پەرویز ڕەحیم قادر/ مامۆستای زانستە سیاسییەكان لە زانكۆی سەڵاحەددین

پێشەكی

گۆڕانكارییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ڕۆڵی ئەكتەرە هەرێمی و سەرووهەرێمییەكان وای كردووە، كە هەر ئەكتەرێك بەپێی پرسە سیاسی و ئاسایشی و تەنانەت ئابوورییەكانی بڕوانێتە ئەو گۆڕانكارییانە و، بەم پێیەیش لەگەڵ ئەكتەرەكانی دیكەی نادەوڵەتی و ئەكتەرەكانی دەوڵەتیی هەرێمی و سەرووهەرێمی هاوكاری یاخود هاوپەیمانی و تەنانەت ململانێ و ڕكابەریی هەبێت. لەم نێوەندەدا ڕووسیا یەكێكە لەو ئەكتەرانە كە لە پاش ساڵی 2015وە بە شێوەی ڕاستەوخۆ بەشدار بووە لە گرنگترین قەیرانی ئێستای جیهان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە پرسی سووریایە. بۆیە پێویستە بە هۆی كاریگەری و ڕۆڵی بەرچاوی ڕووسیا لە ئێستادا، خوێندنەوە بۆ بەرژەوەندی و ئامانجەكانی ڕووسیا لە ناوچەكە و سنووری هاوپەیمانی و دوژمنایەتیی ئەم ئەكتەرە سەرووهەرێمییە بكەین. بۆ ئەم مەبەستەیش، پێویستە ئەم پرسیارە وڵام بدرێتەوە كە گرنگترین بەرژەوەندیی ڕووسیا لە ناوچەكەدا چین؟ بەم پێیەیش ئامانجەكانی ڕوونتر دەبێتەوە و لە سروشت و لۆژیكی هاوپەیمانییەتییەكانیش، هەرچەندە كاتی و تەكتیكیش بێت، تێ دەگەین.

خستنەڕووی بابەت

لە پاش هەڵوەشانەوەی یەكێتیی سۆڤیەت، "چەك و وزە" دوو ئامرازی سەرەكیی دیپلۆماسی و بەم پێیە نفووز و هێزی ڕووسیا لە هاوكێشە نێودەوڵەتییەكان پێك دێنن. تاوەكوو ئێستایش فرۆشتنی چەك و كەلوپەلی سەربازی، گرنگترین پیشەسازیی ڕووسیایە كە نزیكەی 3 ملیۆن كەس لەم بوارەدا كار دەكەن و دووەمین سەرچاوەی داهاتی ڕووسیایە. بەم پێیە دەستەبەركردنی بازاڕی چەك و، هەروەها ئاسایشی وزە و كۆنترۆڵ و نفووی ڕووسیا لەم بارەیەوە گرنگیی تایبەتی بۆ ڕووسیا هەیە. بێجگە لەمەیش ئەم دوو ئامرازە دەتوانێت لە ڕووی هاوكێشە جیۆسیاسییەكانەوە توانای ڕكابەری بداتە ڕووسیا بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئابڵووقە و سزاكانی ئەمریكا و وڵاتانی ئەوروپی لە پرس و بابەتەكانی جێگەی مشتومڕ و ناكۆكیی نێوانیان، بەڵام ئەوەی كە ڕووسیای نیگەران كردووە گەمارۆدانی ئەو دەوڵەتەیە لە لایەن ئەمریكا و ناتۆ. بەم واتایە كە لە لایەك ڕووسیا بۆ بەدەستهێنانەوەی ڕۆڵ و پێگەی ڕابردووی خۆی لە ئاستی نێودەوڵەتی هەوڵ دەدات و، لە لایەكی تریشەوە دەیەوێت بۆ پاراستنی ئاسایشی ناوخۆییی خۆی، نفووزی خۆی لە ناوچەی دەرەوەی نزیكی ڕووسیا لە ڕێگەی سیاسەتی دروستكردنی بەربەست بۆ نفووزی ئەمریكا لە دەوڵەتانی دراوسێی بپارێزێت و دەستەبەر بكات. گۆڕانكارییەكانی پاش ساڵی 2001 و هێرشی سەربازی بۆ ئەفغانستان و عێراق لە لایەن ئەمریكاوە و، هەروەها بەهاری عەرەبی و ڕووخانی هاوپەیمانە كلاسیكەكانی ڕووسیا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەكوو عێراق و لیبیا لە لایەك و، نزیكبوونەوەی ناتۆ لە سنوورەكانی لە لایەكی ترەوە، وای كرد كە ڕووسیا بە شێوەی ڕاستەوخۆ دەستێوەردانی سەربازی بكات. باشترین نموونەیش لە پاش ساڵی 2008، پرسی "ئۆستیا و ئەبخازیای باشوور" و قەیرانی ئۆكراینا و داگیركردنی نیمچەدوورگەی كریمیا لە ساڵی 2014 بوو. بەڵام ڕووداوەكانی بەهاری عەرەبی، لێكەوتە سیاسی و ئابووری و بەم پێیە ئاسایشییەكانی وای كرد، كە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بێتە ناو ئەجێندای سیاسەتی دەرەكی و ئاسایشییەكانی ڕووسیا. چونكە پیش ئەوە ئەم ناوچەیە لە ئەولەوییەتی پێنجەمی ڕووسیا لە پاش ناوچەكی دەرەوەی نزیك و پاشان یەكێتیی ئەوروپا و ئەمریكا تەنانەت ئەمریكای باشوور بوو؛ هەرچەندە لە ساڵی 2000دا لە بەڵگەنامەی ئاسایشی نەتەوەییی ڕووسیا باس لە گرنگیی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكات بەڵام زیاتر لە ڕووی ئابوورییەوە.

ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ڕوانگەی ئاسایشی نەتەوەییی ڕووسیا

• لە بەڵگەنامەی ڕێوشوێنی ئاسایشی نەتەوەییی فیدراسیۆنی ڕووسیا لە ساڵی 2000دا (NATIONAL SECURITY CONCEPT OF THE RUSSIAN FEDERATION, 2000) ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە پاش وڵاتانی سەربەخۆی هاوبەرژەوەندی و ئەوروپا و ئەمریكا و ئاسیادا گرنگیی پێ دەدرێت.
• بەڵگەنامەی ڕێوشوێنی دەستەبەركردنی سیاسەتی دەرەكیی فیدراسیۆنی ڕووسیا لە ساڵی 2008دا باس لە پێگە و ڕۆڵی ڕووسیا لە ئاستی جیهانی و بەم پێیە پێویستییەكانی پاراستن و دەستەبەركردنی نفووز و پێگەی ئەو وڵاتە لە ڕێگەی دەستێوەردان و بەشداریی ڕووسیا لە كاروباری جیهانی دەكات. بۆیە داوا دەكات كە ڕووسیا پەیوەندییەكانی لەگەڵ توركیا و میسر و ئەلجەزایر و ئێران و سعوودیا و سووریا و لیبیا و وڵاتانی دیكەی جیهانی ئیسلام و ناوچەكە لە هەموو بوار و ڕەهەندەكانەوە پەرە پێ بدات. هەروەها ڕووسیا پێویستە لە ڕێگەی ئەنجومەنی ئاسایشه‌وه‌ ئاسایشی ناوچەكە بپارێزێت و، هەروەها بە هۆی ئەوەی كە یەكێكە لەو چوار لایەنەی نێوەندگیر و بەشدار لە پرۆسەی ئاشتیی فەڵەستین و ئیسڕائیل، پێویستە لە سەقامگیری و ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەشدار بێت.
• له‌ بەڵگەنامەی ستراتیژیی ڕوانگەی ئاسایشی نەتەوەییی ڕووسیا تاوەكوو ساڵی 2020، كە لە ساڵی 2009 پەسند كرا، ڕووسیا بە هۆی مەترسی و هەڕەشە ئاسایشییەكان پێویستە لە ئاستی ناوخۆیی و هەرێمی و نێودەوڵەتیدا خۆی بۆ ئەو مەترسییانە ئامادە بكات. هەروەها باس لەوە دەكات كە ڕووسیا پێگەی خۆی لە سیستەمی نێودەوڵەتیدا بەدەست بێنێتەوە. هەرچەندە لەم بەڵگەنامەیەدا تەنیا یەك جار ناوی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هاتووە، بەڵام ئەوەی كە زۆر گرنگە ئەوەیە كە ئەم بەڵگەنامەیە ئاماژە بەوە دەكات كە بە هۆی گرنگیی وزە لە سیاسەتی جیهانیدا، ئەوە دەوڵەتان زیاتر لە ڕابردوو گرنگی بە سەرچاوە و ناوچە دەوڵەمەنده‌كانی وزە دەدەن.
• بەڵگەنامەی ڕێوشوێنەكانی سیاسەتی دەرەكیی ساڵی 2013 كە تیایدا ڕووسیا جەخت لەسەر بەكارهێنانی هەموو ئامرازە دیپلۆماسی و سیاسی و ئابوورییەكان بۆ دەستەبەركردنی پێگەی ڕووسیا وەكوو "هێزی گەورە" دەكاتەوە.
• بەڵگەنامەی ستراتیژیی ئاسایشی نەتەوەییی ڕووسیا لە ساڵی 2015، كە پێداگری لەسەر پاراستنی سیستەمی یاسای نێودەوڵەتی و ڕێزگرتن لە ڕێوشوین و ڕێسا و ڕێككەوتنە نێودەوڵەتییەكان و بەها و نۆرمە نێودەوڵەتییەكان دەكاتەوە.
• بەڵگەنامەی سیاسەتی دەرەكیی ڕووسیا بۆ ساڵی 2016، كە پێداگری لەسەر دەستەبەركردنی ئاسایشی ڕووسیا، كە لە ڕوانگەی 2020دا هاتووە، و تەنانەت بە بەكارهێنانی ئامرازی سەربازی دەكاتەوە.

