مامەڵەی حكوومەتی سوودانی لەگەڵ داواكارییەكانی ئێران لە هەرێمی كوردستان

یاسین تەها 13, 12, 2022

یاسین تەها، خوێندکاری دکتۆرا لە مێژووی ئایین و ئایینزاکان، هەروەها شارەزا لە کاروباری عێراق

دەسپێك

لە یەكەم مانگی دستبەكاربوونی حكوومەتی "محەمەد شیاع سوودانی"دا، ناچار بوو مامەڵە لەگەڵ لێكەوتەكانی هێرشی مووشەكیی ئێران بۆ سەر هەرێمی كوردستان بكات. ئەم بابەتە هەوڵێكە بۆ هەڵوێستەكردن لەبارەی ڕۆڵی حكوومەتی فیدراڵ بۆ ڕاگرتنی ئەو هێرشانە و هەڕەشە بەردەوامەكانی ئێران و، هەندێك لەو هەنگاوانەی لەگەڵ بژاردە بەردەستەكانی بەغدا و هەرێمی كوردستان نراون.

سەروەریی عێراق لە سایەی هەژموونی توركیا و ئێران

ئێران كە لە ڕۆژهەڵاتەوە دراوسێی عێراقە (1458كم سنووری هاوبەش)، دیدێكی ئەمنیی هەیە و پێی وایە ئەمریكا و ئیسرائیل و سعوودیا عێراقیان كردۆتە سەكۆیەك بۆ دژایەتیكردن و، سەرەنجامیش ڕووخاندنی ڕژێمی حوكمڕان لە تاران^([1])؛ لەمەیشدا بە پلەی یەكەم چاویان لەسەر هەرێمی كوردستانە. بەم دوایییانەیش ئێران هەڵمەتێكی گەورەی سیاسی و میدیاییی بەرپا كرد بۆ تۆمەتباركردنی هێزە كوردییە پەنابەرەكانی ناو هەرێمی كوردستان بە تێكدانی ڕەوشی سەقامگیریی ئێران و هاندانی ئەو خۆپیشاندانانەی لەسەر "حیجابی زۆرەملێ" پاش مردنی "ژینا ئەمینی" سەریان هەڵدا. بەر لەوەیش ناوەندەكانی توێژینەوەی ئێران زۆر جار هۆشدارییان داوە لەو مەترسییانەی كە دەشێت لە هەرێمی كوردستانەوە بەرۆكی ئێران بگرنەوە، بەتایبەت پاش ئەوەی ئێران لە بەری ئەفغانستانیشەوە لەگەڵ "بزووتنەوەی تالیبان"ی نەیار، بوو بە دراوسێ.

توركیا و ئێران لەوەدا هاوبەشن كە بەئامانجگرتنی هەرێمی كوردستان بكەنە هۆكارێك بۆ سەرقاڵكردنی ڕای گشتیی ناوخۆی خۆیان؛ بەتایبەت ئێرانییەكان ترسی ئەوەیان هەیە خۆپیشاندانەكانی پاڵپشتی لە ژن لە پاش كوشتنی ژینا ئەمینی (ئەیلوولی 2022) ببنە كۆپییەك لە ڕووداوەكانی سەرەتای شۆڕش لە 1979 لە ناوچە كوردییەكان، كە پڕ بوو لە یاخیبوون و بەریەككەوتن^([2]).

