(هەوڵەکانى کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى بۆ لە چوارچێوەدانى پرۆسەى سیاسی لە عێراق و کەمکردنەوەى هەژموونى ئێران)

د. سەردار قادر محیه‌دین، شارەزا لە یاسای دەستووری و دیپلۆماسییەتی قەیران

ڕاستەڕێکردنى پرۆسەى سیاسی و هێزى نەرم

لە ساڵی 2001 – 2018 سێ سەرۆکەکەى ئەمریکا لە ماوەى ئەو 17 ساڵەدا 6 جار هاتوونەتە عێراق؛ 5 لەو سەردانانە لەلایەن سەرۆکە کۆمارییەکانەوە بوون و تەنیا یەکێکیان لەلایەن دیموکراتەکانەوە بووە؛ لەو 6 سەردانە، 5یان فەرمی بوون و تەنیا یەک سەردانیان نافەرمی بوو، ئەویش لەلایەن "دۆناڵد ترامپ"ەوە بوو. عێراق لە ئەجێنداى ستراتیژییەتى ئاسایشی نیشتمانیى ئەمریکا لەو ماوەیەدا ئامادەییی زیندووی هەبوو، هەر بۆیە لەو ئەجێندایەدا 112 جار ناوی عێراق هاتووە ( 57 لە سەردەمى بۆش، 48 لە سەردەمى ئۆباما، 7 لە سەردەمى ترامپ)؛ بەڵام لە بەرامبەردا لەو ماوەیەدا تەنیا 17 جار ناوى ئێران و 7 جاریش ناوی ئەفغانستان لە ئەجێنداى ستراتیژییەتى ئاسایشی نیشتمانى هاتووە. لەو داتایە ئەوە دەردەکەوێ کە گۆڕانکارییەک لە جۆرى مامەڵەى ستراتیژیى ئەمریکا لەگەڵ عێراقی نوێ هەر لەو کاتەوە هەیە، ئەویش خودی ویستى ئەمریکایە بۆ گۆڕینى ئەو ستراتیژییەتە.

وڵاتە یەکگرتووەکانى ئەمریکا لە نێوان ساڵانی 2016 – 2021 بە بڕی زیاتر لە 44 ملیار دۆلار کۆمەکی هەمەچەشنەى وڵاتانى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستى کردووە؛ پشکی ئیسڕائیل لەو بڕە، زیاتر لە 19 ملیار بووە (43.7%)، بەڵام پشکی عێراق لەو ماوەیە زیاتر لە 2.5 ملیار بووە (6.1%). ئەمریکا هەر لە ساڵی 2011 ستراتیژییەتی خۆى لە عێراق گۆڕیوە؛ لە ڕووبەڕووبوونەوە و بەڕێوەبردنى ڕاستەوخۆوە بۆ ڕۆڵی مەشقپێکردن و ئاڕاستەکردن و کۆمەکی و گۆڕینەوەى زانیاریى هەواڵگری. بەو شێوەیە دواى تەسلیمکردنى دۆسیەى ئەمنى و بەڕێوەبردنى وڵات بە عێراقییەکان لە 2011، ئەمریکا ستراتیژییەتى خۆى گۆڕی، چونکە ئەوان لەگەڵ دەستێوەردانێکن کە تێچوویەکی کەم و ماوەیەکی کەم بخایەنێ. بەڵام هەردوو ئەزموونى ئەفغانستان و عێراق وەک ئەوانەى پێشوو دەرنەچوون و پێچەوانە لەگەڵ دیدگه‌ى ئەمریکا کەوتنەوە و زۆر لەسەر ئەو وڵاتە وەستان، چونکە لە نێوان ساڵانی 1989 – 1999 ئەمریکا نزیکەى 48 دەستێوەردانی لە جیهان کردووە، بەڵام هیچیان هێندەى ئەفغانستان و عێراق بارى قورس نەکردوون. ئەو ستراتیژییەتە نوێیەیش بە کۆمەکی هێزەکانى عێراق لەلایەن سندووقی ڕاهێنان و ئامادەکردنى سەر بە وەزارەتى بەرگریى ئەمریکا، کە بۆ قەڵاچۆکردنى ڕێکخستنەکانى داعش دامەزراوە، سەرپەرشتی دەکرێ.