هەرچەندە چەندین بەڵگەنامەی دیكەیش لەم بوارەدا هه‌ن، بەڵام بەگشتی دەتوانین سیاسەتی ڕووسیا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست یاخود پاڵنەر و بەرژەوەندی و ئامانجەكانی لەم ناوچەیە بەم شێوەیە پۆلین بكەین كە هەر دوو پرسی "وزە و ئاسایش" بۆ ڕووسیا گرنگیی تایبەتی هەیە و ڕەهەندەكانی پێگە و ڕۆڵ و نفووز و ئابووریی ڕووسیا دەگرێتە خۆ، كە لێرەدا ئاماژەیان پێ دەدەین.

هۆكار و پاڵنەرەكانی ڕووسیا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

• كەلتووری ستراتیژیی ڕووسەكان: ڕووسیا بە هۆی ناسنامەی نەتەوەیی و مەزهەبیی سڵاڤ/ئۆرتۆدۆكس و، هەروەها مێژوو و پێگەی جوگرافیی تایبه‌تی خۆی، كەلتووری ستراتیژیی تایبەتی هەیە لە مامەڵه‌كردنی ڕەق و تەنانەت بەكارهێنانی هێزی سەربازی لەگەڵ پرس و كێشەكان. هەر بەم پێیە هەڵكەوتەی جوگرافی و تێگەیشتنی ڕووسەكان و ناسنامەیان، وا دەكات كە ڕووسیا هاوكێشە جیۆسیاسییەكان بە كرۆكی ململانێ و سیاسەتی نێودەوڵەتی دابنێت. بۆیەیش ڕیاڵیزم بەسەر دەستەبژێرە سیاسی و سەربازییەكانی ئەو وڵاتەدا زاڵە. بۆیە ڕۆژاوا ئەوی تری ناسنامەییی ڕووسەكانە و، لە ڕوانگەی ئەوانەوە ئەمریكا هەوڵ دەدات خۆی بەزۆر بەسەریاندا و لە ئاستی جیهانیدا بسەپینێت و، بۆیە بۆ خۆبەدەستەوەدانیان ئابڵووقە و گەمارۆیان بدات. لەم ڕوانگەیەوە ڕۆژاوا فاكتەرێكی گرنگی ئاراستەكەری سیاسەتی ناوخۆیی و دەرەكیی ڕووسیا بووە. بۆ جێبەجیكردنی ئەم سیاسەتەیش، پێوێستە ڕووسیا لە ڕووی سەربازییەوە بەهێز بێت. هەر بۆیەیشە كە ڕووسیا گرنگیی تایبەتی بە چەكی ئەتۆمی و باڵادەستیی هێزی سەربازی لە هاوكێشە ئاسایشی و جیۆسیاسییە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەكان دەدات. بۆیە سەرەڕای ئابڵووقە و گوشارە ئابوورییەكانی سەر ڕووسیا، ئەو وڵاتە نزیكەی (4.5%) لە بوودجەی وڵاتەكەی بۆ كاروباری سەربازی تەرخان دەكات. چونكە لە ڕوانگەی ئەوانەوە جەنگ و هەڕەشە و هێرشە سەربازییەكانی سەر ڕووسیا هەر لە ناوچە و جوگرافیای ڕۆژاواوە بووە؛ بۆ نموونە هێرشەكانی پۆلۆنییەكان و فەڕه‌نسییەكان و ئەڵمانییەكان بۆ سەر ڕووسیا. بۆیە چەك و توانای ئەتۆمیی ڕووسیا، ڕەهەندی مەزهەبی و پیرۆزی هەیە بۆ پاراستنی كەنیسەی ئۆرتۆدۆكس و، بەم پێیەیش ڕیاڵیزمی هێرشبەرانە سیاسەتی ئاسایشی و سیاسەتی دەرەكیی ڕووسیا پێك دێنێت.
• ئاسایشی وزە: یەكێك لە گرنگترین پاڵنەر و هۆكارەكانی گرنگی ئەم ناوچەیە بۆ ڕووسیا، لە لایەك كۆنترۆڵی سەرچاوەكانی وزە لە ڕێگەی بەشداریی سیاسی و دیپلۆماسی و تەنانەت لەم دوایییەیشدا سەربازی و، لە لایەكی دیكەوە ڕێگەگرتنە لە باڵادەستبوونی كۆمپانیا و وڵاتانی دیكەی ڕكابەر. ڕووسیا خۆی لە ساڵی 2017دا ڕۆژانە زیاتر لە 10ملیۆن و 980 هەزار بەرمیل نەوتی بەرهەم هێناوە و هەر لەو ساڵەدا كۆمپانیای گازپرۆم (194.4) ملیار مەتر سێجا گازی سروشتیی هەناردەی ئەوروپا كردووە. لە كاتێكدا ئەم ناوچەیە (ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست) زیاتر لە (47.7%) یەدەگی نەوتی جیهانی هەیە و ڕێژەی (34.2%) لە بەرهەمی نەوتی جیهان بەرهەم دەهینێت و، هەروەها گەورەترین یەدەگی گازی جیهان بە ڕێژەی (42.5%) لە كۆی یەدەگی گازی جیهان و سێیەمین بەرهەمهێنەری گازی سروشتیی جیهان بە نزیكەی (18%) لە بازاڕی جیهانی پێك دێنێت. بۆیە نزمبوونەوەی بەها و بەرزبوونەوەی بەرهەمهێنانی وزە لەم ناوچەیە، ڕاستەوخۆ ئاسایشی ئابووری و بەم پێیە نفووز و پێگەی ئەم وڵاتە دەخاتە مەترسییەوە. بۆیە باڵادەستبوونی نەیاران و، هەروەها كڕیارانی گرنگی وزەی ڕووسیا- وەكوو ئەوروپا- دەتوانێت بۆ ڕووسیا مەترسی بێت؛ چونكە وڵاتانی ئەوروپی بە پاڵپشتیی ئەمریكا بە دوای دۆزینەوەی سەرچاوەی جێگرەوەی وزەی ڕووسیا، بەتایبەتی گازی سروشتییه‌وه‌ن. بۆ نموونە لە دوایین هەڵوێستی ئەمریكا لە ڕۆژی 17-11-2018دا، لە هەمبەر پرۆژەی هێڵی گواستنەوەی گازی سروشتیی ڕووسیا بۆ ئەوروپا بە ناونیشانی "نۆرد ستریم 2" كە لە ڕێگەی دەریای باڵتیكەوە گاز بۆ ئەوروپا دەنێرێت، "مایك پۆمپیۆ" دڵنیاییی دایە ئۆكراینا كە ڕێگە نادات ئەم هێڵە، گازی سروشتی بۆ ئەوروپا و ئەڵمانیا هەناردە بكات. جێگەی ئاماژەیە كە ئەم هێڵە كە لە لایەن كۆمپانیای ڕووسی "گازپرۆم" بە درێژاییی 1200 كیلۆمەتر توانای هەناردەكردنی 55 ملیار مەتر سێجای لە ساڵدا هەیە و پێویستی و گرنگیی ئۆكرانیا بۆ هەناردەكردنی گازی سروشتی بۆ ئەوروپا لەناو دەبات. پۆمپیۆ ڕای گەیاند كە ئەم پرۆژەیە ئەگەر جێبەجێ بكرێت، ئاسایشی ئابووری و ستراتیژیی ئۆكرانیا دەخاتە مەترسییەوە و دەوڵەتانی ئەوروپا زیاتر وابەستەی ڕووسیا دەكات و سەربەخۆییی ئەو وڵاتانە دەخاتە ژێر هەڕەشەوە. گرنگیی ئەم بابەتە لەوە زیاتر دەردەكەوێت كە كۆنگرێسی ئەمریكا یاسای بۆ سزادانی كۆمپانیا وەبەرهێنەرەكانی ئەم پرۆژەیە پەسند كردووە. جگە لەمەیش، لە دوایین ڕووداودا لە ڕۆژی 19-11-2018 ئەردۆغان و پووتین لە بۆنەیەكدا لە شاری ئەستەنبۆڵ كۆتاییهاتنی دانانی لوولەی هێڵی گواستنەوەی ناسراو بە "توركیش ستریم" لە "دەریای ڕەش"یان ڕاگەیاند كە لە ساڵی 2019دا كۆی پرۆژەكە كۆتاییی پێ دێت. جێگەی ئاماژەیە كە ئەم هێڵە بە درێژاییی (1090) كیلۆمەتر هێڵی گواستنەوەی گازی سروشتییە كە لە شاری "ئاناپا" لە ڕووسیا دەست پێ دەكات و پاش تێپەڕبوون لە دەریای ڕەش بۆ توركیا و پاشان یۆنان كۆتاییی پێ دێت. ئەم هێڵە توانای گواستنەوەی ساڵانە (31.5) ملیار مەتر سێجای هەیە. هەروەها پووتین گوتی، كە ئەم هێڵە لە دژی هیچ دەوڵەتیك نییە و ئەم پرۆژەیە و بنكەی ئەتۆمیی "ئاك كۆیۆ" كە لە لایەن ڕووسیاوە دروست دەكرێت، هێمایەكی ڕوونە لە گەشەسەندنی چەندلایەنەی هاوكاریی نێوان ئەو دوو دەوڵەتە.

