پێشهكی:
له ڕۆژی 25ی نیسانی 2017دا فڕۆكه جهنگییهكانی توركیا، هێرشیان كرده سهر شنگال و ڕۆژاوای كوردستان. بۆردوومانهكه هێزهكانی "یهپهگه" و "یهبهشه"ی له چیای شنگال و قهرهچووغ و چوار گوندی دهوروبهری شارۆچكهی دێركی ڕۆژاوای كوردستانی كرده ئامانج و، بهگوێرهی ڕاگهیهنراوێكی یهكینهكانی پاراستنی گهل (یهپهگه)، كوژراو و برینداریان ههبووه. بهپێی زانیارییهكان بۆردوومانهكه كاتژمێر (2:00)ی نیوهشهو ئهنجام دراوه و، جگه له بارهگاكانی هێزهكانی سهر به پارتی كرێكارانی كوردستان (پهكهكه) له چیای قهرهچووغ و چوار گوندی سهر به دێرك، ناوندی ڕاگهیاندن و ڕادیۆ و ناوهندی پێگهیاندن و چهندین بارهگای سهربازیی دیكه كراونهته ئامانج. ههر ئهو ڕۆژ، وهزارهتی پێشمهرگه له بهیاننامهیهكدا ڕای گهیاند: "له هێرشی فڕۆكه جهنگییهكانی توركیا بۆ سهر چیای شنگال، پێنج پێشمهرگه شههید بوون و، نۆی دیكهیش بریندار بوون."
ئهم هێرشهی توركیا له كاتێكدایه پهیوهندییهكی بههێزی ئابووری و سیاسی له نێوان توركیا و حكوومهتی ههرێمی كودرستاندا ههیه. بۆیه سهرهڕای پهیوهندیی تهلهفۆنیی سهرۆككۆمار و سهرۆكی ئهنجومهنی وهزیرانی توركیا لهگهڵ سهرۆكی ههرێمی كوردستان، مهسعوود بارزانی و، دهربڕینی هاوخهمی و نیگهرانیی خۆیان لهم ڕووداوه و، شههیدبوونی شهش پێشمهرگه و برینداربوونی چهند پێشمهگهیهكی دیكه، پرسیار ئهوهیه كه ئایا ئهم هێرشه بۆ سهر پێشمهرگه، بهههڵه بووه؟ له لایهكی دیكهوه له كاتێكدا ئهمریكا لهگهڵ یهپهگه له ڕۆژاوای كوردستان هاوكاریی توندوتۆڵیان له جهنگی دژی داعش ههیه و توركیایش هاوپهیمانی ئهمریكا و ئهندامی ناتۆیه، ئهم هێرشه چۆن شرۆڤه دهكرێت و ئامانجه شاراوهكانی چین؟ لهم نووسینهدا ههوڵ دهدهین خوێندنهوهیهك بۆ ئامانجه شاراوهكانی ئهم هێرشه بكهین.
ڕووداو و ئاماژهكانی پێش هێرشی توركیا
پێشووتر "فیكری ئشك" له لێدوانێكی ڕۆژنامهوانیدا باسی له سهردانهكهی بیناڵی یڵدرم، سهرۆكوهزیرانی توركیا، بۆ عێراق كردبوو و لهو بارهیهوه گوتبووی: بێ گومان پرسی ئهنجامدانی ئۆپهراسیۆن بۆ سهر شنگال تهوهرێكی گفتوگۆكان دهبێت، چونكه عێراق و توركیا دوو وڵاتی دراوسێ و بران؛ ههر بۆیه دهبێت كێشهكان به گفتوگۆ چارهسهر بكرێن. وهزیری بهرگریی توركیا ئاماژهی بهوه دابوو كه سهردانهكهی سهرۆكوهزیران بۆ تاووتوێكردنی كێشهكانه و، سهقامگیركردنی ناوچهكه ههلێكی گرنگ دهبێت و، ئاماژهی بهوهیش دا كه بوونی پهكهكه له شنگال بۆ توركیا هێڵی سووره و، توركیا به هۆی پهكهكهوه باجی زۆری داوه.