بەپێچەوانەی ئەم دڵەخورتێ ئەمنییە ناوخۆیییەوە لە عێراق و هەرێم، ئێرانییەكان لەسەر ئاستی ناوخۆی عێراق كارتی زۆریان لەدەستدایە؛ كارتەكانیش تێكەڵەیەكن لە هەژموون و پێگەی ئەمنی و سەربازی و ئابووری، لە هەمان كاتیشدا ڕایەڵەی مەزهەبی و كەلتووری ^([3]). ئەم كارتانەیش كە دەرفەتی زۆری جموجۆڵ بە ئێران دەدەن، بەشی زۆریان لە پاش 2003 دەست تاران كەوتوون، چونكە ئەمریكا و بریتانیا دوژمنەكەی تارانیان لە بەغدا ڕووخاند و دەرگه‌یان بۆ كۆمەڵێك هێزی سیاسیی شیعە كردەوە ببنە حوكمڕان؛ ئەم هێزانەیش یان قەرزاری چاكەی ئێران بوون یان بەشێك بوون لە پرۆژە ئایدیۆلۆژییەكەی "ویلایەتی فەقیھ" و "شۆڕشی ئیسلامی". ئێران لە پاش كەوتنی بەغدا بەخێرایی دانی بە "ئەنجومەنی حوكم"دا نا لە بەغدا ^([4])، لە كاتێكدا ئەم ئەنجومەنە "پۆل بریمەر"ی فرمانڕەوای مەدەنیی ئەمریكی دەمڕاستی یەكەمی بوو، بەڵام زۆرینەی ئەندامانی ئیسلامیی سیاسیی شیعی، دۆست و نزیكی ئێران بوون.

حكوومەتی سوودانی و هەژموونی ئێران

حكوومەتی محەمەد شیاع سوودانی لە دۆخێكی سیاسیدا هاتووە كە هەژموونی ئێرانی لە لووتكەدایە، بەو پێیەی حكوومەتەكە هی "چوارچێوەی هه‌ماهەنگی"ی شیعەیە كە بەرەیەكی دۆست و هاوپەیمانی ئێرانە و كەمتر كاریگەریی ئەمریكای لەسەرە؛ هەر بەم هۆیەیشەوە بەخێرایی پیرۆزباییی دەستبەكاربوونی لەلایەن ئێرانەوە بەدەست هێنا^([5]). هەموو ئاماژەكانیش بەرەو ئەوەن كە ئەركی حكوومەتی نوێ لە مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو هەژموونە ئێرانییە هەروا ئاسان نەبێت، چونكە ئێرانییەكان هیچ كات ئامادە نین لەژێر هیچ بارودۆخ و گوشارێكدا دەستبەرداری بەرژەوەندیی خۆیان بن، نەخاسمە ئێستا كە هەست بە مەترسیی زیاتری دەرەكی دەكەن و نەیارەكانی خۆیشیان لە بەغدا، بەتایبەت "سەدر"یان خستۆتە حاڵەتی بێدەنگی^([6]). هاوتای ئەمەیش هێزە پێكهێنەرەكانی حكوومەت وەك دەسكەوت تەماشای دۆخە نوێیەكە دەكەن و پێیان وایە كە میراتی دابەشكردن و خۆبەهێزكردنە و لە خەمی سەروەری و شكۆی عێراق و ئەو بابەتانەدا نین كە خەڵكی تر بەلایانەوە گرنگە. لەم نێوه‌یشدا محەمەد شیاع سوودانی ڕاستە بەتەنیا ڕووی لە ئێران نییە و لە پەیوەندی و دیداری نیمچەبەردەوامدایە لەگەڵ باڵیۆزی ئەمریكا و شاندە ڕۆژاوایییەكان، بەڵام ئەم هەنگاوانەی سوودانی وا دەردەكەوێ زیاتر بۆ ڕاگرتنی باڵانس و زیاتریش لەبەر پێویستیی عێراق بێت بە سەرچاوەی ئابووری و وەبەرهێنانی بیانی، ئەگەرنا لایەنەكانی چوارچێوەی شیعی نەیاندەهێشت ڕوو بداته‌ ڕۆژاوا.

