پەرویز ڕەحیم قادر/ مامۆستای زانستە سیاسییەکان- زانکۆی سەڵاحەددین

پێشه‌كی

هەرێمی كوردستان بەپێی پێگە جوگرافی و سیاسییەكەی وەكوو ئەكتەریكی نا-دەوڵەتی لە عێراق و ناوچەكە، لە لایەك پێویستی بە بوونی پەیوەندی لەگەڵ بەغدا و پاشان هێزە هەرێمییەكان بەتایبەتی توركیا و ئێران و، لە لایەكی ترەوە هێزە سەرووهەرێمییەكان، بەتایبەتی دەوڵەتانی ئەوروپا و پاشان ئەمریكا وەكوو گەورەترین هێزی جیهان هەیە/هەبووە. بەڵام ڕاگرتنی باڵانس لە نێوان بەرژەوەندییە جیاواز و پێكناكۆكەكانی ئەم ئەكتەرە هەرێمی و سەرووهەرێمییانە ئەركێكی قورسی حكوومەتی هەرێمی كوردستان بووە. خودی هەرێمی كوردستانیش لە نێوان پەیوەندی لەگەڵ دەستەبەركردنی بەرژەوەندی و پاراستنی ئاسایشی خۆی، بەرژەوەندیی پێكنانكۆكی لەگەڵ ئەو ئەكتەرانە و تەنانەت ئەمریكا هەبووە/هەیە. بۆیە، تەنانەت زیادەڕۆیی نییە گه‌ر بڵێین چارەنووسی هەرێمی كوردستان پەیوەستە بەم هاوسەنگییەوە. لەم دوایییەیشدا بە هۆی ململانێ و بارگرژییەكانی نێوان ئەمریكا و كۆماری ئیسلامیی ئێران، هەرێمی كوردستان لە بارودۆخێكی پڕ لە كێشە و گرفت و تەنانەت پارادۆكسیكاڵ (paradoxical)دایە، بەڵام خاڵی لاوازی هەرێمی كوردستان لەم پەیوەندییەدا، لە ئاستی سیاسیی ناوخۆییدایە. لەم نووسینەدا ئەم پرسە تاوتوێ دەكەین.

خستنەڕووی پرس

هەرێمی كوردستان بە هۆی هەڵكەوتە جوگرافی و پێگە جیۆسیاسی و جیۆستراتیژییەكەی، لە پاش ساڵی 1991ەوە قۆناغی جۆراوجۆری لە پەیوەندی لەگەڵ هاوكێشە ناوچەیییەكان و بەم پێیە پەیوەندی لەگەڵ دراوسییەكانی تێ پەڕاندووە و بینیوە. یەكێك لە گرنگترین ئەو فاكتەرانەی كە كاریگەریی لەسەر ئەم پێگەی هەرێمی كوردستان لە لایەك و جۆری پەیوەندیی ئەكتەرە هەرێمییەكان بووە، پرسە ناسنامەیی و بەم پێیە ئاسایشییەكان بووە. لە ڕوانگەیەكی تر، جۆری پەیوەندیی ئێران و توركیا و عێراق و سووریا پێكەوە لە لایەك و، چۆنێتیی ڕووبەڕووبوونەوەیان لەگەڵ پرسە ناوخۆیییەكان، بەتایبەتی پرسی كورد لە لایەكی ترەوە، كاریگەریی لەسەر ئاست و ڕاددە و پەیوەندییان لەگەڵ هەرێمی كوردستان هەبووە. بەڵام كۆی ئەم هاوكێشە و فاكتەرانەی نێوان ئەم ئەكتەرانە لەژێر كاریگەریی پرسێكی تری گرنگدا بووە، ئەویش چۆنێتیی پەیوەندیی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئەمریكا و، هەروەها ئەمریكا لەگەڵ ئەو ئەكتەرە ناوچەیییانە. بۆیە بكەرایەتیی ئەمریكا لە ناوچەكە، ڕۆڵی یەكلاكەرەوە یاخود شوێندانەری لە بەردەوامیی هەرێمی كوردستان و، هەروەها بەرزبوونەوەی پێگەی كوردستان هەبووە؛ هەرچەندە كورد وەكوو ئەكتەرێكی نێودەوڵەتی لە پەراوێزی بەرنامە و ستراتیژی و بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووە.