 بۆیە لە ڕاستیدا ڕووسیا لە ڕێگەی كارتی وزەوە بێجگە لە پڕكردنەوەی پێویستییە ئابووری و سەربازییەكانی، لە ئاستی نێودەوڵەتییشدا، لە هاوكێشە سیاسی و جیهانییەكان بەشدار دەبێت و بەم پێیەیش ئابڵووقە و سزاكانی سەر خۆی كەم دەكاتەوە. تەنانەت ئەگەری ئەوە هەیە كە بلۆكێكی نوێی وزە لە نێوان "ڕووسیا و ئێران و قەتەر و توركیا" بەناوی "سووچی" لە ناوچەكەدا بە هاوكاریی "ڤێنێزوێلا" بە مەبەستی گوشارخستنەسەر دەوڵەتانی ئەوروپا و ئەمریكا و، بە ئامانجی كۆنترۆڵكردنی ئاسایشی وزەی جیهان پێك بهێنرێت.

• چەك و كەلوپەلی سەربازی: ڕووسیا دووەمین هەناردەكاری چەكی سەربازییە لە جیهان، لە هەمان كاتدا دەوڵەتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گەورەترین هاوردەكارانی چەكی جیهانن، كە بەپێی دوایین ئامارەكان بە ڕێژەی (29%) لە چەك و كەلوپەلی سەربازیی جیهان لەم ناوچەیەدا فرۆشراوە. بۆیە بێجگە لە ڕووی ئابوورییەوە، فرۆشتنی چەك دەتوانێت لە ڕووی سیاسییشەوە وڵاتانی ئەو ناوچەیە گرێ بداتە ڕووسیا و، پەیوەندییە سیاسی و ئابوورییەكانیان لەگەڵ ڕووسیا پەرە پێ بدات. بۆ نمووونە سووریا و ئێران و عێراق و ئیمارات و كوێت و سعوودیا و توركیا لەم ساڵانەی دواییدا چەندین گرێبەستیان لەگەڵ ڕووسیا ئەنجام داوە و تەنانەت لە ڕووی سیاسییشەوە بوونەتە هۆی نیگەرانیی ئەمریكا و، بۆ نموونە توركیا لەم ڕێگەیەوە دەتوانێت گوشار بۆ سەر ئەمریكا و ئەوروپا دروست بكات بۆ جێبەجێكردنی سیاسەت و پاراستنی بەرژەوەندییەكانی.
• دروستكردنی هاوسەنگی لە هەمبەر ئەمریكا: ڕووسیا دەخوازێت لەم ڕێگەیەوە لە بەرامبەر ئەمریكادا هاوسەنگی دروست بكات و لە ناوچەكەدا ڕۆڵ و پێگە و نفووزی ئەمریكا لاواز بكات. بەم واتایە كە ڕووسیا هەم ڕێگە لە نفووزی ئەمریكا و ناتۆ لە ناوچەی دەرەوەی نزیكی خۆی دەگرێت و هەمیش وا دەكات كە ئەمریكا بۆ چارەسەركردنی كێشە و گرفتەكانی ئەم ناوچەیە، بەشداری و ڕۆڵی ڕووسیا قبووڵ بكات و بەرژەوەندییەكانی لەبەرچاو بگرێت. لە لایەكی تریشەوە، بەرزبوونەوەی پێگەی ڕووسیا لە ناوچەكە لە ئاستی نێودەوڵەتییش، ئەمریكا ناچار دەكات كە گەمارۆ و سزاكانی سەر ڕووسیا كەم بكاتەوە و فرەجەمسەری پەیڕەو بكات. هەروەها بەرزبوونەوەی ڕۆڵ و پێگەی ڕووسیا- بۆ نموونە لە پرسی سووریا- وا دەكات كە ئەمریكا بۆ چارەسەركردنی ئەم قەیرانە و پاراستنی بەرژەوەندییەكانی خۆی لە ناوچە و لەسەر پرسی دیكەی جێگەی ناكۆكی، وەكوو نیمچەدوورگەی كریمیا و ئۆكرانیا و ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا و پرسی قەڵغانی مووشەكی و نفووزی ناتۆ لە وڵاتانی دراوسێی ڕووسیا و...، نەرمیی زیاتر بنوێنێت.