هەڵوێست و پەیوەندی لەگەڵ ئەمریكا

وا دیاره‌ چەند ساڵێكە ئەمریكییەكان بۆیان ساغ بووەتەوە كە ئێران بەسەر جومگەكانی بڕیار لە عێراقدا باڵادەستە، ئەویش لە ڕێگەی هێزە هاوپەیمان و پاشكۆكانییەوە، بەڵام هێندە هەیە تاران سەرباری هەڕەشه‌ و گوڕەشە بەردەوامەكانی لە بەرژەوه‌ندی و جموجۆڵەكانی ئەمریكا، ماوەیەكە خۆی بەدوور دەگرێت لە بەئامانجگرتنی ڕاستەوخۆی بەرژەوەندییەكانی وڵاتانی ڕۆژاوا بە شێوەی ڕاستەوخۆ و ئاشكرا^([7])، لە ئێستایشدا كە حكوومەتی سوودانیی دڵخوازی ئێران لەسەر كارە، ئیمتیازی ئەوەی وەرگرتووە گرووپە چەكداره‌كان (المقاومة) ئاگربەستێكی ڕانەگەیەنراو لەگەڵ بەرژەوەندییە ئەمریكییەكان پەیڕەو بكەن؛ ئەمەیش لە پێناو ئەوەی كارەكانی سوودانی بەباشی بچێتە بێشەوە و گرێوگۆڵی بۆ دروست نەبێت؛ لە كاتێكدا لە سەردەمی مستەفا كازمی (2020_2022) بەئامانجگرتنی ناوچەی سەوز و كاروانی بارهەڵگرەكانی هێزەكانی هاوپەیمانان بەشێك بوو لە دیاردەیەكی نیمچەبەردەوام. هەر لە نێوه‌یشدا ڕۆكێت و درۆنی گرووپە ئێرانییەكان ناوبەناو ئاسمان و زەمینی هەرێمی كوردستانیان وەك ناوچەیەكی دۆستی ئەمریكا دەكردە ئامانج.

لە دەرەوەی ئەم ئاگربەستە ڕانەگەیەنراوەیش، زانیارییەك هەیە كە هێشتا بەتەواوی پشتڕاست نەكراوەتەوە، كه‌ باس لەوە دەكات ڕازیبوونی ئەمریكا بە دەستبەكاربوونی حكوومەتی سوودانی، بەرەنجامی ڕێككەوتنێكی ژێربەژێرە كە تێیدا حزبوڵڵا ڕازی بووە لە ڕێگه‌ی دیاریكردنی سنووری دەریاییی لوبنان و ئیسرائیلەوە هەم بە جۆرێك لە جۆرەكان دان بە ئیسرائیلدا بنێت كە بەلایەوە "قەوارەی زایۆنی"یە، هەم ئاسایشی سنوورە ئاوییەكانی ئیسرائیلیش دابین بكات^([8]). بەم پێیەش بێت ڕازیبوونێكی ئەمریكی هەیە بە باڵادەستیی تاران لە پای بەرژەوەندییەكی تر لە ناوچەیەكی تری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و، ئەمریكا باڵادەستییەكەی ئێرانی لە عێراق، گۆڕیوەتەوە بە ڕێككەوتنی بەیروت _ تەل ئەبیب.

بە گەڕانەوە بۆ عێراقیش ئەمینداری عەسائیب، كە یەكێكە لە كۆڵەكە ڕاگرەكانی ئەم حكوومەتەی سوودانی، نەیشاردەوە ئاگربەستی كاتی لەگەڵ ئەمریكا پلان و بەرنامەی چوارچێوەی هه‌ماهەنگیی شیعە خۆیەتی، بۆ خاترگرتنی ئەم حكوومەتەی ئێستا؛ هەروەها خاڵی لەسەر پیت دانا، كاتێك وتی محەممەد شیاع سووودانی پۆستەكەی "بەڕێوەبەری گشتی"یە لای هێزەكانی چوارچێوەی هه‌ماهەنگیی شیعە^([9]).

