خستنه‌ڕووی پرس

كۆماری ئیسلامیی ئێران، به‌پێی سروشتی سیسته‌مه‌ سیاسییه‌كه‌ی و ڕه‌فتاری سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ و به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی، له‌ دڵه‌ڕاوكێی ئاسایشیدا دژیت. به‌م مانایه‌ كه‌ به‌پێی دووری و نزیكی، چه‌ند بازنه‌یه‌كی ئاسایشی بۆ خۆی پێناسه‌ ده‌كات. به‌م هۆیه‌یشه‌وه‌،‌ ڕووداوه‌كانی ناوچه‌كه‌، بۆ نموونه‌ جه‌نگی مووسڵ و بوونی هێزه‌ ئه‌مریكییه‌كان له‌ ناوچه‌كه‌، هه‌روه‌ها به‌هێزبوونی هێزه‌ سوننه‌ عه‌ره‌به‌كان و هاوسه‌نگیی هێز له ‌ناوچه‌كه،‌ بۆ ئێران گرنگیی ژیانیی هه‌یه‌.

بۆ تێگه‌ییشتن له‌ هۆكاری ده‌ستێوه‌ردانی ئێران له‌ ده‌وڵه‌تانی ناوچه‌كه‌ له ‌ڕێگه‌ی هێزه ‌ناده‌وڵه‌تی (وه‌ك حوسییه‌كان، حشد الشعبی، حزبوڵڵای لوبنان و...هتد) و ده‌وڵه‌تییه‌ لایه‌نگره‌كانی (عێراق و سووریا) و په‌نابردنه‌به‌ر به‌شداریی ڕاسته‌وخۆی سه‌ربازی، پێویسته‌ له‌ ڕوانگه‌ی ئه‌م سیسته‌مه‌وه‌ له‌  مه‌ترسی و هه‌ڕه‌شه‌ ئاسایشییه‌كانی تێ بگه‌ین.

بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌یش، لێره‌دا ئه‌م هه‌ڕه‌شه‌ و مه‌ترسییانه‌ به‌پێی نزیكی و دووریی پێناسه‌كراو له ‌لایه‌ن ئێرانه‌وه‌ ده‌خه‌ینه ‌ڕوو، بۆ ئه‌وه‌ی هۆكاری هه‌ستیاریی ئێران له‌مه‌ڕ ئه‌و ڕووداو و پێشهاتانه‌ (بۆ نموونه‌ جه‌نگی سووریا و ئازادكردنه‌وه‌ی مووسڵ) ئاشكرا و ڕوون بكه‌ینه‌وه‌.

یه‌كه‌م: بازنەی یه‌كه‌می ئاسایشی

 ئەم بازنە ئاسایشییە بۆ كۆماری ئیسلامیی ئێران، لە دراوسێكانی پێك دێت، كە بەپێی ئاستی هەڕەشە و مەتـرسیی هێزە بێگانەكان بۆ ئێران لە ناوچەكە، هه‌روه‌ها سروشتی بابەت و پرسە سیاسی، ئابووری و كەلتوورییەكان، دەبێتە هۆی خوڵقاندنی دەرفەت یان هەڕەشە و كێشە بۆ كۆماری ئیسلامیی ئێران، ناوچەی كەنداو و عێراق، وەك دوو نموونە لە گرنگتـرینیانن.

هەرچەندە ئەفغانستان، پاكستان، توركیا، ناوچەی قەوقاز و ئاسیای ناوەڕاست هەر یەكەیان بە پلەی جیاواز، بۆ كۆماری ئیسلامیی ئێران خاوەن گرنگیی ستـراتیژین، بەڵام بۆ نموونە ناوچەی كەنداو وەك ناوچەی (دەرەوەی نزیك) لە هێڵی یەكەمی ستـراتیژیی بەرگریی كۆماری ئیسلامیی ئێراندایە. تایبەتمەندییەكانی ئەم ناوچەیە بە شێوەیەكە كە، دەرفەت یان هەڕەشەی زۆر بۆ بەرژەوەندی و ئاسایشی نەتەوەییی ئێران دەخوڵقێنێت.