گۆڕانکاری لە ھاوکێشە ئاسایشی و سیاسییەکانی ناوچەکە و، هەروەها بەھێزبوون و دەرکەوتنی ئەکتەری نوێ وەکوو ھەرێمی کوردستان-عێراق و بەگشتی بزووتنەوەی کورد لە ناوچەکە، بۆتە هۆی گوشار و پاڵەپەستۆی ئەكتەرە هەرێمی و سەرووهەرێمییەكان. پێشووتر كورد لە باشترین حاڵەتدا تەنیا وەکوو فاکتەرێک لە هاوكێشە ناوخۆیییەكان ھەژمار دەکرا. بەڵام بەرزبوونەوەی پێگەی جیۆسیاسیی كورد و بەتایبەتی هەرێمی كوردستان وای کردووە، کە لە لایەك وڵاتانی هەرێمی و سەرووهەرێمی، بەتایبەتی ئەمریكا، بۆ دەستەبەركردنی سیاسەتە ناوچەیییەكانیان و لە لایەكی ترەوە، کۆماری ئیسلامیی ئێران بکەوێتە ناو دڵه‌ڕاوكێی ئاسایشی و ھەوڵدان بۆ کاریگەریخستنە سەر ئەم گۆڕانکارییانە لە بەرژەوەندیی خۆی و، بەم پێیەیش کۆنترۆڵکردنی بکەرایەتیی بزووتنەوە و ھێزە کوردستانییەکان بەگشتی و ھەرێمی کوردستان-عێراق بەتایبەت. چونكە كۆماری ئیسلامی کێشەیەکی قووڵی لەگەڵ پێکھاتە، سیسته‌م، نۆرم، بەھا و پڕەنسیپه‌ باو یاخود زاڵه‌ جیھانی و نێونەتەوەیی و به‌گشتی دیموکراسییەکان لە ئاستی دەرەوەدا ھەیە و لە ئاستی ناوخۆییشدا کێشەی قووڵی له‌گه‌ڵ پرسی ئازادییەکان و مافه‌كانی مرۆڤ بەگشتی و مافی دیاریکردنی چارەنووسی نەتەوەکان و چارەسەری پرسی کورد بەتایبەتی ھەیە.

كورد و ستراتیژیی ئاسایشی نەتەوەییی ئێران

بەگشتی ستراتیژییه‌تی كۆماری ئیسلامیی ئێران له‌ هه‌مبه‌ر پرسی كورد لە لایەك لە ڕێگەی سیاسه‌تی سه‌ركوتكردن، تواندنەوە و كۆنترۆڵكردن و گه‌مارۆدانی دوولایه‌نه‌ و گوشارخستنەسەر (وەکوو ئابڵووقەی ئابووری و سیاسی و تەنانەت سەربازی) بووە و، لە لایەکی تریشەوە لە ڕێگەی ھەوڵدان بۆ نفووزدروستکردن و دابەشکردنی ھێزە کوردییەکان بۆ بەرەی هاوپه‌یمان و لایەنگر و نه‌یار و دژی ئێران جیبه‌جێ ده‌كرێت. ئه‌مه‌یش به ‌مه‌به‌ستی شكستهێنان به‌ سیاسه‌ت و ئامانجه‌ نەتەوەیی و دیموکراسییەکانی کورد و، لە لایەکی ترەوە ئه‌م ستراتیژییه‌ته‌ بۆ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ به‌هێزبوونی حزبه‌ سیاسییه‌ كوردستانییه‌كان و په‌ره‌سه‌ندنی پرسی كورد نەبێتە مەترسی و ھەڕەشە بۆ سەر به‌رژه‌وه‌ندی و ئاسایشی نەتەوەییی کۆماری ئیسلامیی ئێران. هەرچەندە لە ئێران و به‌گشتی وڵاتانی نادیموكراتیك، ئاسایشی نەتەوەیی و به‌رژه‌وه‌ندی بە مانای مانه‌وه‌ و ئاسایشی سیستەمی حوكمڕانی و به‌رژه‌وه‌ندیی نوخبەی دەسەڵاتدار دێت.

لە ڕابردوو و ئێستادا كۆماری ئیسلامیی ئێران سیاسەتی پاڵپشتی لە ھێزی پارچەیەکی کوردستانی لە دژی دەوڵەتان و پارچەکانی تر بەکار ھێناوە (ده‌وڵه‌تانی تری ناوچه‌كه‌یش، به‌ده‌ر نه‌بوون له‌م سیاسه‌ته‌ له‌ دژی بزووتنه‌وه‌كانی كوردستان). ئێستایش بە ھۆی بەھێزبوونی ھەرێمی کوردستان-عێراق و ده‌ركه‌وتنی له‌ پرس و هاوكێشه‌كانی ناوچه‌كه‌ وەکوو ئەکتەرێکی ناده‌وڵه‌تیی ناوچەیی و گرنگ لە جەنگ دژی تیرۆر و سنووربه‌زێن و هاوپه‌یمانی ڕۆژاوا، ھەروەھا هەوڵەكانی بۆ ھەنگاونان بۆ دروستکردنی دەوڵەتی سەربەخۆ، لە لایەکی تره‌وه‌ دوورکردنەوەی مەترسیی سەرھەڵدانەوەی پرسی نەتەوەکان و نەتەوەی کورد لە ڕۆژھەڵات، کۆماری ئیسلامیی ئێران ھەوڵ دەدات لە ڕێگەی پاڵپشتی و لایەنگریكردن له‌ ھێز و لایەنەکانی نزیک لە خۆی لە کوردستان، گوتاری یەکگرتووی کورد لاواز بکات و ململانێ و ناکۆکی لە نێوان حزب و ھێزە سیاسییەکان دروست بکات و تەنانەت جوگرافیای سیاسیی کوردستانیش بەسەر دوو بەرەدا دابەش بکات تاوەکوو پرۆسەی بەدەوڵەت –بوونی کورد بوەستێنێت و سەربەخۆییی سیاسی و ئابووریی کورد لە باشووری کوردستان پووچەڵ بکاتەوە و بزووتنەوه‌ی کورد لە ڕۆژھەڵاتیش کپ بکاتەوە یاخود لە باشووری کوردستان گۆشەگیریان بکات و بە تێپەڕبوونی کات حزبە ڕۆژھەڵاتییەکان بە هۆی گیرۆدەبوونیان بە کێشە دەرەکی و ناوخۆیییەکان بەرەو ھەڵوەشانەوە و توانەوە بچن و لە ئەگەری ھەر ڕووداو و گۆڕانكاری و وه‌رچه‌رخانێك لە ئێران و ڕۆژھەڵاتی کوردستان، ئەوە ھیچ حزب و ھێزێکی شوێندانەر و خاوەن نفووزی ڕۆژھەڵات لە گۆڕەپانەکەدا ڕۆڵی نەبێت و ئێران بەسانایی بتوانێت ھەر بزووتنەوەیەکی ئاشتییانه‌ی مەدەنی و سیاسیی مافخوازانه‌ سەرکوت بکات.

