پەرویز ڕەحیم قادر/ مامۆستای زانستە سیاسییەکان لە زانکۆی سەڵاحەددین

پێشەکی

بەرزبوونەوەی ئاست و ڕێژەی بارگرژییەکانی نێوان ئەمریکا و ئێران زەنگی مەترسیی هەڵگیرسانی جەنگی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی و عێراق بەتایبەت لێ داوە. ڕاستییەکەی ئەوەیە کە پاش سەردانی لەناکاو و ڕانەگەیه‌ندراوی "مایک پۆمپیۆ" وەزیری دەره‌وەی ئەمریکا لە ڕۆژی ٧-٥-٢٠١٩ بۆ عێراق، لە لایەک پەیامێک بوو بۆ ئێران کە پێش ئەوەی هەر هەڕەشە و مەترسییەک بۆ بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لە عێراق و ناوچەکە دروست بکات بیر لە کاردانەوە و تێچووە قورسەکانی بکاتەوە و، لە لایەکی تریشەوە هۆشدارییەک بوو بۆ عێراق بۆ ئەوەی لە ئێران دوور بکەوێتەوە و لانی کەم بێلایەن بێت و بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا بپارێزێت و تەنانەت ڕێگە لە هێزەکانی حەشدی شەعبی و لایەنگری کۆماری ئیسلامی بگرێت کە بە فەرمانی ئێران جووڵە و چالاکی لە دژی ئەمریکا بکەن. لە بەرامبەردا "عادل عەبدولمەهدی" لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا دەربارەی گرژییەکانی ئەمریکا و ئێران لە عێراق ڕای گەیاند: "دۆخی ئەمنیی عێراق سەقامگیرە؛ تاوەکوو ئێستا هیچ جموجۆڵێکمان بەدی نەکردووە. بۆ لایەنی ئەمریکی  و وەزیری دەرەوەی ئەمریکامان ڕوون کردووەتەوە کە وردبینی و بەدواداچوون دەکەین. لە هەموو هێزە چەکدارەکان؛ لە حەشدی شەعبی و پێشمەرگە و هەموو لایەنەکانیش وردبینی لەو زانیارییانە دەکەن کە لایانە. تاوەکوو ئێستا جموجۆڵێکی جددیمان تۆمار نەکردووە کە هەڕەشەی جددی بن بۆ سەر هیچ لایەنێک. لەگەڵ ئەوەیشدا حکوومەتی عێراق دووپاتی دەکاتەوە ئەرکی حکوومەت پاراستنی هەمووانە. نایەوێ پەلامار و دەستدرێژی بۆ سەر هیچ بوونێک و پێکهاتەیەک بکرێت؛ هەر باڵیۆزخانە و لایەنێک لەگەڵ عێراقە و لە عێراق کار دەکات". کۆی ئەمانە و ڕاگەیاندنی ئەو هەواڵە لە لایەن سەرۆکوەزیرانی عێراقەوە کە عێراق بە ڕەوانەکردنی شاند بۆ تاران و واشنتۆن هەوڵی نێوەندگیریی نێوان ئەمریکا و ئیران دەدات، دەری دەخات کە عێراق زۆر نیگەرانە و دڵەڕاوکێی توندی ئاسایشی لە ئەگەری هەڵگیرسانی جەنگ بەتایبەتی لە خاکی عێراقەوە هەیە. لەم نووسینەدا ئەم پرسە تاووتوێ دەکەین.

ڕاچڵەکانی عێراق!

