پەرویز ڕەحیم قادر/ دکتۆرا لە ئاسایشی نەتەوەیی و مامۆستا لە بەشی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و دیپلۆماسی-زانکۆی سەڵاحەددین

پەیوەندییەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و عێراق پاش ٢٠٠٣ تاوەکوو ئێستا، قۆناغ بە قۆناغ و بە تێپەربوونی کات لاوازتر و لەرزۆکتر بووە. جگە لەوەی کە پرسە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا، وەکوو جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ و بوودجە و مووچەی هەرێمی کوردستان و پێشمەرگە (لە ڕووی پڕچەککردن، ڕاهێنان، بوودجە و مووچە)، دەسەڵاتەکانی بەغدا و هەولێر، پرسی نەوت و گاز و...، گرفتی سەرەکی بووە، بەڵام فاکتەریکی زۆر گرنگ کە کەڵەکەبووە و هاتۆتە ئاراوە، بریتی بووە لە دروستبوونی بێمتمانەیی لە لایەک و گۆڕانکاری لە هاوسەنگیی هێز لە بەغدا لە لایەکی ترەوە. ئەم هاوکێشەیەیش دەرهاوێشتەیەکی گرنگی هەبووە کە بریتی بووە لە هاتنەئارا و دروستبوونی سەردەمێکی نادڵنیایی لە پەیوەندییەکانی نێوانیان. لەم نووسینەدا هەوڵ دەدەین تیشک بخەینە سەر ڕەهەند و بنەماکانی ئەم هاوکێشە نوێیە و ئاسۆی چارەسەر.

هۆکارەکانی دروستبوونی نادڵنیایی لە پەیوەندییەکان

سەرهەڵدانی سەردەمێکی نادڵنیایی لە پەیوەندییەکانی هەولێر و بەغدا، لەژێر کاریگەریی چەند هۆکارێکی ناوخۆیی و دەرەکی بووە؛ بەم واتایە کە هاوکێشە ناوخۆیی و دەرەکییەکان لە هەردوو لایەن دۆخێکی قەیراناویی خوڵقاندووە کە دووبارە کاریگەریی لەسەر قووڵبوونەوەی قەیرانەکان و بێمتمانەیی دروست کردووە. لێرەدا دەتوانین ئاماژە بە گرنگترین هۆکارەکانی دروستبوونی سەردەمی نادڵنیایی لە نێوان هەردوو لایەن بکەین. جێگەی ئاماژەیە کە ئەم هۆکار و فاکتەرانە، کار و کارلێکی بەردەوامیان لەگەڵ یەکتری هەبووە؛ بەم واتایە کە تەواوکەر و بزوێنەری یەکتری بوونە.