بۆ خوێندنەوەى ئاییندەى سیاسیی عێراق و ڕوانگەى پەیوەندییەکانى ئەمریکا و عێراق، پێویستە خوێندنەوەیەکی تایبەت بکەین کە لەوەى پێشووتر جیاواز بێت؛ بەوەى ئەمریکا بە هیچ شێوەیەک پێناچێ پەنا بەرێتە بەر کشانەوە لە عێراق. تەنانەت حکوومەتى عێراقیش ئەوەى ناوێت؛ تەنیا بۆ پاراستنى هاوسەنگییەکە ئەمریکا هەنگاوێک دەکشێتەوە دواوە، بەڵام هەمان ڕۆڵی گرنگ و ستراتیژیى خۆى دەبینێ لە عێراق. لەلایەکی تریشەوە ئێستا لە عێراق بوونى هێزەکانى ئەمریکا ئەوەندە نییە کە جێی مەترسی بێت بۆ سەر عێراق و وڵاتانى دراوسێ؛ لە کۆى 3500 سەربازی هاوپەیمانان، 2500 سەرباز هی ئەمریکان؛ ئەو هێزەیش ڕۆڵی شەڕكه‌ر نابینن، تەنیا وەک پاڵپشتیى لۆجستی وان بۆ هێزەکانى سوپاى عێراقی.

بڕیارى پاشەکشەپێکردنى هێزەکانى ئەمریکا لە عێراق و کەمکردنەوەى قەبارە و بڕی هێز، پێشتر لەلایەن خودی ئەمریکییەکانەوە لە سه‌روبه‌ندى ڕێکكەوتنامەى ئەمنیى نێوان هەردوو لا بڕیارى لەسەر دراوە، بەڵام دواتر سیمایەکى ترى وەرگرت. ئەوە بوو قاسم سولەیمانى (1957- 2020 ) لە ڕۆژى 3/1/2020 لەلایەن ئەمریکییەکانەوە کرایە ئامانج و کوژرا؛ ڕەوتى زۆرینەى شیعەیش لە پەرلەمانى عێراق وەک تۆڵەسەندنەوەیەک بەرامبەر ئەو کارەى ئەمریکا لە 5/1/2020 بڕیارى پاشەکشەپێکردنى هێزەکانى ئەمریکایان لە عێراق دا؛ ئێرانیش لاى خۆیەوە وەک ڕەمزێک بۆ تۆڵەسەندنەوە و بوونى هەڵوێست، لە 7/1/2020 چەندان بارەگاى ئەمریکایان لە عێراق کردە ئامانج. بابەتى گۆڕینى ستراتیژییەت جیاوازە لە پاشەکشەى کۆتایی، چونکە چەندان هێزى تر خۆیان بۆ شوێنگرتنەوە ئامادە کردووە؛ بەڵام خودی پرۆسەى کشانەوە لە بەرژەوەندیى عێراق و ناوچەکە نییە، چونکە عێراق دەبێتە گۆڕەپانێکى ململانێی ناوچەیی و نێودەوڵەتى.

ئایا ئەمریکییەکان دواى ئەوەى بەکارهێنانى هێز و بەڕێوەبردنى ڕاستەوخۆ سەرکەوتوو نەبوو لە عێراق لە ماوەى ساڵانی 2003 - 2020، پەنا بۆ کام ستراتیژییەت دەبەن؟ بەڵام ئەوەندەى دیارە سەرلەنوێ پەنابردنەوەی ئەمریکایە بۆ بەکارهێنانى هێزى زیرەک (بەکارهێنانى هێز و هۆکارەکانى تر بێجگە لە هێز)، هەروەک چۆن لە سەردەمى ئۆبامادا بەکار دەهێنرا، کە ئەویش لە هەردوو ئەزموونى جۆرج بۆشی کوڕ و دۆناڵد ترامپ سەرکەوتووتر بوو کە، ئەوان زیاتر هێزى بەزەبر و توندیان بەکار دەهێنا، چونکە بە لاى ئەمریکییەکانەوە هێزى زیرەک دەبێتە مایەى گۆڕانکارى لە مانەى خوارەوە:

 ڕازیکردنى ڕای گشتیى ئەمریکا، چونکە بە چوونە ناو ململانێکانەوە بە سەربازى ئەمریکی بەو شێوەیەى جاران نامێنێ، تێچووى کەمترە، نابێتە هۆى بەهێزبوونى گرووپە تیرۆریستییەکان؛ چونکە دەرکەوتووە چەند زیاتر هێز بەکار بهێنرێ، ئەوەندە لە کاردانەوەدا تیرۆر بەهێزتر دەبێت وەک تەحەددا. ئەوەندە قورساییخستنە سەر عێراق، بۆتە مایەى پشتگوێخستنى ناوچە ستراتیژییەکانى ترى دونیا لەلایەن ئەمریکاوە. پەنابردنە بەر هێزى زیرەک، ئەمریکا لە ململانێی ڕاستەوخۆى ناوچەکە دەپارێزێ کە هیچ هاوسەنگییەکی تێدا نییە. ئەمەیش پێداچوونەوەى بوونى هێزەکانى ئەمریکایە لە ناوچەکەدا.