جگە لە جووڵە سەربازی و ستراتیژییەکانی ئەمریکا لە کەنداو بە ناردنی کەشتیی فڕۆکەهەڵگڕی ئابراهام لینکۆڵن و کەشتیی جەنگیی ئارلینگتۆن، هەروەها جێگیرکردنی چوار فڕۆکەی جۆری بی52 لە کەنداو و دەنگۆی ئامادەکاری بۆ ڕەوانەکردنی ١٢٠ هەزار سه‌ربازی ئەمریکی بۆ ناوچەکە و سەردانی لەناکاوی وەزیری دەروەی ئەمریکا بۆ بەغدا و هۆشداریپێدانی توند بە بەرپرسانی باڵای عێراق لە ئەگەری هەر هێرشێک لەناو خاکی عێراق لە لایەن هێزەکانی لایەنگری ئێران، ڕووداوێک کە عێراقییەکانی زیاتر ڕووبەڕووی مەترسیی پێکدادانی ئەمریکا و ئێران لە خاکی عێراق کردەوە، هێرشی مووشەکیی ڕێکەوتی ١٩-٥-٢٠١٩ بۆ سەر باڵیۆزخانەی  ئەمریکا لە ناوچەی سەوزی بەغدا بوو. هەرچەندە لەم هێرشەدا هیچ زیانێکی ماددی و گیانی بەر باڵیۆزخانە و کارمەندانی نەکەوتەوە، بەڵام ئەمریکا بەتوندی هۆشداریی دایە ئێران و هێزەکانی شیعەی لایەنگری ئێران لە عێراق. تەنانەت دۆناڵد ترامپ لە تویتێکدا ڕای گەیاند کە ئەگەر ئێران خوازیاری جەنگ بێت و ئەو کارە دووبارە ببێتەوە، ئەوە بەفەرمی کۆتایی بە ئێران دێنین. ئەم ڕووداوە هێرشەکانی ساڵی ڕابردووی بۆ سەر کونسوڵگەری و باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە بەسرا و بەغدای بەبیر هێنایەوە کە ئەمریکا ڕاستەوخۆ هەڕەشەی لە ئێران کرد کە هەر لەناو خاکی عێراقەوە هێرشیان دەکاتە سەر.

ئەم ڕووداوە لە کاتێکدایە کە چەند ڕۆژ پێشتر هێرش کراوەتە سەر چوار کەشتیی ئیماراتی و سعوودی و نۆروێژی لە بەندەری فوجەیرەی ئیماراتی و، هەروەها لە ڕێگەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەوە، دامەزراوە نەوتییەکانی سعوودیا کراوەتە ئامانج. جگە لەمانەیش دۆناڵد ترامپ لە ڕۆژی ٢٠-٥-٢٠١٩ بڕیاریExecutive Order 13303 [1]ی باری نائاساییی نیشتمانی (بڕیاری سەرۆکایەتیی 13303)ی تایبەت بە سەقامگیرکردنی عێراق کە لە ساڵی ٢٠٠٣ بە مەبەستی بنیادنانەوەی عێراق دەرکرابوو، لە نامەیەکدا بۆ کۆنگریسی ئەمریکی درێژ کردەوە. هەر لە نامەکەیدا زۆر بەڕوونی ئاماژە بە پەیوەندیی ئاشتی و ئاسایشی عێراق بە ئاسایشی نەتەوەییی ئەمریکا و سیاسەتی دەره‌وەی ئەو وڵاتە دەدات. هەر بۆیە لیندزی گراهام، سیناتۆری ئەمریكی لە تویتێکیدا نووسیویه‌تى: "ئێستا ئاگادارییەكم لە جۆن بۆڵتن، ڕاوێژكاری ئاسایشی نەتەوەییی ئەمریكاوە پێ گەیشتووە، لەبارەى زیادبوونی گرژییەكان لەگەڵ ئێران لەم چەند هەفتەیەی ڕابردوودا؛ هێرشەكان بۆ سەر هێڵەكانی گواستنەوەی نەوت و کەشتییەكان بەشێكن لەو هێرشانەى کە ئێران دەیکاتە سەر بەرژەوەندییەکانى ئەمریکا لە عێراق"” گوتیشی: لێرەدا تەنیا ئێرانییەکان تاوانبارن نەک ئەمریکا و هیچ وڵاتێکی دیکە. ئەگەر هەڕەشەکانی ئێران بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا و هێزەکانی چالاک ببێتەوە و بەکردەوە پیشان بدرێت، ڕووبەڕووی دژکردەوەیه‌کی سەربازیی توند دەبێتەوە. بەپێی بڵاوکراوە و زانیارییەکانیش ڕۆژی دووشەممە ڕێککەوتی 2019.5.20 هێزێکی بەرچاوی سەربازیی ئەمریکی گەیشتوونەتە بنکەی ئاسمانیی "عەین ئەسەد" لە نزیک شارۆچکەی "بەغدادیە"ی سەر بە قەزای "هیت" لە ڕۆژاوای ئەنبار و تێیدا جێگیر بوون.