• پرسە ئاسایشییەكان: ڕووسیا بە هۆی بوونی دانیشتووانی موسڵمان و، هەروەها دراوسێیەتی لەگەڵ وڵاتانی موسڵمان لە لایەك و پرسی دژایەتیی تیرۆر لە لایەكی ترەوە، بۆ ڕووسیا پرسێكی ئاسایشین. بۆیە ڕووسیا دەخوازێت، لە دەرەوەی سنوورەكانی دژایەتیی گرووپە تیرۆریستییەكان بكات. هەروەها بۆ پاراستنی ناوچەی دەرەوەی نزیكی خۆی، پێویستی بەوە هەیە كە ناوچەیەكی پارێزراو هەبێت، كە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەو ناوچەیەیە. جگە لەمەیش پاراستنی ئاسایشی وزە و ڕێگەگرتن لە ئابڵووقەی ڕووسیا پێویستی بە بەشداریی ڕاستەوخۆی ڕووسیا لە هاوكێشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیە. بۆیە ڕووسیا هەوڵ دەدات لەگەڵ ئیسڕائیل و فەڵەستینییەكان پەیوەندیی هەبێت و تەنانەت هەوڵی چارەسەركردنی كێشەكانیان بدات. بیجگە لەوەی كە زیاتر لە (20%)ی جووەكانی ئیسڕائیل بە ڕەچەڵەك ڕووسین. لە ڕوانگەیەكی دیكەیشەوە، ڕووسیا لە پاش گۆڕانكارییەكانی بەهاری عەرەبی، هەوڵی دروستكردنەوەی هاوسەنگیی هێز لە ناوچەكە دەدات. بەم واتایە كە ڕووسیا ڕێگە لە دروستبوونی هێزیكی هێژموونی ناوچەیی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگرێت كە ببێتە هۆی كەمكردنەوەی نفووزی ڕووسیا لەو ناوچە گرنگەدا. هەر بۆیەیشە كە ڕووسیا ڕێگە لە دروستبوونی هێزێكی خاوەن چەكی ئەتۆمی لە ناوچەكەدا دەگرێت و لە دژی دەوەستێتەوە. بۆ نموونە ڕووسیا پێش ڕێككەوتنی ئەتۆمیی ئێران و وڵاتانی 5+1، هەموو بڕیارەكانی ئەنجومەنی ئاسایشی لە دژی بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران واژوو كرد. كێبڕكێی ئەتۆمی لەم ناوچەیە، بەتوندی ئاسایشی ڕووسیا دەخاتە مەترسییەوە.
• هاوسەنگیی هێز و چارەسەری دیپلۆماسی: ڕووسیا بە هۆی ڕەتكردنەوەی بریارەكانی ئەنجومەنی ئاسایش لە دژی سووریا و، هەروەها پاڵپشتی لە ئێران لە لایەك و لە لایەكی دیكەیشەوە هەبوونی پەیوەندییەكی بەهێز لەگەڵ سعوودیا و ئیسڕائیل و تەنانەت ئەكتەرە نادەوڵەتییەكانی وەكوو حەماس و حزبوڵڵا و تەنانەت كوردەكان لە سووریا سیاسەتێكی پراگماتیستی-ڕیاڵیستی و نائایدیۆلۆژی پەیڕەو دەكات كە ئەكتەرە هەرێمی و سەرووهەرێمییەكان، بۆ نموونه‌ ئەمریكا، لەم بوارەدا لاوازن. بۆ وێنه‌، ئەمریكا پەیوەندیی لەگەڵ سعوودیا و وڵاتانی عەرەبی و ئیسڕائیل بەهێزە بەڵام لەگەڵ سووریا و ئێران