بە گوێرەی ڕاپۆرتە بیانییەكانیش، هەرچەندە واشنتۆن نیگەرانە لە زیادبوونی كاریگەریی ئێران لە زۆنی سلێمانی بەدیاریكراوی و، هاوكات لەگەڵ ئەوەیشدا لە هێرشەكان دژ بە نەیارە كوردەكانی تاران لە هەرێمی كوردستان^([10])، بەڵام هەندێك ڕاپۆرتی تری ئەمریكی ئەوەیان خستووەتە ڕوو كە هێرشەكانی ئێران بە شێوەیەكی ڕاستەوخۆ بەرژەوەندییە ئەمریكییەكان ناكاتە ئامانج؛ هێندە هەیە لەمپەر بۆ پلانەكانی بایدن دروست دەكات بۆ كەمكردنەوەی گرژی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە پێناو یەكلابوونەوە بۆ مەترسییە گەورەكانی ڕووسیا و چین. هەر لەم سۆنگەیەیشەوە ئەمریكا سەركۆنەی هێرشەكانی ئێرانی كردووە^([11]).

پلانی ئێستای ئێران بۆ حكوومەتی عێراق

بە گوێرەی ئەو ئاماژانەی بەردەستن، لە ئێستادا ئێران سەرباری سەرقاڵییە ناوخۆیییەكانی خۆی بەهۆی لێكەوتەی خۆپیشاندانەكان، لە عێراقدا لە قۆناغی نۆژەنكردنەوەی زیانەكانی سەردەمی "عادل عەبدولمەهدی"یە كە تێیدا نفووز و پێگەكەی گورزی بەرچاویان خوارد، بەتایبەت كە بانگەوازی دەرپەڕاندنی ئێران "ایران برە برە"، بوو بە دروشمی خۆپیشاندانەكان^([12]). هەر لەم نێوه‌یشدا كونسوڵخانەكانی لە بەسرە و نەجەف سووتان. لە ئێستا گرووپەكانی نزیك و سەر بە ئێران لە هەوڵی گۆڕینی وێنەی خۆیاندان، ئەویش لە ڕێگەی كاركردن وەك هێزی دەوڵەتمەدار و گرتنەدەستی پۆستە مەدەنی و ڕۆشنبیری و زانستییەكان بۆ نموونە: بزووتنەوەی عەسایئب كە سەرەڕمی گرووپە چەكدارەكانی شیعەن، "وەزارەتی خوێندنی باڵا"یان وەرگرتووە ^([13])، ئەحمەد ئەسەدی كە وتەبێژی حەشدی شەعبی بوو، ئێستا وەزیری كاروباری كۆمەڵایەتییە^([14])، دامەزراوەی حەشدی شەعبییش خەریكی چالاكیی ئابووری و هەڵمەتی نۆژەنكردنەوەی جاددە و كۆڵانەكان و دروستكردنی بەرژەوەندیی ئابووری و هێزی نەرمن هاوشێوەی سوپای پاسداران^([15]). جگە لەوەیش بە لای ئێرانەوە، عێراق یەكێكە لەو گۆڕەپانانەی كە ئێران بەكاری دەهێنێت لە كاتی پەككەوتن و شكستی دۆسیەی ئەتۆمی بۆ گوشاركردن لە ڕۆژاوا، چونكە بە لای ئێرانەوە هەمیشە عێراق وەك سیی هەناسەدان وایە بۆ گەیشتن بە دراوی قورس و جموجۆڵ بەرەو سووریا و لوبنان و سووككردنی گوشارەكانی گەمارۆی ئابووری و دیپلۆماسپی كۆمەڵگه‌ی نێودەوڵەتی لەسەر تاران^([16]). ئەمەیش واتای ئەوەیە هەر كات پێویست بكات تاران ئەم وێنە نەرمە لە عێراق قڵپ دەكاتەوە.

