پەرویز ڕەحیم قادر/ مامۆستای زانستە سیاسییەكان- زانكۆی سەڵاحەددین

پێشەكی:

ڕووداو یاخود وردتر بڵێین كارەساتی 16ی ئۆكتۆبەری ساڵی 2017، لەو چەشنە ڕووداوانەیە كە لێكەوتە و ئاسەوارەكانی لەوانەیە لە درێژخایەندا زیاتر ڕوون و ئاشكرا بێت و لە هەمان كاتیشدا پێوستی بە لێكۆڵینەوە و توێژینەوەیە. ئەم كارەیش نەك بۆ دروستكردنی ڕق و قینی هەتایی بەرامبەر هێزە سیاسییەكان و دوژمنایەتی و قووڵتركردنەوەی دووبەرەكی و لێكترازان، بەڵكوو بۆ ئەوەی كە نەوەی داهاتوو لە ئاستی ڕای گشتی و سیاسەتمەدارانی كورد هیچ كاتێك ڕێگە بە دووبارەبوونەوەی ئەم جۆرە كارەساتە نەتەوەیییانە نەدەنەوە. كەواتە لێرەدا بەرجەستەكردنی بێزراوبوون و قێزەونیی ئەم كارە، وانەیەكە بۆ ساڕێژی برینەكان و دەستنیشانكردنی هێڵ و سنوورە سوورەكانی ئاسایشی نەتەوەیی و ڕێگەگرتن لە ئاساییبوونەوەی ڕەفتارە هاوشێوەكانی لە كۆنەستی سیاسی و بیرەوەریی نەتەوەییی كورددا.

لەم نووسینەدا هەوڵ دەدەین تیشك بخەینە سەر گرنگترین هۆكار و لێكەوتە و ئاسەوارەكانی ئەم ڕووداوە و لە هەمان كاتیشدا وانەكانی كە پێویستە لێی بخوێندرێتەوە، بۆ كوردستان بخەینە بەرباس و تاووتوێكردن و، وه‌ڵامی ئەو پرسیارە بەڕواڵەت ساكارە بەڵام قووڵە بدەینەوە، كە ئایا دەكرا ئەو كارەساتە ڕوو نەدات یاخود ئەوە ڕووداوێكە و هەر دەبوایە ڕووی دابایە؟ بە واتایەكی دیكه‌، ئەم نووسینە سەرەتاكانی خوێندنەوەی ئەم ڕووداوە كارەساتبارە بۆ كوردستان دەخاتە ڕوو.

یەكەم: پاڵنەر و هۆكارەكان

لە ڕاستیدا قورسترین بەشی شرۆڤە یاخود لێكدانەوەی پرس و بابەتێك، ناسینەوە و دەستنیشانكردنی هۆكار و پاڵنەرەكانییەتی و، بۆیە هۆكارەكان بۆ ڕووداوێكی لەم شێوەیە دەتوانێت بەسەر چەندین چەشنی ئاشكرا و نهێنی و كورتمەودا و درێژخایەن و، هەروەها سیاسی و تەنانەت هەواڵگری و لەوانەیە تاكەكەسی و دەروونناسانە و... دابەش و پۆلین بكرێت. لێرەدا تەنیا گرنگترین هۆكارە تاكەسی و ناوخۆیی و دەرەكیییە سیاسییەكان دەخەینە ڕوو:

• هۆكاری تاكەكەسی و دەروونناسانە: یەكێك لە گرنگترین پاڵنەر و هۆكارەكان لە ئاراستەكردن و دروستبوونی هەر ڕەفتار و ڕووداوێك، بەستێن و هۆكاری تاكەكەسی یاخود فاكتەری كەسایەتیی ئەكتەر و بكەرەكانە؛ بەم واتایە كە پێویستە وه‌ڵامی ئەم پرسیارە بدرێتەوە كە پاڵنەر و هۆكاری بكەرە سەرەكییەكانی ئەم ڕووداوە كامانە بوونە؟ لە وه‌ڵامێكی كورتدا لە پاش تێپەڕینی ساڵێك بەسەر ئەو ڕووداوە و، هەروەها لێوردبوونەوە لە ڕەفتاری ئەو ئەكتەرەكانە، دەكرێت بڵێین كە ئەم فاكتەرە دەتوانێت لە نێوان كەسایەتی و عەقڵییەت و كەلتوور و تەنانەت پێوه‌ری تێگەیشتن و هەڵسەنگاندنی سوود و زیان و، لە لایەكی تریشەوە بەها و نۆرمەكانی ئەو ئەكتەرانە (بۆ نموونە "بافڵ تاڵەبانی" و "لاهوور شێخ جەنگی" وەكوو دوو بكەری ئاشكرا و سەرەكیی ئەم ڕووداوە) ڕۆڵی سەرەكییان هەبووە. لە ڕوانگەیەكی دیكەوە ئایدیا و ڕوانگە و چوارچێوەی هزری و پێوانەكردنی سوود و زیان لەم ڕووداوەدا لە لایەن ئەكتەرەكانەوە بەپێی ناسنامە و ڕابردوو و چۆنێتیی تێڕوانینیان بۆ هاوكێشە سیاسییە ناوخۆیییەكان، بۆتە پاڵنەری ڕەفتاریان كە پێویستە بەجیا خوێندنەوەیان بۆ بكرێت. هەرچەندە لەوانەیە پاڵنەرەكان یەكسان نەبن، بەڵام لێكەوتە و ئامانجەكان یەكسان بن.
• هۆكارە ناوخۆیییەكان: ئەم هۆكارە دەتوانێت لە دروستبوونی بۆشاییی بڕیار لە "یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان" و هەوڵی كارەكتەرەكانی ناوخۆییی ئەم حزبە بۆ كۆنترۆڵی قۆناغی پاش-مام جەلال تاوەكوو ململانێكانی نێوان حزبی یەكێتیی نیشتمانی و حزبە سیاسییەكانی كوردستان و تەنانەت كەلتووری سیاسیی ئەم حزبە و پاشان گۆڕینی هاوسەنگیی هێز لە كوردستان بگرێتە خۆ. لە لایەكی تریشەوە، تێكەڵاویی نێوان هۆكار و پاڵنەرە كەسی و ناوخۆیییەكان، دەبێت لەبەرچاو بگیرێت. چونكە تاك وەكوو ئەكتەرێك لە چوارچێوەی حزبێكی سیاسی، وەكوو بكەرێكی سیاسی لە بەستێن و زەمینەی كەلتووریی دروستكراوی كۆمەڵایەتیدا ڕەفتار دەكات. بۆیە لەم نێوەندەدا قازانج و بەرژەوەندییە حزبییەكان بەشێكن لە پاڵنەرەكان (سەرەڕای دروستی یاخود نادروستیی لێكدانەوەی تاكەكان بۆ ئەو ڕوودا و ڕەفتارانە). بۆیە قەیرانی ناوخۆییی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و پەرتەوازەییی سەركردایەتی لەو حزبە، لە پاڵ زەمینەی لەباری دەرەكی، دەتوانێت وه‌ڵامی هۆكاری ناوخۆیی بداتەوە. بەپێی لێدوانەكانی دوای ئەم ڕووداوە، لەوانەیە بكەرەكانی ئەم كارەساتە لێكدانەوەیان ئەوە بووبێت كە لە لایەك دەتوانن بەپێی بەڵێنەكانی حكوومەتی عێراق و وڵاتانی هەرێمی، هاوسەنگیی هێز لە دژی "پارتی دیموكراتی كوردستان" بگۆڕن و، لە لایەكی تریشەوە بەستێن بۆ باڵادەستی لە ناوخۆی یەكێتی بە هۆی ئەو ڕووداوە فەراهەم كراوە و، دەتوانن ئۆباڵی ئەمانەیش بخەنە ئەستۆی ئەنجامدانی ڕیفراندۆم و لەمەیش گرنگتر بەربەست و ناڕەزایەتییەكی ئەوتۆی وڵاتانی نەك لێ ناكەوێتەوە بەڵكوو بە هۆی دژایەتیی هەموو وڵاتان بۆ پرسی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی، لەوانەیشە پشتگیرییان بكەن و بەتەواوی كۆتایی بە یارییە سیاسییەكان بهێنن و ببنە دەسەڵاتداری بێڕكابەری هەموو كوردستان. لە ڕوانگەیه‌كی دیكەوە، ڕه‌فتار و وتەكانی ئەم ئەكتەرانە ئەوە دەردەخات، كە لێكدانەوەیان بەم شێوەیە بووە كە بۆ كەڕەتێك بۆ هەمیشە كۆتایی بە گەورەترین ڕكابەرییان دەهێنن و هەموو كوردستان كۆنترۆڵ دەكەن و شانازی ئەم كارەیش بۆ ئەوان دەمێنێتەوە و هەموو بكەرە بەهێزە ناوخۆیییەكانی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانیش كە بەربەستن لە بەردەمیان تەسلیمی ئەو واقعە نوێیە دەبن. هەر بۆیەیشە جێگری یەكەمی سكرتێری گشتیی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لە پاش ڕووداوەكان ڕای گەیاند كە ئەم كەسانە چەند "كاڵفام"ێك بوونە، كە ئاماژەیە بۆ ئەم لێكدانەوە ڕووكەشی و ڕواڵەتییانە. بێجگە لەمەیش دەسكەوتی دارایی و ماددی لە كۆنترۆڵكردنی كەركووك، دەتوانێت پاڵنەرێكی دیكە بێت كە په‌شیمانبوونەوە یاخود بەڵێنی ناڕاستی بەغدا لە ڕووداوەكانی پاش 16ی ئۆكتۆبەر، نادروستیی ئەم لێكدانەوەیەیشی سەلماند. بێجگە لەمانەیش، دەكرێت ئاماژە بە یەكنەگرتوویی یاخود دامەزراوەیینەبوونی هێزی پێشمەرگە و دابەشبوونی هێزە چەكدارەكان بۆ سەر ئینتیمای تاكەكەسی، بە گرنگترین هۆكاری ئاسایشی و سەربازیی كاریگەر بزانین؛ هەروەها لە ڕووی سیاسییەوە بارگرژیی دروستبووی نێوان هێزە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان لە دوای ڕێككنەكەوتنی هێزە سیاسییەكان لەسەر پرسی سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان، بە گرنگترین هۆكاری لێكترازانی سیاسی بزانین كە وای كرد ئەم پەرتەوازه‌یییە سیاسییە لەسەر ئەرزی واقع بۆ نا-ئاسایشیی سیاسی تەرجەمە بكرێت و دەرفەت بە هێز یاخود لایەنێكی دیاریكراو لە یەكێتیی نیشتمانی بدات كە بەبێ دڵەڕاوكێ لە كاردانەوە سیاسییەكان لە لایەن حزب و لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان دەست بۆ ڕێككەوتن لەگەڵ لایەنی عێراقی و دەرەكی بەرێت. هەرچەندە ئەم بەشە لە لێكدانەوەكەیان لە ڕاستیدا دروست بوو، و زۆربەی هێزە سیاسییەكان بە بێدەنگییان ناڕاستەوخۆ یارمەتیدەری ئەم ڕووداوە بوون.
• هۆكارە دەرەكییەكان: جەنگی دژی داعش و بەرزبوونەوەی پێگەی هەرێمی كوردستان بە بەراورد لەگەڵ بەغدا و كۆنترۆڵكردنەوەی زۆربەی هەرە زۆری ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان بەتایبەتی كەركووك و، هەروەها بەهێزبوونی هەرێمی كوردستان لە هاوكێشە جیۆسیاسییەكان و بەتایبەت لە ڕووی سەربازی و سیاسییەوە لە ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتیدا لە پاڵ بەڕێوەچوونی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی و ترسی بەغدا و دەوڵەتانی هەرێمی، بەتایبەتی توركیا و كۆماری ئیسلامیی ئێران لە هەڵوەشانەوەی عێراق و ئاسەوارەكانی سەربەخۆییی هەرێمی كوردستان ئەو زەمینە و بەستێنە ئامادەیە بوو كە ڕوودانی ئەو كارەساتەی بە كەڵكوەرگرتن لە ئەكتەری ناوخۆیی و پشتگوێخراوی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان خوڵقاند. بێجگە لەمەیش، ناڕەزایەتیی ئەكتەرە سەرووهەرێمییەكان، بەتایبەتی وڵاتانی ئەوروپی و ئەمریكا و پاشان بێدەنگبوونیان لە جووڵەی هێزەكانی عێراق وای كرد، كە بكەرانی ئەم ڕووداوە وەكوو گلۆپی سەوز بڕواننە ئەم كارەیان و تەنانەت چاوەڕوانی پاداشتكردنیش بن. دانپێدانان و لێدوانەكانی خودی ئەم ئەكتەرانە و، هەروەها كاربەدەستانی باڵای عێراقی و ئێرانی بەوەی كە ئەگەر هاوكاریی ئەو لایەنە ناوخۆیییانەی كوردستان نەبایە ئەوە ئەو پیلانە سەركەوتوو نەدەبوو، سەلمێنەری ئەم فاكتەرەیە. لە پاڵ ئەمانەیش ڕێككەوتنی پێشوەختەی بریتانیا و عێراق لە ڕووی ئابووری و نەوت و گازەوە و، هەروەها ئامانجی دیپلۆماتە ئەمریكییەكان و بەتایبەتی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا، "ڕێكس تیله‌رسۆن" و، باڵیۆزی ئەمریكا لە عێراق، "داگلاس سیلیمان" و، نوێنەری سەرۆكی ئەمریكا لە هاوپەیمانێتیی نێودەوڵەتیی دژی داعش، "برێت مەكگۆرك" لە ڕێگەگرتن لە سەركەوتنی ڕیفراندۆم و هەڵوەشانەوەی عێراق و تەنانەت یارمەتیدانی "عەبادی" وەكوو سەرۆكوەزیرانی میانڕەو و دوور لە ئێران لە بەغدا بۆ سەركەوتن لە هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق و، هەروەها لە ڕوانگەی خۆیان تۆماركردنی دەسكەوت بۆ عەبادی بە هۆی ئەم سەركەوتنە و پاشان لە ڕووی دیپلۆماسییەوە بە دەسەكەوت هەژماركردنی ئەم ڕێگەگرتنە لە هەرێمی كوردستان، پاڵنەری دەرەكیی هاوتەریب لەگەڵ بكەرەكانی ئەم كارەساتە بوون.