دڵەڕاوکێی ئاسایشیی عێراق

کۆی ئەمانە لە ماوەیەکی زەمەنیی زۆر کورت و تێکچڕژاودا وا دەکات، کە لە کاردانەوەی سەرنجڕاکێش و دوور لە چاوەڕوانیی سەرکردە و هێزەکانی توندڕەوی عێراقیی نزیک لە ئێران (بەتایبەتی گرووپ و هێزەکانی حەشدی شەعبی)، ئەمە بە ئاژاوەگێڕی بزانن و ئیدانەی بکەن و تەنانەت بەشێک لە سەرکردە شیعەکان لە عێراق داوایان لە ئێران و ئەمریکا و حکوومەتی عێراق کردووە کە شەڕ و ململانێکان لە عێراق دوور بخەنەوە. ئەمە لە کاتێکدایە کە ئەم هێزانە پێشتووتر بەئاشکرا هەڕەشەی گورزوەشاندنیان لە ئەمریکا دەکرد. لە گرنگترینیشیان سەرۆکی ڕەوتی سەدر لە عێراق ڕای گەیاند: "نە عێراق و نە خەڵکەکەیشی بەرگەی جه‌نگێكی تر ناگرن؛ ئێمە پێویستمان بە ئاشتی و ئاوەدانکردنەوە هەیە. هەر کەسێک هەوڵ بدات عێراق له‌م جه‌نگه‌ تێوە بگڵێنێ و وڵاتەكە بکاتە مەیدانی جه‌نگ، ئەوا دەبێتە دوژمنی خەڵکی عێراق." هەروەها گوتی: "من لەگەڵ هاندانی جه‌نگی ئێران و ئەمریکادا نیم. لایەنگری ئەوەیش نیم کە عێراق لەم جه‌نگەوە تێوە بگڵێت. بەڵام ئەگەر وەک عێراق هەڵوێستێکی یەکگرتووی جددی نیشان نەدەین، ئەوا ئەو جەنگەی ئەمریکا و ئێران کۆتایی بە عێراق دەهێنێت".

بەڵام پرسیار ئەوەیە: بۆچی هاوکێشەکان بەم شێوەیە گۆڕاوە کە عێراقییەکان، بەتایبەتی سەرکردە و گرووپە توندڕەوەکانی لایەنگری ئێران، بە پاڕیزەوە هەڵوێستیان لە هەمبەر ئەمریکا و بارگرژییەکانی لەگەڵ ئێران گرتووە؟!

یەکەم: پێویستیی عێراق بە ڕاگرتنی باڵانس لە نێوان ئێران و وڵاتانی عەرەبی-سوننە

پاش هاتنەسەرکاری کابینەی نوێی عێراق بە سەرۆکایەتیی عادل عەبدولمەهەدی، عێراق هەوڵی داوە پەیوەندییەکانی لە نێوان ئێران و وڵاتانی سوننەی عەرەبی هاوسەنگ بکاتەوە. ئەمەیش بە گوشاری ڕاستەوخۆی ئەمریکا و بە هۆی پێویستیی عێراق بە پاڵپشتیی دارایی و ئابووریی ئەو وڵاته‌ عەرەبییانە لەپاش کۆتاییهاتنی جەنگی دژی داعش لە لایەک و، لە لایەکی ترەوە لاوازیی ئێران لە ڕووی سیاسی و ئابوورییەوە بە هۆی ئابڵووقە و سزاکانی ئەمریکا بۆ سەر ئەو وڵاتە بووە. بۆیە لایەنگریکردن لە کۆماری ئیسلامی، دەتوانێت کاردانەوەی وڵاتانی سوننە، بەتایبەتی دوو وڵاتی دەوڵەمەندی "سعوودیا" و "ئیمارات"ی لێ بکەوەێتەوە کە هەم لەگەڵ ئیدارەی نوێی ئەمریکا لە ڕووی سیاسی و دارایییەوە هەماهەنگن و هەم لە ڕووی سەربازییەوە هاوپەیمانی و پەیوەندیی توندوتۆڵیان بەتایبەتی لەم دوایییەدا لە هەمبەر مەترسییەکانی کۆماری ئیسلامی هەیە و، هەمیش عێراق بۆ دووبارە بووژانەوەی ئابووریی خۆی پێویستیی بە پاڵپشتی و وەبەرهێنانی ئەو وڵاتانە لە عێراقدا هەیە.