تێڕوانینی ئێران بۆ ئێستای هەرێمی كوردستان

فەرماندە ئەمنی و بەرپرسە سیاسییەكانی ئێرانییەكان بەئاشكرا و لە چەند مینبەرێكەوە هەرێمی كوردستانیان بە تێكدانی ئاسایشی وڵاتەكەیان تۆمەتبار كرد. بە دوای ئەوەیشدا كۆمەڵێك هێرشی مووشەكییان كردە سەر بارەگای هێزە كوردییەكانی سلێمانی و هەولێر و نزیك لە كەركووك. بە گوێرەی هەندێك ڕاپۆرتی ئاژانسە نێودەوڵەتییەكانیش، ئێرانییەكان هەڕەشەی ئەوەیان كردووە ئاستی هێرشەكان بەرز دەكەنەوە بۆ لەشكركێشیی زەمینی؛ ئەمەیش لەسەر زاری "ئیسماعیل قائانی"، فەرماندەی "فەیلەقی قودس"ەوە بۆ لایەنە پەیوەندیدارە كوردییەكان^([17]). ڕەنگە لەمەیشدا چاویان لە ئەزموونی دەرپەڕاندنی هێزەكانی "موجاهیدی خەلق" بێت (2011) لە دیالەی عێراق. بە گوێرەی ئەو لێكدانەوانەیشی لە ناوەندە نزیكەكانی بڕیاری ئێرانەوە هەن، تاران پێی وایە حكوومەتی ناوەندیی عێراقیش، بەتایبەت لە سەردەمی سوودانی، هاوهەڵوێستە لەگەڵ تاران لەگەڵ بەرهەڵستیكردنی ئەو گرووپە ئێرانییانەی دژی تارانن^([18])؛ بەتایبەت كە لە دەستووری عێراقیشدا ئەوە هاتووە كە نابێت خاكى عێراق دژی دراوسێكان بەكار بێت. وەزارەتی دەرەوەی عێراقیش، كە نوێنەرایەتیی دیپلۆماسییەتی عێراق دەكات، جەختی لەمە كردووەتەوە كە عێراق نایەوێ ببێتە سەرچاوەی كێشە^([19]).

ئێرانییەكان پێداگرن لەسەر ئەوەی عێراق كۆنترۆڵی هەموو سنوورەكان بكات. لەم نێوه‌یشدا "خامنەیی" بەڕاشكاوی لە دیدارەكەیدا لەگەڵ محەمەد شیاع سوودانی، سەرۆكوەزیران (29ى تشرينى دووەمی 2022) باسی لەوە كردووە كە پێویستە عێراق كۆنترۆڵی سنوورەكانی بكات؛ هەروەها ئەوەیشی بیر هێناوەتەوە، لێكگەیشتن و ڕێككەوتنەكانی پێشوو، نەگەیشتوونەتە قۆناغی جێبەجێكردن؛ ئەمەیش وەك ئاماژەیەك بۆ سەردەمی كازمی. بۆ حكوومەتی سوودانییش جەختی لەوە كردووەتەوە بگەنە قۆناغێكی نوێ لە هەموو ئاستەكان^([20])؛ بەتایبەت كە هەندێ زانیاری باس لەوە دەكەن ئێران پێی وایە دەوروبەری 50 بنكەی سەربازیی نەیاری ڕژێم لە هەرێمی كوردستاندا هەن كە عێراق ئاگاداری وردەكارییەكانیان نییە([21]).

گفتەكانی سوودانی بە ئێران

هێزە شیعەكانی عێراق و سەركردەكانی حەشدی شەعبی، خۆیان بەدوور دەگرن لە هەڵوێستتوەرگرتن لەو پرسانەی پەیوەندییان بە خۆپیشاندانەكانی ئێرانەوە هەیە؛ ئەمەیش لە لایەك بۆ پاراستنی بەرژەوەندیی خۆیان و، لە لایەكی تر دروستنەكردنی شه‌رمه‌زاری (ئیحراجی) بۆ حكوومەتی سوودانی. هاوكات لەگەڵ ئەمەیشدا هەندێك لەو گرووپانە هەمان هەڵوێستی باڵە ئێرانییەكانیان هەیە لە پێشهاتەكانی ئەم دوایییەی خۆپیشاندانەكان و لێكەوتەكانیشی^([22]). محەمەد شیاع كە ئێستا نوێنەری ئەم هێزە شیعانەیە لە حوكم، لە یەكەم سەردانیدا بۆ تاران، كە دیداری "عەلی خامنەیی"ی تێ كەوت، هەوڵی دا خۆی وەها پیشان بدات گرنگی بە پرسە گەورەكان دەدات و چارەسەری پێیە بۆ كێشە ئەمنییەكان؛ بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە سووودانی بەر لە سەردانەكەی بۆ ئێران، زنجیرەیەك دیداری لەگەڵ سەرۆكایەتیی هەرێم و لایەنی كوردی ئەنجام دا بۆ ئەوەی چارەسەر و پێشنیارەكان كردارەكی و سەركەوتوو بن.