دووەم: لێكەوتەكان

ئاسەوار و لێكەوتەكانی ڕووداوی 16ی ئۆكتۆبەر تەنیا لەدەستدانی خاك نەبوو و نییە، بەڵكوو لێكەوتە درێژخایەنەكانی، چ لەسەر تاك و چ لەسەر كیانی سیاسیی هەرێمی كوردستان و تەنانەت هەموو كورد، مەترسیدارترن. هەرچەندە هەموو بوار و ڕەهەندەكانی پیلانە داڕێژراوەكە بە هۆی بەرگریی پێشمەرگە جێبەجێ نەكرا، كە ئەمەیش خۆی وانەیەكە كە باسی لێوە دەكەین. لێرەدا دەتوانین گرنگترین لێكەوتەكانی بەم شێوەیە پۆلین بكەین:

• لە ئاستی تاكەكەسی، ئەم ڕووداوە بووە هۆی ڕووخانی ورە و دروستبوونی ترس و دوودڵی و بێمتمانەیی تاكی كورد لە هەمبەر دروستبوونی دیاریكردنی مافی چارەنووس و ڕێگەی سەربەخۆیی و بەم پێیەیش كوشتنی هیوای تاكی كورد بۆ كاتێكی نادیار لە بڕوابەخۆبوون بۆ ڕزگاریی نیشتمانی و ئایدیای دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان. بێجگە لەمەیش تاكی كورد لە پاش ئەو ڕووداوە، بەرامبەر حزب و سەركردە سیاسییەكانی بێمتمانەیە؛ بە جۆرێك "نامۆیی" دەتوانێت دەربڕی دۆخی تاكی كورد لەو قۆناغە بێت.
• لە ئاستی نەتەوەییشدا ئەم ڕووداوە وەكوو برینێك لە ڕۆحی نەتەوەییی كورد كە گرنگترین بەشی پێكهێنەری ناسنامەكەیەتی، دەردەكەوێت. كاردانەوەكانی بەشەكانی دیكەی كوردستان سەلمێنەری ئەم ڕاستییەن. بێجگە لەمەیش جۆرێك لە پاشەكشە لەو هەست و سۆزە نەتەوەیییەی كە پێش و پاش ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی كە هەموو كوردی لە هەموو جیهان گرتبووە، دەبینرێت. لە ڕوانگەیەكی دیكەوە، هەستێكی نەرێنی بۆ تاكی كورد لە هەمبەر ناسنامە نەتەوەیییەكه‌ی دروست كردووە. بەم واتایە كە تاكی كورد هەست بە شەرمەزاری و سەرشۆڕی دەكات؛ تەنانەت پرسیار لە ئاگایی و هۆشیاری و پێگەیشتووییی نەتەوەییی كورد دروست بووە، بۆیە ئاسایشی كۆمەڵگەیی و ناسنامەییی كوردستانی خستە ژێر هەڕەشەوە. بێجگە لەمەیش كاریگەریی لەسەر ڕووداوەكانی داگیركردنی "عەفرین" لە ڕۆژاوای كوردستان هەبووە؛ بەو پێیەی كە لە هەموو بوار و ئاستەكاندا پاشەكشە بە كورد كراوە و دەوڵەتانی هەرێمی بۆ بەرەنگاربوونەوەی پرسی كورد دەستكراوەتر بوون.
• لە ئاستی هەرێمی كوردستان، لە لایەك برینە كۆنەكانی دووبارە زیندوو كردەوە و لە لایەكی تریشەوە لێكترازانە سیاسییەكانی قووڵتر كردەوە؛ بە جۆرێك بێمتمانەییی سیاسیی دروست كرد و بەم پێیە سەرمایەی سیاسی و سەرمایەی كۆمەڵایەتیی لاواز و لەرزۆك كرد. بۆیە ئاسایشی سیاسیی لە هەرێمی كوردستانی خستە ژێر هەڕەشەوە.
• بێجگە لەمەیش لە ڕووی واقعی هاوسەنگیی هێزەوە، هاوسەنگیی هێزی لە نێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا تێك دا، كە پێشووتر بە قازانج و سوودی هەرێمی كوردستان دەشكایەوە. بۆیە ئاسایشی سەربازیی هەرێمی كوردستانی بە هۆی لەدەستدانی قووڵاییی ستراتیژی بۆ هەرێمی كوردستان و بەرتەسككردنەوەی سنووری هەرێمی كوردستان خستە مەترسییەوە. لێرەوە لە ڕووی ئاسایشی سەربازییەوە هەرێمی كوردستان لاواز و لەرزۆك بوو.