فیكری ئشك گوتبووی كه لهژێر ههر ههلومهرجێكدا بێت ڕێگه نادهین شنگال ببێته قهندیلێكی تر و، ڕاستهوخۆ، یان ناڕاستهوخۆ هێزهكانی سهر به پارتی كرێكارانی كوردستانی لێ جێگیر بێت.
پاشان یڵدرم، سەرۆکوەزیرانی تورکیا، ڕای گەیاند کە: "ھیچ جیاوازییەک لە نێوان ئاسایشی تورکیا و عێراقدا نییە؛ ھەر کام لەم وڵاتانە ئاسایشی تێدا بەرقەرار نەبێت، ئەوا ئەوەی دیكهیش ئاسایشی تیدا بەرقەرار نابێت." لەم چوارچێوەیهیشدا لەبارەی بهگژداچوونهوهی ڕێکخراوەکانی پەکەکە، فەتحوڵا گولهن و داعش ڕێک کەوتوون.لەبارەی جێگیربوونی پەکەکە لە شنگال، یڵدرم گوتی: "جێگیربوونی پەکەکە لە ناوچەی شنگال، بابەتی ئەمنی نەتەوەییی تورکیایە. ئەم بابەتهیشمان بەوردی تاووتوێ کردووە." ههروهها گوتی: "یان پێشمەرگە و سوپای عێراق، پەکەکە لەم شوێنە دەردەکەن، یانیش تورکیا ئەوەی پێویست بێت دەیکات. لەم بارەیەوە بۆچوونمان ئاشکرا و ڕوونە. ئەمەیشمان لە سەردانەکەدا باس کردووە".
پاشان له ڕێكهوتی 2/3/2017، هێزی پێشمهرگهی كوردستان له سنووری ناحیهی سنوونێ، خهریكی پرۆسهیهكی ئاساییی جێگۆڕكێی یهكهكان بوون، له لایهن گرووپێكی سهر به پهكهكهوه ڕێگرییان لێ كرا و، دواتریش تهقهیان له هێزی پێشمهرگه كرد. گوتهبێژی وهزارهتی پێشمهرگه ڕاگهیهنراوێكی بڵاوكردهوه و ڕای گهیاند كه هێزی پێشمهرگهی كوردستان، ئازاده لهوهی كهی و له كوێ بیههوێ لهناو سنووری خاكی كوردستان جموجووڵ و جێگۆڕكێی هێزهكانی بكات و، بۆ ئهوهیش مۆڵهت له كهس وهرناگرێت.
جڤاتی ڕۆحانیی ئێزدییهكان له بهیاننامهیهكدا داوا دهكهن سنوونێ، شنگال و خانهسۆر، ههموو ئهو ناوچانه بچێته ژێر دهسهڵاتی ئیدارهی ههرێمی كوردستان و له لایهن ههرێمی كوردستانهوه بهڕێوه ببردرێن و، ههروهها داوا له پهكهكه دهكهن ئهو ناوچهیه چۆڵ بكهن. حازم میر تەحسین بەگ، نوێنەری کوردانی ئێزدی لە جیھان، بۆ ئاژانسی "ئەنادۆڵو" ڕای گەیاند: "لە شنگال دژی دروستبوونی جهنگ و خوێنڕشتنین. داوای لێکتێگەیشتنێک لە نێوان چەکدارانی پەکەکە و ھێزەکانی پێشمەرگە دەکەین بۆ ئهوهی بە زووترین کات جهنگ ڕابوەستێت. ھەموو دونیا دەزانێت شنگال، سنوونێ، خانەسۆر و تەواوی ناوچەکە خاکی ھەرێمی کوردستانە؛ بۆیە داوای کشانەوە لە چەکدارانی پەکەکە دەکەین."
پاش هێرشهكهیش میدیاكانی توركیا بڵاویان كردهوه كه له هێرشی فڕۆكه جهنگییهكانی توركیا بۆ سهر ناوچهی شنگال له باكووری عێراق له ڕۆژی 25 نیسان، زیاتر له 40 ئهندامی پهكهكه كوژراون و، له چیای قهرهچووغ له باكووری سووریا، 49 كهس كوژران، كه چواریان بهرپرسانی پهكهكهن. له لایهكی دیكهوه، ڕێدوور خهلیل، گوتهبێژی یهپهگه لهبارهی هێرشی فڕۆكهكانی توركیا بۆ سهر بارهگای یهپهگه له چیای قهرهچووغ گوتی: "20 شهڕڤان شههید بوون و 18 دیكهیش بریندار بوون".
