چەك هەیە؛ ئەمەیش بە مەبەستی زیاتركردنی نفووزی خۆی لە ڕێگەی هاوپەیمان و هێزە نادەوڵەتییەكان كە "جەنگی بەنوێنەرایەتی"ی بۆ دەكەن. هەروەها ئێران سوود لە ململانێ هەرێمییە درێژخایەنەكان و لاوازی و داڕمانی دەوڵەتان یاخود ڕژێمەكانی ناوچەكە دەبینێت.

هەروەها كۆماری ئیسلامی لە ڕێگەی پەرەپێدانی توانا مووشەكییە بالستیكییەكان و توانا ئەتۆمییەكان و هەڕه‌شە سایبەرییەكان، هەڕەشە لە ئاسایشی دەوڵەتانی ناوچەكە و هەموو جیهان دەكات. بۆیە ئەمریكا پێداگری لەسەر بەهێزبوون و یەكانگیری و یەكگرتووییی ئەنجومەنی هاریكاریی كەنداو و، هەروەها عێراق دەكاتەوە؛ ئەمەیش بۆ ڕووبەڕوونەوە لەگەڵ مەترسییەكانی تیرۆریستان و بەتایبەت ڕێگەگرتن لە نفووزی كۆماری ئیسلامیی ئێران، كە مەبەست هەمان هاوسەنگیی هێزە لە ناوچەكەدا. بۆیە ئەمریكا هەوڵ دەدات كە نفووزی ئێران لە ناوچەكە و، هەروەها پرسی ئەتۆمیی ئێران چارەسەر بكات؛ بۆیە خۆی بە پابەند دەزانێت بۆ چارەسەركردنی ئاشتییانەی پرسی ناكۆكییەكانی ئیسڕائیل و فەڵەستین. لە لایەكی تریشەوە ئەمریكا گرنگی بە چارەسەركردنی پرسی سووریا و گەڕاندنەوەی پەنابەر و كۆچبەرانی جەنگی ناوخۆی سووریا دەدات.

بۆیە "دۆناڵد ترامپ" هەوڵ دەدات كە لە ڕێگەی بەرزكردنەوەی ئاستی بارگرژییەكان و پڕتێچووكردنی ململانێكانی ئێران لەگەڵ ئەمریكا و تەنانەت بۆ ئەكتەرەكانی ئەوروپی و ڕووسیا و چین، هێژموونی ئەمریكا لە ئاستی نێودەوڵەتی بچەسپێنێت. بەم واتایەكە ئەمریكا دەیەوێت ئێران ناچار بكات بۆ مانەوەی خۆی بە مەرجەكانی ئەمریكا ڕازی بێت و، لە بەرامبەریشدا وڵاتانی ئەوروپی و ڕووسیا و چین نەتوانن لە بەردەم سەرۆكایەتیی جیهانیی ئەمریكا ببنە بەربەست. بەڵام لێرەدا پرسیار ئەوه‌یە كە ئەو گوشارانەی ئەمریكا بۆ سەر ئێران چین و، بەم پێیەیش ئەو مەرجانەی ئەمریكا چین كە دەبێت ئێران بە هۆی ئەو گوشارانەوە پێی ڕازی بێت؟ "دۆناڵد ترامپ"، سەرۆككۆماری ئەمریكا، چەند مەرجی بۆ دووبارە دانوستاندن و هەڵپەساردنی ئابڵووقە و سزاكانی سەر ئێران دەربارەی بەرنامەی ئەتۆمیی كۆماری ئیسلامی داناوە:

١- ڕێگەدان بە چاودێری و كۆنترۆڵی هەموو بنكە و دامەزراوە سەربازی و ئەتۆمییەكانی ئێران بەپێی داواكاریی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆمی

٢- بەڵێنیپێدانی ئێران بۆ وازهێنانی تەواوەتی و هەمیشەیی لە خاوەندارێتیی چەكی ئەتۆمی

٣- كۆنترۆڵ و سنووردارێتیی توندتر بەسەر چالاكییەكانی پیتاندنی یۆرانیۆم

٤- سنووردارێتی و كۆنترۆڵی مەودای مووشەكە بالستیكییەكانی ئێران

٥- كۆتاییهێنان بە پاڵپشتی لە گرووپە تیرۆریستییەكان لە ناوچەكە و دەستێوەردانی تێكدەرانەی ئێران لە دەوڵەتانی عەرەبی-سوننەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەتایبەتی لە سووریا، عێراق، لوبنان، یەمەن و هتد.