بەڵام لە بەرامبەردا پاشەکشە دەبێتە هۆى پەیدابوونى قەیرانی ئابوورى و ئەمنى لە عێراق و، هەردوو وڵاتى عێراق و ئێرانیش دەبنە یەک بەرە لە دژى ئەمریکا. بەمەیش هەژموونى ئێران زیاد دەکات و سیسته‌مى ئاسایشی ناوچەکە پتر دەخاتە مەترسییەوە؛ هەرچەندە جارێکی تر عێراق دووچارى پەڕگیرییەک لە ئاستى نێودەوڵەتى دەکات و دواتریش بەرەو هەڵدێر و دابەشبوون. ئەمە چ جاى ئەوەى کە پاشەکشەى ئەمریکا لە عێراق وەک پاشەکشە لە تەواوى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست ئەژمار دەکرێ، کە ئێستا خۆى تێیدا باڵاده‌ستە؛ ئەو ناوچەیەى کە هەرچی ململانێی دونیایە کەوتۆتە سەرى؛ ئەو ناوچەیەى کە کلیلە جیۆپۆلیتیکەکانى تێدایە: 5 دەریا، 5 کەنداو، 7 دوورگە، 64% یەدەگی نەوتى جیهان.

ئەدی ئەمریکا لە ستراتیژییەتى نوێیدا چۆن مامەڵە لەگەڵ عێراقی نوێ دەکات؟

• گۆڕینی ستراتیژییەتى هێزەکانى لە شەڕکەرەوە بۆ ڕاهێنەر و ئاڕاستەکەر و کۆمەکیکار؛ ئەمەیش لەلایەن وەزارەتى بەرگریى ئەمریکاوە سەرپەرشتی دەکرێ.
• کەمکردنەوەى هێزەکانى لە عێراق.
• بەستنى ڕێکكەوتنێکی ئەمنیى نوێ لەگەڵ عێراق؛ کە یەکێک لە بڕگەکانى، کۆمەکی هێزەکانى ئەمریکایە بۆ هێزەکانى عێراق لە ڕووى لۆجستییەوە و، لەسەر عێراقیش پێویستە ئەوان بپارێزێ.
• ئەمریکا پابەندە بە ستراتیژییەتى لەقاڵبدان و کەمکردنەوەى هەژموونى ئێران لە عێراق؛ بەڵام ئەم جارەیان لەلایەن عێراقییەکان خۆیانەوە دەکرێ.
• کۆمەکیکردنى حکوومەتى عێراق بۆ وەستان لەسەر پێیه‌كانى و دەرچوونى لەژێر هەژموونى ئێران؛ هەڵبژاردنى 10ی ئۆکتۆبەرى 2021 یەکێک بوو لەو هەنگاوانە.
• کۆمەکیکردنى عێراق و هەرێمی کوردستان لە جەنگى دژ بە تیرۆر؛ کە ئێستا لە داعشدا خۆی دەبینێتەوە.

بۆ کورد:  بوونى ئەمریکا لە عێراق بە شێوازى نوێ تا ڕاددەیەک لە بەرژەوەندیى کوردە، چونکە ئەزموونەکانى بوونى هێزەکانى ئەمریکا لە عێراق لە ساڵی 2003 – 2021 ئەوەمان پێ دەڵێن كه‌ کشانەوەى ئەمریکا لە ساڵی 2011 لە بەرژەوەندیى کورد بوو نەک زیان، بەڵکوو کورد توانى قەڵەمڕەوی لە ناوچە جێناکۆکەکان و لەسەر ئاستى کۆمەڵگەى نێودەوڵەتییش زیاتر بکات. ئەودەم ئەمریکا بۆ بەدیهێنانى ئامانجەکانى، زیاتر پشت بە حکوومەتى هەرێم دەبەستێ؛ بەڵام پێویستە سەرکردایەتیى کورد ده‌رفه‌ته‌کان بقۆزێتەوە و، لە پەیوەندییەکى دیپلۆماسی و سەربازیی پتەویشدا بێت لەگەڵ ئەمریکا.