دووەم: دروستبوونی هەڕەشە بۆ سەقامگیریی لەرزۆکی سیاسی-ئابووریی عێراق

پێویستییەکانی عێراق، چ لە ڕووی دووبارە ئاوادانکردنەوەی ناوچە وێرانبووەکانی پاش جەنگی دژی داعش و، چ لە ڕووی دامرکاندنەوەی ناڕەزایەتییەکانی هاووڵاتیانی عێراقی، وای کردووە کە عێراق بۆ ڕاکێشانی وەبەرهێنانی دەرەکی و بیانی، پێویستییەکی زۆری بە هەبوونی سەقامگیریی سیاسی و ئاسایشی هەبێت. بۆیە دروستبوونی هەر پشێوی و ئاڵۆزییەکی ئاسایشی لە عێراق، دەتوانێت بارودۆخی عێراق نالەبار بکات و ڕووبەڕووی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتی و بارگرژیی ناوخۆیی ببێتەوە.

سێیەم: مەترسی بۆ سەر سەرچاوەی داهاتی عێراق

حکوومەتی عێراق و هێزە سیاسییەکان بەپێی واقعی ئابووریی ئەو وڵاتە، لەسەر ئەوە کۆکن کە تاکە سەرچاوەی داهاتی عێراق، فرۆشتن و هەناردەکردنی "نەوت"ە بۆ دەرەوە. بەم پێیە لە ئەگەری دروستبوونی جەنگ لە نێوان ئەمریکا و ئێراندا، ئەوە دوو سیناریۆ لەم بارەوەیە هەڕەشە لە ئاسایشی عێراق دەکات، یەکەم: لەناوچوون و زیانلێکەوتنی جددی و تەنانەت وێرانبوونی ژێرخانەکانی وزەی عێراق (کێڵگە و پاڵاوگە و بۆڕیی گواستنەوە و...)؛ دووەم: ئێران لە ئەگەری دروستبوونی جەنگی مان و نەمان، هەوڵ دەدات بە کۆنترۆڵ یاخود زیانپێکەوتنی ئەو ناوەندە هەستیارە نەوتییانە کێشە بۆ بەرهەمهێنانی نەوتی ناوچەکە بەگشتی و عێراق بەتایبەتی دروست بکات بۆ ئەوەی زیان لە ئابووریی ئەمریکا و ئاسایشی وزەی جیهانی بگەیەنێت و نرخی نەوت بەرز ببێتەوە، بۆ ئەوەی وڵاتانی پیشەسازیی جیهان کۆتایی بەو جەنگە بهێنن. لێرەوەیە کە عێراق زیانمەندی سەرەکیی ئەم پێکدادانانەی سیاسەت و ستراتیژیی بەرگریی کۆماری ئیسلامی دەبێت. هەڕه‌شەکانی بەرپرسانی باڵای ئێرانی دەربارەی ڕێگەگرتن لە گواستنەوەی نەوت لە گەرووی هۆرموز ئەو ستراتیژییەی ئێران دەسەلمێنن و، تەنانەت ئەگەر لە ڕووی مەترسیی لێکەوتە نێودەوڵەتییەکان لەسەر ئێران نەتوانن گەرووی هۆرمۆز دابخەن، ئەوە لە عێراقدا و لە کاتی جەنگدا باشتر دەتوانن لە عێراق ئەم هەڕەشەیە بۆ سەر گواستنەوەی نەوتی عێراق جێبەجێ بکەن؛ چونکە ئێرانییەکان لە جەنگی سیاسی و ئابووریدا خاڵی لاواز و دڵەڕاوکێی ئیدارەی ترامپیان لە ئەمریکا لە ڕووی ئابووری و، هەروەها پێویستییەکانی ئاسایشیی وزەی ئەوروپا و جیهان دەستنیشان کردووە.