سزا و گوشارەكانی ئەمریكا بۆ سەر ئێران لە دەرچوونی لە ڕێككەوتنی ئەتۆمیی ئێران و وڵاتانی 5+1

بەپێی بڕیاری "ترامپ" پاش 90 ڕۆژ لە تێپەڕینی فەرمانی ترامپ لەسەر دەرچوونی ئەمریكا لەم ڕێككەوتنە، ئەوە هەموو ئابڵووقە و سزاكانی ئەمریكا كە پێشتر لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەكەی دانڕابوون و بە هۆی ڕێككەوتنەكەوە هەڵپەسێردرابوون دەگەڕێتەوە و، پاش 180 ڕۆژ هەموو ئابڵووقە و سزاكانی سەر كڕینی نەوتی ئێران كە توانای ئابووریی ئێرانی داڕماندبوو، دەگەڕێتەوە.

ئەم ئابڵووقە و سزایانەیش هەموو ئەو كۆمپانیا و كەسانەی كە لەگەڵ ئێران مامەڵە دەكەن و لە لیستی ڕەشی سزاكانی ئەمریكادان دەگرێتەوە. بۆ نموونە بوارەكانی گواستنەوەی ئاسمانی وەكوو فرۆشتنی فڕۆكە و كەرەستەی فڕۆكە كە ئەمریكا لە پاش ڕێككەوتنی ئەتۆمی ڕەزامەندیی نیشان دابوو كە 100 فڕۆكەی نەفەرهەڵگری "ئەیرباس" و 80 فڕۆكەی "بۆئینگ" بە ئێران بفرۆشرێت و، ئێران تەنیا سی فڕۆكەی وەرگرتووە، ئەوە هەڵدەوەشێتەوە. تەنانەت كۆمپانیا نێودەوڵەتییە گەورەكان وەكوو "لوفتهانزا" و "بریتیش ئەیر وەیز" كارەكانیان لە ئێران دەكەوێتە ژێر مەترسییەوە. هەروەها كەرتی گواستنەوە لە بواری كەشتی و دروستكردنی كەشتی و بیمە و فرۆشتنی كانزاكان بۆ ئێران دەوەستێت و، سزای قورسی ئەو لایەنانە دەدرێت كە ئەمە ڕەچاو نەكەن.

 لە لایەكی تریشەوە مامەڵەی بانكی و داراییی ئێران لەگەڵ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، دەكەوێتەوە ژێر هەڕەشەی سزاكانی ئەمریكاوە. بەم پێیەیش ئاڵوگۆڕی بانكی و داراییی ئێران و جیهانی دەروە تووشی داڕمان دەبێت، چونكە بانكە ئاسیایی و ئەوروپییەكان ناتوانن لەگەڵ ئێران مامەڵە بكەن؛ بۆ نموونە ڕۆژی 15-5-2018 وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكا سەرۆكی بانكی ناوەندیی ئێرانی بە تۆمەتی یارمەتیدانی گرووپە توندڕەوەكانی وەكوو حزبوڵڵای لوبنان، خستە ناو لیستی ڕەشەوە.