یەکەم: پاشگەزبوونەوە

پاش ئۆپه‌راسیۆنی ئازادکردنی عێراق لەلایەن ئەمریکا و هاوپەیمانەکانییەوە و دەستپێکردنی پرۆسەیەکی نوێی سیاسی بەپێی پێکهاتەی نوێی دەستووری و یاسایی لە عێراق، هاوسەنگیی پێشوو تێک چوو و هاوسەنگییەکی نوێ لە عێراق لە نێوان پێکهاتەکان هاتە ئاراوە کە ڕووداوەکانی دواتر دەری خست، کە هەم هاوپەیمانێتییه‌کان و هەمیش ئەو هاوسەنگییەی لەسەری بونیاد نراوە لەرزرۆک و کاتی بووە. بە دەڕبرینێکی تر، کاتێک سوننە دەکەوێتە پەراوێزێکی دووڕەهەندیی "خۆویست لە لایەک و ناچاری لە لایەکی ترەوە"، هێزە کوردستانی و شیعەکان وەکوو نوێنەرایەتپی دوو ناسنامە، ئەکتەری سەرەکی دەبن لە هاوکێشە ناوخۆیی و دەرەکییەکانی عێراق. بەڵام لێرەوە ڕووداو و پێشهات و گۆڕانکارییەکان وا دەکات، کە سوننە سەرەڕای ناکۆکی و پەرشوبڵاوییان و پاش پرۆسەیەک لە پەراوێزخستن و دوورەپەرێزی لە لایەک و گۆڕانکارییەکانی ناوخۆییی ئەکتەرەکانی شیعە لە لایەکی ترەوە، بگەنە ئەو بڕوایەی کە بەهێزبوونی کورد لە چوارچێوەی هەرێمی کوردستان، ڕۆڵ و پێگە و ڕەوایەتیی ناسنامە سیاسییەکەیانی لە شەقامی عێراق و بەم پێیەیش لە ئاستی نێودەوڵەتی لاواز کردووە. ئەم داینامیزم و گۆڕانکارییانە وا دەکات کە هەردوو لایەن پێوستیان بە ئەویتری ناسنامەیی هەبێت؛ سوننە بە هۆکاری جیاواز و جۆراوجۆر لە دژایەتی و ناساندنی شیعە وەکوو ئەویتری ناسنامەیی، لانی کەم لە ڕووی سیاسییەوە سەرکەوتوو نەبوو و بێهیوا بوو لە بەدەستەوەگرتنی دەسەڵات بە شێوەی ڕابردوو؛ شیعەیش بەهێزبوون و مانەوەی هەرێمی کوردستانی بە مەترسی لەسەر پرۆسەی سیاسی و ڕەوایەتیی ئەکتەرەکانی وێنا و پێناسە کرد. سەرەکیترین هۆکار بۆ نزیکبوونەوەی سوننە و شیعە، دەربازبوون بووە لە قەیرانی ناوخۆیی و ناسنامە. بۆیە دەبینین هەردوو لایەنی شیعی و سووننە، پاشگەز بوونەوە لە جۆری سیاسەت و پەیوەندییان لە بەرامبەر یەکتری و لە هەمان کاتیشدا بەرامبەر بە کورد. ئەم پاشگەزبوونەوەیه‌یش لە پرسی بوودجە و مووچە و گوشاری ئابووری و دارایی و پاشان جێبەجێنەکردنی ماددەکانی دەستوور و تەنانەت هێرشی سەربازی بۆ سەر هەرێمی کوردستان بە پاساوی چەسپاندنی سەروەری و دەسەڵاتی یاسا لە پاش ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی و، لە لایەکی ترەوە هەوڵدان بۆ گۆڕین و هەموارکردنەوەی دەستووری عێراق بەرجەستە دەبێت.

دووەم: گۆڕانکاری لە ئەکتەر و هاوکێشە سیاسییەکانی بەغدا

لە ڕوانگەی تیۆری و خوێندەوەی "پێکهاتە - بکەر" تەوەردا، هەم هاوکێشە و پێکهاتە و بونیادەکان ئەگتەر دروست دەکەن و ده‌یگۆرن و هەمیش ئەکتەر و بکەرەکان و پێکهاتە و بونیادی نوێ بەرهەم دەهێنن. لە عێراقی پاش ساڵی ٢٠٠٣ ئه‌م ڕەگەزانە هه‌ردووكیان پێکەوە کارلێکیان هەبوو. بەم واتایە کە لە لایەک ئەکتەرەکانی سەردەمی ڕووخانی ڕژیمی بەعس بە لاوازی و بە یارمەتیی فاکتەری دەرەکی دێنە ناو گۆڕەپانێکی سیاسی و پێکهاتەییەکی نوێ پێک دێنن و، لە لایەکی ترەوە ئەو پێکهاتە و بەستێن و زەمینەیە سەرەتای دروستبوونی عێراقی نوێ لە ٢٠٠٣ ئەکتەری تایبەت و بکەری نوێی دروست کردووە. بەڵام بە تێپەڕبوونی کات و مومارەسەی دەسەڵات و دەستپێڕاگەیشتن بە سەرچاوەکانی هێز لە عێراق، هەڵسەنگاندنی نوێ بۆ هێزی خۆیان و هێزی بەرامبەریان دەکەن. جگە لەمانەیش، مۆنۆپۆڵکردن و کۆنترۆڵی سەرچاوەکانی هێز (سیاسی، سەربازی، ئابووری و دارایی، یاسایی، ئاسایشی و هتد)، هێزی زیاتریان پێ دەبەخشێت و پێگەیەکی بەرزتریان پێ دەدات، کە ئەمەیش وا دەکات کە بەردەوام لە پێگەیەکی بەهێزترەوە مامەڵە لەگەڵ ئەکتەرەکانی تر بکەن و بەم پێیەیش ڕێسا و یاسای گەمە سیاسییەکان یاخود هاوکێشەکە پێناسە و دەستنیشان بکەن. هەر ئەمەیش وا دەکات کە پێکهاتەی نوێ دروست ببێت و ئەم پێکهاتە نوێیەیش ئەکتەری نوێ، چ لە ڕووی سەرهەڵدانەوە و  چ لە ڕووی گۆڕانکاری لە سیاسەت و کارەکتەرەکانییەوە سەر هەڵبدەن و دروست ببن.