دوای ئەم هێرشهی توركیا، لە چەند شوێنێکی سەر سنووری ڕۆژاوا و باکووری کوردستان پێکدادان لە نێوان هێزەکانی یەپەگە و سوپای تورکیا ڕووی دا و، کوژراو و برینداری لە هەر دوو لا لێ کەوتەوە. پاشان له ڕێكهوتی 28-29/4/2017دا میدیاکانی تورکیا وێنە و ڤیدیۆی هێزێكی ئهمریكییان بڵاو كردهوه و باسیان لە جێگیرکردنی زرێپۆشی ئەمریکی لە ناوچە سنوورییەکانی باکوور و ڕۆژاڤا (سووریا - تورکیا) کرد.
پهیام و ئامانجی هێرشهكانی توركیا
یهكهم: ههرێمی كوردستان
بهشێك له پهیامی ناڕاستهوخۆی ئهم هێرشه ئاسمانییه، له ڕاستیدا بۆ ههرێمی كوردستان بوو؛ بهو پێیهی بهئاشكرا و نهێنی، توركیا چهندین جار داوای له ههرێمی كوردستان كردووه كه له ڕێگهی پێشمهرگهوه ڕاستهوخۆ ڕێگه له چالاكییهكانی پهكهكه له باشووری كوردستان بگرێت یاخود ڕێگه به توركیا بدرێت؛ بهڵام جێگیربوونی هێزهكانی سهر به پارتی كرێكارانی كوردستان له شنگال، زهنگی مهترسیی بۆ توركیا لێ داوه. لێدوان و ئاماژهكانی پێش هێرشكردنهكه، بهڕوونی ئهم ههستیارییهی توركیا دهردهخهن. له لایهكی ترهوه، ئهمه وهكوو پهیامێك وابوو كه ئهگهر ههرێمی كوردستان له بازنهی بهرژهوهندییه ئاسایشییهكانی توركیا دهربچێت، ههموو كاتێك توركیا دهتوانێت (بهبێ كاردانهوهیهكی ئهوتۆی توند) سهروهریی عێراق ببهزێنێت. ههروهها ئهگهری ئهوه ههیه كه ئهم هێرشه، پهیامێكیش بووبێت بۆ ڕووداوهكانی شاری كهركووك و پرسی ههڵكردنی ئاڵا و ناڕهزایهتیی توركیا، بهوهی كه وهڵامی توندی چاوهڕواننهكراویان بۆ ئهم كاره دهبێت. بۆیه دهتوانین ئاماژه به پرسی بهدهوڵهتبوونی كوردستان و، ههروهها "ڕیفراندۆم"یش بكهین كه لهم ڕێگهیهوه توركیا هۆشداری دهداته ههرێمی كوردستان كه ناتوانن ههڵوێست و بۆچوونی توركیا لهبهرچاو نهگرن. بۆیه بهگشتی توركیا دهخوازێت بهم هێرشه و شههیدبوونی پێشمهرگه، ناڕهزایهتیی حكوومهتی ههرێمی كوردستان و ڕای گشتیی باشووری كوردستان بۆ وهدهرنانی پهكهكه له ڕێگهی هێزی پێشمهرگهوه له شنگال و تهنانهت ناوچهكانی دیكه ئاماده بكات.
دووهم: پهكهكه
ڕاستییهكهی، توركیا پهكهكه به مهترسییهكی ئاسایشیی ناوخۆیی و له ههمان كاتیشدا دهرهكی، پێناسه دهكات. له پاش ڕیفراندۆمه دهستوورییهكهی توركیا، ئهم هێرشه به جۆرێك له جۆرهكان وهڵامدانهوهی گوشاره ناوخۆیییهكانیش بوو. له لایهكی ترهوه ئهم هێرشه، بهتایبهت بۆ هێزهكانی سهر به پهكهكه له شنگال، دهستنیشانكردنی هێڵی سووری توركیا بوو؛ بهو پێیهی توركیا ناتوانێت ئهوه قبووڵ بكات كه پهكهكه بهئاسانی له قهندیلهوه بۆ شنگال و پاشان بۆ ڕۆژاوای كوردستان هاتوچۆ و جموجووڵ بكات. ئهمهیش لهبهر ئهوهی شنگال شوێنێكی ستراتیژییه بۆ توركیا و پهكهكه، چونكه پێشووتر به سهدان جار توركیا هێرشی ئاسمانیی كردۆته سهر بنكه و بارهگاكانی پهكهكه له قهندیل و ناوچهكانی دیكه، بهڵام هێرش بۆ هێزهكانی سهر به پهكهكه له شنگال، جیاوازیی زۆری ههیه.