لەمانەیش گرنگتر، شادەماری ئابووریی ئێران كە لەسەر بنەمای فرۆشتنی نەوت و گازە، دەكەوێتە ژێر كاریگەریی ڕاستەوخۆی ئەم سزا و گوشارانەوە. بۆ نموونە ئێران ناتوانێت پارەی فرۆشتنی نەوت بگەڕێنێتەوە بۆ وڵات و، هەروەها لە بواری وەبەرهێنان لە بواری پیشەسازیی نەوت و گازیشەوە، دەكەوێتە بەر گەمارۆی ئەمریكا. بۆ نموونە پێشبینی دەكرێت كە لە پاش سەپاندنی سزاكانی ئەمریكا ئاستی هەنادرەكردنی نەوتی ئێران كە ئێستاكە زیاتر بۆ چین و هندستان و ژاپۆن و كۆریای باشوور هەناردە دەكرێت، بۆ ڕۆژانە 200 تاوەكوو 500 هەزار بەرمیل نەوت دابەزێت. به‌م ڕێژه‌یه‌یشه‌وه‌، هیچ گەرەنتییەك نییه‌ بۆ گەڕانەوەی پارەكانی نەوتی فرۆشراو بۆ ئێران.

 لە ماوەی ڕابردوودا كۆمپانیای تۆتاڵی فەڕەنسی و، هەروەها جەنەراڵ ئەلكتریكی ئەمریكا چەندین گرێبەستیان بۆ پەرەپێدانی بواری نەوت و گازی ئێران واژوو كردبوو، كە تەنیا ڕێژە و بەهای گرێبەستی كۆمپانیای تۆتاڵ بە بڕی زیاتر لە پێنج (5) ملیارد دۆلار لەم بوارەدا دەخەملێندرێت. لە لایەكی تریشەوە كۆمپانیاكانی بواری پیشەسازیی ئۆتۆمبێل (وەكوو بیجۆ-سیترۆئێن، ڕینۆ و...) كە پێشووتر بە هۆی گەمارۆكانەوە هاوكارییەكانیان لەگەڵ ئێران هەڵپەساردبوو و پاشان گەڕابوونەوه‌ ئێران، وەبەر ئەو سزایانەی ئەمریكا دەكەون. هەر بۆیە "تۆتاڵ" و چەند كۆمپانیایەكی دیكە ڕایان گەیاند كە ئەگەر ڕێككەوتن لە نێوان ئەوروپا و ئەمریكا نەكرێت، ئەوە چالاكییەكانیان لە ئێران ڕادەگرن. لە بواری گەشتیاری و پیشەسازیی تۆریزم، كۆمپانیاكانی ئێران و ئەو كۆمپانیا نێودەوڵەتییانەیش كە لەگەڵ ئێران مامەڵە بكەن، تووشی گرفت و تەنانەت سزا دەبنەوە.

ڕوانگە، هەڵوێست و ڕۆڵی بریتانیا و فەڕەنسا و ئەڵمانیا

وڵاتانی ئەورپیی بەشدار لەم ڕێككەوتنە، زۆر بەنیگەرانییەوە دژی دەرچوونی ئەمریكا لەم ڕیككەوتنە بوون. بۆیە هەموو هەوڵیان ئەوەیە كە پاش دەرچوونی ئەمریكا بتوانن لە لایەك گوشار و سزاكانی ئەمریكا كۆمپانیاكانی ئەوان نەگرێتەوە و، لە لایەكی تریشەوە ئێران ناچار بكەن كە لەم ڕێككەوتنە بمینێتەوە. ئێرانیش بەمە ڕازییە، بە مەرجێك كە وڵاتانی ئەوروپی بتوانن لە هەمبەر گوشارەكانی ئەمریكا پارێزگاری لە ئێران بكەن. هەرچەندە وڵاتانی ئەوروپی لە ماوەی ڕابردوودا دانیان بەوە ناوە، كە نیگەرانییەكانی "ترامپ" دەربارەی ڕۆڵی تێكدەرانەی ئێران لە ناوچەكە و، هەروەها پرسی مووشەكە بالستییەكانی ئەو وڵاتە و پاڵپشتی لە گرووپە توندڕەوە تیرۆریستییەكان و، هەروەها پرسی دەستپێڕاگەیشتنی ئێران لە پاش ساڵی 2025 بە چەكی ئەتۆمی و دەستپێكردنەوەی چالاكییە ئەتۆمییەكانی، لە جێگەی خۆیەتی. بۆیە هەم هەوڵ دەدەن كە ئێران بە ڕێككەوتنێكی نوێ لە بەرامبەر بەردەوامیی هەڵپەساردنی سزا و ئابڵووقە نێودەوڵەتییەكان لەبارەی پرسەكانی جێگەی ناكۆكی ڕازی بكەن و، هەم ئەمریكا قایل بێت كە سزاكانی سەر ئێران ئەوان نەگرێتەوە.