چوارەم: ترس لە شکست لە جەنگ لە هەمبەر ئەمریکا

لە ئەگەری ڕوودانی هەر جەنگێک لە نێوان ئەمریکا و ئێراندا، ئەوە جیا لە جەنگی دەروونی و پرۆپاگەنده‌ی ڕاگەیاندن دەربارەی توانای مووشەکی و هێزی سەربازیی ئێران، هێزە سیاسی و سەربازییەکانی عێراق ئەوە دەزانن کە ئێران بە هۆی بارودۆدخی نالەباری دارایی و ئابووری و لەبەرامبەریشدا ئاست و توانای بەرزی هێزی سەربازیی ئەمریکا و، پاڵپشتیی داراییی وڵاتانی عەرەبی کەنداو، ئەوە ئێران ناتوانێت سەرکەوتووانە لەو جەنگە بچێتە دەرەوە. بۆیە ڕاستییەکه‌ی ئەوەیە عێراق ئەوە دەزانێت کە جەنگ لە هەمبەر ئەمریکادا شکستی ئێران بە دوای خۆیدا دینێت و ئەمەیش نیگەرانیی ئاسایشیی عێراقی لێ دەکەوێتەوە؛ چونکە لە لایەک گرووپە تیرۆریستییەکان بەهێز دەبنەوە و لە لایەکی تریشەوە پێکهاتەی شیعە له‌ داهاتوودا چارەنووسی دەکەوێتە مەترسییەوە.

پێنجەم: مەترسیی ڕووخانی کۆماری ئیسلامی بۆ عێراق

شکستی ئێران لە هەر جەنگی گریمانەکراودا لە نێوان ئەمریکا و ئێراندا بە واتای یەکەم: ڕووخانی سیستەمە سیاسییەکەی؛ دووەم: ڕازیبوونی ئێران بە مەرجەکانی ئەمریکا و دانوستاندن لە پێگەیەكی شکستخواردوو و لاواز دێت. لە هەر دوو ئەگەر و سیناریۆیشدا زیانمەندی سەرەکی، هێزە شیعەکانی هێڵی هیلالی شیعی بەگشتی و هێزە شیعەکانی لایەنگری ئێران لە عێراق دەبن. لە ڕوانگەیەکی ترەوە، باڵادەستیی ئێران لە عێراق لە پاش ساڵی ٢٠٠٣ و پێویستییە جیۆسیاسی و ستراتیژی و ئاسایشییەکانی ئێران وای کردووە کە، پێگەی ئەو هێزانە بە پاڵپشتیی ئێران لە ناوچەکە و عێراق بەرز ببێتەوە. بۆیە هێزە سیاسییە شیعییەکان ڕووخانی کۆماری ئیسلامی یاخود لاوازبوونی، بە زیان بۆ سەر پێگەی ئێستایان دەزانن؛ چونکە ئەگەر تەنانەت سیستەمی سیاسیی ئێران بمینێتەوە، ئەوە یەکێک لە ١٢ مەرجەکانی ئەمریکا (پۆمپیۆ) ئەوەیە کە هێژموونی ئێران لە عێراق کۆتاییی پێ بێت.

شەشەم: عێراق و مەترسیی ستراتیژیی بەرگری و ئاسایشیی کۆماری ئیسلامیی ئێران

عێراقییەکان ئەو ڕاستییە باش تێ دەگەن کە لە ئەگەری دروستبوونی هەر جەنگێک لە نێوان ئەمریکا و ئێران، ئەوە عێراق دەبێتە گۆڕەپانی ئەو جەنگە و ئەمەیش کۆی ژێرخانە ئابوورییەکانی عێراق وێران دەکات؛ چونکە عێراقییەکان باش درک بەوە دەکەن کە ستراتیژیی بەرگری و بەم پێیە ئاسایشیی کۆماری ئیسلامیی ئێران بۆ پاراستنی خۆی و بەڕێوەبردنی ململانێکانی لەگەڵ ئەمریکا ئەوەیە کە بارگرژی، پێکدادان و تەنانەت جەنگ و ڕووبەڕووبوونەوەی سەربازی لە سنوورەکانی خۆی دوور بخاتەوە. هەر ئەوەیش وای کردووە کە دەستی ئەمریکا بۆ لێدانی گورزی سەربازی لە ئێران پاش چەندین کاری تێکدەرانە لە ناوچەکە و هێرش بۆ سه‌ر بەرژەوەندیی هاوپەیمانەکانی ئەمریکا، کورت بێت. بەڵام ئەمە بۆ عێراق خاڵی لاوازە؛ لە لایەک عێراقی وەکوو پاشکۆی ئێران ناساندووە و، لە لایەکی دیکەیشەوە ئاسایشی عێراقی گرێ داوەتەوه‌ به‌ مانەوەی ئاسایشی ئێران و تەنانەت بارگرژی و سیاسەتی ئەو وڵاتە لە هەمبەر وڵاتانی دراوسێ و بەتایبەتی پەیوه‌ندییەکانی لەگەڵ ئەمریکا.