سێیهم: یهپهگه و پهیهده
هاوكات كه توركیا هێرشی كرده سهر شنگال، هێرشی كرده سهر هێزهكانی یهپهگه له چیای قهرهچووغ له ڕۆژاوای كوردستان. ئهمهیش له لایهك پهیامێكه بۆ ئهم هێزانه كه دڵهڕاوكێی ئاسایشییان بۆ توركیا دروست كردووه و، له لایهكی دیكهیشهوه ئهوه دهگهیهنێ كه توركیا دهتوانێت پردی پهیوهندییان لهگهڵ پهكهكه له ناوچهی شنگال له نێوان قهندیل و ڕۆژاوادا بپچڕێنێت؛ چونكه توركیا هێزهكانی ڕۆژاوای كوردستان به درێژكراوهی پهكهكه دهزانێت و، له ئهگهری بههێزبوونی سهربازی و جێگیربوونی دهسهڵاتدارییان له سووریا، ئهوه توركیا تووشی ئابڵووقهی دهرهكی و گوشاری ناوخۆیی دهبێتهوه.
چوارهم: عێراق
بهشێكی دیكهی پهیامهكانی توركیا لهم هێرشهدا بۆ عێراق بوو، كه ئهگهر بهرژهوهندییهكانی توركیا له داهاتووی مووسڵ و عێراق نهپارێزرێت ئهوه توركیا بهئاسانی دهتوانێت لهو ناوچه نهریتییهی نفووزی خۆی (مووسڵ و و ناوچه سوننی و توركمانهكان) چالاكیی سهربازی بكات. بۆیه بێجگه لهوه، توركیا پهیامی به حكوومهتی عێراق دا، كه ئهگهر له پڕچهككردنی پهكهكه له ڕێگهی حهشدی شهعبییهوه بهردهوام بن، ئهوه توركیا كاردانهوهی توندی دهبێت و، ئهگهریش لهم ناوچانه حهشدی شهعبی بهرژهوهندییهكانی توركیا بخاته مهترسییهوه و حكوومهتی بهغدایش گوشار بۆ چوونهدهرهوهی هێزهكانی توركیا له باشیك دروست بكات، ئهوه توركیا هێرش و دهستێوهردان دهكات.
پێنجهم: كۆماری ئیسلامیی ئێران
توركیا له پرسی سووریا و، ههروهها له عێراق ململانێی توندی لهگهڵ ئێران ههیه؛ بهو پێیهی ستراتیژیی سیاسهتی دهرهوهی ئهم دوو وڵاته تووشی بهریهككهوتن بووه. بۆیه باڵادهستیی توركیا له ناوچهكه و بهتایبهت له ناوچهی دهرهوهی نزیكی توركیا له لایهك و، له لایهكی دیكهیشهوه ترسی توركیا لهوهی كه ئێران بتوانێت له ڕێگهی شنگالهوه خۆی به دهریاری سپیی ناوهڕاستهوه ببهستێتهوه و هیلالی شیعی تهواو بكات، وای كردووه كه توركیا زۆر لهسهر ئاڵقهی ئهم پێكگهیشتنه له عێراق و سووریا ههستیار ببێت. بۆیه بهردهوام لهسهر داهاتووی سووریا و پرسی كورد له ڕۆژاوا، كه له لایهن ئێران و ڕووسیا و بهشار ئهسهد و تهنانهت ئهمریكاوه پاڵپشتی دهكرێن، بووهته هۆی دڵهڕاوكێی ئاسایشی بۆ توركیا؛ ئهمه بێجگه له ململانێی ناسنامهیی و پرسه ئایدیۆلۆژییهكانی نێوانیان، سهرهڕای هاوكاریی ئابوورییان. ههروهها ئهمه پهیامێكی ڕوون بوو بۆ ئێران، كه مووسڵ و ناوچهكانی هێڵی سوورن بۆ توركیا و، به ناوچهی نفووزی نهریتی و ئاسایشیی توركیا دادهندرێن. له لایهكی دیكهیشهوه ئهگهر ئێران بیهوێت له رێگهی حهشدی شهعبی و حكوومهتی عێراقهوه یارمهتیی پهكهكه بدات، ئهوه توركیا دهتوانێت كاردانهوهی ههبێت.