لە ڕاستیدا ئەوەی كە ئەوروپای نیگەران كردووە چەند هۆكاری سەرەكییە:

1- وڵاتانی ئەوروپی و ئەمریكا پەیوەندییەكی توندوتۆڵی سیاسی و دیپلۆماسی و ئابووری و ستراتیژییان پێكەوە هەیە. بۆیە نایانەوێت ئەم بڕیارەی ترامپ درز بخاتە نێوان ئەمریكا و ئەو وڵاتانە و، بەم پێیە ئەوان لە هاوكێشە نێودەوڵەتییەكان بەتەنیا بمێننەوە.

2- لە لایەكی تریشەوە ئاست و قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی و ئابووری لە نێوان وڵاتانی ئەوروپی  و ئەمریكا بە نزیكەی 632 ملیار دۆلار دەخەمڵێندرێت و، ئەوەیش بە بەراورد لەگەڵ 21 ملیارد دۆلاری قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانییان لەگەڵ ئێران، ژمارەیەكی زۆر كەم و نزمە. بۆیە هەم دەیانەوێت ئەو ئاڵوگۆڕە بازرگانییە كە بڕبڕەی پشتی ئابووریی سیستەمی لیبراڵی ئەو وڵاتانەیە پارێزراو بێت و، هەمیش بەرژەوەندییە ئابوورییەكانیان لەگەڵ ئێران درێژەی هەبێت.

3- یەكێتیی ئەوروپا ناڕازییە، چونكە ئەمریكا هەموو ڕێسا و یاسا نێودەوڵەتییەكانی پشتگوێ خستووە و، ئەمەیش مەترسیی تاكلایەنەگەرایی لە ئاستی نێودەوڵەتی بەرز دەكاتەوە. یەكێتیی ئەوروپا لە ماوەی ڕابردوودا زۆری هەوڵ داوە كە لەژێر هێژموونی ئەمریكا بێتە دەرەوە و، لە ڕێگەی پەیڕەوكردنی سیاسەتێكی سەربەخۆ لە ئاستی نێودەوڵەتیدا، قەیران و بارگرژییە نێودەوڵەتییەكان چارەسەر یاخود بەڕێوە بەرێت. بەڵام ئەم هەنگاوە وا دەكات كە ڕۆڵی ئەوروپی وەكوو ئەكتەرێكی نێودەوڵەتی، لاواز و كەمڕەنگ ببێتەوە.

4- مەترسییەكانی ئاسایشی سەربازیی سەر ئەوروپا وا دەكات، كە ئەوان لە ئەمریكا هەستیارتر بن. بەو واتایە كە وڵاتانی ئەورپا لە ڕووی جوگرافییەوە لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نزیكترن، بۆیە هەر بارگرژییەك لەو ناوچەیە دەبێتە هۆی تێكچوونی ئاسایشی ئەو وڵاتانە بە شێوەی ڕاستەوخۆ. بۆیە ئەگەر بارگرژییەكی توند لە نێوان ئەمریكا و ئێران ڕوو بدات و  ئێران هەوڵی پەرەپێدانی مووشەكی دوورهاوێژ و، هەروەها پرۆگرامی ئەتۆمیی خۆی بدات یاخود لە ڕێگه‌ی ئەكتەرە نادەوڵەتییەكانەوە ئاسایشی وڵاتانی ناوچەكە بخاتە مەترسییەوە، ئەوە وڵاتانی ئەوروپی تووشی زیانی زۆری ئاسایشی و ئابووری دەبن. چونكە ڕۆژی 9-5-2018 ترامپ ڕای گەیاند، كە ئەگەر ئێران هەوڵی دووبارە پیتاندنی یۆرانیۆم لە سەرووی ئاستی دەستنیشانكراوی ڕێككەوتنی ئەتۆمی بدات، باجێكی قورسی چاوەڕواننەكراو دەدات.