حەوتەم: تێکچوونی هاوسەنگیی هێزی سیاسی-سەربازیی ناوخۆیی

به‌ ڕوودانی جەنگ لەسەر خاکی عێراق، هەموو هاوسەنگییە سیاسی و سەربازییەکانی ناوچەکە و پاشان ناوخۆی عێراق لەپاش ساڵی ٢٠٠٣وە تێک دەچێت. بەم واتایە کە لە ئاستی ناوخۆیی لە لایەک هەرێمی کوردستان کە خاوەن پێگەیەکی بەرزی جیۆسیاسی و جیۆستراتیژی و تەنانەت جیۆئێکۆنۆمییه‌ و، هەروەها بە هۆی بوونی ڕێژەیەکی بەرزی هێزی پێشمەرگەی ئامادە و ڕاهێندراوەوە کە تاوەکوو ئێستا خۆی لەو بارگرژی و ململانێیانەوه‌ دوور گرتووە، دەتوانێت لە عێراقی پاش جەنگدا ڕۆڵی سەرەکی بگێڕێت و تەنانەت لەگەڵ سوننەکان و بە پاڵپشتیی ئەمریکا و وڵاتانی سوننە، کۆی هاوسەنگی و هاوکێشەی هێزەکان لە عێراقی پاش ساڵی ٢٠٠٣ لە قازانجی خۆیان بگۆڕن و، ئەمەیش عێراقیکی نوێ دەخوڵقێنێت. لە لایەکی تریشەوە ئێران و ئەمریکا بە جۆرێک له‌ جۆره‌كان لە ڕابردوودا لە ڕێگەی ڕێککەوتنێکی نەنووسراوەوە هاوسەنگییەکی لەرزۆکیان لە پێکهاتەی سیستەمی سیاسیی ئەو وڵاتە پاراستووە، بەڵام بە لاوازبوون یاخود شکستی ئێران و کاردانەوەی ڕاستەوخۆی ئەمریکا لە دژی ئێران و بەرژەوەندییەکانی یاخود دەستلێوەشاندنی ئەمریکا لە هێزە هاوپەیمانەکانی ئێران لە عێراقدا، ئەو هاوسەنگییە لەرزۆکە تێک دەچێت. بەم واتایە کە تێکچوونی هاوسەنگیی سەربازی و ئاسایشی، گۆڕانکاری لە هاوکێشە و هاوسەنگیی سیاسی لە عێراق لە دژی هێزە سەربازی-سیاسییەکانی لایەنگرانی ئێرانی لێ دەکەوێتەوە.

