یاسین تەها، خوێندکاری دکتۆرا لە مێژووی ئایین و ئایینزاکان، هەروەها شارەزا لە کاروباری عێراق

دەسپێك:

پرۆسەی سیاسیی عێراق لە پاش 2003 لەسەر بنەمای نوێنەرایەتیی پێكهاتە سەرەكییەكان دامەزراوە. ئەم نوێنەرایەتییە كە بە پلەی یەكەم لە سێ پێكهاتەدا چڕ بۆتەوە؛ (شیعە، سوننە، كورد) لە پاش دەستووری 2005 بۆ ماوەی سێ خولیش هاوپەیمانیی گەورە و هاوبەشی كۆكەرەوە، نوێنەری ئەم پێكهاتانە بوون، بەڵام پاش خولی چوارەم (2018 _ 2021) و زیاتر لە خولی پێنجەمدا (2021) پەرتەوازەییی ناو پێكهاتەكان بووەتە دیاردە. ئەم بابەتە هەوڵ دەدات لەسەر لێكەوتەی پەرتەوازەیییە ناوخۆیییەكانی كوردستان و تێكچوونی پەیوەندییەكانی پارتی و یەكێتی لەسەر پێگەی كورد، هەڵوێستە لەسەر ئاستی عێراق و هاوكێشەكانی بەغدای پایتەختدا بكات.

سروشتی ناكۆكییەكانی پارتی و یەكێتی

گرژییەکانی نێوان پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان مێژوویەكی كۆنی شەست ساڵەیان هەیە، بەڵام پاش ئاشتەواییی 1998ی واشنتۆن و یەكخستنەوەی چوارچێوە گشتییەكانی ئیدارە لە 2005، ڕەنگە بارودۆخی وەك پاش ئۆكتۆبری 2022ی بەخۆیەوە نەدیبێت و بە قووڵی و شێوەیەكی مەترسیدار هەڵكشاوە. ئەم گرژییانە كە پەیوەستن بە دۆسیەی ئاسایش و دابەشكردنی داهات و پێگە، بووە هۆی ئەوەی تیمی یەكێتی بە سەرۆكایەتیی جێگری سەرۆكوەزیران قوباد تاڵەبانی بایكۆتی کۆبوونەوەی هەفتانەی حکوومەتی هەرێمی کوردستان بکەن، ئەمەش دابڕانێكی گەورەی لە كاری پێكەوەییی هەردوو هێزە حوكمڕانەكەدا دروست كردووە. ئەم ناجۆرییەش لە كاتێكدا سەری هەڵداوەتەوە، كە عێراق لە بەردەم تێپەڕاندنی بودجەی سێ ساڵدایە (2023، 2024، 2025)، هەروەها بە گوێرەی بەرنامەی حكوومەتی فیدراڵی بە سەرۆكایەتیی محەمەد شیاع سوودانی، زۆر پرس و دۆسیەی تایبەت بە كورد لەوانەش: نەوت، دادگای فیدراڵی، ئەنجومەنی فیدراڵی، مادەی 140 و ... هتد. خشتەی كاتییان بۆ دانراوە كە شەش مانگن ([1])، جێبەجێكردنی ئەم وێستگانەش پێویستی بە بەدواداچوون و دانوستانی چڕ هەیە. بە هۆی ئەوەی ناكۆكییەكان بەردەوام پەرەسەندن بەخۆیانەوە دەبینن و سەقفی وەستانیان دیار نییە، بەڕووی چەند ئەگەری خراپدا كراوەن، لەوانەش دوو ئیدارەیی یان مانەوەی دۆخەكە بەوجۆرە تا كاتی تر. بە گوێرەی ئەو بۆچوون و ئەنجامگیریانەشی كە هەن، كۆی بارودۆخەكە چارەنووسی هەرێم و ناوچەكەش دەخەنە بەردەم ڕیسك و مەترسییەوە([2]). ئەوەی پەیوەندی بە ئاستە عێراقییەكەوە هەیە، دەكرێت ئاماژە بە هەندێك لە لێكەوتەكانی بكرێت لەم تەوەرانەی خوارەوەدا: 

1_ سێگۆشەی "شلۆقی"ی دەسەڵات:

بە گوێرەی سیستمی جێبەجێكراوی پاش دەستووری هەمیشەییی (2005)، دەسەڵاتەكانی عێراق لە نێوان سێ پێكهاتەی سەرەكی دابەش كراون؛ سەرۆكوەزیران لە زۆرینەی شیعە، سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران (پەرلەمان) لە سوننە و سەرۆككۆمار لە كورد، ئەم دابەشكردنە لە ڕواڵەتدا جێگیر و مسۆگەرە، بەڵام سنووری دەسەڵات و كاریگەرییان لە وردەكاریدا شڵۆق و گۆڕاوە و ملكەچی هەڵكشان و داكشانی تەرازو و هێزە([3]). بە هۆی ئەوەی لە عێراقدا جێبەجێنەكردنی دەستوور و یاسا بووەتە شتێكی باو و ئاسایی، هەروەها زۆر بڕگەی دەستوور هەن لاستیكی و گشتگیرن و، هەندێكیشیان پێویستیان بە دەركردنی یاسایە و بۆیان نەكراوە، هەمیشە سەنگ و پێگە و هێز لای بكەرە سیاسییەكانە، هەر ئەو هێز و پێگەیەش رۆڵ دەبینێت لە تێپەڕاندنی پرۆژەیەك و پەكخستنی پرۆژەیەكی تر. ئەوەشی پەیوەندی بە پێگەی سەرۆككۆمارەوە هەیە كە هی پێكهاتەی كوردییە بە گوێرەی ڕاڤەی دادگای فیدراڵی بۆ دەستوور، مافی ڤیتۆی لەسەر یاساكان نییە وەك هاوشێوەی خولی یەكەمی "ئەنجومەنی سەرۆكایەتی" (2005_2009)([4])، بەم پێیەش زیاتر پۆستێكی تەشریفاتییە و ناتوانێت ببێتە دیوارێكی ڕێگر لەبەردەم تێپەڕاندنی هەر یاسایەك، كە دژی بەرژەوەندیی كورد بێت یان لەگەڵیدا نەیەتەوە وەك ئەوەی لە یاسای قەرزكردندا ڕووی دا لە سەردەمی قەیرانی دارایی (2020) و ناڕەزایەتییە كوردییەكان نەبوونە هۆی مسۆگەركردنی پشك بۆ هەرێمی كوردستان تەنانەت لە قەرزیش، هەروەها  واژۆنەكردنی سەرۆككۆماریش هیچ ئەنجامێكی لێ نەكەوتەوە([5]).

لە دەرەوەی هاوكێشەی سەرۆككۆماریش بە هەموو پێوەرە دیمۆگرافی و سیاسییەكان، كورد لە چاو پێكهاتەی عەرەب (شیعە و سوننە) كەمینەیە و لە هیچ بارودۆخێكدا ناتوانێت لە "یاریی ژمارە" چ لە پەرلەمان و چ لە ئەنجومەنی وەزیران، خواستی خۆی بسەپێنێت، بۆیە تەنها بژاردەی بەردەستی خۆی لە بەهێزكردنی پێگەكەی و ڕایەڵەكانی هاوپەیمانێتی و خۆگونجاندنییەتی لەگەڵ هاوكێشە سیاسییەكان، ئەمەش گوتار و ئەجێندای هاوبەش و یەكگرتووی پێویستە لانیكەم لە نێوان ئەو هێزە سەرەكییانەی بەشدارن لە حكوومەتی هەرێم، ئەگەرنا گوشار و داواكارییەكانیان سەنگ و قورساییی پێویست لە دەست دەدات و لایەنە پەرتەوازە بووەكان دەبنە ژمارە لە ناو هاوپەیمانییە گەورە عەرەبی و تایفییەكانی تر.  