• لە ڕووی جیۆسیاسییەوە پێگەی كوردی لە هاوكێشەكانی عێراق و ناوچەكەدا بە هۆی لەدەستدانی ناوچە كوردستانییەكان لاواز كرد. لە لایەكی تریشەوە لە ئاستی ناوچەیی پێگەی هەرێمی كوردستانی لاواز كرد.
• لە ڕووی ئابوورییەوە بنەماكانی ئابووریی سەربەخۆ و بە هۆی لەدەستدانی سەرچاوەكانی وزەوه‌، بەتایبەتی لە كەركووك، پاشەكشەی كرد و هەرێمی كوردستانی لە ڕووی ئاسایشی ئابوورییه‌وه‌ لاواز و بێهیز كرد و، وای كرد كە جارێكی دیكە هەرێمی كوردستان لە ناچاری و بۆ دابینكردنی بژێوی هاووڵاتیانی پەنا بۆ بەغدا بەرێتەوە.
• لە ئاستی نێودەوڵەتیدا ئەم "خیانەت"ە، پرستیژ و پێگەی مەعنەوی یاخود سەرمایەی سیمبۆلیكی كوردی كە لە ساڵانی ڕابردوو بە هۆی جەنگی دژی داعش و ڕۆڵی پێشمەگە و وەكوو جەنگاوەرێگی ئازا و ئازاد دروست ببوو، لەناو برد. ئەمەیش گورزێكی كوشندە بوو كە ئاسەوارەكانی درێژخایەنە. بەو واتایە كە دەكرا ئەو سەرمایەیە لە پرۆسەی سەربەخۆیی و داهاتوودا زۆر بەكار بێت بۆ دەستەبەركردنی پشتیوانی و پاڵپشتیی جیهانی بۆ پاراستنی ماف و چارەنووسی كورد لە ئاستی نێودەوڵەتی و ڕای گشتیی جیهانییەوە. هەروەها متمانەی وڵاتان و زڵهیزەكانیشی بە كورد، چ وەكوو كیان و ئەكتەرێكی یەكگرتوو چ وەكوو نەتەوەیەكی هاوچارەنووس كە خاوەن داواكاریی ڕەوا و یەكانگیرن، خستە ژێر پرسیارەوە. بێجگە لەمانەیش، متمانەی سەرمایە و كۆمپانیا نێودەوڵەتی و فرەڕەگەزەكانی بۆ وەبەرهێنان لە هەرێمی كوردستان وەكوو ناوچەیەكی سەقامگیر لە ڕووی ئاسایشی و سیاسییەوە لاواز كرد. ئەمەیش زیانی زۆری لە هەموو ڕەهەند و بوارە سیاسی و ئابوورییەكان بۆ هەرێمی كوردستان هەبووە و دەبێت.
• پرسی گەڕانەوە و چارەسەركردنی كێشەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان كە بەكردەیی لەژێر كۆنترۆڵی هەرێمی كوردستاندا بوو، بۆ ماوەیەكی نادیار بە چارەسەرنەكراوی وەپاش خست.
• پرسی سەربەخۆیی و ڕاگەیاندنی دەوڵەتی كوردستانی بۆ ماوەیەكی درێژ یاخود نادیار خستە پەراوێزەوە. لە ڕوانگەیەی دیكەوە، ئەم ڕووداوە ئامانجی سەرەكیی، لەباربردنی سەربەخۆیی و پاشان هەڵوەشانەوەی قەوارەی هەرێمی كوردستان بوو كە پلانی یەكەم جێبەجێ كرا و پلانی دووەم بە نیوەچڵی تاوەكوو ئێستا ماوەتەوە. بەم پێیە لە ئێستادا گەورەترین كەڵكەڵەی هاووڵاتیان و هێزە سیاسییەكان ڕێگەگرتنە لە دووئیدارەیی و هەڵوەشانەوەی هەرێمی كوردستان، نەك هەنگاو بۆ ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی و دروستكردنی دەوڵەتی كوردستان.

سێیەم: وانەكان

هەر ڕووداو یاخود پێشهات و تەنانەت كارەساتێك كۆمەڵێك وانەی ئەرێنی و نەرێنیی هەیە كە پێوستە بۆ ڕێگەگرتن لە دووبارەبوونەوەی و بەهێزبوونەوە، گرنگیی پێ بدرێت. ئەم ڕووداوە كارەساتبارەیش، بەدەر نییە لەو تێڕوانین و ڕوانگەیەوە. بۆیە دەكرێت گرنگترین وانەكانی بریتی بن لە:

• پێویستیی دروستكردنی كۆدەنگی و یەكگرتووییی سیاسیی ڕاستەقینە لە ناوخۆی هەرێمی كوردستان و بەم پێیه‌ دەستەبەكردنی ئاسایشی سیاسی، پێش ئەوەی كە بڕیاری هەستیار و گرنگی سیاسیی چارەنووسساز بدرێت. سەرەڕای پێوستیی چارەسەركردنی كێشە و قەیرانە سیاسییەكان و بەهەندوەگرتنیان.
• لەبەرچاوگرتن و ئامادەكاری بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی مەترسی و هەڕەشەی هەموو فاكتەر و ئەكتەر یاخود لایەنە پەراوێزخراو یاخود بچووكەكان.
• گرنگیدان بە داینامیزمی گۆڕانكاری لە ئاستی ناوخۆییی حزب و لایەنە سیاسییەكان لە هەرێمی كوردستان؛ بەو واتایە كە ئاڵوگۆڕ و تەنانەت بۆشایی و قەیرانەكانی ناوخۆییی هێزە سیاسییەكانیش، دەبێت بەهەند وەربگیرێت و هەوڵی چارەسەركردنی بدرێت یاخود بۆ ئەگەر و سیناریۆكان ئامادەكاری بكرێت. قەیرانەكانی سەركردایەتی و بڕیاروەرگرتن لە یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و پاشان ڕووداوەكانی دواتری ڕیفراندۆم، باشترین بەڵگەن بۆ سەلماندن و گرنگیی ئەم وانەیە.
• پێویستیی ژیانیی ڕێكخستنەوە و بەدامەزراوەییكردنی هێزی پێشمەرگە و ڕێگەگرتن لە دروستبوون و مانەوەی هێزی چەكدار و ئاسایش و هەواڵگری لە دەرەوەی ئەم چوارچێوە یاسایی و دامەزراوەیی و ڕێكخراوەیییەدا.
• گرنگیپێدانی زیاتر بە ئامادەكردن و ڕاهێنانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان لە هەموو بوار و ڕەهەندە سەربازی و پیشەسازییەكانەوە؛ چونكە ڕووداوەكانی پاش 16ی ئۆكتۆبەر و بەرگریی پێشمەرگە لە "پردێ" و  "تلسقۆف" و "سحێلا" و "مەخموور" و "مەحموودیە" و...، نیشانی دا كە بەرگریی پێشمەرگە دەتوانێت هاوكێشەكان بگۆڕێت و، هەروەها پێداویستی و لاوازییەكانیشی لە ڕووی سەربازییەوە زیاتر دەرخست.
• گرنگیپێدانی زیاتر بە كار و بواری زانیاری و تۆڕی هەواڵگری لە دەرەوەی سنوورەكانی هەرێمی كوردستان؛ بەم واتایە كە بەشێكی گرنگ لە ئاسایشی سەربازیی هەرێمی كوردستان لەم ڕێگەیەوە و به‌ر لە ڕوودانی پێشهات و ڕووداوەكان پووچەڵ دەكرێتەوە و دەپارێزرێت یاخود ئامادەكاریی بەرەنگاربوونەوەی بۆ دەكرێت. ئەم ڕووداوە نیشانی دا كە زانیارییە هەواڵگرییەكان گرنگیی ئەوتۆی پێ نەدراوە یاخود تەواو و دروست و ورد نەبوونە. بۆیە پێویستە یەكەی "پێشمەرگەی سایبێری" بۆ جەنگی نەرم و سایبێری دابمەزرێت.
• دووبارە پێداچوونەوە و ڕێكخستنەوەی هەموو دامودەزگه‌ و دامەزراوەكانی پەیوەندییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان؛ بەو پێیەی ڕووداوەكانی ڕیفراندۆم و پاشان 16ی ئۆكتۆبەر، نیشانی دا كە لەم بوارەدا لە ڕووی ڕێكخراوەیی و لە ئاستی لۆبیگەری و پەیوەندی و دیپلۆماسیی گشتیدا هەرێمی كوردستان لاواز و لەرزۆكە؛ بێجگە لەمەیش پێویستیی دووبارە خوێندنەوە بۆ پەیوەندییە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكان و سوودوەرگرتن لە ئەكادیمی و پسپۆڕانی ئەم بوارە بۆ دامەزراندنی پەیوەندی و بنەماكانی لۆبیگەرییەكی فرەڕەهەند و شوێندانەر لە ئەوروپا و ئەمریكا؛ سەرەڕای ئەمانەیش ڕێگەگرتن لە درێژەپێدانی ستایلی پەیوەندیی سەربەخۆی حزب و لایەنە سیاسییەكان لەگەڵ وڵاتانی هەرێمی و سەرووهەرێمی.
• هەوڵدان بۆ دەستەبەركردنی ئابوورییەكی سەربەخۆ و فرەڕەهەندی هەنگاو بە هەنگاو و پشتبەخۆبەستن (بەتایبەتی كشتوكاڵ و ئاسایشی خۆراك و سەرچاوەكانی ئاو) لە لایەك و، گرێدانی بەرژەوەندیی كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكان بە شێوازێكی نوێ لەگەڵ بەرژەوەندیی ئابووری و سەقامگیریی سیاسی و ئاسایشیی هەرێمی كوردستان لە لایەكی ترەوە، دەتوانێت ئاسایشی ئابووریی هەرێمی كوردستان لە قەیرانەكاندا بەهێزتر بكات.