هەشتەم:  مەترسیی بەسووریاییکردنی عێراق

ئەزموونی سووریا بووه‌تە جێگەی دڵەڕاوکێ بۆ حکوومەتی عێراق و هێزە سیاسییەکان؛ بەم واتایە کە ئەوان لەوە دەترسن کە پێکدادانی نێوان ئەمریکا و ئێران، وا بکات کە عێراق ببێتە سووریای دووەم. لە ڕوانگەیەیکی ترەوە، جەنگی نێوان ئێران و ئەمریکا وا دەکات هەروەکوو چۆن لە سووریا ئەکتەرە نادەوڵەتی و تیرۆریستییەکان و پاشان ئەکتەرە دەوڵەتییە هەرێمییەکان و ئەکتەرە سەرووهەرێمییەکان لەو وڵاتە جەنگ و ململانێیان بۆ پاراستنی بەرژەوەندی و ئاسایشیان بەڕێوە دەبرد، هەر بەم شێوەیە عێراق ببێتە گۆڕەپانی جەنگێکی هاوشێوە و بەتەواوی وێران بێت. چونکە هەم ئەمریکا و هەم ئێران لانی کەم لە ئێستادا خوازیاری جەنگی ڕاستەوخۆ نین، بەڵام عێراق ئەو شوێنەیە کە تیایدا هەم ئەگەری پێکدادان بەرزە و هەمیش ئەکتەرەکان دەتوانن هەر لە عێراق کۆتایی بە هێژموونی لایەنی بەرامبەر بهێنن. کۆماری ئیسلامی، عێراق بە ئاڵقەی پێکگەیشتن و بەستنەوەی پانتای ناسراو بە بەرەی بەرگری و هیلالی شیعی لە ئێرانەوە تا ئاوەکانی دەریای ناوەڕاست و سنوورەکانی ئیسڕائیل دەزانێت، کە گەرەنتیی مانەوە و دوورکەوتنەوەی هێرشی سەربازی بۆ سەر ئێران دەکات. بۆیە ئێران بەتوندی بەرگری لە مانەوەی هێژموونی سەربازی و سیاسیی خۆی لە عێراق دەکات و ئەمریکایش بەتایبەتی پاش ساڵی ٢٠٠٣ کە زیاتر لە ٦ تریلیۆن دۆلاری تێچووی سەربازی و دارایی بووە، نایەوێت عێراق بەتەواوی بکەوێتە دەستی ئێران و، هەروەها ئەو ڕاستییە باش دەزانێت کە کۆتایی یاخود لاوازیی نفووزی ئێران لە عێراق، دەتوانێت بەرەی بەرگری بە ڕێبەرایەتیی ئێران لە سووریا و لوبنان و فەڵەستین بەتەواوەتی لاواز بکات و تەنانەت کێشەی فەڵەستین و ئیسڕائیل و، هەروەها چارەنووسی ڕژێمی سووریا و داهاتووی سیستەمە سیاسییەکەی و ڕۆڵی حزبوڵڵا و گرووپە توندڕەوەکانی دیکەی لایەنگری ئێران سنووردار بکات. بۆیه‌ کۆی ئەم هاوکێشانە عێراق دەکاتە خاڵ و پانتای ململانێ و تەنانەت پێکدادان و، هەر بۆیە دڵەڕاوکێی لەنێو نوخبە و ڕای گشتی و بەتایبەتی کابینەی عادل عەبدولمەهەدی و تەنانەت هێزە سیاسییەکانی لایەنگری کۆماری ئیسلامی دروست کردووە؛ چونکە یەکەمین جووڵە و لێدانی سەربازیی ئەمریکا لە عێراق، لە هێزەکانی حەشدی شەعبیی لایەنگری ئێران دەبێت و تەنانەت دەتوانێت وا بکات کە ئەگەر لەناویش نەچن، ئەوە زۆر لاواز بن و بە گوشاری ئەمریکا ئەم هێزانە لە لایەن حکوومەتی عێراقەوە هەڵبوەشێندرێنەوە.

نۆیەم: گەمارۆکانی ئەمریکا و پێویستیی کارەبا و گازی سروشتیی ئێران

لە ئێستادا عێراق پێویستییەکی زۆری بە کارەبا و گازی سروشتیی ئێران هەیە و چەندین گرێبەستیان لە بوارەدا هه‌یە. لە هەمان کاتدا ئەمریکا بە هۆی ڕەچاوکردنی بارودۆخی تایبەتی عێراق لە ڕووی سیاسی و ئابووری و تەنانەت مەزهەبی و کۆمەڵایەتییەوە، تا ڕاددەیەک چاوپۆشیی لەو پەیوەندییانە کردووە. بەڵام لە ئەگەری بەزربوونەوەی بارگرژییەکان، ئەوە ئەمریکا ڕێ لەوە دەگرێت و عێراق دەکەوێته‌ نێو چوارچێوەی سزاکانی ئەمریکاوه‌. ئەم دۆخە بۆ عێراق زۆر دژوار و نەخوازراوە؛ بێجگە له‌ ئەگەری سەرهەڵدانی ناڕەزایەتیی کۆمەڵایەتی و ڕای گشتی، لەوانەیە لێکەوتەی سیاسیی گەورەی به‌دوادا بێت و حکوومەتی ئێستا زیاتر لە جاران لەرزۆک بکات. بۆیە عێراق بە هەموو شێوەیەک هەوڵ دەدات بێجگە لەوەی خۆی لەو بارگرژی و ململانێیانە به‌دوور بگرێت، ئەوە هەوڵی نێوه‌ندگیرییش لە نێوان ئەمریکا و ئێراندا دەدات.

