پەرویز ڕەحیم قادر- دکتۆرا لە ئاسایشی نەتەوەیی و مامۆستای بەشی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و دیپلۆماسی/ زانکۆی سەڵاحەددین

لێکەوتەکانی هاتنەسەرکاری دۆناڵد ترامپ لە ساڵی ٢٠١٧ تاوەکوو ٢٠٢٠ و پاشان سەرکەوتنی جۆ بایدن وەکوو ٤٦ەمین سەرۆککۆماری ئەمریکا و چۆنێتیی دەستاودەستکردنی دەسەڵات مشتومڕی زۆری لە ئاستی ناوخۆیی و دەرەکی دروست کرد. یەکێک لە گرنگترین بوار و پرسەکانی ئەم مشتومڕە، پەیوەستە بە ئاستی دەرەکی و گۆڕانکاری لە ستراتیژی و سیاسەتی نەریتیی ئەمریکا لە هەمبەر پرس و بابەتە نیودەوڵەتییەکان. جۆ بایدن چ پێش هاتنەسەرکاری لە سەردەمی بەڕێوەچوونی هەڵمەتەکانی هەڵبژاردن و چ پاش سەرکەوتنی لە هەڵبژاردنەکان و وەرگرتنی دەسەڵات، بەردەوام چەمک یاخود ڕەستەیەک بە فۆرم و شێواز و دەڕبرینی جۆراوجۆ دووبارە دەکاتەوە، ئەو ئایدیا و چەمکەیش بریتییە لە "ئێمە دەگەڕێینەوە". بەڵام لێرەدا پرسیاری سەرەکی ئەوەیە کە مەبەستی بایدن چییە؟ لە ڕوانگەیەکی ترەوە، ئەگەر پرسیارەکە وردتر بکەینەوە ئەوەیە کە ئەمریکا بۆ دەگەڕێتەوە و بۆ کوێ و بۆچی دەگەڕێتەوە و چۆن دەگەڕێتەوە؟ لەم نووسینەدا هەوڵ دەدەین تیشک بخەینە سەر وه‌ڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە بۆ ئەوەی بتوانین سیمایەکی ڕوونتر لە بنەما و ڕەهەندەکانی شیمانەکراوی دۆکترینی ئاسایشی نەتەوەیی و، سیاسەتی دەرەکیی ئیدارەی بایدن بخەینە بەردەست خوێنەران. چونکە شاراوە نییە کە دۆکترینی دۆناڵد ترامپ چ کاریگەرییەکی لەسەر ئێمە وەکوو لقێک لە کۆمەڵەی ئاسایشی هەرێمایەتی یاخود ئەکتەرێکی نادەوڵەتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەبووە و تاوەکوو ئێستا دەرهاوێشتە و لێکەوتە ڕاستەوخۆکانی لە ڕۆژاوا و باشووری کوردستان و بەناڕاستەوخۆ لە ڕۆژهەڵات و باکووری کوردستان بەهۆی جۆری ڕوانگەی ترامپ لە هەمبەر چوار دەوڵەتی عێراق و ئێران و سووریا و تورکیا هەر بەردەوامە.

ئەمریکا بۆ کوێ چووبوو و بۆچی چووبوو؟

گرنگترین پرسیار بۆ وه‌ڵامدانەوە ئەوەیە کە ئەمریکای سەردەمی ترامپ بۆ کوێ چووبوو کە بگەڕێتەوە و بە دیوێکی تریشدا لە کوێ ڕوویشتبوو؟ ئەگەر ئەمریکا بگەڕێتەوە، بۆ کوێ (بۆ کامە شوێن و بۆ چ بوار و لە چ پرسگەلێک) دەگەڕێتەوە؟

بۆ وه‌ڵامدانەوەی ئەم پرسیارەیش سەرڕاستترین وه‌ڵام یاخود ئەدرێس بریتییە لە گەڕانەوە بۆ سەردەمی ترامپ و سیاسەت و ڕوانگەی ناوبراو لە هەمبەر پرس و بابەتە نێودەوڵەتییەکان. سەرۆك باراك ئۆباما (2009-2017) بە دروشمی "گۆڕان" ((Change هاتە سەركار و ئەم درشمە بووە بناغەی دۆكترینی ئۆباما لە سیاسەتی ناوخۆ و دەره‌وە. پاشان "دۆناڵد ترامپ" لە ساڵی 2017 بە دروشمی "ئەمریكا یەكەم" (America first)، هەروەها "دووبارە ئەمریكا بەهێز دەكەینەوە" (Make America Great Again)، بووە سەرۆككۆماری ئەمریكا. ڕاستییەکەی ئەم دوو دروشمانه‌ بوونەتەوە بناغەی دۆکترینی دۆناڵد ترامپ و بەم پێیەیش سیاسەتی ناوخۆ و دەرەوەری ئەمریكا. بەم پێیەیش ئەمریکا لە ئاستی نێودەوڵەتی، چۆنێتیی ڕەفتاری خۆی لەگەڵ ئەکتەرە دژبەر و تەنانەت هاوپەیمانە نەریتییەکانی پێناسە کرد. گرنگترین بنەماکانی ئەم دۆکترینەیش بریتی بوون لە:

١- بەرزكردنەوەی بارگرژییەكان بۆ سڕینەوەی تەنگژەکان (Escalation For De-escalation) بە مەبەستی چەسپاندنی هەژموونی ئەمریكا:

لە ڕۆژی 8-4-2019 دۆناڵد ترامپ، سەرۆككۆماری ئەمریكا، لە بڕیارێكی بێوێنەدا بەفەرمی پلانی ئیدارەکەی بۆ ناساندنی "سوپای پاسدارانی ئێران"ی وەكوو "ڕێكخراوێكی تیرۆریستی" ڕاگەیاند و سوپای پاسدارانی خستە ناو لیستی ڕێكخراوه‌ تیرۆریستییه‌ بیانییەکان. بەم واتایە كاتێك كە سیاسەتی "ئاشتیی دەسەڵاتدارانە" ئەگەری جێبەجێكردنی نەبوو، ئەوە ئەمریكا ئاستی بارگرژییەكان و تێچووەكانی دژایەتی لەگەڵ ئەمریكا بۆ پاراستنی هێز و پێگەی ئەمریكا بەرز دەکردەوە و بەم پێیە بارگرژییەكانی لە ئاستی سیستەمی نێودەوڵەتی کەم دەکردەوە. بۆ نموونە هەڵوێستی ئەمریكا لە هەمبەر هەڕەشەی هێرشی سەربازی بۆ سەر كۆریای باكوور و لە بەرامبەردا ڕازیبوونی كۆریای باكوور بۆ ڕاگرتنی هەموو چالاكییە ئەتۆمی و مووشەكییەكانی، دەرهاوێشتەی ئەم سیاسەتەی ترامپ بوو.