 ئەم ناوچەیە، بە هۆی دەوڵەمەندی لە بواری نەوت و غاز، خاڵی سەرەكیی پەیوەندیی كۆماری ئیسلامیی ئێران لەگەڵ جیهانی دەرەوە بووە، هەر بەم پێیه‌یش، به‌ خاڵی لاوازی ئاسایشی بەرگری، سیاسی و ئابووریی كۆماری ئیسلامیی ئێران هەژمار دەكرێت.

ئێران و ده‌وڵه‌تانی عه‌ره‌بیی كه‌نداو

 بەگشتی، پەیوەندییەكانی كۆماری ئیسلامیی ئێران و وڵاتانی عەرەبیی كەنداو، لەژێر كاریگەریی چەند فاكتەردایە:

1ـ زەینییەتی مێژوویی لە پەیوەندییەكانی ئێران و عەرەبەكان، كە بەردەوام لە لایەن ئێرانەوە هەوڵی كۆنتـڕۆڵكردنیان دراوە.

2ـ دڵەڕاوكێ‌ و نەبوونی متمانە لە هەمبەر كۆماری ئیسلامیی ئێران و پرسی دەستێوەردان لەو وڵاتانە و مەتـرسیی هەناردەكردنی شۆڕشی ئیسلامی.

3ـ نەبوونی هێزێك بۆ هاوسەنگیكردن، یان دروستكردنی هاوسەنگی و كۆنتـڕۆڵی كۆماری ئیسلامیی ئێران لە ناوچەكە، بەتایبەت پاش ڕووخانی ڕژێمی سەددام حوسێن لە ساڵی (2003).

4ـ هاوپەیمانێتی و پەیوەندیی ئەو دەوڵەتانە لەگەڵ ڕۆژاوا بەگشتی و، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەتایبەتی.

5ـ بەهێزبوونی سەربازی و ئەتۆمیی كۆماری ئیسلامیی ئێران.

6ـ پرسی وزە و ئاسایشی وزە لە كەنداو و، بەگشتی كۆنتـڕۆڵ و ئاسایشی كەنداو. یەكێك لە گەورەتـرین كێشەكانی كۆماری ئیسلامیی ئێران لە سیاسەتی دەرەوەدا ئەوە بووە، كە ئێران لە ناوچەكەدا هاوپەیمانی ستـراتیژیكی نەبووە، بەم واتایەی كە ئێران لە نێوان عەرەبەكان، توركەكان و دەوڵەت-نەتەوەكانی تـردا بووە، بەڵام بەشێك نەبووە لە هیچ كامیان. هەروەها بۆ زیاتـركردنی نفووز و بەرزكردنەوەی پێگە و زیادكردنی هێزی خۆی، زۆر گرنگی بە فاكتەری ئایین، بەتایبەت شیعەگەرایی دەدات.

 هەرچەندە ڕێبەرانی كۆماری ئیسلامیی ئێران هەوڵ دەدەن لە پەیوەندییەكانی دەرەوەیاندا شۆڕش و سیستەمی خۆیان به‌ ئیسلامی بناسێنن و، ڕەگەزی شیعە لە هەمبەر وڵاتانی سوننەدا بشارنەوە و جەخت لەسەر بـرایەتیی مسوڵمانان و یەكێتیی جیهانی ئیسلام بكەنەوە، بۆ نموونە ئایەتوڵڵا خامنەیی لە وتەیەكدا دەڵێت: "دوژمنانی ئۆممەتی ئیسلامی دەیانەوێت، ئێمە وەك هەڕەشە بۆ دراوسێیە ئیسلامییەكانمان بناسێنن تاوەكوو ناكۆكی لە نێوان ئۆممەتی ئیسلام دروست بكەن، بەڵام شیعە و سوننە، پێكەوە دژی "ئیستیكباری جیهانی" خەبات دەكەن و...هتد."

