 |
حه‌شدی شه‌عبی؛ له ئامانجی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی داعشه‌وه بۆ كۆنترۆڵكردنی ژیانی سیاسی له عێراق
موەفەق عادل عومەر، دكتۆرا له سیسته‌مه سیاسییه‌كان و مامۆستا له به‌شی سیسته‌مه سیاسییه‌كان و سیاسه‌تی گشتی-زانكۆی سه‌ڵاحه‌ددین
سه‌رهه‌ڵدان و ده‌ركه‌وتنی میلیشیا چه‌كداره‌كان له وڵاتاندا، زیاتر بۆ ناسه‌قامگیریی ئه‌منی و سیاسی و ئابووری ده‌گه‌ڕێته‌وه. نه‌بوونی سیسته‌مێكی سیاسیی دیموكراسبی ڕاسته‌قینه هۆكارێكی سه‌ره‌كیی دیكه‌یه بۆ دروستبوونی گرووپه چه‌كداره‌كان و؛ وڵاتانی جیهانی سێیه‌م زیاتر به‌ده‌ست كێشه‌ی میلیشیا چه‌كداره‌كانه‌وه ده‌ناڵێنن. وڵاتانی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست وه‌ك ناوچه‌یه‌كی ناسه‌قامگیر له جیهاندا، بوونه‌ته لانه‌ی دروستبوون و سه‌رهه‌ڵدانی چه‌ندین گرووپی چه‌كداری جۆراوجۆر. عێراقیش وه‌ك ده‌وڵه‌تێكی به‌رچاوی ئه‌م ناوچه‌یه، تیایدا چه‌ندین جۆری گرووپی چه‌كداری به‌ده‌ر له سوپای نیزامی دروست بووه.
له عێراق دیارده‌ی پێكهێنانی گرووپه چه‌كداره‌كان كارێكی تازه و نوێ و تایبه‌ت نییه به‌م قۆناغه‌ی ئێستا؛ بۆ نموونه له ساڵی 1963 باڵی چه‌كداری حزبی به‌عس به ناوی "حه‌ره‌س قه‌ومی" پێك هێنرا و دواتر له ڕێكه‌وتی (18/5/1963) یاسای حه‌ره‌س قه‌ومی ده‌رچوێنرا. ئه‌م میلیشیا چه‌كداره، ڕژایه‌وه سه‌ر شه‌قام و بووه هۆكارێكی سه‌ره‌كی بۆ نانه‌وه‌ی ناسه‌قامگیریی ئه‌منی له عێراق. دواتر له سه‌رده‌می جه‌نگی نێوان عێراق و ئێران، "جه‌یشی شه‌عبی" دیارترین میلیشیای چه‌كداری بوو كه پێك هێنرا و پاشان له ساڵانی نه‌وه‌ده‌كان گرووپی چه‌كداری جۆراوجۆر دروست بوو و دیارترینیان "فدائیو صدام" بوو كه له ساڵی 1995 وه‌ك میلیشیایه‌كی سه‌ربه‌خۆ به‌ده‌ر كه‌وت و ڕاسته‌وخۆیش سه‌ر به سه‌رۆكایه‌تیی كۆماری ئه‌و سه‌رده‌مه بوو. ئامانجی ئه‌م میلیشیایه پاراستنی ئاسایشی ئه‌و شارانه بوو كه ڕووبه‌ڕووی كێشه‌ی ئه‌منی بوون، به‌تایبه‌ت دوای ڕاپه‌رینی خه‌ڵك له دژی ده‌سه‌ڵاتی به‌عس.
دوای ڕووخانی ڕژێمی به‌عس له ساڵی (2003)، بۆشایییه‌كی ئه‌منیی هه‌ستیار دروست بوو و ئه‌م كه‌شوهه‌وایه زۆر له‌بار بوو بۆ دروستبوونی چه‌ندین میلیشیای چه‌كداری كه كۆنترۆڵه‌كه‌یان له ده‌ره‌وه‌ی چوارچێوه‌ی ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌ڵاتی سیاسی بوو. ڕه‌وشی ئه‌منی له عێراق به هۆی بوونی ئه‌م میلیشیا چه‌كدارانه گه‌یشته خراپترین ئاستی. له ساڵانی نێوان (2003-2014) چه‌ندین جۆری میلیشیا هه‌بوو، به‌ڵام گرنكترین و كاریگه‌رترینیان میلشیا شیعه‌كانی سه‌ر به لایه‌نه سیاسییه شیعه‌كان بوو.