٢- چەسپاندنی ئاشتیی دەسەڵاتدارانە (Bullying Peace) لە ئاستی نێودەوڵەتی:

ڕۆژی 8-5-2018 دۆناڵد ترامپ لە ڕێككه‌وتنی ئەتۆمیی ئێران و ٥+١ دەرچوو. ئەمەیش لە چوارچێوەی چەسپاندنی ئاشتیی دەسەڵاتدارانە لێک دەدرێتەوە کە ترامپ بڕوای پێ بوو. هەروەها ترامپ لە بەڵگەنامەی ئاسایشی نەتەوەییی ئەمریكادا زۆر گرنگیی بە دەستەبەركردنی ئاشتی و ئاسایش لە ڕێگەی هێزی سەربازی دا. بۆیە چەمكی "ئاشتیی دەسەڵاتدارانە" (Bullying Peace) توانیی ئەم ڕوانگەیەی ترامپ ڕوون بكاتەوە. بەم واتایە كە ئەمریكا ئاشتی و ئاسایش لە ڕێگەی بەهێزبوون و هێزی سەربازی بەبێ بەكارهێنانی دەستەبەر دەكات؛ بۆ نموونە ترامپ سڵی لە بەکارهێنانی هێزی سەربازی تەنانەت لە هەمبەر ئێران کردەوە، بەتایبەتی پاش ئەوەی لە ڕۆژی (20-6-2019) فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوان (RQ-4 Global Hawk)ی ئەمریکی لە لایەن ئێرانەوە خرایە خوارەوە؛ لە پاش خستنەخوارەوەی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکە، فەرماندەی سوپای پاسدارانی ئێران ڕای گەیاند، خستنەخوارەوەی فڕۆکە ئەمریکییەکە، پەیامێکی ڕوونە بۆ ئەمریکا. پاشان ڕۆژنامه‌ی نیویۆرك تایمز بڵاوی كرده‌وه‌‌، سه‌رۆكی ئەمریکا ڕازی بووه‌ هێرش بكرێته‌ سه‌ر ئێران، وه‌ك وه‌ڵامێك بۆ تێكشكانی فڕۆكه‌كه‌ی ئەمریکا، به‌ڵام كتوپڕ له‌ بڕیاره‌كه‌ی پاشگه‌ز بووه‌ته‌وه‌. تەنانەت لە ڕۆژی 14ی ئەیلوولی 2019 هێرش كرایه‌ سه‌ر دامه‌زراوه‌كانی كۆمپانیای ئارامكۆ – (Saudi Aramco) لە سعوودیا و، دواتریش هێزە شیعەكانی حووسی لە یەمەن بەرپرسیارێتیی هێرشەكەیان گرتە ئەستۆ، بەڵام ترامپ هیچ کاردانەوەیەکی نەبوو.

٣- پەیڕەوكردنی هاوپەیمانێتیی كەمتێچوو (Low -Cost Alliance) بۆ ئەمریكا لە ئاستی نێودەوڵەتی و ناوچەیی:

ڕەفتاری ترامپ لە دەرچوون لە ڕێككەوتننامەی كەش و ئاو و هەوایی پاریس و، هەروەها ڕێككەوتننامەی "ترانس –پاسێفیك" و بڕیاری دەرچوونی ئەمریکا لە سووریا لەلایەن ترامپەوە لەو چوارچێوەیە دەخوێندرایەوە. هەرچەندە بەرپرسانی پێنتاگۆن تا دوایین چركە هەوڵی پاشگەزبوونەوەی ترامپیان لەم بڕیارە دا، بەڵام سەركەوتوو نەبوون. تەنانەت سیناتۆرە كۆماری و دیموكراتەكانی وەك "لیندزی گراهام"، "جین شاهین"، "جۆنی ئێرنست"، "ئەنگەس کینگ"، "تۆم کۆتۆن" و "مارکۆ ڕۆبیۆ" بە واژووی خۆیان نامەیەکی هاوبەشیان ئاراستەی دۆناڵد ترامپ کرد و ڕایان گەیاند، بڕیاری کشانەوەی ئەمریكا لە سووریا جێگەی نیگەرانییە و ڕایان گەیاند ئەو هەنگاوە لەم کاتەدا هەڵەیەکە کە باجەکەی گەورە دەبێت و نەک تەنیا ئاسایش و سەقامگیریی ئەمریکا دەخاتە مەترسییەوە، بەڵکوو هەر یەک لە داعش، بەشار ئەسەد، ئێران و ڕووسیایش بەهێز دەکات.

بەڵام لە ڕوانگەی ترامپەوە ئەمە جۆرێک بوو لە هۆشیاركردنەوەی دەوڵەتانی ئەوروپی بۆ گرتنەئەستۆی تێچوو و هێزی مرۆیی و بەشداریی سیاسی و بەرپرسیارێتیی وڵاتانی ئەوروپی لە لایەن ئەمریكاوە. بەم واتایە كە لە ڕوانگەی ترامپه‌وه‌ پێوست بوو لە لایەك دەوڵەتانی ئەوروپی لەگەڵ ئەمریكا لە ناوچەكەدا، بەتایبەت لەسەر پرسی كۆماری ئیسلامی هاوڕا بن و، لە لایەكی دیكەیشەوە ئەو بەرپرسیارێتییه‌ بگرنە ئەستۆ و جێگەی هێزەكانی ئەمریكا بگرنەوە. هەروەها بێجگە لەمەیش ئەو وڵاتانە تێچووە سەربازییەكانی "ناتۆ" لە بری ئەمریكا بگرنە ئەستۆ، چونكە لە بە بڕاوی ترامپ مەترسیی داعش و گرووپە تیرۆریستییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و، هەروەها بارودۆخی ناسەقامگیری ئەم ناوچەیە ڕاستەوخۆ كاریگەریی لەسەر ئاسایشی وڵاتانی ئەوروپی دادەنێت نەک ئەمریکا. لە ڕوانگەیەکی تریشەوە، ترامپ ئەم بڕیارەی بۆ ئەوە دا کە لەم ڕێگەیەوە ئەمریكا سیاسەتە ناوچەیییه‌كانی خۆی لە ڕێگەی توركیاوە جێبەجێ بكات، بەتایبەتی جەنگی دژی تیرۆر و، هەروەها لەسەر داهاتووی سیاسیی ئەسەد و سووریا شوێندانەری هەبێت، تەنانەت تورکیا لە ڕووسیا دوور بكاتەوە. لە لایەکی تریشەوە، وڵاتانی عەرەبی ناچار بكات كە بۆ ڕێگەگرتن لە ئەمریكا لە جێبەجێكردنی بڕیار و پلانی كشانەوەی سوپاكەی لە سووریا، تێچووی خەرجییە سەربازییەكانی ئەمریكا بگرنە ئەستۆ؛ هەروەها ئەم وڵاتانە هاوڕا بكات لەگەڵ سیاسەتەكانی وزە و ئابوورییەكانی ئەمریكا لە ناوچەكە و بەتایبەتی لە دژی ئێران. بۆ ئەم مەبەستەیش بە بڕوای ترامپ کەمتێچووترین سیاسەت و ئەکتەریش کە لە هاوکێشەکاندا قوربانی بکرێت، کورد بوو لە ڕۆژاوای کوردستان.