پەیامی حکوومەتى بایدن بۆ عێراقی نوێ

دامەزراوەى بەرگرى لە دیموکراسییەتى ئەمریکی (FDD)  کە گرووپێکی گوشارە و کۆشکی سپی گوێی لێ دەگرێ و زۆر جارانیش بە قسەى دەکات، لە 20/1/2021 لە پڕۆژەیەکیان بۆ بایدن، ڕۆڵ و بوونى ئەمریکایان لە عێراق لە چوار ڕاسپاردەدا کورت کردەوە، بایدنیش ئەوەندەى کە دیارە جێبەجێی کردوون:

• گەیشتنە لێکتێگەیشتنى هاوبەش لە نێوان حکوومەتى عێراق و ئەمریکا بۆ مانەوەى هێزەکانى ئەمریکا لە عێراق بە قەبارەیەکی بچووک.
• هەوڵدان بۆ بەرەوپێشبردنى ئابووریى عێراق و گەشەپێدانی و پشتیوانیکردنى؛ لە بەرامبەریشدا لاوازکردنى ڕۆڵی ئێران لەو بارەیەوە.
• بەکارهێنانى نفووزى ئەمریکا بۆ پشتیوانى و کۆمەکى کازمی؛ هەر بۆیە ئەمریکا لەگەڵ دووبارە دانانەوەى کازمییە وەک سەرۆکوەزیران لە عێراق.
• ئاڕاستەکردنى پرۆسەى سیاسیی عێراق و ڕاستەڕێکردنى لە پێناو کەمکردنەوەى هەژموونى ئێران لەو نێوه‌نده‌وە؛ هەر بۆیە ئەمریکا، وەک لەسەر زارى باڵیۆزەکەى لە بەغدا ڕای گەیاند کە، وڵاتەکەى پشتیوانیی پرۆسەى هەڵبژاردنى کردووە لە ڕێگەى یۆنامییەوە بە بڕی 10 ملیۆن دۆلار و، ئەمە سەرەڕاى چاودێرى و سەرپەرشتیکردنى نێودەوڵەتی و یۆنامی بۆ پرۆسەکە.
• هێشتنەوەى گوشارەکانى ئەمریکا و دژایەتیکردنى لەسەر ڕەوتە چەکدارەکانى سەر بە ئێران.

کەواتە دانانى سنوورێک بۆ هەژموونى ئێران لە عێراق وەک ڕەهەندێکی سەرەکی لە ستراتیژییەتى ئەمریکادا بۆ دواى هەڵبژاردنى ئۆکتۆبەرى 2021 و گۆڕینی ڕۆڵی هێزەکانى ئەمریکا لە شەڕکەرەوە بۆ لۆجیستی دەمێنێتەوە.

سەبارەت بە هەڵوێستى ئەمریکایش دەرهەق بە ئێران، دوو ڕاسپاردەى داوەتە حکوومەتەکەى بایدن:

• دووبارەنەکردنەوەى هەڵەکانى پێشوو؛ نەبواردنى ئێران و لێخۆشبوونى لە سزاکان تا ئەو کاتەى حکوومەتى ئێران مل دەدا بۆ ڕێکكەتنامەیەکی گشتگیر سەبارەت بە چەکى ناوەکى.
• داواکردن لە ئێران بۆ ئەوەى تەواوى زانیارى بداتە کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى سەبارەت بە بوونى چەک و چالاکیی ناوکیى خۆى؛ بەپێچەوانەوە لە ڕێگەى ڕێکخراوى ناوکیى نێودەوڵەتی و ئەنجومەنى ئاسایشەوە تەواوى ڕێوشوێنەکانى دەرهەق بگیرێتە بەر، تەنانەت ئەگەر بەکارهێنانى هێزیش بێت لە ئاکامدا.

بۆ کورد: کورد دەتوانێ لە سێ بواردا ڕۆڵی خۆى ببینێ لەو ستراتیژییەتەى دامەزراوەى بەرگرى لە دیموکراسییەت کە ئێستا بایدن گرتوویه‌تییه‌ به‌ر:

• تاکە نەفەس بۆ مانەوەى دیموکراسی لە عێراق، تەنیا هەرێمی کوردستانە و دامەزراوەى بەرگرى لە دیموکراسییەتیش لەگەڵ پەیمانگەى ئاشتیى ئەمریکی، زۆر ڕاشکاوانە ئەو پەیامەیان گەیاندووە.
• کارەکتەرێکی بەهێز و یەکلاکەرەوە لە پێکهێنانى حکوومەتى نوێی عێراق، به‌تایبەت لەم هەڵبژاردنەى دواییدا. تا ئێستا سێ هێزى سەرەکی لە عێراق پشتیوانیى کازمی دەکەن بۆ سەرلەنوێ کاندیدبوونەوەى بۆ پۆستى سەرۆکوەزیران: سەدر و تەقەدوم و پارتى دیموکراتی کوردستان؛ ئەویش دواى هەڵوێستى فەرمیی ئەمریکا بوو لەو بارەیەوە و وەک ڕێگرتنیش بوو لە دووبارە کاندیدبوونەوەى مالیکی بۆ پۆستى سەرۆکوەزیران.
• هەرێمی کوردستان لە نێوەندى ئەو ستراتیژییەتە نوێیەى ئەمریکا؛ کوردستان دەتوانێ باخچەى پشتەوەى ستراتیژییەتى ئەمریکا بێت لە عێراق و، لە هەرێمی کوردستانەوە سەرپەرشتیی بەرژەوەندییەکانى بکات لە عێراق.

 نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ عێراقی نوێ

ئەنجومەنى ئاسایش لە نێوه‌ندى دانیشتنى خۆى، ڕۆژى دووشەممە ڕێکەوتى 15/11/2021 چەندان پەیامی ڕاشکاوانەى بە کۆى دەنگى ئەندامانى سەبارەت بە پرۆسەى سیاسیی عێراق گەیاندە سەرکردایەتییە سیاسییەکانى عێراق، بە حکوومەت و حزبەکانەوە، کە دەتوانین لەمانەى خوارەوە پوختى بکەینەوە:

• دووبارە جەختکردنەوە لەسەر بڕیارى ئەنجومەنى ئاسایش ژمارە 2576 کە بۆ پرۆسەى سیاسی لە عێراق لە 27/5/2021 دەرکراوە و ڕۆڵی پێشەنگ دەداتە یۆنامی بۆ سەرپەرشتیکردنى پرۆسەى هەڵبژاردن لە عێراق لەسەر داواى حکوومەتى عێراقی. گەرچی بەپێی میساق سەرپەرشتیکردن لە دەسەڵاتەکانى ئەنجومەنى ئاسایش نییە، بەڵام ئەو بابەتە لەلایەن هۆبەى هاوکاریى هەڵبژاردنەکان، کە سەر بە بەڕێوەبەرایەتیى کاروبارى سیاسی و بونیادنانى ئاشتیى سەر بە ئەمیندارێتیی گشتیى نەتەوە یەکگرتووەکانە، سەرپەرشتی دەکرێت و چەندان ئەزموونى لەو بارەیەوە هەیە لە ڕووى ڕێکخستن و سەرپەرشتیکردن و جێبەجێکردنى ئەنجامەکانى هەڵبژاردن، وەک: کەمبۆدیا 1992 – 1993، تەیموورى ڕۆژهەڵات 2001 – 2002، بەرپرسیارێتیی هاوبەشی ئەفغانستان 2004 – 2005، عێراق 2005.
• بەردەوامبوونى کارى یۆنامی لەسەر سەرپەرشتیکردنى پرۆسەى هەڵبژاردنى پەرلەمانى عێراقی، تا ئەو کاتەى حکوومەتێک پێک دێت کە هەموو لایەنەکانى تێدا بێت؛ بەمەیش بەر لە هەموو هەوڵێک دەگیرێ کە ڕەوتەکانى سەر بە ئێران دەیکەن بۆ لەباربردنى ئەنجامەکانى هەڵبژاردن یان پێکهێنانى حکوومەتى تەوافوقی. کەواتە خودی پێکهێنانى حکوومەتەکەیش دەکەوێتە ناو بازنەى کارى یۆنامییەوه‌؛ بەوەى حکوومەتەکە دەبێ ڕەنگدانەوەى هەڵبژاردنەکە بێت نەک بەپێچەوانەوە. لەو بارەیەوە هەڵوێستى نێودەوڵەتی، پێدەچێ بەو شێوەیە بێت کە نەهێڵێ ئەزموونى پێشوو دووبارە ببێتەوە. هەر بۆیە مەبەستیەتی عێراق بەهێزەوە بگەڕێتەوە بۆ عێراقییەکان خۆیان و لاوازکردنى ئەو ڕەوتانەى سەر بە ئێرانن.
• دەستخۆشیکردن بە کۆى دەنگ لە گەلی عێراق کە پابەند و بەسەرکەوتوویی پرۆسەى هەڵبژاردنى تێ پەڕاند.
• پەیامێک بۆ حزبە سیاسییەکان بە کۆى دەنگ: زۆر ڕاشکاوانە حزبە سیاسییەکانى ئاگادار کردەوە کە تەنیا هۆکار بۆ دەربڕینی ناڕەزایی و گازەندە لە ئەنجامەکان، بوارى یاسایە و هیچی تر؛ ئەویش لە پێناو گەڕانەوەى ئاشتى و یەکڕیزى و دیموکراسییەت بۆ عێراق و، پێویستە لەسەریان ئارام بگرن و دان بە خۆیاندا بنێن. ئەمەیش ئەوە دەگەیەنێ کە پێدەچێ لە حاڵەتى بەرپاکردنی ئاشوب لەلایەن ئەو حزبانەوە یۆنامی پەنا بۆ حکوومەتى لەناکاو بەرێت تا عێراق نەکەوێتە قەیرانی قووڵی جه‌نگی ناوخۆوە؛ کە ئەمەیش لە دەسەڵاتى تەقدیریی ئەنجومەنى ئاسایشە و پێشتر لەلایەن حکوومەتى عێراقییەوە ئەو مۆڵەتەى پێ دراوە.