ئاسایشی كۆماری ئیسلامی و عێراق

     لە لایەكی تـرەوە، عێراقیش به‌ بەشێكی تـری هەرە گرنگ لە بازنەی خێرای ئاسایشی كۆماری ئیسلامیی ئێران هەژمار دەكرێت. ئێران، گۆڕانكارییە سیاسییەكانی عێراق، بەتایبەت پاش ساڵی (2003) و پرسە ئایدیۆلۆژی و ئاسایشییەكانی، بە بەشێكی جیانەكراوە لە ئاسایشی نەتەوەییی خۆی دەزانێت. هەروەها پرسە هەڵپەسێردراوەكانی ڕێككەوتننامەی ساڵی (1975)ی ئەلجەزائیر لە نێوان ئێران و عێراقدا، پرسە چارەسەرنەكراوەكانی سەردەمی جەنگی هەشت ساڵەی نێوانیان، ڕۆڵی هێزەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە عێراق و پێكهاتەی سیاسی ـ نەتەوەیی و ئایدیۆلۆژی و مەزهەبی لە عێراق، هەموویان بۆ ئاسایشی نەتەوەییی كۆماری ئیسلامیی ئێران زۆر گرنگن.

بۆیە، ئێران هەوڵ دەدات لە ماوەی كورتخایەندا لە نێوان فاكتەرەكانی جیۆپۆلیتیك و ئایدیۆلۆژیدا، جۆرە هاوسەنگییەك دروست بكات، هەرچەندە كۆماری ئیسلامیی ئێران، لە عێراقدا هەوڵی بەهێزكردنی شیعەكان بۆ كۆنتـڕۆڵی ناوچەكە دەدات.

بەگشتی، سیاسەتی دەرەوەی كۆماری ئیسلامیی ئێران لە عێراق، دوای ساڵی (2003)، دوو تەوەر لەخۆ دەگرێت:

ا ـ سیاسەتی ناسەقامگیركردن و لاوازكردنی عێراق: بە هۆی ئەوەی كە عێراق لە ساڵانی پێشوودا، بە هۆی فاكتەری وزە، پێكهاتەی دانیشتووان و جوگرافیای سیاسی و...، سەرچاوەی هەڕەشە و مەتـرسی بووە بۆ سەر ئێران، بەڵام بە سیاسەتی ناسەقامگیركردنی عێراق، ئەم ناسەقامگیرییە وا دەكات كە كۆماری ئیسلامیی ئێران توانای دەستێوەردان و نفووزی لە عێراقدا هەبێت و هەڕەشەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، بە هۆی ئەم ناسەقامگیرییەوه‌، بۆ سەر كۆماری ئیسلامیی ئێران كەمتـر بكاتەوە.

ب- سیاسەتی سەقامگیریی ڕێژەیی: ئێران بڕوای وایە كە بە هۆی باڵادەستیی شیعەكان لە عێراق، دەتواندرێ مەتـرسی و هەڕەشەكان لەسەر ئێران كەم بكرێتەوە و هاوسەنگییەكەی نێوان كورد و سوننە و شیعە لە بەرژەوەندیی كۆماری ئیسلامیی ئێراندایە، چونكە ئەگەر هاوسەنگی و ناسەقامگیری لە كۆنتـڕۆڵ دەربچێت، بە هۆی نفووزی وڵاتانی سوننە و سەربەخۆییخوازیی كوردەكان و ڕۆڵی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە عێراق، ئەوە هەڕەشە و مەتـرسی بۆ سەر ئاسایشی ئێران دەبێت.

دووه‌م: بازنەی دووه‌می ئاسایشی:

ئەم بازنەیە، ژینگەیەكی دوورتـری ئاسایشی كۆماری ئیسلامیی ئێران پێك دێنێت، كە بۆ نموونە سعوودیا، توركیا، سووریا، لوبنان، ئۆردن و فەلەستین و...، لەخۆ دەگرێت.