چوارەم: وه‌ڵامدانەوەی سەربازی (Military Response) بۆ هەڕەشەكانی ئاسایشی نەتەوەییی ئەمریكا:

به‌ره‌به‌یانی ڕۆژی 7-4-2017، ئه‌مریكا له‌ ڕێگه‌ی 59 مووشه‌كی "تۆماهۆك" (Tomahawk)ه‌وه‌ له‌ ده‌ریای ناوه‌ڕاسته‌وه‌ هێرشی كرده ‌سه‌ر بنكه‌یه‌كی ئاسمانیی هێزه‌كانی سووریا له‌ شه‌عه‌یرات له‌ پارێزگای "حومس"ی ئه‌و وڵاته‌؛ ئه‌مه‌ وەكوو وه‌ڵامدانەوەی تاوانی بۆردوومانكردنی شارۆچكەی "خان شەیخوون"ی سووریا بە گازی كیمیایی لە لایەن هێزەكانی سووریاوە، كە بووە هۆی گیانلەدەستدانی زیاتر لە 100 كەس و برینداربوونی نزیكەی 500  كەسی تر. ئەمە لەو دەگمەن وه‌ڵامانەی ترامپ بووە بۆ هەڕه‌شەکان لە ڕێگەی سەربازییەوە. پاشان ئەمریکا بە بڕیاری ترامپ لە 3ی کانوونی دووەمی 2020 لە نزیک فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتیی بەغدا بە درۆنی MQ-9 هێرشی کردە سەر ئۆتۆمبێلەکەی قاسم سولەیمانی و کوشتی. ئەمانە لەو دەگمەن بڕیارانەی بواری بەکارهێنانی هێزی سەربازی بوونە کە ترامپ داویەتی. بەڵام بە شێوەیەکی گشتی، ترامپ هیچ کات لەگەڵ بەشداریی سوپای ئەمریکا لە جەنگەکان نەبووە و لەمەدا لەگەڵ بایدن هاوبەشە. هەرچەندە ئیدارەی بایدن ڕای گەیاندووە کە بۆ پارێزگاریکردن لە بەرژەوەندی و ئاسایشی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی، بایدن سڵ لە بەکارهێنانی هێزی سەربازی ناکاتەوە. ئەمەیش وەکوو پەیامێک بۆ ڕووسیا و چین و کۆریای باکوور و گرووپە تیرۆریستییەکان و تەنانەت ئێران و لایەنگرانی.

پێنجەم: سیاسەتی نەتەوەگەراییی پاڵپشتیكەرانە (National Protectionism) لە ئاستی ناوخۆیی و دەرەكیدا لە بواری ئابووری:

لە ڕوانگەی ڕیاڵیستەكانەوە دەوڵەتی خاوەن سەروەری، گرنگترین ئەكتەری گۆڕەپانی نێودەوڵەتییە. بۆیە كۆمپانیاكان و ئەكتەرە نادەوڵەتییەكان ئەو توانا و ڕۆڵە بنەڕەتی و سەرەكییەیان نییە، چونكە دەوڵەت لە ئاستی ناوخۆیی، خاوەن هێز و دەسەڵاتی ڕەوا و یەكلاكەرەوەیە. لە ئاستی دەرەكی لەپاڵ دەوڵەتانی تردا خاوەن سەرەوەرییە. هەروەها ئەم دەوڵەتە یەكپارچە و عەقڵانییە و بەدوای ئاسایش و بەرژەوەندییەكانی خۆیەتی. بۆیە دەوڵەت لە ئاستی ناوخۆیی بەدوای ڕێكخستنی هێز و لە ئاستی دەرەكیدا به‌دوای كۆكردنەوە و بەدەستهێنان و كەڵەكەكردنی هێزەوه‌یه‌. گرنگترین ڕەگەزی هێزیش سەربازییە و بۆیە ئایدیۆلۆژیا و ئابوورییش گرنگیی تایبەتیان هەیە. بۆیە "ترامپ" زۆر گرنگی بە سیاسەتێك بە ناوی "نەتەوەگەراییی پاڵپشتیكەرانە" (National Protectionism) دەدات.