5- وڵاتانی ئەوروپی لە ڕووی ئاسایشی وزەوە، لەژێر كاریگه‌ریی گۆڕانگارییە جیۆسیاسییە جیهانی و ناوچەیییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستن. بۆیە پاش بارگرژییەكانی نێوان  ئەو وڵاتانە و ڕووسیا لە كریمیا و ئۆكراینا، بە دوای دۆزینەوەی ئەلتەرناتیڤی گازی سروشتیی ڕووسیان و، هەروەها گرنگیی تایبەت بە ئاسایشی وزە و گواستنەوەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەدەن. ئێران لەم ستراتیژیی ئاسایشییەدا ڕۆڵی گرنگی هەیە؛ بۆیە نایانەوێت لەم ڕێگەیەوە ئابووری و ئاسایشیان تووشی مەترسی بێت.

6- یەكێتیی ئەوروپا بە هۆی سیستەمه‌ سیاسی و ئابوورییەكه‌ی و، هەروەها سیاسەتی لە ئاستی نێودەڵەتیدا، ترسی ئەوەی هەیە كە ئێران زیاتر لە ڕووسیا و چین نزیك ببێتەوە و، بەم پێیەیش ڕووسیا و چین جێگەی وڵاتانی ئەوروپی لە ئاڵوگۆڕە بازرگانی و ئابوورییەكانیان بگرنەوە. لێرەوە لە ڕووی ئاسایشی ئابووری و، هەروەها ئاسایشی سیاسی و سەربازییەوە تووشی زیان دەبن.