لەم قۆناغەدا ئێران پێویستییەكەی زۆری بە هەرێمی كوردستان هەیە، بەتایبەتی لە ڕووی سیاسی و ئابووری و ئاسایشییەوە و، لە هەمان كاتیشدا ئەمریكایش بۆ گوشارخستنە سەر ئێران پێویستی بە هێزی كورد لە هاوكێشەكانی ناوچەكە و عێراقدا هەیە. بەڵام نابێت هەرێمی كوردستان بەئاشكرا بە لای بەرەی ئێراندا بشكێتەوە، كە ئەمە بۆ هەرێمی كوردستان مەترسیدارە و لە هەمان كاتیشدا پچڕانی پەیوەندی لەگەڵ لایەنەكانی نزیك لە ئێران لە بەغدا و تەنانەت خودی كۆماری ئیسلامیی ئێران، دەتوانێت هەمان مەترسیی بۆ هەرێمی كوردستان هەبێت.

پێگە و ڕۆڵی كورد بەپێی ئاسایش و ستراتیژیی كۆماری ئیسلامی لە عێراق و ناوچەكە

لێرەدا دەتوانین گرنگترین بەرژەوەندییە ئاسایشی و ستراتیژییەكانی ئێران لە عێراق و ناوچەكەدا بەم شێوەیە پۆلین بكەین:

١- ڕێگەگرتن لە هێرشی سەربازیی ئەمریكا بۆ سەر ئێران لە ڕێگەی تێوەگلاندنی ئەمریكا لە قەیران و توندوتیژییەكانی عێراق و سووریا و لوبنان و یەمەن و...؛ بەم پێیە كورد دەتوانێت وەكوو ناوچەیەكی ئارام و، هەروەها فاكتەرێك بۆ سەقامگیری لە عێراق، ئەو هاوكێشەیە پێچەوانە بكاتەوە.

٢- پاڵپشتی لە حەشدی شەعبی و گرووپە توندڕەوەكانی شیعە و تەنانەت تیرۆرستییەكانی سوننە لە دژی ئەمریكا. كوردیش وەكوو ئەكتەریكی ئاسایشی - نادەوڵەتی و نزیك لە ئەمریكا ڕۆڵی لە دروستكردنی هاوسەنگی هەیە/دەبێت.

٣- باڵادەستبوون و نفووز لە بەغدا و، بەم پێیەیش كۆنترۆڵی پرۆسەی سیاسی بەپێی ویست و ستراتیژیی ناوچەییی ئێران. بەڵام بوونی كورد لە عێراق، دەتوانێت هەم پێگەی سوننە بەرز بكاتەوە و هەمیش ڕێگە لەو ستراتیژییەی ئێران لە قازانجی ئەمریكا بگرێت. لە هەمان كاتیشدا ئێرانیش پێویستی بە كورد هەیە. ئەمە خاڵێكی بەهێزە بۆ كورد.

٤- ڕێگەگرتن لە بەهێزبوونەوەی گوتاری ناسیۆنالیستیی عەرەبی لە عێراق و بوون بە مەترسیی دووبارە لەسەر ئێران. لە ڕاستیدا پێگە و ڕۆڵی كورد لێرەدا هەم لە لایەن ئەمریكاوە و هەم لە لایەن ئێرانەوە جێگەی گرنگییە.

٥- زاڵكردنی گوتاری ئایینی–مەزهەبیی شیعە لە عێراق و بەم پێیە پاراستنی قووڵاییی ستراتیژیی ئێران لە ڕێگەی فاكتەری ناسنامەیی-مەزهەبی و ئایدیۆلۆژییەوە. بۆیە كورد دەتوانێت ڕێگە لە باڵادەستیی ئەم ستراتیژییه‌ته‌ و جێبەجێكردنی بەتەواوی، بگرێت.