2_ شێوانی وێنە

لە ساڵانەی 2006_2008 شەڕێكی تایفی گەورە لە بەغدا و پارێزگاكانی تری ناوەڕاستی عێراق لە نێوان هێزە شیعە و سوننەكاندا هەڵگیرسا، هەر لەو کاتدا سەرۆكوەزیرانی عێراق (نووری مالیكی) پلانێكی بە پاڵپشتی هێزەكانی ئەمریكا بەناوی "سەپاندنی یاسا" ڕاگەیاند، بە هۆی بێمتمانەییی زۆریشەوە بە هێزە فەرمییەكانی عێراق، حكوومەت پەنای بۆ بەشداریپێكردنی هێزەكانی پێشمەرگە برد بۆ پاراستنی ئاسایشی پایتەخت([6])، هەر لە میانەیەشدا هێزی پارێزگاریی پەرلەمان كران بە كورد، كە تا ئێستاش هەر ئەوانن، لەم قۆناغەدا كورد رۆڵی ناوبژیوان و پارسەنگی قەپانیان دەگێڕا لە عێراق و، لە بەغدا سەرۆكایەتیی كۆمار لە هەولێر سەرۆكایەتیی هەرێم دەستپێشخەرییان دەكرد بۆ كۆكردنەوەی لایەنە ناكۆكەكانی عێراق، هەر لەم چوارچێوەیەشدا لە ساڵی 2010 لە هەولێر درێژترین چەقبەستنی سیاسی بە "رێككەوتنی هەولێر" كۆتایی هات و كابینەی دووەمی مالیكی خرایە سەر پێ([7])،  بەڵام لە ئێستاشدا پاش پاشەكشەی پێگەی هەرێم و  گەیشتنی ناكۆكییەكانی هەردوو هێزە سەرەكییەكەی كورد (پارتی و یەكێتی) بە لووتكە، وێنەكە پێچەوانە بووەتەوە و لە ئێستادا سەرۆكوەزیرانی عێراق، محەمەد شیاع سوودانی یەكێكە لە سێ نێوانگیر لەگەڵ نێردەی نەتەوە یەكگرتووەكان و سەرۆكایەتیی هەرێم لە نێوان پارتی و یەكێتی بە ئامانجی گەیشتنە رێكکەوتن لە بارەی ئەو پرسانەی بەتوندی لەسەری ناكۆكن([8]). سوودانی لە دوا سەردانیدا بۆ هەرێم (15 و 16ی ئازاری 2023) لە دەركەوتنی میدیاییدا ئەوەی بە سه‌ركرده ‌و حزبه‌كانى كورد گوت: "دەبێت ھەرێمی کوردستان بەھێز بێت بۆ ئەوه‌ى عێراق بەھێز بێت ‌و عێراقیش بەھێز بێت ھەرێم بەھێز دەبێت". هەروەها پەیامێكی ناواخنداریشی ئاراستەی پارتی و یەكێتی كرد و گوتی: "په‌یاممان بۆ لایه‌نه‌ سیاسییه‌كان‌ و سه‌ركرده‌كانى هه‌رێمى كوردستان ئه‌وه‌یه،‌ یه‌كڕیز بن‌ و ناكۆكییه‌كان وه‌لا بنێن"([9]).