 سیاسەتی ئێران لەو ناوچانە، بۆ بەهێزكردنی توانای كۆماری ئیسلامیی ئێرانە بە مەبەستی پاراستنی بەرژەوەندی و ئاسایشی نەتەوەییی خۆی لە بازنەی خێرای ئاسایشی ئێراندا.

بۆیه‌یشه‌ هاوپەیمانیی سووریا و كۆماری ئیسلامیی ئێران، لە ڕوانگەی ئاسایشی و بەرژەوەندییەكانی ئێرانە بۆ سڕینەوەی هەڕەشە و مەتـرسییەكانی هاوبەشی ئیسرائیل و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، یاخود پاڵپشتی لە حزبوڵڵا لە لوبنان، هەروەها پشتیوانی لە بزووتنەوەی حەماس لە فەلەستین. لێرەدا دەتوانین بڵێین كە كۆماری ئیسلامیی ئێران، كەڵك لە ئایدیۆلۆژی وەردەگرێت بۆ بەرژەوەندی و ئامانجەكانی خۆی، كە فۆرمێكی ڕیالیستی وەردەگرێت، بەڵام لە ڕاستیدا، ناسنامەیی و ئایدیۆلۆژیكییە.

 گۆڕانكارییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەتایبەت لەم ساڵانەی دواییدا، بووە هۆی ئەوەی كە مەزهەبی شیعە وەك هێزێكی كاریگەر دەربكەوێت و ڕۆڵی كۆماری ئیسلامیی ئێران ئەمەی بەرجەستە كردووە، هەر لە ڕووخانی سەددام حوسێن لە ساڵی (2003)ه‌وه‌، تا جەنگی سی وسێ ڕۆژەی حزبوڵڵا لە لوبنان لەگەڵ ئیسرائیل لە ساڵی (2006)دا، گۆڕانكاریی جیۆپۆلیتیكی لە بەرژەوەندیی كۆماری ئیسلامیی ئێراندا دروست كردووە.

 لە ڕوانگەی وڵاتانی سوننە و نوخبە سیاسییەكانیانەوە، ئامرازی سەرەكیی كۆماری ئیسلامیی ئێران بۆ نفووز و كۆنتـڕۆڵی ناوچەكە، گرووپە شیعەكانی لایەنگری ئێرانن لە ناوچەی كەنداو، عێراق،  سووریا، لوبنان، بەحرین، سعوودیا و...هتد. گرنگی و هەستیاریی ئەم ناوچانە، بەتایبەت لە ڕووی ئاسایشی وزەوە، ئەم پرسەی بۆ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكایش زۆر هەستیار كردووە.

 بۆ نموونە، مەلیك عەبدوڵڵای دووەم، پاشای ئۆردن، لە ساڵی (2004)دا ڕای گەیاند كە هیلالی شیعی، مەتـرسییەكە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەخاتە ژێر هەڕەشەوە. هەروەها وەزیری دەرەوەی ئۆردنیش ئەم مەتـرسییەی دروستبوونی هیلالی شیعی لە لایەن كۆماری ئیسلامیی ئێرانەوە بۆ كۆنتـڕۆڵی عێراق،  سووریا، لوبنان، سعوودیا، بەحرین و...، دووپات كردەوە.

 لێرەوە بەڕوونی ڕۆڵی ناسنامە و دواتـر درووستبوونی بەرژەوەندی لەسەر بنەمای ئەم ناسنامەیە و، بەم پێیە درك و تێگەییشتن لە دۆست، دوژمن و هەڕه‌شە، لە سیاسەتی دەرەوەدا دەردەكەوێت، كە لێرەدا ئاماژە بە چەند نموونەیەك دەكەین.