٦- شكستهێنانی پلان، بەرنامە و ئەجێندای ناسراو بە "ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ و گەورە" یاخود دووبارە داڕشتنەوەی ئەو ناوچەیە و، هەروەها شكستی مۆدێلی دیموكراسیی لیبراڵ و دامەزراندنی دەوڵەتی هاوپەیمان و نزیك لە ئەمریكا لە سنوورەكانی ئێران. له‌ ڕوانگەی ئێرانەوە، هەرێمی كوردستان وەكوو ئەكتەرێكی نزیك لە ئەمریكا لەم بوارەدا بە هەڕشە و سەرەتای سەركەوتنی ئەم پلانەی ئەمریكا و ڕۆژاوا دادەندرێت.

٧- شكستهێنان بە مۆدێلی دیموكراسیی فیدراڵی عێراق، بە مەبەستی ڕێگەگرتن لە جێبەجێكردنی ئەم مۆدێلە بۆ ئێران كە وڵاتێكی فرەنەتەوە و فرەئایین و پێكهاتەیە. بۆیە سەركەوتنی هەرێمی كوردستان لە بوار و ڕەهەندی سیاسی، ئاسایشی، یاسایی و...، ده‌توانێت مەترسییەكی گەورە بێت بۆ ئەو سیستەم و مۆدێلەی ئێستا كە ئێرانی فرەنەتەوە و ئایین و مەزهەب بانگەشە و نوێنەرایەتیی دەكات.

٨- پاراستنی ئاسایشی ئێران لە دەره‌وەی سنوورەكانی و بەڕێوەبردنی ململانێكانی لەگەڵ نەیارەكانی لە دەره‌وەی سنوورەكان و دوورخستنەوەی ئەو هەڕەشە و مەترسییانە، بۆ نموونە: بەڕێوەبردنی ململانێكانی لەگەڵ سعوودیا، ئەمریكا، ئیسڕائیل و هتد. بۆیە پێگەی جیۆسیاسی و جیۆستراتیژی و تەنانەت جیۆئێكۆنۆمیكیی كوردستان ئەگەر لە بەرەی ئێراندا نەبێت، گرفتی گەورە بۆ جێبەجێكردنی ئەو بنەما ئاسایشییە دەخوڵقێنێت.

٩- هاوكاریی ناڕاستەوخۆ لەگەڵ ئەمریكا و ئەوروپا لە پرسی تیرۆر و، بەم پێیە بەستنەوەی ئاسایشی ئێران و ناوچەكە بە ئاسایشی ئەمریكا و ئەوروپا بە مەبەستی دووركردنەوەی مەترسییەكانی سەر ئێران و كەمكردنەوەی گوشارەكانی ڕۆژاوا. جەنگی دژی داعش باشترین نموونەیە. هەر بۆیە ئێران لە جەنگی دژی داعش هەوڵی دەدا هاوكات یارمەتیی غدا و هەولێر بدات.

١٠- پاراستنی ئاسایشی سووریا و مانەوەی ڕژێمە سیاسییەكەی لە ڕێگەی عێراقەوە؛ بەم واتایە كە عێراق ئاڵقەی گەیاندنی یارمەتیی سەربازی و لۆجێستیكییە بۆ ئێران. لەم ناوەندەیشدا هەرێمی كوردستان لەو پێكەوەبەستن و پێكگەیشتنەدا ڕۆڵی سەرەكیی دەبێت. بۆیە نەیاربوونی هەرێمی كوردستان، ئەم ستراتیژییەی ئێران تووشی تەنگوچەڵەمەی زۆر دەكات.

١١- كەمكردنەوەی ئابڵووقە و سزا نێودەوڵەتییەكان بۆ سەر ئێران لە پرسی ئەتۆمی؛ بەم واتایە كە كۆماری ئیسلامی لە ڕێگەی نفووز لە عێراقدا دەتوانێت ئەو سزا و ئابڵووقە دارایی و ئابوورییانە بشكێنێت و، عێراق ڕۆڵی سەرەكیی لە ڕاگرتنی ئابووریی ئێران لەم پەیوەندییەدا هەیە. لە لایەك عێراق بازاڕێكی گرنگە بۆ ئێران و، لە لایەكی ترەوە دەروازەیەكە بۆ ئێران بە جیهانی دەرەوە و پرسی گواستنەوەی پارە/دۆلار و هتد. هەرێمی كوردستان وەكوو هاوسنوور كە سنوورێكی دوورودرێژ و چەندین خاڵی سنووریی فەرمی و نافەرمیی لەگەڵ ئێران هەیە، پشكی شێری لەم ستراتیژییەی ئێران بەردەكەوێت.