3_ جیاوازیی دیدگا لەبارەی پرسە هەستیارەكان

لە سێ خولی یەكەمی پەرلەمانی عێراق و حكوومەتی فیدراڵیدا (2005_2018)، لایەنە كوردییەكان بە وەرەقەیەكی هاوبەش لە بارەی پرسە جێگە بایەخەكانی هەرێمی كوردستانەوە لە حكوومەتی فیدراڵ بەشدار دەبوون، بەڵام لە كابینەكانی دواتردا بەهۆی ناكۆكییەوە وردە وردە پەیپەرە هاوبەشەكە نەما و بوو بە هەڵم، لە كابینەی ئێستادا كە هیی "محەمەد شیاع سودانی"یە بەهۆی جیاوازیی دوو هێزە حوكمڕانەكەی كوردستان (پارتی و یەكێتی) خەریكە دوو دیدگای جیاواز لە بارەی داواكارییە كوردییەكانەوە دروست دەبن. لەم میانەیەشدا ڕەنگە پرسی نەوت زەقترین نموونەی دووركەوتنەوەی پارتی و یەكێتی بێت لە گوتاری هاوبەشی جاران، بۆ نمونە بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانی لەگەڵ ئەوەیە نەوت ڕادەستی بەغدا بكرێت و "كوردستان ببێتە هاوبەشی شاری بەسرە"، دەربارەی ئەمەش لە كۆربەندی هەولێر (1ی ئازاری 2023) گوتی: "ئێمە ئامادەین لەسەر پرسی نەوت لەگەڵ بەغدا رێک بکەوین، بەڵام لایەنێک نایەوێت"، هەروەها داكۆكی كرد لەوەی "لە بەغدا دامەزراوەی فەرمی هەیە و هەر دامەزراوەیەک ئەرکی خۆی ڕایی دەکات، وەزیر دەسەڵاتی هەیە و ئەرکی خۆی بێ تەداخولکردن ڕایی دەکات". لە بارەی سیستمی قەزایی و دادگاشەوە بە دیاریكراوی جەختی كردەوە، "دادگا لە بەغدا سەربەخۆیە و کەس و لایەنی سیاسی ناتوانن تەداخولی بکەن"([10])، دوو هەفتە پاش ئەمەش قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت كە بەرپرسی سكرتارییەتی یەكێتییە، لە حەوتەم دیداری سلێمانی (16ی ئازاری 2023) جەختی لەوە كردەوە گرنگ نییە بەلایانەوە كێ نەوت دەفرۆشێت، بەڵكوو كێ بە زۆرتری دەفرۆشێت، ئەمەش ئاماژەیە بۆ قبوڵكردنی كۆمپانیای سۆمۆ تا ببێتە هەناردەكاری نەوتی كوردستان ([11]). ئەم دیدگایانەی یەكێتی لە كاتێكدایە كە بەشەكەی تری حكوومەت كە پارتی دیموكراتی كوردستانە و سەرۆكایەتیی كابینەكەی بەدەستە، بە توندی پێداگرە لەسەر ئەوەی كە ناناوەندێتی (لا مەركەزی) لە دۆسیەی نەوتدا مافی دەستوورییانەی هەرێمی كوردستانە([12])، بەر لە ئەویش سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان، بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی دەربارەی دۆسیەی نەوتی هەرێم بە هاوشێوەی بڕیارەكانی "دادگای شۆڕش"ی حیزبی بەعس چوواند و جەختی لەوە كردەوە بە پاڵنەری سیاسی دەركراوە و، ئامانج لێی تێكدانی كەشی ئەرێنی نێوان هەولێر و بەغدایە([13]).

ئەم جیاوازی دیدگایەش لەسەر نەوت نموونەیەكە كە رۆژ بە رۆژ لەنێوان هەردوولا قووڵ دەبێتەوە، ئەگەر چی تاكتیكی شەڕی سیاسی هەردوولا بێت، یان هەڵقوڵاوی بەرنامە، بە گوێرەی ئاماژە بەردەستەكان كاریگەری زۆری دەبێت لە تێكدانی رێساكانی نەخشە سیاسییەكەی جاران كە تێیدا پارتی و یەكێتی یەك سیاسەتیان دەربارەی نەوت و وزە هەبوو لەسەر ئاستی عێراق بەو پێیەی لە ساڵی 2009 یەكەم هەناردەی نەوتی هەرێم بە سەرپەرشتی و بەشداریی تاڵەبانی و بارزانی و بە لێكگەیشتن و ڕێككەوتنی هەردوولا خرایە سەر پێ([14])، تا دەرچوونی بڕیاری دادگای فیدراڵی دژی یاسای نەوت و گازی هەرێم (15ی شوباتی 2022) یەكێتی بە ئاشكرا هەر پشتیوانی گرێبەستە نەوتییەكانی هەرێم بووە و لە هەموو ئەو كاردانەوانەدا بەشدار بووە كە دژی بڕیارەكە دەرچوون (حكوومەت و پەرلەمان).