کۆی ئەم ئاڵوگۆڕ و گۆڕانکارییانەیش وا دەکات کە هاوکێشەکە گۆڕانی بەسەردا بێت و ڕۆڵ و ڕەوایەتیی ئەکتەرەکان لاواز و بەهێز بێت. لەم نێوەندەیشدایە کە دەبینین  قوناغ بە قۆناغ هەرێمی کوردستان و کورد لاوازتر دەبێت و شیعەکان بەهێزتر. ئەوەی کە ئەم هاوکێشەیە دەباتە قۆناغێکی نوێ، جەنگی دژی داعش و دروستبوونی حەشدی شەعبی و هاتنەناوەوەی ئەکتەری نوێ لە لایەک و، خۆپێشاندان و ناڕەزایەتییەکانی بەغدا لە لایەکی ترەوە لە دژی ئەکتەرە نەریتی و دسەڵاتدارەکانی پاش ٢٠٠٣یە لە لایەکی ترەوە. بۆیە لێرە بەدواوە ئەو بکەرانەی کە بە دۆست و هاوپەیمانی کورد دادەندران، لە پراکتیک و بەپێی قۆناغ لە کورد دوور دەکەونەوە و هەڵوێست و ڕەفتاری جیاواز لە ڕابردوو دەگرنە بەر و ئەکتەرەکانی کورد تووشی شۆک و بێمتمانەیی دەکات. لە هەمان کاتیشدا کوردیش ناچار دەبێت گوتار و بەم پێیە ستراتیژییه‌تی خۆی لە چوارچێوەی دوو سیاسەت و ئاراستەی "دژایەتی، یان شوێنکەوتوویی" بە مەبەستی وڵامدانەوەی دۆخی نوێ یاخود خۆگونجاندن لەگەڵ ئەکتەر و پێکهاتە نوێیەکەدا پەیڕەو بکات. لووتکەی هەردوو سیاسەت و ئاراستەی نوێ لە هەرێمی کوردستان لە هەمبەر بەغدا، لە ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی لە لایەک و پاشان ڕووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەر  لە لایەکی ترەوە بەرجەستە دەبێت. بۆیە دەبینین هاوپەیمان و دۆستەکانی دوێنێی کورد، ئیمڕۆکە دەبنە گەورەترین نەیاری هەرێمی کوردستان.