بە گوێرەی سەرچاوە فەرمییەكانی ئێران، لە سەردانی تاران و دیداری گەورە بەرپرسانی ئەو وڵاتە، محەمەد شیاع سوودانی چەند گفتێكی بە ئێرانییەكان داوە، لەوانەیش: پەرەپێدانی پەیوەندییە ئابوورییەكان، ئاسایشی هاوبەش، ڕێگەنەدان بە بەكارهێنانی خاكی عێراق بۆ تێكدانی ئاسایشی دراوسێكان^([23])؛ هەندێك سەرچاوەی نافەرمییش لە لوبنانەوە باس لەوە دەكەن سوودانی بەبێ گەڕانەوە بۆ پەرلەمان و ئاگاداریی لیژنە تایبەتمەندەكان، گفتی ئەوەی بە ڕێبەری شۆڕشی ئێرانی داوە كە سوپای عێراق بباتەوە سەر سنوورەكان لەگەڵ ئێران؛ هاوكات لەگەڵ ئەمەیشدا گفتی داوە بە تاران كە دراوی دۆلاریان لە بانكی ناوەندییەوە بۆ حەواڵە بكات، لە كاتێكدا ئەمە پێشێلكردنی گەمارۆ ڕۆژاوایییەكانی سەر ئێرانە^([24]).

بەڵام ئەوەی جێگەی هەڵوێستەیە، گفتەكانی سوودانی بۆ كۆنترۆڵكردنی سنوورەكان لە كاتێكدایە كە وەزیری بەرگری و سوپاسالاری عێراق لە دانیشتنە پەرلەمانییەكاندا دووپاتیان کردوەتەوە کە سوپای وڵات لە ئاستی دابینکردنی پاراستن و بەرگریدا نییە^([25]). ئەم لاوازییەیش بۆ بەرپەرچدانەوەی هێرشەكان و بۆ پاراستنی سنوورەكانیش هەر هەمان شتە. ئەمەیش دەچێتەوە سەر ڕاستییەك كە بەبێ هاوكاریی هەرێمی كوردستان هەنگاوی وەها لە ئێستا قورس و زەحمەتە.