بۆ نموونه میلیشیاكانی سه‌ر به ڕه‌وتی سه‌در، ڕه‌وتی حیكمه، به‌در و "حزب الله"ی عێراق و عه‌سائیبی ئه‌هلی حه‌ق و چه‌ندین میلیشیای شیعیی دیكه كه چالاكییه‌كانیان به شێوه‌یه‌كی ئاشكرا ئه‌نجام ده‌ده‌ن و به‌به‌رده‌وامی له‌ژێر ناوی جیاوازدا بۆ به‌لاڕێدابردنی ڕای گشتی، چالاكییه‌كانیان ئه‌نجام ده‌ده‌ن. هه‌روه‌ها سه‌رجه‌م ئه‌م میلیشیانه له ژیانی سیاسیی عێراقیدا، ببوونه جێگه‌ی گومان و پرسیار و به‌به‌رده‌وامی پرسی بوونی چه‌ك به‌ده‌ستیانه‌وه و كۆنترۆڵكردنیان له‌لایه‌ن "تاران"ه‌وه، ببوون به بابه‌تی سه‌ره‌كیی ڕۆژه‌ڤ؛ بۆیه لایه‌نه شیعه‌كان له حاڵه‌تی ئاماده‌باشیدا بوون بۆ قۆستنه‌وه‌ی ده‌رفه‌تێك بۆ ئه‌وه‌ی میلیشیا گوماناوییه‌كانیان به‌یاسایی بكه‌ن.
سه‌رهه‌ڵدانی ڕێكخراوی تیرۆریستیی داعش و داگیركردنی چه‌ندین شاری سوننه‌نشین و نزیكبوونه‌وه‌یان له شاری به‌غدا، هه‌لێكی زێرینی ڕه‌خساند بۆ ئه‌م میلیشیایانه بۆ ئه‌وه‌ی چوارچێوه‌یه‌كی یاسایی ببه‌خه‌شنه قه‌واره نایاسایییه‌كه‌یان و ده‌ركردنی فه‌توایه‌ك له‌لایه‌ن ئایه‌توڵڵا "سه‌ید عه‌لی سیستانی"، مه‌رجه‌عی باڵای شیعه له شاری نه‌جه‌فی پیرۆز، بوو به بنه‌مایه‌ك بۆ به‌یاساییكردنی میلیشیا شیعه‌كان له عێراق. دوای زیادبوونی ڕێژه‌ی مه‌ترسیی ڕێكخراوی تیرۆریستیی داعش بۆ سه‌ر شاری به‌غدا و ترسی گه‌یشتنیان بۆ شاره شیعه‌نشینه‌كان، هۆكارێكی سه‌ره‌كی بوو بۆ ده‌ركردنی "جیهادی كیفائی" له‌لایه‌ن مه‌رجه‌عی باڵای شیعه له نه‌جه‌ف بۆ به‌رگریكردن له شاره‌كانی عێراق. له 3ی حوزیرانی ساڵی 2014 ئه‌م فه‌توایه له‌لایه‌ن باڵاترین مه‌رجه‌عی شیعه له جیهان ده‌ركرا و ڕاسته‌وخۆ له ڕێكه‌وتی 15ی حوزیرانی ساڵی 2014 له‌لایه‌ن سه‌رۆكوه‌زیرانی ئه‌و سه‌رده‌مه، "نووری مالیكی"یه‌وه به‌كار هێنرا بۆ پێكهێنانی گرووپێكی چه‌كداری شیعه به ناوی حه‌شدی شه‌عبی. هه‌رچه‌نده حه‌شدی شه‌عبی دوای فه‌تواكه‌ی سیستانی له‌لایه‌ن "نووری مالیكی"یه‌وه دامه‌زرا، به‌ڵام ده‌توانین بنه‌مای دامه‌زراندنی ئه‌م پێكهاته میلیشیایییه، بگه‌ڕێنینه‌وه بۆ ساڵانی هه‌شتاكان كه له‌ژێر چاودێری و كۆنترۆڵی ئێراندا بوون.
له سه‌رده‌می جه‌نگی هه‌شت ساڵه‌ی نێوان عێراق و ئێران، تاران ده‌ستی كرد به دامه‌زراندنی چه‌ندین گرووپی چه‌كدار به مه‌به‌ستی به‌شداریپێكردنیان له به‌ره‌كانی جه‌نگ له دژی سوپای عێراق. ڕێكخراوی به‌د‌ری سه‌ر به ئه‌نجومه‌نی باڵای ئیسلامی، یه‌كه‌م میلیشیای شیعیی عێراق بوو كه له‌لایه‌ن ئێرانه‌وه به شێوه‌یه‌كی ڕێكخراو دامه‌زرا. ئه‌م ڕێكخراوه ڕاسته‌وخۆ له‌لایه‌ن ئێرانه‌وه ته‌مویل و پڕچه‌ك ده‌كرا و هه‌ر له‌سه‌ر خاكی ئێران دامه‌زرابوو. دوای ڕووخانی ڕژێمی به‌عس ئه‌م گرووپه چه‌كداره شیعانه‌ی سه‌ر به ئێران، گه‌ڕانه‌وه خاكی عێراق و، له هه‌مووان ترسناكتریش ئه‌م گرووپانه كه به پله یه‌ك وه‌لائیان بۆ ئێرانه، له ڕێگه‌ی باڵه سیاسییه‌كانیانه‌وه له سیسته‌می سیاسیی نوێی عێراقدا جڵه‌وی ده‌سه‌ڵاتیان گرته ده‌ست.