سێیەم: فاکتەری دەرەکی و ڕۆڵی ململانێكانی ئەمریکا و ئێران

جگە لەوەی کە ئەمریکا ئەکتەری سەرەکیی ڕووخانی ڕژێمی بەعس و بنیاتنانی عێراقی نوێ بووە، هەر لە سەرەتای دروستبوونی سیستەمە نوێیەکەی عێراق لە پاش ٢٠٠٣ەوە، ئه‌و وڵاته‌ ڕۆڵ و پێگەی سەرەکیی لە گۆڕانکاری و هاوکێشە ئابووری و سیاسی و ئاسایشییەکانی هەبووە. تەنانەت کشانەوەی هێزەکانی لە عێراق لە ٢٠١١ لە سەردەمی سەرۆک ئۆبامادا و دووبارە هاتنەوەی لە چوارچێوەی جەنگی دژەتیرۆر (داعش)، کۆمەڵێک ئاڵوگۆڕ و گۆڕانکاریی بەدوای خۆیدا هێنا. ئەوەی کە جێگەی گرنگییە ئەوەیە، کە ستراتیژی و ڕەفتار و سیاسەتی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەم پێیەیش لە عێراق، کاریگەریی لەسەر هاوسەنگیی هێز لە عێراق و گۆڕانکاری لە هاوکێشەکانی بەغدا لە لایەک و هەولێر و بەغدا لە لایەکی ترەوە هەبووە. بەم واتایە کە لە سەرەتادا ئەمریکا بۆ بنیادتنانەوەی عێراق، هه‌وڵی داوه‌ بە بەشداریی ئەکتەرە سەرەکییەکانی هەر سێ ناسنامە سەرەکییەکه‌ی عێراق هاوسەنگییەك دروست بکات و بەپێی کات و بەپێی ڕۆڵی کورد و شیعە ئەو هاوسەنگییە فۆرمی نوێی وه‌رگرت. هەر بۆیە دەبینین بۆ ڕاگرتنی باڵانس، بە بەشێک لە مەرجەکانی کورد ڕازی دەبێت، بەڵام گۆڕینی سیاسەت و ڕەفتاری ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق وای کردووە، کە ئەم هاوسەنگییەیش بگۆڕێت.

لەم ڕوانگەیەوە، دەبینین کە قۆناغ به‌ قۆناغ و بەپێی گۆڕانکاری لە سیاسەتی ئەمریکا بەهۆی ڕووداو و هاوكێشە سیاسی و ئاسایشییەکانی عێراق لە جەنگی ناوخۆیی و ململانێی سوننە و شیعە تاوەکوو کشانەوەی هێزە سەربازییەکان و درەچوون لە عێراق و سەرهەڵدانی داعش و پاشان پرسی ڕیفراندۆمی سەربەخۆییی هەرێمی کوردستان و سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکان لە بەغدا، هاوسەنگی و هاوکێشەی نوێی خوڵقاندووە. لەم نێوەندەیشدا پرسی ناکۆکی و ململانێ یاخود ڕێککەوتن لەگەڵ ئێران ڕۆڵی ڕاستەوخۆ و سەرەکیی لەو هاوکێشانە هەبووە. هەر بۆ ئەم مەبەستەیش گۆڕانی بەسەر سیاسەت و ستراتیژییه‌تی خۆی لە عێراقدا هێناوە.

 لەم سۆنگەیەوە، ئەمریکا بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکانی بەپێی گۆڕانکارییەکان، هەوڵی دروستکردنی هاوسەنگیی نوێ دەدات کە بەهێزبوونی حکوومەتی ناوەندی و هاتنەسەرکاری حکوومەتێکی نزیک لە ئەمریکا وا دەکات، کورد ڕۆڵی باڵانسەری خۆی لەدەست بدات.

لووتکەی ئەم سیاسەتە لە ٢٠١٠ و هەوڵدان بۆ لێسەندنەوەی پۆستی سەرۆککۆمار لە کورد و پێکهێنانی کابینەی عەبادی بەبێ ڕۆڵێکی ئەوتۆی کورد و ڕەچاوکردنی داخوازی و پێگەکەی و تەنانەت پێشووتریش ڕێگەگرتن یاخود پشتگوێخستنی جێبەجێبوونی ماددەی ١٤٠دا بەرجەستە دەبێت، تا ئەو کاتەی کە سیاسەتداڕێژ و بڕیارده‌رانی ئەمریکی بە پاساوی بەهێزکردنی سەرۆکوەزیرانی عێراق و جەنگی دژی تیرۆر (داعش)، سەبارەت بە پرسی دژایەتیکردنی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی و وەرگرتنەوەی کەرکووک لە کورد، لەگەڵ دوژمنە دێرینەکەیان، واتا ئێران، هاوهەڵوێست دەبن. ئەمەیش پلەیەکی تر کورد تووشی بێهیوایی و شۆک دەکات.