شهشهم: ئهمریكا
یهكێك له ئامانجه گرنگهكانی ئهم هێرشه، ئهوه بوو كه ناتواندرێت ڕۆڵی ئهمریكا له عێراق و بهتایبهت له سووریا فهرامۆش بكرێت، چونكه ناكرێت هێرشێكی لهم چهشنه بهبێ ئاگاداریی ئهمریكا بووبێت؛ بهرپرسانی توركیایش ئهمهیان دووپات كردۆتهوه كه ئهمریكایان لهم هێرشه ئاگادار كردۆتهوه. بۆیه هاوكاری و پڕچهككردن و ڕاهێنان و تهنانهت پاراستن و نزیكبوونهوهی ئهمریكا له یهپهگه له سووریا و، ڕۆڵیان له جهنگی دژی داعش له لایهك و، له لایهكی دیكهوه نیگهرانیی توركیا له ئهمریكا لهسهر كودهتاكهی ساڵی ڕابردوو و ڕووداوهكانی پاش كودهتاكه و، ههروهها دروستبوونی ئهو تێگهیشتنه كه توركیا له لایهن ئهمریكاوه پهراوێز خراوه، وای كردووه كه توركیا له ئهمریكا نیگهران بێت و، ئهمریكایش لهوانهیه به چاوپۆشی لهم هێرشهی توركیا، بیهوێت بۆ داهاتووی كۆتاییهاتنی داعش دووباره له هاوكێشه ئاسایشییه ناوچهیییهكاندا كهڵك له ڕۆڵ و نفووزی توركیا، وهكوو هاوپهیمانی نهریتیی ئهمریكا له ناوچهكهدا، وهربگرێت.
كۆبهند:
توركیا لهم هێرشهی خۆیدا چهندین پهیامی له بهئامانجگرتنی هێزهكانی نزیك له پهكهكه له شنگال و ڕۆژاوای كوردستان، ئاراستهی لایهنهكانی دیكه كرد، كه دهربڕی نیگهرانیی توركیایه له هاوكێشه نوێیهكان، كه له ڕوانگهی توركیاوه له قازانجی ئانكارا نییه. بۆیه لهم ڕێگهیهوه توركیا دهخوازێت هاوسهنگیی هێزهكان به ئاراستهی ویستراوی خۆی بگۆڕێت و جاریكی دیكه ئاسایشی خۆی به ئاسایشی ناتۆ و ئهمریكاوه گرێ بداتهوه و، وانیشان بدات كه پێویسته ئهمریكایش ههرهشهكانی سهر توركیا به مهترسی و ههڕهشه بۆ سهر خۆی بزانێت و درێژه به هاوكارییهكانی لهگهڵ یهپهگه، وهكوو لقێكی پهكهكه له ڕۆژاوا، نهدات. له ههمان كاتیشدا ئاراستهی سهرنجهكان له ڕووداو و پرسهكانی ناوخۆی وڵات، به هۆی ڕیفراندۆمه پڕ له مشتومڕهكهی توركیا، بۆ دهرهوهی سنوورهكانی توركیا بگۆڕێت. ئهمهیش پاش هێرشی مووشهكیی ئهمریكا بۆ بنكهی ئاسمانیی شوعهیرات و دروستبوونی دۆخێكی نوێ، دهتوانێت كاردانهوهی توركیا بێت بۆ ئهم دۆخه نوێیه؛ بۆ ئهوهی توركیایش دۆخهكه له قازانجی خۆی هاوسهنگ بكاتهوه.