بۆیە له ‌ڕووی ئابوورییه‌وه،‌ ترامپ هه‌وڵی ئه‌وه‌ ده‌دات به‌پێچه‌وانه‌ی پرۆسه‌ی به‌جیهانیبوونه‌وه‌، بووژانه‌وه‌ی ئابووریی ئه‌مریكا ده‌سته‌به‌ر بكات و گرنگیی زیاتر به‌ ناوخۆی ئه‌مریكا و داخستنی سنووره‌كان، هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌یماننامه‌ چه‌ندقۆڵی و فره‌لایه‌نه‌كان، كه‌مكردنه‌وه‌ی باج بۆ كۆمپانیا زه‌به‌لاحه‌كان بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ ناوخۆی ئه‌مریكا، بایه‌خدان به‌ ڕێككه‌وتننامه‌ دوولایه‌نه‌ ئابوورییه‌كان، دانانی تاریفه‌ی گومرگی له‌گه‌ڵ وڵاتانی تر و... بدات. ئه‌مه‌یش له‌ چوارچێوه‌ی دروشمی دۆناڵد ترامپدا به‌رجه‌سته‌ بووه‌ كه‌ گرنگترینیان بریتی بوون له‌: "یه‌كه‌م جار ئه‌مریكا" و "گه‌ڕانه‌وه‌ی شكۆ و مه‌زنایه‌تی بۆ ئه‌مریكا". ئه‌مه‌یش له ‌لایه‌ك بۆ كه‌سایه‌تیی دۆناڵد ترامپ و ئه‌زموونه‌كانی له‌ بواری ئابووریدا و، له ‌لایه‌كی تریشه‌وه‌ بۆ به‌ڵێنه‌كانی ترامپ له‌ هه‌ڵمه‌ته‌كانی هه‌ڵبژاردن و بارودۆخی ئابووریی چینی خواره‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی ئه‌مریكی دەگەڕایەوە. بۆیه‌ هه‌موو پرسه‌ ئاسایشی و سیاسییه‌كان له‌ ڕوانگه‌ و گۆشه‌نیگای ئابوورییه‌وه‌ دەبینی. هه‌روه‌ها ترامپ وای هه‌ست دەکرد، به ‌كاركردن له‌سه‌ر ئه‌م پرسه‌ ده‌توانێت ببێته‌ جێگه‌ی ڕه‌زامه‌ندیی ئه‌مریكییه‌كان و پێگه‌ی خۆی قایم و بۆ داهاتوو مسۆگه‌ر دەکات. هه‌رچه‌نده‌ پسپۆڕانی بواری ئابووری له‌ جیهانی ئێستادا داخستنی سنووره‌كان و جێبه‌جێكردنی به‌ڵێنه‌ ئابوورییه‌كانی ترامپ بۆ گه‌شه‌سه‌ندنی ئابووریی ئه‌مریكایان بە زیان بۆ ئەمریکا هەژمار کرد.

ئازادی و دیموکراسی لە نێوان "ترامپ" و "بایدن"دا

ترامپ هەر لە سەرەتای دەستبکاربوونی، بڕیاری قه‌ده‌غه‌كردنی گه‌شتی له‌ 7 وڵاتی موسڵمان بۆ ئەمریکا دەرکرد، چونکە "ترامپ"دەیویست له‌ناو سنووره‌كاندا ئاسایشی ئه‌مریكا بپارێزێت. بۆیە ترامپ بڕوای وابوو کە‌ پێویسته‌ سنووره‌كانی ئەمریکا له‌ به‌رده‌م تیرۆریستان دابخرێت؛ له‌ هه‌مان کاتیشدا هه‌وڵی دروستكردنی دیواری له‌ نێوان مه‌كسیك و ئه‌مریكا دا. بەڵام ڕاستییەکه‌ی ئەوەیە کە ئه‌م سیاسەتەی ترامپ، بۆ به‌ده‌ستهێنانی پاڵپشتی و ڕازیكردنی توندڕه‌وه‌كانی ناوخۆی ئه‌مریكا بوو. بەڵام بایدن بەئاشکرا ڕای گەیاندووە کە دیموکراسییەکەمان دووبارە دبووژێنمەوە بە ھەڵوەشانەوەی بڕیاری ترامپ بۆ  قەدەغەی ھاتنی موسڵمانان بۆ ئەمریکا، هەروەها لە ڕێگەی زیادکردنی پەسەندکردنی وەرگرتنی پەنابەران و کۆتاییھێنان بە جیاکردنەوەی خێزانەکان لەسەر سنوورەکان.

لە لایەکی تریشەوە، جۆ بایدن سیاسەتی خۆی لە هەمبەر سعوودیا لەسەر بنەمای پابەندیی دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە بە بەها دیموکراسی و مافەکانی مرۆڤ دەبەستێتەوه‌ و ڕەخنەی توند لە ترامپ دەگرێت کە بۆ نموونە لە کەیسی جەماڵ خاشقچی، لایەنگری لە سعوودییەکان کردووە نەک بەهاکانی مافی مرۆڤ و تەنانەت هاونیشتمانییەکی ئەمریکی. هەروەها بایدن پێی وایە کە سیاسەتی ترامپ لە هەمبەر پرسی جەنگی یەمەن هەڵە بووە و، بۆتە هۆی دروستبوونی کارەساتی مرۆیی و پێشێلکردنی بنەماکانی دیموکراسی و مافی مرۆڤ. هەر بۆیە بڕیاری هەڵپەساردنی فرۆشتنی چەک بە سعوودیا و دەرکردنی حووسییەكان لە لیستی تیرۆرەوە، بەشێکە لەو ڕوانگەیەی جۆ بایدن بۆ چۆنێتیی مامەڵەکردن بەپێی بەها دیموکراسییەکان لە بەرامبەر هاوپەیمانە نادیموکراسییەکانی. ئەمەیش پەیام و سیگناڵێکی بەهێزە بۆ وڵاتانی تر لە ناوچەکەدا. تەنانەت سەبارەت بە پرسی فەلەستینییەکان و ئیسڕائیل، بایدن پێی وایە کە پێویستە پرسی دوو دەوڵەت زیندوو بکرێتەوە؛ ئەمەیش بە مەبەستی کۆتاییهێنان بەو نەهامەتی و کارەساتانەی کە هاتوونەتە ئاراوە و تەنانەت ئەمە بە باشترین میکانیزم بۆ پاراستنی دیموکراسی و خودی جووەکان و ئیسڕائیل دەزانێت و ئەمەیش لە ڕێگەی هاوپەیمانەکانی، بەتایبەتی وڵاتانی عەرەبی دەکات. هەروەها ڕوانگەی لیبراڵیی بایدن بۆ پرسە نێودەوڵەتییەکان و سیستەمی نێودەوڵەتی وا دەکات، کە پرسی گرنگیپێدان بە ژیان و خۆشگوزەرانیی فەلەستینییەکان ببێتە ئەولەوییەتی ئیدارەی بایدن و داوای بەشداریی وڵاتانی عەرەبی لە ڕووی سیاسی و ئابووری و دارایییەوە بۆ سەرخستنی پلانەکانی بکات. ئەمەیش وا دەکات کە بایدنیش وەکوو ترامپ هەوڵی لێکنزیککردنەوەی وڵاتانی عەرەبی و ئیسڕائیل بدات کە لە چوارچێوەی "ئاشتیی ئیبراهیم" (Abraham Accords) دەستی پێ كردووە و ئاستی ڕەوایەتیی نێودەوڵەتی و تەنانەت ئاسایشی هەرێمایەتیی ئیسڕائیلی بەرز کردۆتەوە.