 کەواته‌، ئاكام و لێكەوتەی ستراتیژیی ئەمریكا بۆ ڕێگەگرتن لە زاڵبوونی نفووز و دەسەڵاتی ئێران  لە عێراق وا دەکات سیاسەتی "بنیاتنانەوەی عێراقێكی بەهێز" پەیڕەو بكرێت و بەم پێیەش هەرێمی كوردستان لە قازانجی بەهێزبوونەوەی ناوەند لاواز بکرێت. بەم واتایە کە ئەمریکا هەم هەوڵی گۆڕینی پێکهاتە-بونیادە نوێیەکە کە خۆی دای مەزراندووە، دەدات، ئەگەرچی ئاڵوگۆڕەکە بنەڕەتی و بنچینەییش نەبێت، لە لایەکی تریشەوە، جێگۆڕکێ بە هاوپەیمانی و ئەکتەرەکان دەکات لە بەغدا.

 هەرچەندە لە سەرەتای پرۆسەی ئازادکردنی عێراق، کۆماری ئیسلامی بۆ بەڕێوەبردنی ململانێکانی لەگەڵ ئەمریکا و بەرزکردنەوە و پاراستنی نفووزی خۆی لە عێراق، هەوڵی دا کورد و شیغە لە یەکتری نزیک بکاتەوە، بەڵام بە تێپەربوونی کات و گۆڕانکاری لە هاوکێشەکان و جۆر و شێوازی ململانێکانی لەگه‌ڵ ئەمریکا لە عێراق و ناوچەکەدا، بەردەوام هەوڵی کۆنترۆڵکردن و لاوازکردنی هەرێمی کوردستان دراوە. ئەمەیش لە ڕێگەی گوشارەکانی بەغداوە بووبێت یاخود دەستێوەردان لە کاروباری ناوخۆییی هەرێمی کوردستان بە مەبەستی گۆڕینی هاوسەنگیی هێزەکان. هه‌ر بۆیه‌ دەبینین بەهۆی ململانێکانی لەگەڵ ئەمریکا و هاوکێشەکان لە بەغدا، ڕۆڵی هەرێمی کوردستان بۆ ئێران لاوازتر دەبێت، چونکە لە سەرەتادا نە هاوپەیمانەکانی ئەوەندە بەهێز بوون لە بەغدا کە بەتەواوی پشتیان پێ ببەستێت و، نە کورد ئەوەندە لاواز ببوو کە پەراوێز بخرێت و نە ڕۆڵی خۆی ئەوەندە بەهێز ببوو، چونکە لەپاش دەرچوونی ئەمریکا لە عێراق و پاشان بەهاری عەرەبی و گۆڕانکارییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەپاش ساڵی ٢٠١١ەوە و جەنگی دژی داعش و ڕۆڵی ئێران لەو جەنگەدا لە عێراق و سووریا و دروستکردنی حەشدی شەعبی و ڕێککەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئەمریکا لە ساڵی ٢٠١٥، ڕۆڵ و پێگەی ئێران ئەوەندەی تر لە هاوکێشەکانی عێراق بەرز بووەوە و پێویستیی بە هەرێمی کوردستان کەمتر. هەرچەندە پێشووتریش بڕینی بوودجەی کورد لەلایەن مالکییەوە بە پێشنیار و هاندانی ئێران دادەندرێت بۆ گوشارخستنە سەر هەرێمی کوردستان و ڕێگەگرتن لە بەهێزبوونی هەرێمی کوردستان، کە وای کرد لووتکەی ئەم دژایەتییە لە داڕشتنی پلان و بەشداری لە ١٦ی ئۆکتۆبەری ساڵی ٢٠١٧دا بچێتە قۆناغێکی نوێوە.

چوارەم: سەرهەڵدانی ئەکتەری نوێ و گۆڕانکاری لە ئەکتەر و هاوکێشە سیاسییەکانی هەولێر