کۆبەند

بێجگە لە مەترسییە ئابوورییەکانی پرسی ئاسایشی وزە و لەرزۆکبوونی ئاسایشی عێراق بەتایبەتی پاش جەنگی دژی داعش و وێرانبوونی ناوچە سوننەنشینەکانی عێراق و تەنانەت بەڕێوەچوونی ڕیفراندۆمی سەربەخۆییی هەرێمی کوردستان، زیادەرۆیی نییە ئەگەر بڵێین مانەوەی عێراق وەکوو دەوڵەت لە ئێستادا پەیوەندیی ڕاستەوخۆی بە ئەگەری هەڵگیرسانی جەنگ لە نێوان ئێران و ئەمریکاوە هەیە. چونکە لە ئەگەری دروستبوونی هەر جەنگێک، ئەوە کۆتایییەکەی یان بە گۆڕینی هاوسەنگیی سیاسی و سەربازی لە عێراق، یاخود لەوانەیشە لە عێراقی لەرزۆکی پاش ٢٠٠٣وە بە ڕووخانی عێراقی ئێستا کۆتاییی پێ بێت؛ ئەمە بێجگە لە ئەگەری وێرانبوون و كاوڵكاریی جه‌نگ بۆ عێراقییەکان وەکوو گۆڕەپانی سەرەکیی ئەو جه‌نگە گریمانەکراوەدا. لە پاش دەرکەوتنی ئیرادە و ویستی جددیی ئەمریکا لە وەستاندن و سنووردارکردنی ئێران لە ناوچەکە بەگشتی و هەڕەشەکانی توانا مووشەکی و ئەتۆمییەکانی بەتایبەتی، ئەوە "بەسووریاییکردنی" عێراق مەترسیدارترین سیناریۆیە کە ڕووبەڕووی دەسەڵاتداران و هێزەکانی عێراق بووه‌تەوە. هەر بۆیە پێشووتر ئەگەر هێزە توندڕەوەکانی عێراق بەئاشکرا هەڕەشەی هێرشی سەربازییان بۆ سەر هێزەکانی ئەمریکا دەکرد، ئەوە لە ئێستادا و بە هۆی گوشارەکانی ئەمریکا بۆ سەر ئێران و دەرکەوتنی ئاسۆی جەنگێکی گریمانەکراودا کە بەتایبەتی لە عێراقدا ئەو دوو هێزە ڕووبەڕووی یەکتری وەستاونەتەوە، ئەوە دڵەڕاوکێی دروستبوونی جەنگی لەنێو هێزە توندڕەوەکانی عێراقدا پەرە پێ داوە و بەپارێزە لێدوان دەدەن و هەڵوێست وه‌ردەگرن. هەرچەندە بەشێکی، پەیوەندیی بە ئێرانەوە هەیە کە نایەوێت بیانوو و پاساو بداتە دەست ئەمریکا بۆ هەڵگیرساندنی جەنگ و، بەشێکیشی پەیوه‌ندیی بە ستراتیژیی بەرگری و ئاسایشی ئێرانەوە هەیە کە دەیەوێت جەنگ و بارگرژییەکان لە دەرەوەی سنووورەکانی بێت، کە ئەمەیش دووباره‌ عێراقییەکان نیگەران دەکات. چونکە ئەم جەنگە تەنیا لە نێوان ئێران و ئەمریکا نابێت، بەڵکوو عێراق دەبێتە گۆڕەپانی جەنگێکی بەنوێنەرایەتیی وڵاتانی سوننە و تەنانەت ئیسڕائیل و ئەمریکا لە لایەك و، ئێران و هێزکانی لایەنگری لە لایەکی ترەوە. کۆی ئەمانە وای کردووە، کە تەنانەت عێراق هەوڵی نێوه‌ندگیری لە نێوان ئەمریکا و ئێراندا بۆ دانوستاندن و کەمکردنەوەی بارگرژییەکانیان بدات.

[1] -See: Federal Register, Vol. 68, No. 102. Available at: https://www.treasury.gov/resource-center/sanctions/Documents/13303.pdf.

https://www.whitehouse.gov/briefings-statements/message-congress-continuation-national-emergency-respect-stabilization-iraq/