هەر لە چوارچێوەی ڕوانگەی سەرکردایەتیکردنی جیهان لەلایەن ئەمریکاوە و گەڕانەوەی ئەمریکا بۆ ڕۆڵی نەریتیی خۆی لە ڕێگەی پارێزگاریکردنی لە بەها دیموکراسی و جیهانییەکان، بایدن پێی وایە لە ڤەنزوێلا پێویستە ھەڵبژاردنێکی ئازاد و دادپەروەرانە بەرێوە بچێت بۆ گەڕانەوەی سەقامگیری و کۆتاییهێنان بە توندوتیژی و تەنانەت دانپێدانان بە "خوان گایدۆ" بە مەبەستی دوورخستنەوەی دەسەڵاتی خۆسەپێن و نادیموکراسیی "نیکۆلاس مادۆرۆ". بایدن پێی وایە لە ڕێگەی سەرکردایەتیکردنی بەرەیەکی نێودەوڵەتی و تەنانەت لە ڕێگەی ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان، بەتایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە، دەتوانێت لە ڕێگەی دروستکردنی کۆدەنگیی نێودەوڵەتی و گوشاری دیپلۆماسییەوە، کار بۆ گۆڕینی ڕژێم و هێنانەدیی دیموکراسی لە ڤەنزوێلا بکات.

ڕووسیا و سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا

ئەمریکا و ڕووسیا چەندین پرسی جێگەی ناکۆکییان هەیە، بۆ نموونە پەلهاوێشتنی ناتۆ بۆ ڕۆژهەڵات، پێكدادانی بەرژەوەندییەكانیان لە پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی هاوبەرژەوەندی لە ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا، شۆڕشی جەماوەری بۆ گۆڕینی ڕژێمە سیاسییەكانی دەوڵەتانی ناسراو بە شۆڕشە ڕەنگییەكان، جەنگی ڕووسیا لەگەڵ جۆرجیا لەسەر ناوچەی ئەبخازیا، قەڵغانی مووشەكیی ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا، قەیرانی ئۆكراینا و نیمچەدوورگەی كریمیا، پرسی كۆریای باكوور و هتد. لە ڕوانگەی بایدنەوە، هاوكاری له‌گه‌ڵ ڕووسیا له‌ پرسه‌ جۆراوجۆره‌كاندا، به‌تایبه‌ت سووریا و جه‌نگی داعش، ده‌بێته‌ هۆی ئه‌وه‌ی كه‌ ڕووسیا زیاتر به‌هێز بێت و له‌ هاوكێشه‌ سیاسییه‌كانی جیهانیدا ڕۆڵ و پێگه‌ی‌ به‌رزتر ببێته‌وه‌. له ‌لایه‌كی تریشه‌وه‌، ئه‌م هاوكارییه‌، ئه‌گه‌ری زۆره‌ كه ده‌رهاوێشته‌كه‌ی،‌ به‌هێزتربوونی سووریا و عێراق و كۆماری ئیسلامیی ئێرانی لێ بكه‌وێته‌وه‌ و، ئه‌مه‌یش نفووز و ڕۆڵی ئێران به‌رزتر بكاته‌وه‌.

به‌ڵام بایدن دەیەوێت له‌ ڕێگه‌ی دروستكردنی هاوپه‌یمانێتییه‌‌كه‌وه‌ ڕووسیا سنووردار بکات. تەنانەت بایدن لە ڕێگەی هاوکاری-ململانێ هه‌وڵ ده‌دات له‌ ڕێگه‌ی نزیكبوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ ڕووسیا، ئێران له‌ ناوچه‌كه‌دا سنووردار و كۆنترۆڵ بكات. بەڵام سیاسه‌تی ترامپ‌ له ‌هه‌مبه‌ر ڕووسیا بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ بوو كه‌ به‌ نزیكبوونه‌وه‌ له‌ ڕووسیا، چین له‌ ڕووسیا دوور بخاته‌وه‌. ئه‌مه‌یش به‌پێچه‌وانه‌ی دۆكترینی سه‌رۆك نیكسۆن، كه‌ هه‌وڵی ده‌دا به‌ نزیكبوونه‌وه‌ له‌ چین، ڕووسیا له‌ چین دوور بخاته‌وه‌. هەر بۆیە ئیدارەی بایدن هەوڵ دەدات کە پرسی ئۆکراینا بکاتە ئەولەوییەتی سیاسەتی ئەمریكا لە هەمبەر ڕووسیا. چونکە ئەم پرسە بە مەترسی بۆ سەر هاوپەیمانەکانی ئەمریکا، بەتایبەتی ئەوروپییەکان دادەنێت. بۆیە هەوڵ دەدات یارمەتیی ئابووری و سەربازی پێشکەش بە ئۆکراینا بکات لە هەمبەر هەڕه‌شەکانی ڕووسیا. ئەمەیش بە خاڵی وەرچەرخان دادەندرێت بە بەراورد لەگەڵ سیاسەتی ترامپ لە چوار ساڵی ڕابردوودا. لە ڕوانگەیەكی ترەوە، بایدن درێژەپێدان بە سیاسەتی ڕووسیا لە بەرامبەر ئۆکراینا، بە پێشێلکردنی یاسا و ڕێسا و بنەما و پرەنسیپەکانی نێودەوڵەتی دادەنێت. بۆیە دەیەوێت سنوورێک بۆ سیاسەتی دەستدرێژیکارانەی ڕووسیا دابنێت و ئۆکراینا باشترین پرس و شوێنە بۆ جێبەجێکردنی ئەجێنداکانی بایدن و سنووردارکردن و گوشارخستنە سەر ڕووسیا و؛ تەنانەت بایدن بەئاشکرا ڕای گەیاندووە کە پێویستە ڕووسیا باجی ئەم دەستدرێژییانەی بداته‌وه‌. بەڵام لێره‌یشدا بایدن بە هاوبەشی لەگەڵ هاوپەیمانە ئەوروپییەکانی ئەم کارە دەکات.