لە هەرێمی کوردستان سەرەڕای بوونی ئەکتەر و بکەری تری سیاسی لە گۆڕەپانەکە، لە سەردەمی ڕووخانی ڕژێمی بەعس و دواتریش دوو ئەکتەری سەرەکی و بەهێز کۆنترۆڵی گۆرەپانی سیاسی و داڕشتنی ڕێسا و یاسای پێکهاتە سیاسییەکەیان کردبوو. هەر ئەم دوو بکەرە سیاسییە، دەبنە کۆڵەکەی سەرەکی و، هەروەها سیما و نوێنەری پێکهاتە و سیاسەتی کورد لە بەغدا و تەنانەت لەگەڵ و لەپاڵ ئەکتەرە عێراقییەکان ئەرکی بونیادنان و داڕشتنەوەی پێکهاتە نوێیە سیاسی و یاسایییەکەی بەغدا دەگرنە ئەستۆ. جگە لە مێژوو، بوونی زیاتر لە دەیەیەک سەربەخۆیییەکی دیفاکتۆی سیاسی و ئیداری و ئابووری و هێزێکی سەربازی (پێشمەرگە) لەپاڵ بوونی پەیوەندییەکی تا ڕاددەیەک بەهێز لەگەڵ وڵاتانی هەرێمی و لەمەیش گرنگتر ئەکتەرە سەرووهەرێمییەکان، وا دەکات کورد لە پێگەیەکی بەهێزەوە بچێتە ناو هاوکێشە نوێیەکەوە و تا ڕاددەیەکی باش بتوانێت ویست و داواکاری و چاوەڕوانییەکانی لە عێراقی نوێ بچەسپێنێت و لە پێکهاتەیەکی نوێی دڵخوازدا مامەڵە لەگەڵ ئەکتەرەکان بکات. ئەکتەرەکانی دوو پێکهاتە سەرەکییەکەی تریش (سوننە و شیعە)، بۆ پاراستن و ڕاستکردنەوەی هاوسەنگیی هێزی نوێ کەڵکیان لەو بکەرایەتی و هێزی کورد وەردەگرت. ئەمەیش لە پرۆسەی سیاسی لە عێراق بەڕوونی دەبینرا و ڕۆڵ و پێگەی کورد، چ وەکوو بنیاتنەر و پارێزەری سیستەمی نوێ و چ وەکوو هاوبەش و بەشدار و هاوپەیمان دەبینرێت. ئەوەی کە ئەم هاوکێشەیە دەگۆڕێت بریتییە لە چالاکبوونی سێ فاکتەرەکەی پێشوو (پاشگەزبوونەوە و گۆڕانکاری لە ئەکتەر و هاوکێشە سیاسییەکانی بەغدا و فاکتەری دەرەکی و ڕۆڵی ململانێکانی ئەمریکا و ئێران) لەپاڵ گۆڕانکارییە ناوخۆیییەکانی هەرێمی کوردستان، چ لە ڕووی پرۆسەی سیاسییەوە  و چ لە ڕووی گۆڕانکاری لە ناوخۆی ئەکتەرەکان و سەرهەڵدانی ئەکتەری نوێ. لووتکەی ئەم گۆڕانکارییانەیش لە سەرهەڵدانی ئۆپۆزیسۆنێکی بەهێز و پەرلەمانی (بۆ نموونە بزووتنەوەی گۆڕان و نەوەی نوێ) تاوەکوو ئاڵوگۆڕ لە کارەکتەر و سیاسەتی حزبەکان (بۆ نموونە یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان) و سەرهەڵدانی نه‌وه‌یه‌كی نوێی سەرکردایەتیی سیاسی لەپاڵ دروستبوونی لێکترازانی نوێی کۆمەڵایەتی، ده‌بینرێت. ئەم ئاڵوگۆڕانە و دروستبوونی داینامیکی نوێی سیاسی لە سیاسەت و بەم پێیە پەیوەندیی نێوان ئەکتەرەکان لە لایەک و کۆمەڵگە و دەسەڵات لە لایەکی ترەوە، وا دەکات ئەکتەرەکانی هەرێمی کوردستان لە بەغدا لاواز ببن.