كه‌واته ده‌توانین بنه‌مای دامه‌زراندنی ئه‌م میلیشیایانه تا ڕادده‌یه‌كی زۆر، بگه‌ڕێنینه‌وه بۆ ئێران. هه‌ر له‌به‌ر ئه‌م هۆكاره‌یشه وه‌لائی ئه‌م میلیشیا شیعانه زیاتر به لای ئێراندا ده‌شكێته‌وه. هه‌رچه‌نده ڕه‌كابه‌رایه‌تییه‌كی شاراوه له نێوان مه‌رجه‌عی باڵای شیعه له نه‌جه‌ف و قوم هه‌یه، به‌ڵام هه‌ژموونی ئێران به‌سه‌ر ئه‌م میلیشیایانه زیاتره، به به‌راورد له‌گه‌ڵ مه‌جه‌عی باڵای نه‌جه‌ف. به شێوه‌یه‌كی گشتی، ده‌كرێ ئامانجه‌كانی دامه‌زراندنی حه‌شدی شه‌عبی له سه‌ره‌تاوه له ساڵی (2014)، به‌م شێوه‌یه بخرێته ڕوو:
- ئامانجی بنه‌ڕه‌تی و سه‌ره‌كیی دامه‌زراندنی حه‌شدی شه‌عبی، ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی داعش و كۆنترۆڵكردنی ئه‌و شوێنانه بوو كه له‌لایه‌ن ئه‌م ڕێكخراوه تیرۆریستییه‌وه داگیر كرابوو؛ واتا لێره هه‌وڵێك درا حه‌شدی شه‌عبی به‌وه وێنا بكرێت كه پارێزه‌ری خاكی عێراقه له مه‌ترسییه‌كانی گرووپ و لایه‌نه تیرۆریستییه‌كان. له ساڵی 2014 سوپای عێراق به هۆی خراپیی به‌ڕێوه‌بردنی له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتداران و فه‌رمانده سه‌ربازییه‌كانی ئه‌و كاته، تووشی شڵه‌ژان و ناسه‌قامگیری و فه‌وزایه‌كی مه‌ترسیدار بوو؛ ئه‌وه‌یش به پله یه‌ك به هۆی سیاسه‌ته چه‌وت و تائیفییه‌كانی سه‌رۆكوه‌زیرانی ئه‌و سه‌رده‌مه "نووری مالیكی"یه‌وه بوو.
- 2. ئامانجێكی دیكه‌ی دامه‌زراندنی، بریتی بوو له پێكهێنانی دامه‌زراوه‌یه‌كی سه‌ربازی و چه‌كداری، هاوشێوه‌ی پاسدارانی ئێرانی، چونكه دامه‌زراندنی گرووپێك یاخود دامه‌زراوه‌یه‌كی چه‌كداری میلیشیایی له ده‌ره‌وه‌ی سوپای فه‌رمیی ده‌وڵه‌ت، كۆنترۆڵكردنی و به‌كارهێنانی وه‌ك كارتێكی گوشار، هه‌م له ڕووی ئه‌منی، هه‌میش له ڕووی سیاسییه‌وه ئاسانتره.
- 3. ڕێكخستن و دانانی چوارچێوه‌یه‌كی یاسایی بۆ ئه‌و میلیشیایانه‌ی كه له ده‌ره‌وه‌ی سوپای نیزامین و سه‌ر به لایه‌نه شیعه‌كانن. هه‌روه‌ها دابینكردنی بوودجه به شێوه‌یه‌كی ڕاسته‌وخۆ بۆ ئه‌م میلیشیایانه له بوودجه‌ی سیادیی عێراق و هه‌ژماركردنی ئه‌م میلیشیا له‌یاساده‌رچووانه به به‌شێكی مه‌نزومه‌ی به‌رگریی عێراق. بۆ نموونه له ساڵی 2015وه حه‌شدی شه‌عبی بوودجه‌ی بۆ دابین كراوه و نزیكه‌ی 3.5 ملیار دۆلاری له بوودجه‌ی ساڵی (2015)ی عێراقی بۆ دابین كراوه. به هۆی قه‌یرانی ئابوورییه‌وه، له ساڵی (2016) ئه‌م بڕه بۆ 1.4 ملیار دۆلاری ئه‌مریكی كه‌م كرایه‌وه، به‌ڵام دواتر گه‌یه‌نرایه 2 ملیار دۆلاری ئه‌مریكی. به‌م شێوه‌یه ساڵانه له بوودجه‌ی گشتیی ده‌وڵه‌ت، بڕه پاره‌یه‌كی زۆر بۆ حه‌شدی شه‌عبی دابین ده‌كرێت.