4_ پەرتەوازەییی سیاسی:

لە دەمی قووڵبوونەوەی ناكۆكییەكانی پارتی و یەكێتییەوە لە پاش ئۆكتۆبری 2022، سەردانی شاندەكانی هەرێم بۆ بەغدا دەستی پێ كردووە بۆ دانوستان چارەسەركردنی پرسە هەڵواسراوە كەڵەكەبووەكانی نێوان هەولێر و بەغدا بەو پێیەی لە بەرنامەی کاری حكومەتدا وادە دیاری كراوە، ئەم شاندانە كە جگە لە پارتی وەزیری داراییی بزووتنەوەی گۆڕانیشی تێدایە. گوتاری پارتی، هەروەها میدیا و ڕاگەیەنراوە فەرمییەكانی حكوومەت و ئەجێندای كۆبوونەوەكانی هەفتانەی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم، پشتیوانی زۆر لەو شاندانە دەكەن و بە نوێنەرایەتیی حکوومەتی هەرێم دەیناسێنن و گوێ بە بایكۆتی یەكێتی نادەن، بەڵام یەکێتی سوورە كە "شاندەکان حزبین و گوزارشت لە ڕای حکوومەتی هەرێم ناكەن"!([15])، ئەمەش ئاستێكی بەرزە لە دەرچوونی كێشەكان لە كۆنترۆڵ و گەیشتنی بە دەرەوەی هەرێم بەجۆرێك لە بەغدا خەریكە "جەمسەری هەولێر" و "جەمسەری سلێمانی" دەچێتە ناو ئەدەبیاتی سیاسییەوە.

بە گەڕانەوەش بۆ دواوە، لە پاش هەڵبژاردنی ئۆكتۆبری 2021 پارتی چووە ناو هاوپەیمانێتیی سێقۆڵی سەدر و حەلبوسی "انقاذ الوطن"، بەڵام یەكێتی لە بەرەی چوارچێوەی هاوئاهەنگی شیعەدا مایەوە، ئەمەش وای كرد لە بری "هاوپەیمانیی كوردستان"ی جاران، دوو هێزی كوردی بەشدار لە دوو بەرەی سیاسی عێراقی هەبن و جەمسەری كوردی ون ببێت، لە ئەنجامی ئەمەش ئاراستەی سیاسیی هاوپەیمانییەكانی هەردوولا گۆڕا و لە كاتێكدا هەولێر لە پەنا پەیوەندییە فەرمییەكان لەگەڵ حكوومەتی عێراق و هێزە پێكهێنەرەكانی، بووەتە ڕووگەی هاوپەیمانیی سیادەی سوننە (خەنجەر و حەلبوسی)، لەگەڵ هێزە سوننە و شیعەكانی تری دەرەوەی هاوپەیمانیی شیعی و نوێنەرایەتیی كەمایەتی و پێكهاتەكان([16])، لە بەرامبەریشدا یەكێتی بەپێچەوانەوە، لەم میانەیەشدا بەدواداچوونێكی "پەیمانگەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست"ی ئەمریكی ئەوە دەردەخات بافڵ تاڵەبانی لە کۆبوونەوەکانی لە بەغدا زیاتر لەگەڵ لایەنەکانی نێو چوارچێوەی هاوئاهەنگی شیعە و گرووپەکانی نزیک لەوان بووە، بەڵام هیچ کۆبوونەوەیەکی لەگەڵ ڕکابەرە سیاسییەکانی وەکوو سەدرییەکان، گرووپەکانی نزیک لە تشرینییەکان نەبووە، لە هەمووشی گرنگتر؛ هیچ کۆبوونەوەیەکی لە بەغدا لەگەڵ پارتی نەبووە. ئەمە لە كاتێكدا هەردوولا هاوبەشن لە حوكمڕانی كوردستان و كۆمەڵێكی زۆر كێشەی كەڵەكەبوویان هەیە.  