• پرۆسەى چاودێری لەلایەن یۆنامییەوە بۆ پرۆسەى سیاسیی عێراق کۆتاییی پێ نەهاتووە؛ هەر بۆیە بەیاننامەکەى ئەنجومەنى ئاسایش جەخت لەسەر بەردەوامیى کارمەندانى یۆنامی دەکاتەوە بۆ چاودێریکردن و بەرگرتن بۆ هەر هەوڵێکی نایاسایی بۆ لەباربردنى پرۆسەى هەڵبژاردن و بەرەنجامەکانى.
• دیاریکردنى جۆرى حکوومەتى ئاییندەى عێراق؛ ئەویش حکوومەتى بەشداریى هەمەلایەنەیە نەک تەوافوق، تا لە نێوه‌ندییەوە هاوسەنگى و شەراکەتى ڕاستەقینە، به‌تایبەت بۆ کورد و سوننە بگەڕێتەوە و دوور بێ لە مەزهەبگەرایی.
• دیاریکردنى ئەجێنداى حکوومەتى داهاتوو؛ کە دەبێ جەخت لەسەر چاکسازیی سیاسی بکاتەوە و لەلایەن کۆمەڵگەى نێودەوڵەتییشەوە پشتیوانیى لێ دەکرێ. ئەگەر نا بەپێچەوانەوە: دەبێ سەرکردایەتیى کورد خۆى بۆ واقعێکی دژوار و مەترسیدار ئامادە بکات، چونکە لایەنە سیاسییەکانى عێراق لەسەر هیچ بنەمایەکی سیاسی و نیشتمانى و نێودەوڵەتى، ململانێی ئاشتییانە ناکەن و، پشتیوانیی نێودەوڵەتییش سنووردارە یان زۆر جار بە خواستى کورد نییە یان لە کاتى خۆیدا نییە.
• جەختکردنەوە لەسەر سەربەخۆییی بڕیارى سیاسیی عێراق و یەکپارچەییی وڵات؛ ئەمەیش پەیامێکە بۆ ئێران بە ده‌ستوەرنەدان و کەمکردنەوەى هەژموون و هەوڵنەدان بۆ لەبارنەبردنى پرۆسەکە. لەو بارەیەوەیش حکوومەتى ئێران هەر لە 18/10/2021وە دەستخۆشی و پیرۆزباییی سەرکەوتنى لە گەلی عێراق کرد وەک دەوڵەت، بەڵام لەلایەن ڕەوتەکانییەوە هەر خەریکی گوشارە لە پێناو پێکهێنانى حکوومەتێکی تەوافوقی کە خۆیان تێیدا باڵادەست دەبن و هیچ بەهایەک بۆ دۆڕاو و سەرکەوتووى هەڵبژاردن نامێنێ.

بۆ کورد: دەتوانین لەو بارەیەوە جەخت لەسەر چەند ڕەهەندێکی سوودمەند بۆ کورد بکەینەوە، لەوانەیش:

• کورد لەو هەڵبژاردنەدا- كه‌ لەلایەن کۆمەڵگەى نێودەوڵەتییەوە بە سەرکەوتوو وەسف کرا و ئەمیش تێیدا سەرکەوتوو بوو- شەرعییەتى ئەزموونى دیموکراسی لە هەرێمی کوردستان زیاتر دەکا، سەرەڕاى بوونى چەندان کەموکورتیى سیاسی و هونەرى لە پرۆسەکەدا. هەر بۆیە لەو نێوه‌نده‌وە توانی کورسییەکانى بگەیه‌نێتە 63.
• ڕەتکردنەوەى باڵادەستبوونەوەى ئەوانەى کە دەیانویست تەواوى هەرێمی کوردستان لەناو بەرن، وەک ڕەوتى فەتح و لایەنگرانى ئێران؛ ئه‌مانه‌ لە هەڵبژاردن پاشەکشەیان کرد، بەڵام ئەجێنداکەیان هەر ماوە، گەرچی ئەوان لاواز بوون.
• حکوومەتى بەشداریى هەمەلایەنە، پێگە و جێدەستى کوردی زیاتر تێدا دەبێت.
• تا ئێستا هیچ گازەندەیەک دەرهەق بە حکوومەتى هەرێم و حزبە سیاسییەکانى نەکراوە؛ ئەمەیش خاڵێكی ئەرێنییە بۆ دیاردە و پرۆسەى سیاسی لە هەرێم.