١٢- كۆنترۆڵكردنی نفووزی توركیا و ڕێگەگرتن لە باڵادەستیی توركیا و هاتنی بۆ جیهانی عەرەبیی ئیسلامی لە ڕێگەی عێراقەوە. لە ڕوانگەیەكی ترەوە، بۆشاییی نەبوونی ئێران لە عێراق و سووریا و تەنانەت لوبنان، دەتوانێت توركیا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا باڵادەست بكات. لێرەدا ئاستی هێز و توانا و ڕۆڵی كورد یەكلاكەره‌وەیە بۆ ئێران؛ بەو پێیەی جۆری پەیوەندییەكان هەروەها پێگەی كورد دەتوانێت ئەم ستراتیژییەی ئێران پووچەڵ بكاتەوە. هەروەها ڕێگەگرتن لە زاڵبوونی سعوودیا و وڵاتانی عەرەبی هاوپەیمانی ئەمریكا لەو ناوچەیە و، بەم پێیەیش نزیكبوونەوەی لە سنووری ئێران و دەستێوەردانی ئەو وڵاتانە لە ناوخۆی ئێران و كەمكردنەوەی گوشارە جیۆسیاسییەكان لە ناوچەكە لە ڕێگەی عێراقەوە. بۆیە سنوور و پێگەی هەرێمی كوردستان، لە ناوەڕۆكی ئەم ستراتیژییەته‌ی ئێراندایه‌ لە عێراقدا.

١٣- ڕێگەگرتن لە ژیانەوە و بەهێزبوونەوەی دەوڵەت و هێزە سوننییەكان لە عێراق و ناوچەكە. شكانەوەی كورد بە هەر لایەكدا، بەتایبەتی لە عێراق، پرسێكی سەرەكیی سەركەوتنی ئەم ستراتیژییە ئاسایشی/ ئایدیۆلۆژی و تەنانەت جیۆسیاسییەی كۆماری ئیسلامیی ئێرانە.

١٤- كۆماری ئیسلامی لە ململانێ و جەنگێكی بەنوێنەرایەتیی تونددایە لەگەڵ دەوڵەتانی سوننەی ناوچەكە و ئەمریكا و ئیسڕائیل. هەروەها عێراق وەكوو خاڵی هەستیاری پێكەوەبەستنەوەی ئێران بە سووریا و لوبنان دەبینێت، كە ئاسایشی ئێران لە هەمبەر هەڕەشە و گوشاری وڵاتانی عەرەب-سوننە و ئیسڕائیل كەم دەكاتەوە. بۆیە دابەشبوونی عێراق دەتوانێت وەكوو سەرەتایەك بێت بۆ كۆتاییهاتنی نفووز و هێژموونیی ئێران لە ناوچەكەدا؛ بەو پێیەی كە هەرێمی كوردستان و لە داهاتوودا دەوڵەتی كوردستان، وەكوو بنكەیەك بۆ ئەمریكا و ئیسڕائیل و دەوڵەتانی سوننەی نەیاری خۆی دەبینێت، هەروەها نزیكبوونەوەیان لە ئەمریكا و ئیسڕائیل. لە لایەك ئاسایشی ناوخۆییی ئێران تووشی مەترسی دەبێت و، لە لایەكی تریشەوە ستراتیژیی ئاسایشی ئێران لە ناوچەكەدا ڕووبەڕووی هەڕەشە دەبێتەوە. بۆیە لە ڕوانگەی ئێرانەوە، بەهۆی پێگەی جیۆسیاسی و جیۆستراتیژیی هەرێمی كوردستان ئەگەر كورد لە عێراق بەلایەكدا بشكێتەوە، ئەوە دەتوانێت هاوسەنگیی هێز لە قازانجی ئەو لایەنە بگۆڕێت.

پێگە و ڕۆڵی كورد بەپێی ستراتیژیی ئەمریكا لە عێراق و ناوچەكە

بێجگە لە بەرژەوەندییە بنچینەیی و دوورمەوداكانی ئەمریكا لە ڕابردوو لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، دەكرێت گرنگترین بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لە ناوچەكە و بەتایبەتی لە عێراق بەپێی هاوكێشە جیۆسیاسی و ئاسایشییەكانی ئێستا بەم شێوەیە  پۆلین بكەین:

١- ڕێگەگرتن لە باڵادەستیی ئێران و گرووپە توندڕەوە هاوپەیمانەكانی و، هەروەها كەمكردنەوەی ڕۆڵ و نفووزی ئێران. لە سووریا و عێراق پێگەی جیۆسیاسی و جیۆستراتیژیی كورد ئەم كارە بۆ ئەمریكا ساناتر دەكات.

٢- پاراستنی ئاسایشی وزە، بەتایبەتی لە ئێستادا كە ترامپ بە هۆی گوشارەكانی بۆ سەر ئێران و ئابڵووقە بۆ سەر فرۆشتنی نەوتی ئێران، ناخوازێت نرخی نەوت بەرز ببێتەوە. بۆیە نەوت و گازی هەرێمی كوردستان لە ئێستا و داهاتوو، دەتوانێت ئەم ڕۆڵە ببینێت و، كۆماری ئیسلامی لەوە زۆر نیگەرانە.

٣- پرسی تیرۆر و ڕووبەڕووبوونەوە و بەرەنگاربوونەوە لەگەڵ گرووپە تیرۆریستییەكان. هەرێمی كوردستان و كوردستانی ڕۆژاوا، بەتایبەتی لە جەنگی دژی داعش، پشكی شێریان لەم ستراتیژییە ئاسایشییەی ئەمریكا بەركەوتووە.