توركیا و ئاسایشی كۆماری ئیسلامیی ئێران

     دەوڵەتی توركیایش لە ناوچەكە، دەكەوێتە ناو ئەو بازنە ئاسایشییەوە و، پەیوەندییەكانی توركیا و كۆماری ئیسلامیی ئێران سەڕەرای هاوسنووری، بەڵام بەردەوام لە نێوان هاوكاری و ململانێ‌ و كێبـڕكێدا هاتوچۆ دەكات، دەتوانین بڵێین كە گرنگتـرین فاكتەرە كاریگەره‌كان لە پەیوەندییەكانیاندا بـریتین لە:

1ـ دەرهاوێشتەكانی جەنگی دووەمی كەنداو له‌‌ ساڵی (1990) و، جەنگی سێیەمی كەنداو له‌ ساڵی (2003) لە ناوچەكە.

2ـ كێبـڕكێ‌ لە نێوان توركیا و كۆماری ئیسلامیی ئێران لە ناوچەی قەوقاز و ئاسیای ناوەڕاست.

3ـ كاریگەریی پەیوەندیی توركیا و ئیسرائیل و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ناتۆ.

4ـ فاكتەری نەتەوەییی كورد و تورك لە هەردوو وڵات، هەروەها ئیسلامگەرایی و ئایدیۆلۆژی.

5ـ گۆڕانكارییە سیاسییە ناوخۆیییەكانی توركیا، هەروەها گۆڕانكارییه‌ ناوخۆیییه‌كانی كۆماری ئیسلامیی ئێران (هه‌رچه‌ند سنووردار).

6ـ ڕووداوی یازدەی سێپتەمبەری (2001) و شەڕی دژە تیرۆر و باڵاده‌ستیی ئێران و ڕۆژاوا له‌ ناو‌چه‌كه‌دا.

     ململانێ جیۆپۆلیتیكییەكانی نێوان توركیا و كۆماری ئیسلامیی ئێران، جگە لە پرسی ئایدیۆلۆژیی جیاوازی زاڵ لە سیستەمی سیاسیی هەردوو وڵاتدا، كاریگەریی لەسەر پەیوەندییەكانیان هەبووە. ئەمە بێجگە لە پرس و دڵەڕاوكێیە هاوبەشە ئاسایشییەكانیان، بۆ نموونە لەسەر پرسی كورد و بەهێزبوون و به‌ده‌وڵه‌تبوونی هەرێمی كوردستان - عێراق.

بەڵام هەوڵەكانی توركیا بۆ ئەندامێتیی لە یەكێتیی ئەورووپا و ڕۆڵی توركیا لە ناتۆ و هەوڵەكانی توركیا بۆ بەهێزتـركردنی خۆی لە ئاستی ناوچەیی و نێونەتەوه‌یی لە لایەك، هاوكاری و هاوپەیمانی لەگەڵ ئیسرائیل و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە لایەكی تـرەوە، كاریگەریی لەسەر ئەم پەیوەندییانە هەبووە. ئەمە جگە لە مەتـرسییەكانی بەهێزبوونی ئێرانێكی ئیسلامی ـ شیعی و فاكتەری هیلالی شیعی لە ناوچەكە بۆ توركیا (بۆ نموونه‌ پرسی ئێستا و داهاتووی سووریا و هه‌روه‌ها دڵه‌ڕاوكێی هه‌ردوو لایه‌ن له‌ به‌شداریی ئه‌وه‌ی تریان له‌ شه‌ڕی مووسڵ).