تا دێ سەدر ڕکابەرەکانى تووڕەتر دەکات

ئەوەى کە لێرەدا گرنگە و پەیوەستدارە بە هەڵوێستى کۆمەڵگەى نێودەوڵەتی و هەوڵەکانى یۆنامی، تا ئەوپەڕى پەیوەندی؛ بەوەى کە نوێنەرى یۆنامی تەنانەت لەگەڵ ڕەوتە توندڕەوەکانى ئێرانیش کۆ بۆتەوە. پەیامەکەیش بۆیان ڕوونە کە لەلایەن نوێنەرى یۆنامییەوە پێیان دەگات؛ بەوەى گەر دەتانەوێ لە پرۆسەى سیاسیی عێراق شوێن و پێگەیەکتان بمێنێ، ئەنجامەکان قبووڵ بکەن و ئاشوب مەنێنەوە، چونکە بوونتان دەکەوێتە مەترسییەوە و ئێرانیش پشتیوانیتان لێ ناکات تا سەر؛ چونکە ئێران ئاییندەى سیاسیی وڵاتەکەى بۆ ڕێکكەوتن لەگەڵ دەوڵەتانى 5+1 جەم کردووە و ئەو فورسەتەى کە بۆ ئێران هاتۆتە پێش، دووبارە نابێتەوە بۆی. هەر بۆیە ئێران بۆ ڕێکكەوتن لەگەڵ دەوڵەتانى پێنج کۆ یەک نەرمیی نواندووە؛ تەنانەت لەسەر ئاستى ڕێکخراوى وزەى ناوکیى نێودەوڵەتییش، ئێران ئەم جارە لە پەیوەندییەکى جدیدایە. بەڵام ئەوەى لێرەدا گرنگە ئاماژەى پێ بکرێ، ئەوەیە کە گوتارى سیاسیی سەدر، تا دێ کلاسیکیتر و زبرتر و تووڕەکەرترە بۆ ڕکابەرەکانى، هەر بۆیە ئەگەر کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى لە ڕێگه‌ى نوێنەرى یۆنامی لە عێراق نێوبژی نەکات، پرۆسەکە دەگاتە بنبەست. بۆیە نوێنەرى یۆنامى بۆ ئەو مەبەستە خەریکە و تا ڕاددەیه‌کی باش هاوکێشە توندە موتەشەنیجەکەى خاو کردۆتەوە و خۆى بەنیازە لەگەڵ تەواوى هێزە عێراقییەکان کۆ ببێتەوە؛ بەڵام چی دەبێ ئەگەر سەدر پێی ڕازی نەبێت؟ ئەوە کارەساتە و دەرچوون لەو حاڵەتە ئاسان نابێ. بەڵام ئەوەى لێرەدا گرنگە ئاماژەى پێ بکرێ، ئەوەیە کە گوتارى سیاسیی سەدر تا دێ کلاسیکیتر و زبرتر و تووڕەکەرترە بۆ ڕکابەرەکانى. هەر بۆیە ئەگەر کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى لە ڕێگه‌ی نوێنەرى یۆنامییه‌وه‌ لە عێراق نێوبژی نەکات، پرۆسەکە دەگاتە بنبەست. لەو بارەیەیشەوە نوێنەرى یۆنامى خەریکە و تا ڕاددەیه‌کی باش هاوکێشە توندە موتەشەنیجەکەى خاو کردۆتەوە. بەڵام چی دەبێ ئەگەر سەدر پێی ڕازی نەبێت؟ ئەوە کارەساتە و دەرچوون لەو حاڵەتە ئاسان نابێ.