ڕوانگە، هەڵوێست و ڕۆڵی چین و ڕووسیا

هەر دوو دەوڵەتی چین و ڕووسیا ئەم بڕیارەی ئەمریكایان ئیدانە كردووە و بە هۆكاری دروستبوونی بارگرژییان زانیوە. لە ڕاستیدا چین و ڕووسیا وەكوو ئەوروپا تاكلایەنەگەراییی ئەمریكا لە ئاستی نێودەوڵەتیدا بە مەترسی بۆ سەر سیستەمی نێودەوڵەتی و، هەروەها ڕێسا و یاسا نێودەوڵەتییەكان و، بەم پێیەیش پێگەی خۆیان وەكوو ئەندامی ئەنجومەنی ئاسایش دەزانن. لە لایەكی تریشەوە، گەڕانەوەی ئەم گەمارۆ و سزایانەی ئەمریكا ئەوانیش دەگرێتەوە و، ناتوانن وەكوو ڕابردوو لە ئێران وەبەرهێنان بكەن؛ بەتاییه‌تی ڕووسیا لە ڕووی سیاسی و سەربازی و ئاسایشییەوە و، چین لە ڕووی ئابوورییەوە. هەرچەندە ئەگەری ئەوە هەیە كە ئەم دوو دەوڵەته‌ كەڵك لەم گەمارۆیانە وەربگرن و بتوانن شوێنی ئەوروپا لە ئاڵوگۆڕە بازرگانی و دارایییەكان لەگەڵ ئێران بگرنەوە؛ ئەمەیش بە سوودی ئه‌و دوو دەوڵەتە و بە زیانی یەكێتیی ئەوروپایە. هەروەها لە ڕووی هاوكێشە جیۆسیاسییەكانەوە، دەتوانێت وا بكات ئێران زیاتر بۆ لای ئەم دوو دەوڵەتە بڕوات و لە هەمبەر ئەمریكا و ڕۆژاوادا كەڵگ لە ئێران وەربگرن. بەڵام نابێت ئەوە لەبەرچاو نەگرین كە هەم چین و هەم ڕووسیا پەیوەندیی ئابوورییان لەگەڵ ئەمریكا هەیە، بەتایبەت چین كە گەورەترین ئاستی ئاڵوگۆڕی بازرگانی لەگەڵ ئەمریكا هەیە و، ناتوانێت بازاڕی ئەمریكا و پەیوەندییە ئابوورییەكانی لەگەڵ ئەو وڵاتە لەگەڵ ئێران بگۆڕێتەوە و بكەوێتە بەر سزا و ئابڵووقەكانی ئەمریكا. لە لایەكی تریشەوە ڕووسیا چەندین گرفت و كێشەی سزای ئابووریی لەگەڵ ئەمریكا و ئەوروپا هەیە و، لە لایەكی تریشه‌وە چەندین پرسی چارەسەرنەكراوی جێگەی ناكۆكی لە نێوانیاندا هەیە كە زیادبوونی پرسێكی تر دەبێتە هۆی بارگرژیی زیاتر. بەڵام ڕووسیا دەتوانێت لەم پرسەدا بۆ چارەسەركردنی پرس و كێشەكانی دیكەی لەگەڵ ئەمریكا، لەگەڵ ئه‌و وڵاته‌دا سەودا بكات. ئەمەیش جێگەی نیگەرانیی ئێرانە كە ڕووسیا هاوپەیمان و شەریكێكی جێگەی متمانە نییە.

بە شێوەیەكی گشتی ڕووسیا و چین مەترسییان لە ڕووخانی ڕژێمی ئێران و هاتنەسەركاری ڕژێمێكی نزیك لە ئەمریكا و ڕۆژاوا هەیە، بۆیە دژی ڕووخانی ئەو سیستەمە سیاسییەن. لە هەمان كاتیشدا نایانەوێت كۆماری ئیسلامی بەتەواوی لە ناوچەكەدا زاڵ بێت و، ببێتە مەترسی بۆ سەر دەوڵەتە عەرەبییەكان، هەروەها توانای بەرهەمهێنانی چەكی ئەتۆمی و مووشەكی بالستیكی وەدەست بێنێت.

هۆكارە سەرەكییەكانی دەرچوونی ئەمریكا لەم ڕێككەوتنە:

بە شێوەیەكی گشتی ئیدارەی نوێی ئەمریكا بەپێی دۆكترینی ئاسایشی نەتەوەییی ترامپ و بەم پێیە ستراتیژیی سیاسەتی دەرەكیی ئەو دەوڵەتە، دوو لێكدانەوەی بۆ دەرچوون لەم ڕێككەوتنە كردووه‌. یەكەم: ئابڵووقە و سزاكانی ئەمریكا دەبێتە هۆی دروستبوونی قەیرانی سیاسی و ئابووری و دارایی لە ناوخۆی ئێران و پاشان ڕووخانی ئەم سیستەمە سیاسییە. دووەم: ئەگەری ئەوە هەیە ئێران هەوڵەكانی بۆ پیتاندنی یۆرانیۆم و بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی چڕ بكاتەوە و، بەم پێیە ئەمریكا و ئیسڕائیل و هاوپەیمانە عەرەبییەكانی و، هەروەها كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ وەشاندنی گورزی سەربازی لە ئێران ئامادە دەبێت. بۆیە دەتوانین بەگشتی پاڵنەرەكانی ئەمریكا بۆ دەرچوون لەم ڕێككەوتنە بەم شێوەیە پۆلین بكەین:

1- جێبەجێكردنی یەكێك لە بەڵێنەكانی هەڵبژاردنی دۆناڵد ترامپ.