سعوودیا و ئاسایشی كۆماری ئیسلامی

كۆماری ئیسلامیی ئێران و سعوودیا، دوو دەوڵەتی كاریگەری ناوچەكه‌ و، لە ڕووی سەرچاوەكانی نەوت و غازه‌وه‌ دەوڵەمەندن. هه‌روه‌ها خاوەن پێگەی گرنگی ستـراتیژیكن لە ناوچەكەدا. به‌گشتی، ئێران و سعوودیا بە دوو ناوەندی شیعە و سوننی لە جیهانی ئیسلام، هەروەها دووجەمسەریی كه‌لتووری، هزری و مەزهەبی هەژمار دەكرێن. پێش شوڕشی ئیسلامیی ئێران، سعوودیا و ئێران دوو ستوونی دۆكتۆرینی "نیكسۆن" بۆ پاراستنی ئاسایش و دژایەتیكردنی كۆمۆنیزم لە ناوچەكە بوون. ئێران لە ڕووی چەك و سیاسییەوە و، سعوودیایش لە ڕووی ئابووری و دارایییەوە.

 بەڵام پاش ساڵی (1979)وە، بە هۆی سیستەمی سیاسیی نوێی ئێران و سیاسەتی دژەڕۆژاوایی و سەربەخۆییخوازیی ئێران و پرسەكانی هەناردەكردنی شۆڕش و دژایەتیی سیستەمی نێونەتەوەیی لە لایەن كۆماری ئیسلامیی ئێران، هەروەها جۆری پەیوەندییەكانی كۆماری ئیسلامیی ئێران و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و پرسی ئیسرائیل، ئەم هاوكێشەیە تێك چوو.

 پەیوەندیی سعوودیا و ئێران بە كۆمەڵێك هەوراز و نشێودا تێ پەڕیوە، بەتایبەت پاش شۆڕشی ئیسلامیی ئێران لە ساڵی (1979) و دەستپێكردنی جەنگی ئێران و عێراق و پاڵپشتیی سعوودیا لە ڕووی دارایی و چەكەوە لە عێراق، ئەم پەیوەندییانە بارگرژیی تێ كەوت.

بەپێی ئامارەكان، سعوودیا لەم جەنگە هەشت ساڵەیەدا بە بـڕی 30 ملیار دۆلار یارمەتیی عێراقی داوە لە دژی ئێران، هەروەها لە ساڵی (1987)دا، بە هۆی شەڕ و پێكدادان لە نێوان حاجییەكانی ئێرانی و هێزەكانی سعوودیا لە شاری مەككە و كوژرانی چوارسەد حاجیی ئێرانی، پەیوەندییەكانیان، تاوەكوو ساڵی (1991) پچڕا.

 هەروەها سعوودیا لە ڕێكخراو و دامەزاروە جیاجیاكاندا وەكوو: ڕێكخراوی كۆنفرانسی ئیسلامی، یەكێتیی عەرەب، ئەنجوومەنی هاریكاریی كەنداو، بزووتنەوەی بێلایەنەكان و ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكاندا، دەنگی بۆ ئەو بڕیارانەی كە لە دژی كۆماری ئیسلامیی ئێران دەرچووە، داوە.

     بەگشتی، خاڵە ناكۆكەكانی سعوودیا و كۆماری ئیسلامیی ئێران لە چەندین پرسدا خۆی دەبینێتەوە، وەكوو: بانگەشەی ڕێبەرایەتیی جیهانی ئیسلام، پرسی سەرچاوەكانی وزە (نەوت و غاز) و هەناردەكردنی، كە لەگەڵ سیاسەتەكانی وزەی كۆماری ئیسلامیی ئێران یەك ناگرێتەوە. هاوپەیمانێتیی سعوودیا لەگەڵ ڕۆژاوا بەگشتی و، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەتایبەتی، لە بوارە جیاجیاكانی سیاسی و ئابووری و سەربازی، هەروەها ڕۆڵی سعوودیا لە دژایەتیكردنی كۆماری ئیسلامی لە ئەنجوومەنی هاریكاریی كەنداو و مەتـرسییەكانیان لە بەهێزبوونی ئێران.