راپۆرتەکەی ئەو پەیمانگە ئەمریکییە، ئاشکرای کردووە لە ماوەی 15 مانگی رابردوودا، سەرۆکی یەکێتی لە كۆی 139 کۆبوونەوە 93ـیانی لە بەغدای پایتەختی عێراق بووە، کە دەکاتە 67٪ـی کۆی کۆبوونەوەکانی و تەنیا  9٪ـی كۆبوونەوەكانیشی کە 12 کۆبوونەوە لە هەولێر بووە. بەپێی خشتەیەکی نێو ڕاپۆرتی ئەو پەیمانگە ئەمریکییەش، لەنێو کۆبوونەوەکانی بافڵ تاڵەبانی لە بەغدا، 33٪ـی کۆبوونەوەکانی لەگەڵ سەرکردەکانی چوارچێوەی هاوئاهەنگی بووە. لەنێو سەرکردە ناسراوەکانی لایەنە شیعەکانیش، بافڵ تاڵەبانی لەگەڵ قەیس خەزعەلی، ئەمینداری گشتیی عەسایب زۆرترین جار کۆبووەتەوە کە 16 جار بووە. دوای ئەویش، 15 جار لەگەڵ ڕەیان کلدانی، ئەمینداری گشتیی "بابلیون" و 13 جاریش لەگەڵ موسەننا سامەرایی، سەرۆکی هاوپەیمانیی ئەلعەزم کۆبووەتەوە كە ئەویش هاوپەیمانی چوارچێوەی هاوئاهەنگی شیعەیە. پەیمانگەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئاماژە بەوە دەکات، ئەو ستراتیژییەتەی ئێستا بافڵ تاڵەبانی و یەکێتی پەیڕەوی دەکات، بەشێكی دەرهاویشتەی گرژییە سیاسییەکانی نێوان پارتی و یەکێتیە "نەیارەکەی هەولێر وای کردووە یەکێتی ناچار بێت بە دوای هاوپەیماندا بگەڕێت و پێ دەچێت لە بەغدا دۆزیبێتییەوە"([17]).

مەترسیی قووڵبوونەوەی ناكۆكییەكانی پارتی و یەكێتی

فازڵ میرانی بەرپرسی دەستەی کارگێڕیی مەكتەبی سیاسیی پارتی نایشارێتەوە، ئەو ناكۆکییانەی پارتی و یەكێتی کاریگەری لەسەر بوارەکانی دیکەی ژیانی خەڵک و خزمەتگوزاری و پەیوەندی لەگەڵ بەغدا و هەڕەشەکانی دەوروبەر هەیە و دەڵێت: "خۆ ئێمە لە سویسرا نین، لەم لا دۆخی سووریا، لەولا دۆخی عێراق، لە لایەکی دیکە دۆخی پەکەکە و تورکیا، لەولایەش دۆخی ئێران و ئۆپۆزیسیۆنەکانی. ئێمە ئەگەر لە نێوخۆشماندا یەکگرتوو نەبین، بێگومان بارمان قورستر دەبێت"([18]). هاوتای ئەمەش لە بەرەی بەرامبەرەوە شاناز ئیبراهیم ئەحمەد كە لە لووتكەی دەسەڵاتی یەكێتییە و لە بەغدا "خانمی یەكەمە"، باسی لەوە كردووە: "پەیوەندیی پارتی و یەكێتی باش نەبێت ئەم هەرێمە بەسەر هەموواندا دەڕووخێت"([19]).

جگە لە پرسی نەوت و بودجە و كێشەكانی هەرێم و بەغدا، نزیكترین پێشهات لە بەردەم هەرێمی كوردستاندا، هەڵبژاردنە كە دواخستنی بەهۆی ناكۆكیی پارتی و یەكێتییەوە كوردستانی خستوەتە لێواری بۆشایییەكی سیاسی، یاسایی، گلەیی و پەڵەی زۆری هێناوەتە سەری، لە دیمانەیەكی ئەلمۆنیتۆری ئەمەریكیدا بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان، جەخت لەوە دەكاتەوە: "هەڵبژاردن پێویستە و دەبێت ئەنجام بدرێت و، هیچ بژاردەیەکی دیکەش نییە، ئەگەرنا دامودەزگاکانی حکوومەت شەرعیەتی خۆیان لەدەست دەدەن". ئەم لێدوانەی بارزانی هۆشدارییەكی تری لەگەڵدا هاوپێچە كە "هیچ بژاردەیەکی دیکە و هیچ بیانوو و هۆکارێک نییە بۆ دواخستنی هەڵبژاردن. ئەگەر هەر لایەنێکی سیاسی بیەوێت بەربەست بخاتە بەردەمی هەڵبژاردن، ئەوا خۆی گۆشەگیر دەکات و هەڵبژاردن ئەنجام دەدرێت"([20]). مانەوەی ئەم دۆخەش بەوجۆرەی كە هەیە مەترسی ئەوەی لێ دەكرێت تارمایی و بژاردەی دوو هەرێمی بكاتە ڕاستی، ئەگەر هات و یەكێتیی نیشتمانی بۆ نمونە ئامادە نەبوو بەشداریی هەڵبژاردنەكە بكات، چونكە پارتی پێی وایە چاری تر نییە و بەبێ یەكێتیش ئامادەیە پرۆسەكە بەڕێوە ببات.