ئه‌مریكا و یه‌كێتیی ئه‌‌وروپا

بێهەڵوێستیی ترامپ لە هەمبەر ڕووسیا، وڵاتانی ئه‌وروپای له‌سه‌ر پرسی "كریمیا" نیگه‌ران كرد‌ و، ئه‌مه‌یش مه‌ترسی و هه‌ڕه‌شه‌ی ئاسایشی ڕووسیا بۆ وڵاتانی ئه‌وروپی زیاتر ‌كردەوە‌. ئه‌مه‌یش به‌ جۆرێك، لاوازبوونی كه‌لتووری و ستراتیژیی ناسراو به‌ "ئه‌تلانتیك-گه‌رایی‌"یه‌ و، ئاسایشی ئه‌وروپای خستە مه‌ترسییه‌وه‌. بۆیه‌ گوته‌كانی ترامپ ده‌رباره‌ی له‌ئه‌ستۆگرتنی تێچووی سه‌ربازی و ئاسایشیی ڕێكخراوی "ناتۆ" له ‌لایه‌ن خودی ئه‌وروپییه‌كانه‌وه‌، له‌م چوارچێوه‌یه‌دا شرۆڤه‌ دەکرا. ئه‌مه‌یش ڕۆڵی ڕووسیای له‌ هاوكێشه‌ ئاسایشی-سیاسییه‌كانی ئه‌وروپا بەرزتر کردەوە. بۆیه‌ ئه‌وروپییه‌كان هه‌ستیان به ‌ته‌نیایی ده‌كرد و، هه‌وڵیان دەدا خۆیان بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ مه‌ترسییه‌كانی ڕووسیا، ئه‌م بۆشایییه‌ پڕ بكه‌نه‌وه‌. ئه‌مه‌یش له‌ كۆتاییدا كاریگه‌ریی له‌سه‌ر هاوكێشه‌ جیهانییه‌كان هەبوو. بۆ نموونه ترامپ پاڵپشتیی له‌ وڵاتانی ڕۆژهه‌ڵاتی ئه‌وروپا دەکرد كه‌ به‌ "ئه‌وروپای نوێ" (هەنگاریا و پۆلۆنیا و ڕۆمانیا و...) ناویانی ده‌برد؛ له‌ به‌رامبه‌ر "ئه‌وروپای پیر" (ئەڵمانیا و فەرەنسا و...)، كه‌ بەگشتی مه‌به‌ست لێی ده‌وڵه‌تانی ڕۆژاوای ئه‌وروپا بوو‌. ئه‌مه‌یش بێجگه‌ له‌ ڕووی ئاسایشی و ئابوورییه‌وه‌، له‌ ڕووی جیۆسیاسییه‌وه‌ به‌ وه‌رچه‌رخان دانرا. به‌م مانایه‌ كه ئیداره‌ی نوێی ئه‌مریكا‌ پاڵپشتیی له‌م وڵاتانه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی ئه‌وروپا دەکرد كه‌ به‌ره‌و سیسته‌مێكی "دیموكراسی له‌سه‌ر بنه‌مای سه‌روه‌ری" هه‌نگاو ده‌نێن، له ‌بری "دیموكراسی له‌سه‌ر بنه‌مای لیبرالیزم" کە تاوەکوو ئێستا نەریتی ئەمریکا بووە. هەر بۆیە بایدن دەیەوێت ئەمە ڕاست بکاتەوە. بۆ نموونە لە هەمبەر ڕووسیا بەرگرییان لێ بکات و پاشان لە  بری هەوڵی جیاکردەنەوەی ڕۆژهەڵات و ڕۆژاوای ئەوروپا، هەوڵی لێکنزیککردنەوە و پاڵپشتیکردنیان لە هەمبەر ڕووسیا دەدات.

چین و ئه‌مریكا

سیاسەتی ترامپ ده‌رباره‌ی دانانی تاریفه‌ی گومركی له‌سه‌ر كاڵا و هه‌نارده‌كانی چین، جۆرێك له‌ بارگرژیی ئابووریی له‌ نێوان چین و ئه‌مریكای لێ كه‌وتەوە‌. ئه‌مه‌یش بووە هۆی كاردانه‌وه‌ی چین و، هه‌روه‌ها دروستبوونی كێشه‌ی ئاسایشی بۆ ئه‌مریكا و هاوپه‌یمانه‌كانی له‌و ناوچه‌یه‌ی زه‌ریای چین كه‌ چین تیایدا باڵاده‌سته‌، لێ كه‌وته‌وه‌. هه‌ر له‌م ناوچه‌یه‌دا هاوپه‌یمانه‌كانی ئه‌مریكا وه‌كوو ژاپۆن و كۆریای باشوور و تایوان و ته‌نانه‌ت فیلیپین و... تووشی دڵه‌ڕاوكێ و نیگه‌رانی بوون‌. بەڵام بایدن دڵنیایی ده‌داته‌ ئه‌م هاوپه‌یمانانه‌ كه‌ به‌ته‌نیا جێیان ناهێڵێت. كۆی گشتیی ئه‌م هاوكێشه‌یه‌ ئه‌وه‌ی لێ ده‌خوێندرێته‌وه‌ كه‌ "بایدن" ده‌یه‌وێت سنوورێك بۆ به‌رفراوانبوون و گه‌شه‌ی ئابووریی چین له‌ ئاستی نێوده‌وڵه‌تیدا دابنێت. بۆیه‌ له‌ ڕوانگه‌ی بایدنەوە ئابووریی چین گه‌وره‌ترین مه‌ترسییه‌ بۆ پێگه‌، نفووز و مه‌زنایه‌تی و شكۆی ئه‌مریكا. تەنانەت بایدن ڕای گەیاندووە کە پێویستە ویلایەتە یەکگرتووەکان دژ بە سیستەمی زۆرداری چین بوەستێتەوە. تەنانەت بایدن ڕەخنە لە سیاسەتی چین لە بەرانبەر ئەیغوورەکان دەگرێت و لەسەر پرسی تایوان و هۆنگ کۆنگ ڕەخنەی توند لە دەسەڵاتدارانی چێن دەگرێت و پێی وایە کە ئەوەی ئەمریکا لە وڵاتی چین جیا دەکاتەوە بریتییە لە پاپەندبوونەکانی ئەمریکا بە بەھا جیھانییەکان. تەنانەت بایدن سەبارەت بە چین پێی وایە کە لە ڕێگەی پشتگیریی دیپلۆماسی و گەشەپێدانەوە، ئەمریکا دەتوانێت لەگەڵ ھاوپەیمانە دیموکراتەکانی کار بۆ بەردەستخستنی جێگرەوەی دیجیتاڵی بکات بۆ وڵاتانی تر لە بەرامبەر سیستەمی چاودێری و سانسۆری خراپی چین. بۆیە لێرەدا دەردەکەوێت کە بایدن لە ڕێگەی هاوپەیمانییەتییەوە، دەیەوێت بگەڕێتەوە گۆڕەپانی سەرکردایەتیکردنی جیهانی و خاڵی کۆکەرەوەیان دیموکراسی و بەها جیهانییەکان دەبێت.