 بۆیە دەبینین بەپێی ئەو گۆڕانکارییانە، قۆناغ بە قۆناغ هەرێمی کوردستان لە پرۆسەیەکی کار و کارلێکدا، ڕووبەڕووی ئالۆزی و ناسەقامگیریی سیاسیی ناوخۆیی دەبێتەوە کە کاریگەریی نەرێنی لەسەر پێگەی لە بەغدا دەکات. بکەر-ئەکتەرەکانی بەغدایش بەپێی ئەو هاوکێشانەی هەرێمی کوردستان، هەوڵی زیاتر لاوازکردن و دروستکردنی پشێوی و دەستێوەردان لە هەرێمی کوردستان دەدەن. ڕووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەری ساڵی ٢٠١٧ ئەو لێکترازان و ئالۆزییانەی ناوخۆی هەرێمی کوردستان و، بەغدا و هەولێری قووڵتر کردۆتەوە. لە ڕوانگەیەکی ترەوە، کێشە و گرفتە ناوخۆیییەکان و ئاڵوگۆڕە سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابووری و ئاسایشییه‌كان و...، هەروەها گۆڕانکاری لە ئەکتەرەکان لە ئاستی ناوخۆییی هەرێمی کوردستان وا دەکات، کە کورد پێگەی لاواز و ڕۆڵی ڕابردووی لە هاوکێشەکانی بەغدا نەمینێت. بەغدایش سیاسەتی خۆی بەپێی ئەو ئەکتەرانە و پێکهاتە نوێیەی هەرێمی کوردستان دادەڕێژێت و تەنانەت مامەڵە لەگەڵ ئەکتەرەکان دەکات.

 کۆبەند

لە کۆتاییدا دەتوانین بڵێین دەكرێت پەیوەندیی بەغدا و هەولێر، بۆ گۆڕانكاری لە هاوسەنگیی هێز لە لایەک و ئاڵوگۆڕ لە هاوکێشە سیاسی و تەنانەت کۆمەڵایەتییەکانی هەردوو لایەن بگەڕێنینەوە. لێرە بەدواوە و بە دروستبوونی سەردەمی نادڵنیاییی پێکهاتەیی لە پەیوەندییەکانیان، سێ سیناریۆی سەرەکی پێشبینی دەکرێت: یەکەم، بەردەوامیی ئەم دۆخە ناسەقامگیر و لەرزۆک و پڕ لە بارگرژییە بۆ کاتێکی درێژ و نادیار. دووەم، یەکلاییکردنەوەی کێشەکانی ئەمریکا و ئێران و بەم پێیە هاتنەئارا و دروستبوونی هاوسەنگیی نوێ لە نێوان لایەنگرانیان لە عێراق و ناوچەکە و کاریگەریی ئەرێنی یاخود نەرێنی لەسەر پەیوەندییەکانی بەغدا و هەولێر بە ئاراستەی بەهێزبوونەوە و زاڵبوونی بەغدا یاخود هەولێر. سێیەم، کۆتاییهاتن بە عێراق بەم شێوەیەی ئێستا یاخود لە بەرامبەردا هەڵوەشانەوەی هەرێمی کوردستان و بوون بە چەند پارێزگایەک. بەهۆی ئەوەی کە ئێستا لە سیناریۆی یەکەمداین، گرنگترین لێکەوتەی ئەم قۆناغە نادڵنیا و بێمتمانەیییه‌ پێکهاتەیییەیش، کاتیبوون و لەرزۆکبوونی هەر ڕێککەوتنێکی نێوان بەغدا و هەولێر دەبێت تاوەکوو سیناریۆی دووەم و سێیەم نەیەتە ئاراوە.

بە بڕوای ئێمە لە هەر سێ سیناریۆدا ئەوەی کە هاوکێشەکە دەگۆڕێت و یەکلایی دەکاتەوە، گۆڕانکاریی ناوخۆیی لە بەستێن و هاوکێشەکان لە لایەک و ڕۆڵ و پێگەی هەر کامە لە بکەرەکان (ئەکتەرەکانی بەغدا و هەولێر) و ڕۆڵ و هاوسەنگیی ئەکتەرە دەرەکییەکانە (بەتایبەتی ئێران و ئەمریکا). بەم پێیەیش هاتنەسەرکاری ئیدارەی جۆبایدن، هەڵگری چەندین هەڕەشە و دەرفەتە بۆ هەر یەکە لەم ئەکتەرانە کە لە نووسراویکی تایبەتەدا شرۆڤەی دەکەین و دەیخەنە ڕوو.