2- دابڕان لە سیاسەتەكانی ئیدارەی پێشووتری ئەمریكا (ئۆباما) كە ترامپ پیشتر بەڵێنی ئەوەی دابوو.

3- خۆئامادەكردنی بۆ هەڵبژاردنی نیوخولی داهاتووی كۆنگرێسی ئەمریكا و بردنەوەی كۆمارییەكان بە هۆی سیاسەتەكانی ترامپ و جێبەجێكردنی بەڵێنەكانی.

4- لۆبیكردنی ئیسڕائیل و سعوودیا لە ئەمریكا لە دژی ئێران و ڕێككەوتنی ئەتۆمی.

5- پەلهاوێشتنی لەڕاددەبەدەری ئێران بۆ دەستێوەردان لە كاروباری ناوخۆیی و كۆنترۆڵكردنی وڵاتانی عەرەبی لە ناوچەكە، بەتایبەتی سووریا و عێراق و لوبنان و یەمەن و، نیگەرانییە ئاسایشییەكانی ئەو وڵاتانە.

6- دڵەراوكێ ئاسایشییەكانی ئیسڕائیل لە هەمبەر هەڕەشەكانی ئێران.

7- یارمەتیدانی داراییی گرووپە توندڕەو و تیرۆریستییەكان لە لایەن ئێرانەوە، بە تایبەت پاش گەڕانەوەی پارە بلۆككراوەكانی ئێران لە دەرەوە.

8- سەرهەڵدانی ناڕەزایەتیی توند و بێوینە لە مێژووی كۆماری ئیسلامیی ئێران لە دژی دەسەڵاتداران لە ماوەی ڕابردوو و، ئەگەری ئەوەی كە گوشارخستنە سەر ئێڕان و ڕژێمە سیاسییەكەی، زیاتر خەڵك بۆ ڕووخانی ئەو ڕژێمە دژەئەمریكا و ئیسڕائیلییە هان بدات.

كۆبەند: لێكەوتە و سیناریۆكان

یەكەم: ئەوروپا هەوڵ دەدات، ئەمریكا كۆمپانیا و بانكەكانی ئەوروپی لەو گەمارۆیانە دەربكات و، هەروەها مۆڵەتی زیاتر بۆ سەپاندنی سزاكان و گەڕانەوەی گەمارۆكان لە ئەمریكا وەربگرێت یاخود ئەو گرێبەستانەی كە كۆمپانیا ئەوروپییه‌كان كردوویانە، وەكوو خۆی بمێنێتەوە. بۆیە ئەوروپا هەوڵ دەدات سێ ڕێوشوێن بگرێتە بەر:

• دەركردنی بڕیاری تایبەت لە لایەن ئەوروپاوە بۆ ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئابڵووقە و سزاكانی ئەمریكا كە بە "یاسای ڕێگەگرتن لە ئابڵووقە سەروونیشتمانییەكان" ناسراوە و، بەپێی ئەم یاسایە ئەمریكا ناتوانێت یاساكان و بڕیارەكانی بەسەر كۆمپانیا ئەوروپییەكان بسەپێنێت. ئەوروپا لە ساڵی 1996دا هاوشێوەی ئەوەیان لە هەمبەر یاسای "داماتۆ"ی ئەمریكا كرد، كە ئەمریكا سزای خستبووە سەر هەموو ئەو كۆمپانیا و وڵاتانەی كە لەگەڵ كووبا ئاڵوگۆڕی بازرگانی و دارایییان هەبێت. بۆیە ئەمریكا كۆمپانیا ئەوروپییه‌كانی لەم یاسایە بەدەر كرد.
•  هەوڵدان بۆ سەربەخۆییی دارایی و ئابووریی یەكێتیی ئەوروپا لە هەموو بوارە یاسایییەكاندا.
•  دروستكردنی دامەزراوەیەكی تایبەت بە كۆنترۆڵكردنی دارایییە دەرەكییەكانی ئەوروپا، هاوشێوەی سیستەمی "سویفت-SWIFT" (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) كە لە لایەن ئەمریكاوە بەڕێوە دەچێت و كۆنترۆڵ كراوە. بەم واتایە لەمە بەدواوە ئەوە ئەوروپایە كە كۆنترۆڵی جووڵەی بازرگانی و داراییی كۆمپانیاكان دەكات كە لە چوارچێوەی یاساكانی ئەوروپادا كار بكەن.