بۆ کورد: لەو بارەیەوە کورد دەتوانێ بۆ خاوکردنەوەى ئەو هاوکێشە توند و زبرە، ڕۆڵێکی گرنگ بگێڕێ:

• دەبێ لە پەیوەندییەکانى دیپلۆماسی وریا بێت لەگەڵ سەدر، لە پێناو دروستکردنى کاریگەرى لەسەرى.
• بوونى پەیوەندییەکى باش و هەماهەنگى لەگەڵ سوننە؛ چونکە بوونى یەکهەڵوێستى لە نێوان ئەو دوو لایەنە، واتە بوونى هەڵوێست لەلایەن یەک لەسەر سێی پەرلەمانى عێراقی.
• بوونى پەیوەندییەکى باش لەگەڵ نوێنەرایەتیى یۆنامی. لە ڕێگەى ئەو پەیوەندییەیش چەندان پەیامی ئەرێنی دەگاتە کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى و ڕۆڵی کاریگەر لەسەر ئاستى پرۆسەى سیاسیی عێراق بەدەست دێنێ؛ کە دوور نییە واقعێک بێتە پێشەوە لە عێراق، کورد پێویستى بە نێوبژیكاریی یۆنامی بێت.

پێگەى کورد لە نەخشەى پرۆسەى سیاسیی نوێی عێراق

دەتوانین لەو بارەیەوە ئاماژە بە چەند ڕەهەندێک بۆ پێگەى کورد لە نەخشەى پرۆسەى سیاسیی نوێی عێراق بکەین، لەوانەیش:

• کورد بەو پشکەى کە لە نێوه‌ندى ئەنجامەکانى هەڵبژاردنەوە بەرى کەوتووە، ئەرێنییە، ئەگەر یەکڕیز بێت دەتوانێ، سەنگى خۆى لەسەر ئاستى پرۆسەى سیاسی بچەسپێنێ.
• کورد دەتوانێ لە ڕوانگەى بەیاننامەکەى ئەنجومەنى ئاسایشەوە ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە یۆنامییەوە بکات و ئەوەى کە لاى گرنگە بیگەیەنێ، به‌تایبەت لەسەر ئاستى حکوومەتى هەرێم، کە یەکەیەکی فەرمانڕەوایییە.
• لە ڕێگه‌ی بەیاننامەیه‌کەوە کە جەخت لەسەر حکوومەتى بەشداریى هەمەلایەنە دەکاتەوە، لە کاتى پێشێلکردنى ماف و پێگەى، دەتوانێ گازەندەى بگەیه‌نێتە نوێنەرى یۆنامی.
• پێویستە کورد پلانێکی دیپلۆماسیی دروست و ورد و بەئاگا و هاوسەنگی هەبێت بەرامبەر بە هەموو لایەنەکان.
• ئەم هەڵبژاردنە ڕەهەندی نێودەوڵەتیی تێدا بەهێزە و بە سەرپەرشتیى نەتەوە یەکگرتووەکان و ئەمریکا و یەکێتیى ئەوروپا و دەوڵەتانى ناوچەکەیە و، دەبێ بەهەند وەری بگرێ و جەخت لەسەر ئەو ڕەهەندە بکاتەوە و حاڵەتى گریمانە و وادانانى لە سیاسەتدا هەبێت.
• بوونى گوتارێکی سیاسیی دیپلۆماسیی هاوبەش، کاتێک پەیوەندی لەگەڵ ڕەهەندی نێودەوڵەتی دەبەسترێ.
• ناوەرۆکی گوتارى کورد بۆ ڕەهەندی نێودەوڵەتی ئەوەیە کە، جەخت لەسەر عێراقێکی دیموکراسیی سەقامگیری دەستوورى دەکات کە مافە دەستوورییەکانى تێیدا پارێزراو بێت.
• ناکرێ سەرکردایەتیى کورد تەواو پشت بە ڕەهەندی نێودەوڵەتی ببەستێ و خۆى تەسلیم بکات، چونکە هاوکێشەکانى ململانێ لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست جێگیر نین. هەر بۆیە پێویستە ئامادەباشی بۆ هەموو پێشهاتەکان بکرێ و، نابێ هۆکارە ناوخۆیییەکان پشتگوێ بخرێن، چونکە تا هەنووکە لە ڕەهەندى نێودەوڵەتى بەهێزترن.
• بوارێک بۆ کورد هاتۆتە پێش کە دەتوانێ لە نەخشەى سیاسیی نوێی عێراق سنوورێک بۆ هەژموونی عێراق بەسەر هەرێمەوە دابنێ و لە هەندێ دۆسیەدا بڵێ ئیدی بوەستە؛ ئەوە سنوورى حکوومەتى فیدراڵییە و ئەوەیش هی ئێمە.
• پێگەى کورد لە نەخشەى سیاسیی نوێدا، وا پێویست دەکات کە پلانێکی دروستى بۆ ناوچە جێناکۆکەکان هەبێت، چونکە پێدەچێ ئەو فورسەتەى کە بۆ کورد لەم خولەدا دەڕەخسێ، دووبارەبوونەوەى ئاسان نەبێ.