٤- دەستەبەركردنی ئاسایشی وڵاتانی عەرەبی-سوننە و تەنانەت دووركردنەوەی عێراق و سووریا و لوبنان و یەمەن لە بازنەی بەرژەوەندییەكانی ئێران و بەستنەوەی بە جبهانی عەرەبییه‌وه‌. هەروەها دروستكردنی هاوسەنگییەك لە نێوان پێكهاتە سەرەكییەكانی عێراق، كورد و سوننە و شیعە؛ بەم پێیەیش دووركردنەوەی كورد و شیعەكان لە ئێران. ئەمەیش لە عێراق بە بوونی سوننە و كورد دەتوانێت جێبەجی بكرێت و ڕێگە لە باڵادەستی و ستراتیژیی ئێران بگرێت.

٥- پێكهێنانی حكوومەتێكی نزیك لە وڵاتانی سوننە و بەتایبەتی لە بەغدا كە هاوپەیمانی ئەمریكا بێت. لێرەدا هەرێمی كوردستان پێگە و ڕۆڵێكی بەهێزی هەبووە/ دەبێت.

٦- پچڕاندنی ئاڵقەی پێكگەیشتنی "هیلالی شیعی" لە ئێرانەوە بۆ دەریای ناوەڕاست و، بەم پێیەیش پاراستنی ئاسایشی ئیسڕائیل؛ لە ڕوانگەیەكی ترەوە، كۆنترۆڵكردنی نفووزی ناوچەییی ئێران لە ڕێگەی عێراقەوە. تەنانەت ئیدارەی نوێی ئەمریكا، دەخوازێت پاش دەرچوونی ئەمریكا لە ڕێككەوتنی ئەتۆمی و جەنگی دژەتیرۆر(داعش) لە عێراق و سووریا و باڵادەستیی ئێران لەو دوو وڵاتە، هاوسه‌نگییه‌كی نوێ له‌ ناوچه‌كه‌دا بێنێته ‌دی. جوگرافیای كوردستان و ڕۆڵی هەرێمی كوردستان لەم نێوەندا هەم بۆ ئەمریكا و هەم ئێران گرنگیی تایبەتی هەیە.

٧- نزیكبوونەوە لە سنوورەكانی ئێران بۆ هەر سەركێشی و ئەگەرێكی چاوەڕواننەكراو لە لایەن ئێران و گەڕاندنەوەی ئێران بۆ سنوورە فەرمییە نەتەوەیییەكانی. بۆیەیشە هەرێمی كوردستان بۆ ئەمریكا لە دوو ڕەهەندی هەیە، یەكەم: ڕێگەگرتن لە پووچەڵكردنەوەی ئابڵووقە و سزاكانی ئەمریكا، دووەم: چاودێریی ئێران و ئامادەكاری بۆ هەر ئەگەریكی ئاسایشی-سەربازی. كۆماری ئیسلامییش لەو خاڵە ستراتیژییەی ئەمریكا و بوونی هێزە سەربازییەكانی ئەمریكا لە هەرێمی كوردستان و تەنانەت سوپایەكی یەكگرتوو و پڕچەك و ڕاهێندراوی پێشمەرگە و، هەروەها ئامادەییی هێزە سیاسییەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان هەست بە دڵەڕاوكێی ئاسایشی دەكات.

پەیوەندی لە دەرەوەی دامەزراوە فه‌رمییه‌كانی حكوومەتی هەرێمی كوردستان

لە قۆناغی ئێستادا‌ ئەو هێز و لایەنانەی کە لە پانتا و ھێڵی سیاسی و ستراتیژی و تەنانەت سەربازیی ئێران گەمە دەکەن، بەدڵنیایییەوە كه‌وتوونه‌ته‌ ناو گەمەیەکی ترسناك و هه‌ڕه‌شه‌ئامێزی نانه‌ته‌وه‌یی، کە لە کۆتاییدا ھەم خودی ئه‌م هێزانه‌ و ھەم پرسی کورد له‌ چوارچێوه‌ی ده‌سته‌به‌ركردنی ئازادی و مافه‌ سیاسی و مه‌ده‌نییه‌كان و به‌تایبه‌ت مافی دیاریکردنی چارەنووس لە ھەموو به‌شه‌كان دەکەوێتە ژێر ھەڕەشەوە. تەنانەت دەبێتە ھۆی دروستبوونی مەترسی لەسەر ئێستا و داھاتووی ئەزموونی ھەرێمی کوردستان-عێراق؛ به‌ ڕه‌چاوكردنی ئه‌وه‌ی كه‌ هه‌رێمی كوردستان له‌ چوارچێوه‌ی عێراقێك به‌ ناسنامه‌ی سیاسی- ئایینیی زۆرینه‌ شیعی و له‌ژێر نفووز و هێژموونی ئێراندا گه‌مارۆ دراوه‌.