سەرچاوە لوبنانییەكان، ڕاپۆرتەكانی میدیای ئێرانیشیان بە بەڵگە هێناوەتەوە (جامی جم بە نموونە)، كە باس لەوە دەكات سوودانی گفتی داوە قەرزی گازی ئێران حەواڵە بكات بۆ ئێران و، ئاستی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوان هەردوو وڵاتیش بەرز بكاتەوە بۆ نزیكەی 20 ملیار دۆلاری ساڵانە. ئەمەیش پێویستیی بە پلان و ئۆقرەییی زۆر هەیە([26]). سەرباری ئەمانەیش بۆچوونی زاڵ و ڕێتێچوو ئەوەیە كە سوودانی لەوە تێ دەگات، نیشتەجێبوونی هێزە كوردییەكانی ڕۆژهەڵات و "پەكەكە"یش لە ناوچەكانی هەرێمی كوردستان ئاڵۆز و ڕیشەدارە. لە ئێرانیش هەوڵی ئەوەی دا بڵاوكردنەوەی هێزە فیدراڵییەكان و كپكردنەوەی هێزە كوردییەكانی ڕۆژهەڵات بە هەهانەنگی لەگەڵ هەولێر بكاتە هەوێنی چارەسەر، بەڵام ئێرانییەكان چاویان لەسەر زیاترە، كە ڕەنگە لە داهاتوودا هەماهەنگیی نێوان تاران-بەغدا-ئەنقەرە بگرێتەوە لە ڕووی هەواڵگرییەوە بۆ سنوورداركردنی چالاكیی هێزە كوردییەكان. جگە لەوەش ئەگەری هەیە هەر سێ وڵات كۆبوونەوەی سێقۆڵی بكەن، ڕەنگە سوریاش لە قۆناغێكدا بچێتە پاڵیان هاوشێوەی دیدارە چوارقۆڵییەكانی ساڵانی نەوەدەكان.^([27]). ئەم پێشهاتانە ئەگەرچی گریمانكراو و چاوەڕوانكراون، بەڵام هەروا بێكێشە و بێگرفتیش نین و ئەزموونەكانی پێشووی ئەم هەماهەنگییەیش زۆر سەركەوتوو نەبوون.

بژاردەكانی بەردەم هەرێمی كوردستان

لە ئێستادا حكوومەتی عێراق حكوومەتی دۆست و هاوپەیمانی ئێرانە؛ ئەمە لە لایەكەوە خراپە لە ڕووی ئەوەی بەخێرایی مل دەدات بۆ خواست و داواكارییە ئەمنییەكانی ئێران لەبارەی هەرێمی كوردستان، لە لایەكی ترەوە باشە لەوەی دەتوانێت هەم كەڤەر و هەم نێوانگریش بێت لە نێوان هەردوو لا، بە گوێرەی ئەو متمانەیەی لە تارانەوە هەیەتی. ئەم حكوومەتە كە ئێستا لە ترس و دڵەخورتێی گەڕانەوەی ناڕەزایەتیی سەدرییەكان و تشرینییەكانیشدایە، بۆیە پێویستیی بە پاڵپشتیی لایەنی كوردی هەیە؛ هەروەها بۆ جێبەجێكردنی پلان و پرۆژە ئابوورییەكانیش لەگەڵ ئێران پێویستیی بە ئاسایش و ئۆقرەییی سنوورەكانە. ئەمەیش دەرفەت دەڕەخسێنێت بۆ لایەنی كوردی كەڵك لەو پێداویستییانەی سوودانی وەربگرێت بۆ دروستكردنی لێكگەیشتنی ئەمنی كە یەكێك لەوانە پڕكردنەوەی سنوورەكانە بە یەكە و فەوج و لیوا كوردییە فیدراڵییەكان تا بارودۆخی ئێران بە لایەكدا دەكەوێت. لەمەیشدا هەم بەریەككەوتن لە نێوان هەرێم و ناوەند دروست نابێت، هەم بڕگە و بابەتە دەستوورییەكانی فیدراڵیبوونی سنوورەكان دەچنە بواری جێبەجێكردن كە ئێستا بووەتە خواست و داواكاری و پێداگریی زۆری ئێران.

لەسەر ئاستی پەرلەمانی عێراق، فراكسیۆنە كوردییەكان دەتوانن لۆبی بكەن بۆ پاراستنی سنوورەكان و سەروەریی خاكی عێراق، بەتایبەت ئەوانەی كە لە هێرش و پەلاماری ئێران ناڕازین. جگە لە پەرلەمانتاری ناوچە سوننەكان، دەكرێت هەندێك سەربەخۆ و مەدەنییش بچنە پاڵیان؛ ئەمەیش بۆ دروستكردنی گوشاری دیپلۆماسی گرنگە؛ بەتایبەت كە ئێستا ئێران خۆی لەژێر گوشاری دەرەكیدایە و دۆسیەی مافی مرۆڤ لەم وڵاتە جێگەی سەرنج و بەدواداچوونی زۆری ئۆرگانە نێودەوڵەتییەكانە و لە بەرامبەریشدا ئێران ئامادە نییە هاوكاری بكات و لەم ڕووەوە لە قەیراندایە^([28]).