پێشنیار و بژاردەكان

لۆید ئۆستن، وەزیری بەرگریی ئەمریکا كە بە نوێنەرایەتیی وڵاتەكەی هاتە هەرێم (ئازاری 2023) ڕای گەیاند "پێویستە سەرکردەکانی کورد ناکۆکییەکانیان وەلابنێن و یەکبگرن بۆ بنیاتنانی هەرێمێکی پارێزراو و خۆشگوزەران لە کوردستانی عێراق"([21]). ئەم داواكارییەی ئۆستن كە زیاتر زمانێكی دیپلۆماسییانەیە، لای نوێنەری سكرتێری گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق، جنین پلاسخارت، هۆشدارییەكی توندترە و لە دیداری زانكۆی ئەمریكی لە سلێمانی ئەوەی بیر هێنایەوە، كە لە پێش دوو ساڵ و لە بەشداریکردنی لە چالاکییەک (ئایاری 2021)، بەوە کۆتایی بە وتەکەكانی هێناوە، کە هەرێمی کوردستان تەنیا دوو بژاردەی لەبەر دەستە :دەتوانێت یەکگرتوو بێت و ڕووبەرووی گەندەڵیی سیستەماتیکی ببێتەوە و بڕەو بدات بە ڕێزگرتن لە ماف و ئازادییە بنەڕەتییەکان، بەرەو پێشوەچوونێکی بەرچاو لە بواری ئاسایش و ئابوریی وەدەست بهێنێت. یان دەتوانێت شکستخواردوو بێت لە ڕێکخستنەوەی کاروباری ناوخۆیی و سەرکێشیکردن بەو دەستکەوتانەی وەدیهاتوون لە دەیەکانی ڕابردوودا ([22]).

لە دەرەوەی ئەم دوو بژاردەیەش پلاسخارت چارەسەرێكی كردارییانەی خستە ڕوو، كە دەكرێت هەرێم بچێتە ناو گفتوگۆوە سەرەڕای هەبوونی ناکۆکی نێوخۆیی و دانی بەوەدا نا  کە هەندێک جار ناكۆكییەكان  وا دەردەکەون ناتوانرێت كۆنترۆڵ بكرێن. بە گوێرەی ئەم ئەنجامگیری و ڕاسپاردەیەش، ئایندەی هەرێمی كوردستان لە لێواری مەترسیدایە بەهۆی ناكۆكیی قووڵەوە، باشترین و بەردەستترین بژاردەش ڕێكسختنەوەی تەوەرەكانی گرنگیدان و بەرێوەبردنی ناكۆكییەكانە بەجۆرێك ئاستەكانی بەغدا و حكوومەتی فیدراڵی جیا بكرێتەوە لە پرسە ناوخۆیییەكانی هەرێم.

([1])  https://bit.ly/3TpWhw3

([2])  https://bit.ly/3yNYDeO

([3])  https://bit.ly/40cXpFx

([4])  https://bit.ly/3FuVaW2

([5])  https://bit.ly/42iJEHa

([6])  https://bit.ly/3JoSquC

([7])  https://bit.ly/3ZaMI5z ؛ https://bit.ly/3mYfZmo

([8])  https://bit.ly/3FsbaIo

([9])  https://bit.ly/40aekby

([10])  https://bit.ly/3yJMyXN

([11])  https://bit.ly/40dkIij

([12])  https://bit.ly/42hEzyO

([13])  https://bit.ly/3JOy7s3

([14])  https://bit.ly/3To8Nfu

([15])  https://bit.ly/3mY33gk

([16])  https://bit.ly/3JKVhzq

([17]) https://bit.ly/3TmGMVA

([18])  https://bit.ly/3TlCH4a

([19])  https://bit.ly/3JgIDXj

([20])  https://bit.ly/3yFFJGM  

([21])  https://bit.ly/3JdfKvc

([22])  https://bit.ly/40794po