و حزبوڵڵا و حەماس بارگرژیی توندی هەیە. ئەم هاوسەنگییە لە پەیوەندی، وا دەكات كە دەستی ڕووسیا لە هاوكێشەكاندا بە پەیڕەوەكردنی سیاسەتێكی نائایدیۆلۆژی لە ئەمریكا ئاوەڵاتر بێت و تەنانەت ڕووسیا لەم ڕێگەیەوە ڕۆڵی ناوەندگیری بۆ پاراستنی ئاشتی و سەقامگیری و، هەروەها دروستكردنی هاوسەنگی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ببینێت. هەرچەندە ڕووسیا چەندین ئەجێندا و ئامانجی هەیە لە نزیكبوونەوە لە دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بۆ نموونە بەكارهێنانیان لە هاوكێشە نێودەوڵەتییەكان لە بەرامبەر گوشارەكانی ئەمریكادا. وەكوو سیاسەتی ڕووسیا لەگەڵ توركیا، هەروەها ئێران ئەو ڕوانگەیە دەسەلمێنن. توركیا و ئێرانیش لەم ڕێگەیەوە بەرژەوەندییەكانیان و ئاسایشی خۆیان و سیاسەتی مەبەستیان دەستەبەر دەكەن.
• ڕێگەگرتن لە هاتنەسەركاری دەوڵەتی نوێی هاوپەیمانی ئەمریكا لە ناوچەكەدا: هەرچەندە بێجگە لە ئێران و سووریا زۆربەی دەوڵەتانی ناوچەكە پەیوەندییەكی بەهێزیان لەگەڵ ئەمریكادا هەیە، بەڵام ڕووسیا پاش 11ی سێپتەمبەری ساڵی 2001 و بەتایبەتی ڕووخانی هاوپەیمانە كلاسیكییەكان وەكوو لیبیا و بەهاری عەرەبی، دڵەڕاوكێی ئاسایشیی هەیە، لەوەی كە ناوچەكە بەتەواوی بكەوێتە ژێر هێژموونی ئەمریكاوە؛ چونكە ڕووداوەكانی لیبیا و پاشان شۆڕش لە سووریا، دوایین دەرفەت و پێگەی ڕووسیای لە ناوچەكەدا لاواز دەكرد. هەروەها ئەمە بە واتای گەمارۆی ڕووسیا لە ناوچەی دەرەوەی نزیكی خۆی و كۆنترۆڵی سەرچاوەكانی وزەی جێگرەوە بۆ ئەوروپا و لەدەستدانی ڕۆڵی ڕووسیا لە پاراستنی ئاسایشی هێڵەكان و لەدەستدانی بازاڕی چەك و بەم پێیه‌ هەر دوو فاكتەری گرنگی ڕووسیا (وزە و چەك) لە هاوكێشە نێودەوڵەتییەكان، دەهات. بۆیە بە كەمترین تێچوو و بە پشتیوانی لە سووریا لە ڕێگەی ئێران و حزبوڵڵای لوبنانەوە ڕژێمی سووریای پاراست و پێگەی سەربازیی خۆی لە ناوچەكەدا بۆ كۆنترۆڵی دەریای ناوەڕاست و ناوچەی كەنداو دەستەبەر كرد. ئەمە بێجگە لەوەی كە پێشووتر ڕۆژاوا لە سێربیا و ناوچەی باڵكان لە ئەوروپا پێگەی ڕووسیایان لاواز كردبوو. لە ئاسیای ناوەڕاست، قەوقازیش لە ڕێگەی ناتۆ و دەوڵەتانی لایەنگری خۆیانەوە هەوڵی گەمارۆ و ئابڵووقەی جیۆسیاسیی ڕووسیا دەدەن. بۆیە بەشداریی ڕووسیا لە سووریا و، هەروەها بەهێزكردنەوەی پەیوەندییە سیاسی و دیپلۆماسی و تەنانەت سەربازی و ئاسایشییەكان لەگەڵ وڵاتانی ئەم ناوچەیە، بۆ ڕووسیا هەستیار و گرنگییەكی ئاسایشی و ژیانیی هەیە.