لەسەر ئاستی جەماوەری، هەستیاریی زۆر هەیە لە عێراقدا دەربارەی پەلكێشان و دەستوەردانی ئێران لە كاروباری عێراق؛ ئەمەیش پێویستیی بە كەمپین و هەڵمەتی زۆر هەیە بۆ ئاگاداركردنەوەیان لەو زیادەڕۆیییانەی لە ئێرانەوە دەكرێتە سەر هەرێمی كوردستان لە پێناو دروستكردنی ڕایەكی گشتیی عێراقی كە پاڵپشتی لە سەروەری و پارێزراویی خاك و ئاوی عێراق بكات. ئەمەیش دەبێتە پاڵپشتی بۆ جموجۆڵە حكوومی و پەرلەمانییەكان.

سەرەنجام

لە كابینەی سوودانیدا ئێران چاوی لەسەر گوشار و دەسكەوتی زیاترە لە نێوه‌ندی بەرەنگاربوونەوەی قەیرانە ناوخۆیییەكانی و، لەمەیشدا قورساییی خستۆتە سەر هەرێمی كوردستان. لە دەرەوەی عێراقیش، ئەگەر هەیە بگەڕێتەوە بۆ هه‌ماهەنگیی هەرێمایەتی لەگەڵ توركیا و ڕەنگە سووریاش لە داهاتوودا. لە لایەكی ترەوە نزیكایەتیی حكوومەتی ئێستای شیعەیش له‌ ئێران، هەم جێگەی مەترسییە، هەم دەكرێت دەرفەتیش بێت بۆ لێكگەیشتنی خێرا لەگەڵ ئێران، بەتایبەت پلانە ئابوورییەكانی هەردوو لا پێویستی بە ئاسایش هەیە. هەروەها چ تاران و چ لایەنەكانی چوارچێوەی شیعە، سەرقاڵیی تریان هەیە و پێویستیان بە ئۆقرەیییە و كۆنترۆڵی سنوورەكانی ئێرانیش لە توانای سوپای عێراقدا نییە.

⁽[1] ⁾^{https://www.ina.iq/116637--.html}

⁽[2] ⁾^{https://bit.ly/3iDdBiD}

⁽[3] ⁾^{https://bit.ly/3gYnGX6}

⁽[4] ⁾^{https://bit.ly/3iB9aVK}

⁽[5] ⁾^{https://www.ina.iq/168900--.html}

⁽[6] ^{) محسن ميلاني، “العراق والتوتر في العلاقات الأمريكية – الإيرانية”، ترجمة سميرة عبدالرحمن، مجلة دراسات دولية، العدد 44، مركز الدراسات الدولية، جامعة بغداد، 2010، ص 13.}

⁽[7] ⁾^{https://bit.ly/3Vr3yMe}

⁽[8] ⁾^{https://bit.ly/3Vr3yMe}

⁽[9] ⁾^{https://bit.ly/3FqPlJu}

⁽[10] ⁾^{https://reut.rs/3P6Tw0C}

⁽[11] ⁾^{https://bit.ly/3iDdBiD}

⁽[12] ⁾^{https://arabic.rt.com/press/1057429-%D8%A5%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D9%87}^/#

⁽[13] ⁾^{https://www.nasnews.com/view.php?cat=96419}

⁽[14] ⁾^{https://www.nasnews.com/view.php?cat=96410}

⁽[15] ⁾^{https://bit.ly/3BsTURw}

⁽[16] ⁾^{https://bit.ly/3F2mk5G}

⁽[17] ⁾^{https://bit.ly/3F7Pyjv}

⁽[18] ^{) محمد صالح صدقيان، علاقات ايران والعراق على سكة رئيس الوزراء، جریدة الصباح العدد 5561 الصادر في 7 كانون الأول 2022، ص 10}