دووەم: لە مەودای كورتخایەندا ئەگەری ئەوە هەیە كە باڵی سەربازی و توندڕەو بەسەر ئێراندا زاڵ دەبێت و، بە پاساوی بوونی بارودۆخی ئاسایشی و دوژمنی دەرەكی، سەركوتی ناوخۆیی بەرز دەبێتەوە. هەروەها ئەگەری ئەوە هەیە بەشێك لە ئۆپۆزیسۆنی دەرەوە و ڕیفۆرمخوازەكان پێكەوە لە دژی ئەمریكا هەڵوێستیان هەبێت و بچنە یەك بەرەوە.

سێیەم: ئێران هەوڵ دەدات بە پێدانی ئیمتیازی زیاتری ئابووری و سیاسی، لە ڕووسیا و چین نزیك ببێتەوە. بەم پێیە چین و ڕووسیا لە ڕێككەوتنەكە بمێننەوە و، لە ڕووی ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئابڵووقە و سزاكانی ئەمریكا لە هەمبەر ئێران، یارمەتیی ئه‌و وڵاته‌ بدەن.

چوارەم: بە پێدانی گەرەنتی بە ئەوروپییەكان لە ڕووی چالاكییە ئەتۆمی و مووشەكی و جووڵە سەربازییەكانی ئێران، ئەوە كۆماری ئیسلامی گەرەنتیی بەردەوامیی ئەوروپییەكان لە مامەڵەكردن لەگەڵ ئێران بەرامبەر به‌ درێژەپێدانی ڕێككەوتنی ئەتۆمی لە ئەوروپا وەردەگرێت.

پێنجەم: ئەمریكا بە دوو شێواز هانی ئەورووپییەكان دەدات:

ا- گفتوگۆ و دانوستاندن لەگەڵ ئێران بۆ ڕازیبوون لەسەر مەرجەكانی ئەمریكا و بەم پێیە مانەوەی ڕێككەوتنی ئەتۆمی.

ب-  ڕازیبوونی ئەمریكا لەسەر بەدەركردنی ئەورووپییەكان لە سزاكانی سەر ئێران، بەڵام هەوڵدان بۆ گوشار و سزای ئێران بۆ گۆڕینی ئاراستەی سیاسەتی مووشەكی و ئەتۆمی و ناوچەییی ئێران.

شەشەم: كە بە خراپترین سیناریۆ بۆ ئێران دادەندرێت، دەرچوونە لە ڕێككەوتنی ئەتۆمی و دەستپێكردنەوەی چالاكییە ئەتۆمییەكانی و، هەروەها دەرچوون لە NPT و گەڕانەوەی هەموو سزاكانی ئەوروپا و ئەمریكا و ئەنجومەنی ئاسایش. ئەمەیش تەنیا هەڕەشەیە و لاوازترین ئەگەر و سیناریۆیە لە نێوان سیناریۆكان.

حەوتەم: كاریگەریی جددیی ئەو سزا و ئابڵووقانەی ئەمریكا و، بەم پێیەیش داڕمانی سیستەمی دارایی و ئابووریی ئێران و، هەروەها بەهێزكردنی ئۆپۆزیسیۆنی ئێران لە لایەن ئەمریكاوە و، لە ئاستی ناوخۆییش سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكی بەرفراوان و بەربڵاو و ڕووخانی ئەم سیستەمە سیاسییە بە هۆی ئەم ناڕەزایەتیبانەوه‌.