 كۆبەند

سیاسەتی دەرەكی و پاراستنی بەرژەوەندی و بەم پێیە ئاسایشی ڕووسیا لە چوارچێوەی كەلتووری ستراتیژیی ئەم وڵاتە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەژێر ناونیشانی پێنج ڕەهەندی سەرەكیدا پۆلین دەكرێت:

• دووبارە گەڕاندنەوەی هێز و پێگە و ڕۆڵی ڕووسیا لە ئاستی جیهانی
• پێداگری لەسەر فرە-ڕەهەندگەرایی و دووركەوتنەوە لە تاكجەمسەری بە ڕێبەرایەتیی ئەمریكا
• پاراستنی بەرژەوەندی و ئاسایشی ڕووسیا لە ناوچەی دەرەوەی نزیكی خۆی (بەتایبەتی وڵاتانی پێشووتری یەكێتیی سۆڤیەت)
• پاراستن و بەرزكردنەوەی پێگە و نفووزی ڕووسیا لە بواری وزە و چەك
• پاراستنی بەها و نۆرمە نێودەوڵەتییەكانی پاش جەنگی جیهانیی دووەم، وەكوو ڕێساكانی نەتەوە یەكگرتووەكان و ڕۆڵ و بڕیارەكانی ئەنجومەنی ئاسایش و پابەندبوون بە یاسای نێودەوڵەتی و یەكپارچەییی وڵاتان و، هەروەها دووركەوتنەوە لە دەستێوەردان لە كاروباری وڵاتان، بەتایبەتی دەوڵەتانی سنووری جوگرافیی نزیك لە ڕووسیا.

هەر بەم پێیە ڕووسیا پەیوەندی و هاوپەیمانییەكانی لەگەڵ ئەكتەرە نادەوڵەتی و دەوڵەتییەكان ڕێك دەخات. بۆ نموونە ڕووسیا پەیوەندیی نزیكی لەگەڵ ئێران و توركیا و سعوودیا و ئیسڕائیل وەكوو چوار دەوڵەتی سەرەكیی ناوچەكە و پێكناكۆك و دژ، لە ناوچەكە پاراستووە. ئەمەیش دەربڕی ڕوانگەی ڕیاڵیستی و پراگماتیستیی ڕووسیایە بۆ پاراستنی بەرژەوەندی و ئاسایشی ئەو وڵاتە لە ناوچەكەدا.

هەر بۆیەیشە كە دەتوانێت لە هەمبەر ئەمریكادا لە ناوچەكە بەربەست و گرفت دروست بكات. سوود لە ئێران وەردەگرێت بۆ ڕووبەڕووبونەوەی ئەمریكا و، هەروەها لە ڕووی ئابوورییەوە و، لە هەمان كاتیشدا لەگەڵ ئیسڕائیل و سعوودیا پەیوەندیی توندوتۆڵی هەیە. لەم ساڵانەی دواییشدا لەگەڵ توركیا لە ناوچەكە و لە هەمبەر ئەمریكادا، هەمان گەمە دەكات. لە لایەكی تریشەوە پرسی پاراستنی بازاڕ و نرخی نەوت و گاز و دەستەبەركردنی تاقانەبوونی ڕووسیا لە پاراستن و دەستەبەركردنی ئاسایشی وزەی ئەوروپا و دژایەتیی تیرۆریزم و ڕێگەگرتن لە تەشەنەشەندنی نائه‌منیی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ وڵاتانی موسڵمانی ناوچەی قەوقاز و ئاسیای ناوەڕاست، هەم بیانووی بەشداریی ڕووسیا و هەم نفووز و ڕۆڵی ڕووسیا لە ئاستی هەرێمی و سەرووهەرێمیدا دەستەبەر دەكەن. بێجگە لەمانەیش بازاڕی فرۆشتنی چەك و ڕكابەری لەگەڵ ئەمریكا لەم بوارەدا و بەستنەوەی وڵاتانی ناوچەكە بە تەكنەلۆژیی سەربازیی ڕووسیا، بەرژەوەندییەكی دیكەی ڕووسیایە لە ناوچەكەدا؛ كۆی ئەمانەیش لە دوو ئامرازی چەك و وزەوە سەرچاوە دەگرێت. بۆیە چونكە ئەم ناوچەیە هەم كڕیاری چەكی ڕووسیە و هەم ڕكابەری ڕووسیا لە بواری وزە، بەم پێیە ڕووسیا هەر دوو ئامراز بەكار دینێت و هەر بۆیەیشە كە پەیوەندیی لەگەڵ هەموو ئەكتەرەكان هەیە و، لە كۆتاییشدا سه‌رەڕای ڕكابەری لەگەڵ ئەمریكا، پێگەی خۆیشی لە ناوچەكه‌ و لە ئاستی جیهانیدا وەكوو ئەكتەرێكی نێودەوڵەتی و زلهێز دەستەبەر دەكات.