لە ھەرێمی کوردستان-عێراق، ئەو لایەن و ھێزە کوردستانییانەی کە لە دەرەوەی پەیوەندیی فەرمی و دیپلۆماسیی دامەزراوەکانی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان دەکەونە ژێر کاریگەریی ئەجێندای ئێران، ئەوە لە داھاتوویەکی نزیکدا دەبنە ھەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی لە ھەرێمی کوردستان و، هەروەها دەکەونە بەرەی وڵاتانی دژەدیموکراسی و دەوڵەتانی ڕۆژاوایی و، بە جۆرێک دەبنە ئامرازی جێبەجێکردنی سیاسەتی دەرەوەی کۆماری ئیسلامیی ئێران لە ناوچەکە، کە ڕێگەگرتنە لە بەھێزبوون یاخود سەربەخۆییی کورد و بەم پێیەیش دەبنە ئامرازی مانەوە و بەردەوامیی ڕژێمی نادیموکراتیكی ئێران بەپێچەوانەی ڕەوتی گۆڕانکارییەکانی ئێستای ناوچەکە، کە به‌ ده‌ڕبرینێكی ساده‌، لە قازانج و بەرژەوەندیی نه‌ته‌وه‌ییی کورددایە.

خاڵێکی تری گرنگ ئەوەیە کە ئەو ھێزانەی کە له‌ چوارچێوەی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی و ستراتیژیی سیاسەتی دەرەوەی ئێران کار دەکەن، بە شێوەیەکی ڕاسته‌وخۆ دەچنە بەرەی دژایەتیکردنی به‌رژه‌وه‌ندی و ئاسایشی بلۆکی سوننە و زۆرینەی وڵاتانی عەرەبی لە ناوچەکە، کە ئەمەیش دیسانه‌وه‌ بۆ به‌رژه‌وه‌ندی و به‌گشتی ئاسایشی کورد زۆر زیانبەخش و مەترسیدارە و تەنانەت داھاتووی پرسی کورد له‌ هه‌موو پارچه‌كان و بەتایبەت لە ھەرێمی کوردستان-عێراق دەخاتە مەترسییەوە و ھەڕەشە بۆ پرستیژ و پێگە و هێزی کورد لە هاوكێشه‌ ئاسایشی و سیاسییه‌كانی ناوچەکە دروست دەکات.

ھەرێمی کوردستان-عێراق توانا و هێزی ئەوەی نییە کە دژایەتیی ئێران بکات و ته‌نانه‌ت پەیوەندیی توندوتۆڵی دۆستانە و دیپلۆماسیی لەگەڵ دراوسێیەکی وەکوو ئێران نەبێت، بەڵکوو ئەم پەیوەندییە دەبێت لەسەر بنەماکانی ھاوسنووری و ڕێزی دوولایەنە و بەرژەوەندیی ھاوبەشی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی و کەلتووری و تەنانەت سەربازی-ئاسایشیی دوولایه‌نه‌ بێت، کە ئەمەیش دەبێت تەنیا لە ڕێگەی دامه‌زراوه‌ و کەناڵی حکوومی و فەرمییەوە بەڕێوە بچێت و پلانی بۆ دابنرێت.

بەگشتی نفووزی تاکلایەنەی كۆماری ئیسلامیی ئێران لەسه‌ر هێزه‌ سیاسییه‌كانی پارچه‌كانی تر و به‌تایبه‌ت له‌ ھەرێمی کوردستان لە ڕێگەی حزبه‌ سیاسییەکانەوە، زۆر مەترسیدارە و بەپێی تیۆرییە نوێیه‌كانی ئاسایشی نەتەوەیییەوە، بە جۆرێک، پرسی کورد "بەئاسایشی" ده‌كات و ده‌یخاته‌ خانه‌ و چوارچێوه‌ی "سەربازی"یه‌وه‌. به‌م پێیه‌یش "ناسنامەی سیاسی"ی لێ دەسێنێتەوە و ده‌كه‌وێته‌ خانه‌ی "نائاسایشی".

لە لایەكی تریشەوە، گرێدانی هاوپه‌یمانی و هاوبه‌ندی و، هه‌روه‌ها هاوستراتیژیبوون لەم قۆناغە هەستیارەی ئێستادا له‌گه‌ڵ ئێران، ده‌كه‌وێته‌ چوارچێوه‌ و خانەی دژایەتی و لێدان لە بەرژەوندییەکان و هه‌ڕه‌شه‌ی ئاسایشی له‌ وڵاتانی سوننەی عەرەبی و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و بەگشتی به‌رژه‌وه‌ندی و ئاسایشی ئەمریكا؛ ئەمەیش بۆ ئێستا و داھاتووی هه‌موو ھێزەکانی پارچەکانی کوردستان به‌گشتی و به‌تایبه‌ت بۆ هه‌رێمی كوردستان-عێراق زۆر کوشندەیە و کردارێکی سیاسی و خوێندنەوەیەکی ھەڵە و مەترسیدارە بۆ دابه‌شبوون و ھاوسەنگیی "ئێستا و داهاتووی" ھێز لە ئاستی ناوچەیی و نێونەتەوەیی.