• نووسینەوە و پەسندكردنی دەستووری كوردستان بۆ یەكلاییكردنەوەی كێشە سیاسییەكان و، هەروەها دەستنیشانكردن و پێناسەكردنی جۆر و بوار و ڕەهەندەكانی تاوان و "خیانەتی گەورەی نیشتمانی" لە ڕێگەی بەهێزكردن و چالاككردن و سەربەخۆكردنی دادگه‌ و داواكاری گشتی بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەر جۆرە كارێكی هاوشێوەی 16ی ئۆكتۆبەر.
• گرنگیدان بە بواری میدیایی و جەنگی نەرم لە ئاستی ناوخۆیی و هەرێمی و نێودەوڵەتیدا كە لاوازییەكی گەورەی كوردستان بوو، چ لە پێش ڕیفراندۆم و چ لە سەردەمی ڕووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر. لە ڕوانگەیەكی دیكەوە چاودێری و كۆنترۆڵی میدیاكان بەپێی یاسا و ڕێسای دیموكراتیك بەڵام نیشتمانی لە چوارچێوەی ئاسایشی نەتەوەیی، گرنگییەكی حاشاهەڵنەگری هەیە.
• بەهێزكردنەوەی ڕۆڵی كورد لە بەغدا تا ئەو كاتەی كە كوردستان بەیەكجاری بڕیاری سەربەخۆییی خۆی دەدات. بەم واتایە كە كورد پێویستە لە هاوكێشە سیاسی و یاسایییەكاندا ڕۆڵی گرنگی هەبێت، كە بێ گومان بە یەكگرتوویی دەبێت؛ باشترین نموونەیش لە پرسەكانی بوودجە و، هەروەها هێزەكانی حەشدی شەعبی و پرسی ناوچە دابڕیندراوەكان یاخود ناوچە كێشەلەسەرەكان و هتد.
• بەردەوامبوون لە پرۆسەی بەدامەزراوەییكردن و، هەروەها چاكسازی و ڕوبەڕووبوونەوەی گەندەڵی و هێنانەئارای دادپەوەرییەكی ڕێژەیی و...؛ بەو پێیەی كە گەورەترین سەرمایەی كوردستان، متمانەی خەڵكە بە حكوومەت و دامەزراوەكانی. هەر ئەو خەڵكەیشە دەتوانێت بەرگری لە كوردستان و حكوومەت بكات. ڕووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر نیشانیان دا كە بوونی ناسەقامگیری و ناڕەزایەتی بە هۆی نادادپەروەری و گەندەڵی و بێبەشبوون و بەحزبیكردن و...، گەورەترین مەترسین بۆ سەر مانەوە و بەردەوامیی هەرێمی كوردستان.
• ڕووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر جارێكی دیكە نیشانی داوە كە ئاسەوارەكانی دووئیدارەیی و جه‌نگی ناوخۆیی نەسڕاوەتەوە، یاخود وردتر بڵێین كار بۆ سڕینەوەی ئاسەوارەكانی نەكراوە. بۆیە بە ڕەخنەگرتنێكی جددی و ڕاشكاوانە و پاشان كاركردنی بەپلان بۆ سڕینەوەی ئاسەوارەكانی لە هەموو ڕەهەند و بوارەكاندا، دەبێت كۆتایی بەم هەڕەشەیە بهێندرێت. 16ی ئۆكتۆبەر نیشانی دا تاوەكوو ئێستا دووزۆنی، گەورەترین مەترسییە لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی و، هەروەها لە ناخی تاكەكانیش جێگیر بووە و جۆرێك لە ئەولەوییەتی ناسنامەی بچووك و حزبی و ناوچەیی بەسەر ناسنامەی نەتەوەیی و نیشتمانیدا زاڵە.
• پێویستیی كاركردن لەسەر دروستكردنی "قووڵاییی ستراتیژی" بۆ هەرێمی كوردستان، وانەیەكی دیكەی 16ی ئۆكتۆبەرە. بەم واتایە ئەم ڕووداوانە نیشانیان دا ئەگەر هەرێمی كوردستان خاوەن قووڵاییی ستراتیژی بووبایە، لەوانەیە ڕەوتی ڕووداوەكان بەم شێوەیەی ئێستا نەدەبوو. ئەمەیش كاری ئەكادیمی و سیاسییەكانە پێكەوە، بە داڕشتنی پلان و بەرنامە بەنهێنی.
• دوو وانەی گرنگی دیپلۆماسیی 16 ئۆكتۆبەر ئەوە بوو: 1- بوونی كەسی دیپلۆماسیی وەكوو بەڕێز "نێچیرڤان بارزانی"، مەترسییەكانی لەسەر مانەوەی هەرێمی كوردستان ڕەواندەوە؛ بۆیە پێویستە گرنگی بەم ستایلە بدرێت و بەردەوام هەرێمی كوردستان لە كاتی پێویست كەسایەتییە سیاسی و حكوومییەكان هەڵگری گوتاری دەستووری و نەرم و دیپلۆماسی بن. 2- لە پێش ڕیفراندۆم، پێویست بوو هەرێمی كوردستان بە دیپلۆماسییەكی چالاك و پێدانی ئیمتیازی بەرچاو و، هەروەها متمانە و دڵنیایی بە یەكێك لە دەوڵەتە دژبەرەكانی ڕیفراندۆم، ڕێگە لە یەكگرتنی ئێران و توركیا و عێراق بگرێت. ئەو كاتە لەوانەیە تێكچوونی هاوسەنگیی هێز، ڕێگەی لە كارەساتی 16ی ئۆكتۆبەر گرتبا.