بایدن و پرسی ئێران

سەرۆککۆماری ئێستای ئەمریکا پێی وایە کە ترامپ لە ڕێگەی دەرچوونی لە ڕێککەوتنی ئەتۆمی، نەیتوانیوە ئەو وڵاتە کۆنترۆڵ بکات و بیهێنێتە سەر مێزی دانوستاندن و ناچاری بکات ڕێککەوتنێكی باشتر لەوەی ڕابردوو بكات، کە ڕێگەی لە دەستپێڕاگەیشتنی ئێران لە چەکی ئەتۆمی دەگرت (کە خودی بایدن لە ئیدارەی سەرۆک ئۆباما لە ڕێککەوتنەکە بەشدار بووە و بە دەسکەوتی دەزانێت)، بەڵکوو بۆتە هۆی ئەوەی کە ئاستی مەترسییەکانی ئێران بەرزتر و زیاتر ببێتەوە و تەنانەت ئێرانی لە ڕووسیا و چین نزیکتر کردۆتەوە و وای کردووە کە ئێران شەڕەنگێزتر ببێتەوە و هەڕەشە لە هاوپەیمانەکانی ئەمریکا بکات و تەنانەت کاتی پێویست بۆ دەستپێڕاگەیشتن بە چەکی ئەتۆمی لەلایەن ئێرانەوە خێراتر و نزیکتر ببێتەوە. لە لایەکی تریشەوە بایدن پێی وایە کە ئەم کارەی ترامپ وای کردووە کە ئەمریکا لە ئاستی نێودەوڵەتیدا گۆشەگیر بکرێت و تەنانەت پەراوێز بخرێت و ئەمەیش بەپێچەوانەی ستراتیژی بایدنە کە دەیەوێت ئەمریکا جارێکی تر، سەرکردایەتیی جیهان بکاتەوە.

لێرەوە دەردەکەوێت کە بایدن دەخوازێت بە سوودوەرگرتن لە هاوپەیمانە نەریتییە دیموکراسیەکانی و تەنانەت کۆدەنگیی نێودەوڵەتی (بەتایبەتی هێزە جیهانییەکان وەکوو ڕووسیا و چین) ئێران سنووردار بکات و لە ڕێگەی دیپلۆماسییەوە هەژموونی خۆی بەسەر ئێراندا بسەپێنێت و ئێران ناچار بکات واز لە بەرنامە ناوکییەکەی بهێنێت و پاشان لە پێگەیەکی بەهێزەوە گفتوگۆ لەسەر پرس و بابەتە پەیوەندیدارەکان وەکوو پرسی مووشەکە بالستییەکان و دەستێوەردانی ئێران لە کاروباری وڵاتانی ناوچەکە و پاڵپشتی لە گرووپە توندڕەوەکان بکات. لەم ڕوانگەیەوە، بایدن بەپێچەوانەی ترامپ تاکلایەنە بڕیار نادات، بەڵکوو هەوڵ دەدات هەڕەشە و مەترسییەکانی ئێران، بۆ هەموو ئەکتەرە هاوپەیمانه‌كان و تەنانەت ڕکابەرانی ئەمریکا، به‌ ئاسایش و ئاشتیی نێودەوڵەتییه‌وه‌ گرێ بدات، چونکە پێی وایە سیاسەتی ترامپ شکستی خواردووە و تەنانەت کاریگەریی نەرێنیی لەسەر پێگە و پرستیژی ئەمریکا لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی داناوە. بەڵام بایدن دەیەوێت لە گوشار و ئابلووقە و سزاکانی ئێران کەڵک وەربگرێت و لە پێگەیەکی بەهێزترەوە بچێتەوە ناو ڕێککەوتننامەی ئەتۆمیی ٥+١. بەکورتی، بایدن نایەوێت گیرۆدەی جەنگێکی تر بێته‌وه‌ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و، لە لایەکی تریشەوە چین و ڕووسیا کارتی ئێران لە بەرامبەر ئەمریکا بەکار بێنن، بەڵکوو دەیەوێت بە چارەسەرکردنی پرسی ئێران هەموو وزە و توانای ئەمریکا بۆ چین تەرخان بکات کە بایدن بە گەورەترین هەڕەشە و مەترسی لە ئاسایشی نەتەوەییی ئەمریکای دەزانێت. هەرچەندە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان سوود لە ڕۆڵی چینیش وەردەگرێت و چین و ڕووسیایش بۆ وەرگرتنی ئیمتیاز لە ئەمریکا ئامادەییی ئەوەیان تێدایە. ئەمەیش ئەم جارە پێگەی بایدن و ئەمریکا لە هاوکێشەکانی جیهان بەگشتی و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەتی بەرز دەکاتەوە.

پرسی ئەتۆمیی کۆریای باکوور

بایدن پێی وایە سیاسەتی ترامپ لە هەمبەر پرسی ئەتۆمیی کۆریای باکوور شکستی خواردووە، چونكە خاوەن هیچ ڕۆئیا و ستراتیژییەکی درێژخایەن نەبووە و تەنیا خۆهەڵکێشان یاخود نمایش و خۆدەرخستنێکی کەسی بووە. تەنانەت بایدن پێی وایە کە سیاسەتی ترامپ بۆتە هۆی ئەوەی کە "کیم جۆن ئۆن" کەڵک لە گەمژەییی ترامپ وەربگرێت و وەکوو سەرۆکێکی بەهێز خۆی دەربخات و ڕەوایەتیی نێودەوڵەتی و ناوخۆیی وەربگرێت، بەبێ ئەوەی هیچ ئیمتیازێکی بەرجەستە بدات یاخود ببێتە هۆی کەمکردنەوەی ژمارەی چەکەکان و ڕاوەستانی بەرنامەی ئەتۆمیی ئەو وڵاتە.

 بۆ ئەم مەبەستەیش بایدن دەیەوێت بە هەماهەنگی و هاوکاریی چین، مەترسییەکانی کۆریای باکوور لەسەر ئاسایشی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی بڕەوێنێتەوە. بۆیە بایدن پێی وایە کە ئەمریکا دەتوانێت لە ڕێگەی سەرکردایەتیکردنی بەرەیەکی نێودەوڵەتی لە هاوپەیمان و نەیارەکانیشی، جارێکی تر کۆریای باکوور ناچار بکات تاقیکردنەوە و بەرهەمهێنانی مووشەکی بالستی و چەکی ئەتۆمی ڕابگرێت و بەهۆی مەترسیی پەراوێزکەوتنی و گوشارەکانی ئەمریکا بۆ سەر چین و تەنانەت لە ڕێگەی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە، هەم ئاسایشی هاوپەیمانەکانی وەکوو کۆریای باشوور و ژاپۆن بپارێزێت و هەمیش کۆریا بێتە سەر مێزی دانوستاندن.