هەروەها ئاڵوگۆڕە ناوچەیییەكان، وەك لەناوچوونی ڕژێمی سەددام حوسێن و پاڵپشتی و پشتیوانیی كۆماری ئیسلامیی ئێران لە دەسەڵاتی شیعەكانی عێراق لە لایەك و، پاڵپشتی لە سوننەكان لە عێراق لە لایەن سعوودیاوە، خالێكی تـری جێگەی ناكۆكییە.

تـرس و دڵەڕاوكێی سعوودیا لە هاندانی شیعەكانی ئەم وڵاتە دژی سیستەمی دەسەڵاتی سوننەی سعوودیا لە لایەن كۆماری ئیسلامیی ئێرانەوە، خاڵێكی تـری جێگەی ناكۆكییانە. پرسی چارەسەركردنی كێشەی فەلەستینییەكان كە هەردوو دەوڵەت گۆشەنیگا و ئامانج و بەرژەوەندی و مەبەستی تایبەتیی خۆیان هەیە، بۆ نموونە سعوودیا پاڵپشتی لە پڕۆژەی ئاشتیی نێوان ئیسرائیل و فەلەستینییەكان دەكات كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و، بەگشتی ڕۆژاوا و كۆمەڵگەی نێونەتەوەیی، پاڵپشتی و چاودێریی دەكات. ئەمەیش لەگەڵ سیاسەتەكانی دژایەتیی ئیسرائیل و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە لایەن كۆماری ئیسلامیی ئێرانەوە ناگونجێت.

له ‌لایه‌كی تره‌وه،‌ پاڵپشتیی كۆماری ئیسلامیی ئێران لە بزووتنەوەی حەماس لە فەلەستین لە ڕووی دارایی و چەكەوە یاخود لە ڕووی سیاسییەوە، جێگەی نیگەرانیی سعوودیایە، كە خوازیاری بینینی ڕۆڵی گەورەتـرە لە پرسەكانی ناوچەكە و، بەتایبەت لە وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامیدا، یاخود ناكۆكیی سعوودیا و كۆماری ئیسلامیی ئێران لە پرسی لوبنان و پاڵپشتیی ئێران لە گرووپە توندڕەوەكانی وەك حزبوڵڵا، لە دژی هێزەكانی تـری لایەنگری ڕۆژاوا و سعوودیا. پرسی  سووریا و پاڵپشتیی ئێران له‌ حكوومه‌تی ئه‌سه‌د له ‌لایه‌ك و، پاڵپشتیی سعوودیا له‌ هێزه‌ سوننه‌كان، خاڵێكی تری جێگه‌ی بارگرژی و ململانێی نێوانیانه‌.

 یه‌مه‌ن و، پاڵپشتیی ئێران له‌ حوسییه‌كان له‌ ناوچه‌یه‌ك كه‌ به‌ حه‌وشه‌ی پشته‌وه‌ی سعوودیا هه‌ژمار ده‌كرێت، ده‌ربڕی ئه‌و ڕاستییه‌یه‌ كه‌ ئێران له ‌به‌هێزبوون و نفووزی سعوودیا له‌ ناوچه‌كه‌ هه‌ست به ‌دڵه‌ڕاوكێی ئاسایشی ده‌كات. بۆیه،‌ سعوودیا به ‌هیچ شێوه‌یه‌ك ڕێگه ‌نادات ئێران له‌و ناوچه‌یه‌ی نزیكی خۆی، باڵاده‌ست بێت.

لە پرسی ئەتۆمیی كۆماری ئیسلامیی ئێراندا، سعوودیا هەم بە تەنیا و هەم لە ڕێگەی ئەنجوومەنی هاریكاریی كەنداوەوە، بەردەوام دژایەتی و دڵەڕاوكێیەكانی خۆی دەربارەی پرۆگرامی ئەتۆمیی كۆماری ئیسلامیی ئێران ڕاگەیاندووە. دڵەڕاوكێیەكانی سعوودیا لە هەمبەر پرۆگرامی ئەتۆمیی كۆماری ئیسلامی، لە دوو ڕوانگەوە سەرچاوە دەگرێت:

 یەكەم: ئێرانی خاوەن چەكی ئەتۆمی، دەتوانێت هاوسەنگیی هێزی ناوچەیی لە بەرژەوەندیی خۆیدا بگۆڕێت، ئەمەیش هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی وڵاتانی ناوچەكە و به‌تایبه‌ت سعوودیا، ده‌خوڵقێنێت.