كۆبەند:

ڕووداوی 16ی ئۆكتۆبەر كارەساتێكی نەتەوەیییە و بەدڵنیایییەوە لێكەوتە و ئاسەوارەكانی درێژخایەن دەبن. ئەوەی گرنگ بوو، بەرگریی پێشمەرگە نیشانی دا كە عێراق نەیدەتوانی بەبێ ڕێككەوتنی نهێنیی ناوخۆیی (خیانەت) كوردستان داگیر بكات. بەڵام ناكرێت چاو لە هەڵە سیاسی و ئابووری و دیپلۆماسی و تەنانەت كەلتووری و كۆمەڵایەتی و پەروەردەیییەكانمان دابپۆشین. بۆیە ڕەخنەی جددی لە پاڵ دەستنیشانكردنی هۆكار و پاڵنەر و لێكەتەوە و وانەكانی، دەتوانێت سوودی بۆ هەستانەوەی كورد هەبێت. گەورەترین وانە ئەوە بوو، بەبێ بوونی هاوهەڵوێستی و یەكگرتووییی سیاسی لە پرسە چارەنووسسازەكان و پاشان ئابووریی سەربەخۆ و، هەروەها بەدامەزراوەییكردنی پێشمەرگە و پێكهێنانی سوپایەكی نیشتمانی و، لە لایەكی ترەوە پێداچوونەوە بە چۆنێتیی لۆبیگەری و پەیوەندییە ناوچەیی و نێودەوڵەتییه‌كان، ناتوانین هەنگاوی گەورە بهاوێژین. وانەیەكی شاراوەی ڕووداوی 16ی ئۆكتۆبەر ئەوە بوو، كە بەرگری لە پاڵ چاوەڕوانیی ستراتیژی و، لە لایەكی ترەوە دانپێدانان و ڕەچاوكردنی هەموو سیناریۆ و پاشان بكەر/ئەكتەر و فاكتەرە بچووكەكان، دەتوانێت هاوسەنگیی هێز بگۆڕێت. لە  دوای 16ی ئۆكتۆبەر، پێویستمان بە پێناسەكردنەوە و پێداچوونەوەی هەموو بوار و ڕەهەندەكان هەیە. وانەی كۆتاییش دەتوانێت ئەوە بێت، كە كورد پێوستی بە هەر دوو ڕەهەندی هێزی ڕەق و نەرم هەیە و لە كاتی بەبنبەستگەیشتنی هێز و میكانیزمی ڕەق، گوتار و هێزی نەرم و دیپلۆماسی (وەكوو دابەشكردنی ڕۆڵەكان؛ گوتاری دیپلۆماسییانە و نەرمی نێچیرڤان بارزانی) دەتوانێت چارەنووسساز بێت. سیاسەت بە هەست و سۆز و ڕق و قینیش ناكرێت. بۆیە تاڵترین وانە بۆ كوردستان ئەوەیە، كە پێویستە ڕێگە نەدرێت ئەكتەرە حزبییەكان (بۆ نموونە شاسوار عەبدولواحید و بافڵ تاڵەبانی و لاهوور شێخ جەنگی و هتد)، لە دەرەوەی سیستەم بن، بەڵكوو پێویستە بەرژەوەندی و یارییەكان و سیاسەت لەناو چوارچێوەی سیستەم بەڕێوە بچن.

 دۆست و دوژمنی هەمیشەیی نییە، بەڵكوو بەرژەوەندی و ئاسایشی كورد و كوردستان هەمیشەیییە!