داهاتووی ڕێککەوتنی ئەمریکا و تالیبان: کشانەوەی هێزەکان لە ئەفغانستان

یەکێک لەو دەگمەن پرس و بابەتانەی کە هەردوو سەرۆکی ئەمریکا- ترامپ و بایدن- هاوڕان، ئەوەیە کە، پێویستە ئەمریکا کۆتایی بە جەنگە درێژخایەنەکان و بە دەستێوەردانی سەربازی لە وڵاتان بهینێت و پاشەکشە بە هێزە سەربازییەکان بکات، بەتایبەتی لە ئەفغانستان. بەڵام جیاوازیی بایدن ئەوەیە کە دەیەوێت ئەم کشانەوەیە بەرپرسیارانە بێت؛ بەم واتایە کە بایدن دەیەوێت دڵنیا بێت کە گرووپ و ڕێکخراوە تیرۆریستییەکان وەکوو داعش و ئەلقاعیدە و تەنانەت تالیبان نابنەوە هەڕەشە بۆ سه‌ر ئاسایشی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی. بە بڕاوی بایدن، نابێت ئەم کشانەوەیە بەخێرایی بێت، بەبێ ئەوەی بزاندرێت پاش کشانەوە چی ڕوو دەدات و هاوبەشە خۆجێیەکانی ئەمریکا چییان بەسەر دێت.

ئەوەی جێی سەرنجە، جۆ بایدن بەپێچەوانەی ترامپ گرنگی بە پرۆسەی دیموکراسی لەپاش کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا دەدات و بۆی گرنگە کە حکوومەتی ئەفغانستان چیی بەسەر دێت و تەنانەت مافی ژنان چۆن دەبێت ئەگەر تالیبان بەهێز بێتەوە و لە ئەنجامی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا، ئەفغانستان کۆنترۆڵ بکاتەوە. لێرەیشدا بایدن دەیەوێت لە ڕێگەی دیپلۆماسییەوە ئەکتەرەکانی تریش بێنێتە ناو پرۆسەکە و هاوبەشییان پێ بکات، بۆ نموونە ڕووسیا، چین، پاکستان، ئێران و ھندستان. لێرەوەیش دەردەکەوێت کە بایدن گەڕانەوەی سەرکردایەتی و هەژموونی ئەمریکا، بە هاوڕابوون و پاڵپشتیی ئەکتەرەکانی تر دەبەستێتەوە. لە ئەفغانستانیش دەیەوێت لەم ڕێگەیەوە ئاسایشی ئەو وڵاتە بە ئاسایشی ئەکتەرە هەرێمی و سەرووهەرێمییەکان ببەستێتەوە.

کۆبەند

دەتوانین "سەرکردایەتیکردنی جیهان" و "گەڕانەوەی ئەمریکا" بە دوو کۆدی بنچینەییی ستراتیژیی سیاسەتی دەرەکیی ئیدارەی بایدن بزانین، بەڵام بەو جیاوازییەوە کە بە ئامراز و میکانیزمی دیپلۆماسی و بۆ کۆدەنگیی نێودەوڵەتی و ڕێبەرایەتیکردنی ئەم کۆدەنگییە لەلایەن ئەمریکاوە و بە هاوکاری لەگەڵ هاوپەیمان و هاوبەشە نەریتییەکانی ئەمریکا. بەم پێیە "دیپلۆماسی" و "کۆدەنگیی نێودەوڵەتی" و "هاوکاری و هەماهەنگی" لەگەڵ "هاوپەیمان و هاوبەشەکانی ئەمریکا"، بەتایبەتی "ئەوروپییەکان"، بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی هەڕەشەکانی "چین و ڕووسیا"، بە کۆدەکانی تری دۆکترینی ئاسایشی نەتەوەییی ئەمریکا لە بواری سیاسەتی دەرەکی دادەنرێن. هەروەها کەڵکوەرگرتن لە "ڕێسا و یاسا و ڕێکخراو و ڕژێمە نێودەوڵەتییەکان"، به‌ بەشێکی تری بنچینەییی ئەو دۆکترینە شیمانەکراوەی ئاسایشی نەتەوەییی ئەمریکا هەژمار دەکرێن. جگە لەمانەیش، هەڕەشەکانی ڕووسیا و مەترسییەکانی چین بە ئەولەوییەتی کاری سیاسەتی درەکیی ترامپ هەژمار دەکرێت و، هەر بۆ ئەو مەبەستەیشە کە بایدن دەیەوێت کێشەی ئەتۆمیی ئێران چارەسەر بکات؛ بۆ ئەوەی هەم ڕێگە لە نزیکبوونەوەی لە ڕووسیا و چین بگرێت و هەمیش بتوانێت  باشتر هێز و تواناکانی تەرخان بکات بۆ کۆنترۆڵی ئەو دوو ئەکتەرە، بەتایبەتی چین.

ئەم هاوکێشانەیش دەرفەتێکی نوێیە بۆ هەرێمی کوردستان کە بتوانێت خۆی وەکوو هاوبەشێکی ئەمریکا لە ناوچەکەدا لەو بوارانە کە پەیوەستن بە ئاسایشی ئەمریکاوه‌ دەربخات، بەتایبەتی لە جەنگی دژەتیرۆر و، هەروەها دروستکردنی باڵانس وەکوو هێزێکی باڵانسەر لە عێراق. تەنانەت لە ڕۆژاوای کوردستانیش بەهۆی دژایەتیکردنی توندی ڕووسیا و تورکیا دەرفەتێکی زێڕین بۆ کورد هاتۆتە ئاراوە. لە باکووری کوردستانیش بەهۆی هەڵوێستی ڕاشکاوانەی بایدن و سیاسەتی تاکڕەوانەی ئەکەپە لە تورکیا لە ئاستی ناوخۆیی و لە ئاستی دەرەکی، دەتوانێت دەرفەتی هەستانەوە و خۆڕێکخستنەوە بداتەوە بە کورد. بەڵام لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان هاوکێشەکان فرەڕەهەندتر و ئەکتەرەکان جیاوازترن، بەڵام بەهۆی پرۆسەی "ئاشتیی ئیبراهیم" و تەنانەت هەڵەکانی توندڕەوەکان لە سیاسەتی دەرەکی و کۆدەکانی دۆکترینی سیاسەتی دەرەکیی بایدن لە بەرەی بەرامبەر ئێران، کورد دەتوانێت کەڵک لە هاوسەنگیی نوێی ناوچەیی و گۆڕانکارییە جیۆسیاسییە چاوەڕوانکراوەکان وەربگرێت لە ناوچەکەدا.