كۆبەند
ئێران ترسی ئەوەی هەیە توركیا بتوانێت بە هۆی پەیوەندییە ئابوورییەكانی لەگەڵ كوردستان، ببێتە ناوچەی نفووزی ئەو دەوڵەتە و، ئێران لە سووریا و عێراق پەراوێز و سنووردار بكرێت. لە لایەكی دیكەیشەوە بە هۆی پێگەی جیۆئێكۆنۆمیی كوردستان، ئێران ترسی ئەوەی هەیە كە لە هاوكێشەكانی ئاسایشی وزە پەراوێز بخرێت و، كوردستان ئەو جێگرەوەیە بێت بۆ ئەوروپا و بازاڕی وزە كە ئێران ترسی لێی هەیە. ئەمەیش كارتی گوشاری (ئابووری-سیاسی)ی ئێران لاواز دەكات و، هەروەها لە ڕووی ئاسایشی ناوخۆیییشەوە (بە هۆی گرێدراوبوونی ئابووریی ئێران بە فرۆشتنی نەوت و گازی سروشتییەوە) ئێران تووشی مەترسی دەكات. بۆیە ئێران هاوكات دەیەوێت ڕێگە لە سەربەخۆییی كوردستان و دابەشبوونی عێراق و باڵادەستیی توركیا لە كوردستان بگرێت و، لە هەمان كاتیشدا ناخوازێت دژایەتیی هەرێمی كوردستان تا ئەو ئاستە بێت كە بەتەواوی بكەوێتە ژێر كۆنترۆڵی توركیا یاخود وڵاتانی سوننە و ئەمریكا و ئیسڕائیل و تەنانەت ڕووسیایش. بۆیە ئێران دەیەوێت گوشار و ڕێگرییەكانی بە هاوبەشی و بەشداری لەگەڵ توركیا بەڕێوە ببات؛ ئەمەیش دڵنیاییی زیاتر دەداتە ئێران.  هەروەها ئێران متمانەی تەواوی بە ڕووسیا نییە، چ لە ڕووی داهاتووی سووریا و چ لە ڕووی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەمریكا. بۆیە نزیكبوونەوەی ڕووسیا لە ئەمریكا و، هەروەها لە هەرێمی كوردستان، بە زیانی ئاسایشی ئابووری و سەربازیی ئێران دەشكێتەوە. تەنانەت پەیوەندییەكانی سعوودیا و ڕووسیا، ئێرانی تووشی دڵەڕاوكێی ئاسایشی كردووە و ئەگەری پەراوێزبوونی ئێرانی لە هاوكێشە ناوچەیییەكان بەهێزتر كردووە. ئەمەیش لە كۆتاییدا بە قازانجی هەرێمی كوردستان دەبێت. هەروەها توندبوونی هەڵوێستی ئەمریكا لە هەمبەر ئێران، وڵاتانی سوننە بەهێز دەكات و، ئەمەیش وا دەكات ئێران بۆ دەربازبوونی لە گرفت و تەنگژەكان، هەوڵ بدات ڕاستەوخۆ نفووزی سیاسیی خۆی لە هەرێمی كوردستان و ناڕاستەوخۆ لە ڕێگەی بەغداوە بەرزتر بكاتەوە.

هەرێمی كوردستان پێویستە بۆ ڕەچاوكردنی بەرژەوەندییەكانی و پاراستنی ئاسایشی خۆی، پەیوەندیی بەهێزی لەگەڵ هەر دوو ئەكتەری هەرێمی/ئێران و سەرووهەرێمی/ئەمریكا هەبێت؛ هەروەها هیچ پاڵپشتییەك بەبێ بەرامبەر (ئاسایش و بەرژەوەندی) لە سیاسەتی هەر دوو لایەن نەكات. بەڵام خاڵی لاوازی هەرێمی كوردستان پەیوەندیی لایەنە سیاسییەكانه‌ لەگەڵ كۆماری ئیسلامیدا لە دەرەوەی دامەزراوە فەرەمییەكانەوه‌. لە لایەكی تریشەوە، دروستكردنی هاوسەنگی لە نێوان دوو ڕەفتاری سیاسیی دژبەیەك وەكوو "بێلایەنی" و "پابەندبوون بە ئابڵووقە و سزاكانی ئەمریكا"، دەتوانێت گوشارەكانی ئەمریكا و ئێران بۆ سەر هەرێمی كوردستان كەم بكاتەوە. پێویستە كوردستان لە پاڵ پەیڕەوكردنی دیپلۆماسییەكی فرەڕەهەند، ئامادەییی خۆی بۆ قۆستنەوەی دەرفەتەكانی گۆڕانی هاوكێشەكان لە ناوچەكە بەرز بكاتەوە. ئەمەیش بە مەرجێك جێبەجی دەبێت، كە ڕوانگەیەكی هاوبەش لە نێوان دوو زۆنی دەسەڵاتدارێتی لە هەرێمی كوردستان لە هەمبەر ئەمریكا و ئێران هەبێت؛ هەرچەندە كوردستان دەتوانێت یارییەكی هەستیارتر و وردتر و دیپلۆماسییانە لەم نێوەندەدا بكات كە ئەویش دابەشكردنی ڕۆڵەكانە!