دووەم: لە ڕووی ژینگەیییەوە، كە لە ئەگەری هەر ڕووداو، یان هێرشێكی سەربازی بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەكانی ئێران، مەتـرسی بۆ سەر وڵاتانی كەنداو و سعوودیا دروست دەبێت.

كۆبه‌ند:

ئێران ناتوانێت له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا، كه‌ چه‌ندین ئه‌كته‌ری ده‌وڵه‌تی و ناده‌وڵه‌تیی ناوخۆیی، هه‌رێمی و سه‌رووهه‌رێمی، بوونیان هه‌یه‌، هه‌ست به‌ دڵنیایی و ئاسایش بكات. ئه‌مه‌یش ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ستراتیژیی سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئێران له‌ ئاستی ده‌ره‌كی و جۆری سیسته‌می سیاسیی ئێران. بۆیه‌، كۆماری ئیسلامی هه‌وڵ ده‌دات هێڵێكی هاوپه‌یمانیی گوشار و نفووز_هیلالی شیعی له‌ ناوچه‌كه‌دا، بۆ دوورخستنه‌وه‌ی هه‌ڕه‌شه‌ و مه‌ترسییه‌كان بۆ سه‌ر سیسته‌مه‌ سیاسییه‌كه‌ی، دروست بكات.

ئه‌م ڕه‌فتاره‌یش، ئێران تووشی پێكدادان له‌گه‌ڵ ئه‌كته‌ره‌كانی تردا ده‌كات. له ‌ڕوانگه‌ی ئێرانه‌وه،‌ پاشه‌كشه‌ له‌و ڕه‌فتارانه‌ له‌ ناوچه‌كه‌ و كه‌وتنه‌ ژێركۆنترۆڵی ده‌وڵه‌ت و ئه‌كته‌ره‌كانی تر، كاریگه‌ریی ڕاسته‌وخۆی له‌سه‌ر ئاسایشی ناوخۆی ئێران ده‌بێت. بۆیه‌یشه‌ كۆماری ئیسلامی، ناتوانێت ڕه‌فتاره‌كانی خۆی به ‌شێوه‌یه‌كی هاوسه‌نگ‌ و له‌سه‌ر بنه‌مای هاوكاریی درێژخایه‌ن و ستراتیژی له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تانی ناوچه‌كه‌دا، دابڕێژێت.

لێره‌وه‌، ئاسایشی ئه‌م سیسته‌مه،‌ ڕه‌فتاری سیاسه‌تی ده‌ره‌كیی ئێران ده‌ستنیشان ده‌كات كه‌ له ‌به‌رده‌م هه‌ر گۆڕانكارییه‌كی ناوچه‌ییدا، ئێران هه‌ستیاره‌ و كاردانه‌وه‌ی ده‌بێت. ئه‌مه‌یش به‌رده‌وام ده‌بێت تاوه‌كوو نه‌مان، یان گۆڕینی ئه‌و سیسته‌مه‌ سیاسییه‌ی ئێران. چونكه ناسنامه‌ی‌ ئه‌و سیسته‌مه‌ سیاسییه‌یه‌ كه‌ ده‌ستنیشانی دۆست و دوژمن و به‌رژه‌وه‌ندی و ئاسایشی ئێران ده‌كات. بۆیه،‌ شه‌ڕی مووسڵ له ‌لایه‌ك و، داهاتووی جه‌نگی  سووریا و ئاكامه‌كانی له‌ لایه‌كی دیكه‌وه‌، بۆ ئێران زۆر گرنگ و هه‌ستیارن.