دواتر له 26ی تشرینی دووه‌می ساڵی 2016 یاسای حه‌شدی شه‌عبی له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق به زۆرینه‌ی ده‌نگی په‌رله‌مانتاره شیعه‌كان تێ په‌ڕێندرایه‌وه. واتا به‌كورتی، یاساكه فه‌رز كرایه سه‌ر سوننه و كورد؛ هه‌رچه‌نده هه‌ندێك له په‌رله‌مانتارانی كورد به‌شدارییان له دانیشتنی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق كرد كه تایبه‌ت بوو به یاسای حه‌شدی شه‌عبی. به ده‌رهێنانی ئه‌م یاسایه، هه‌وڵ درا هه‌م له ناوه‌خۆ و هه‌میش له ده‌ره‌وه‌ی عێراق مه‌شروعییه‌ت بدرێته ئه‌م میلیشیا چه‌كدارانه.
به‌م پێیه حه‌شدی شه‌عبی له ساڵی (2016)وه وه‌ك ده‌زگه‌یه‌كی چه‌كداری فه‌رمی، كار و چالاكییه‌كانی خۆی به‌ڕێوه ده‌بات و هه‌رچه‌نده به‌پێی یاسا كارپێكراوه‌كان، میلیشیا چه‌كداره‌كانی ناو حه‌شدی شه‌عبی، نابێت ده‌ست له كاروباری سیاسیی ده‌وڵه‌ت وه‌ربده‌ن به‌ڵام به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌م خاڵه سه‌رجه‌م لایه‌نه به‌شداره‌كانی ئه‌م ده‌زگه چه‌كداره، باڵی سیاسی و نوێنه‌ریان له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق هه‌یه و، به‌شدارن له كابینه یه‌ك له دوا یه‌كه‌كانی حكوومه‌تی عێراق. بۆ نموونه سائیرون، فه‌تح و هاوپه‌یمانیی ده‌وڵه‌تی یاسا، ئه‌مانه هه‌م له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق نوێنه‌ریان هه‌یه و هه‌م له كابینه‌كانی حكوومه‌ت به‌شدارن.
دوای ته‌واوبوونی هه‌ڵمه‌ته‌كانی ڕزگاركردنی ئه‌و ناوچانه‌ی كه له‌لایه‌ن داعشه‌وه داگیر كرابوون، پێگه‌ی حه‌شدی شه‌عبی خراوه‌ته ژێر پرسیار، چونكه ئامانجه سه‌ره‌كییه‌كه‌ی حه‌شدی شه‌عبی، ڕزرگاركردنی ناوچه داگیركراوه‌كان و پارێزگاریكردنی ناوچه‌كانی دیكه بوو له مه‌ترسییه‌كانی ڕێكخراوی تیرۆریستیی داعش. دوای پێكانی ئه‌م ئامانجه ده‌ست به ئاراسته‌كردنی ئه‌م پرسیاره كرا: ئایا حه‌شدی شه‌عبی چیی به‌سه‌ر دێت؟ به‌رده‌وام ده‌بێت یاخود مه‌ترسیی هه‌یه له‌سه‌ر مانه‌وه‌ی، یانیش ئه‌گه‌ر مایه‌وه ئامانجه تازه‌كانی چی ده‌بێت؟ به‌گشتی بۆ وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره ده‌توانین ئه‌م خاڵانه بخه‌ینه ڕوو:
- حه‌شدی شه‌عبی پێگه‌یه‌كی پیرۆزی هه‌یه له‌نێو جه‌ماوه‌ری شیعه و ته‌نانه‌ت ناوی به "حه‌شدی موقه‌ده‌س"یش ده‌بردرێت، چونكه له‌سه‌ر بنه‌مای فه‌توای جیهادی كیفائیی مه‌رجه‌عی باڵای شیعه له نه‌جه‌ف دامه‌زراوه. جگه له‌مه، كه‌سایه‌تیی شیعه له كۆمه‌ڵگه‌ی عێراقیدا، له‌گه‌ڵ بوونی میلیشیای چه‌كداردا ده‌گونجێ. بۆ نموونه كه‌لتووری ملیشیا له عێراق له‌وه‌ته‌ی دامه‌زراوه هه‌ر هه‌بووه و، تا ئێستایشی له‌گه‌ڵ بێت ئه‌م كه‌لتووره درێژه‌ی هه‌یه. بۆیه ئه‌م خاڵه له‌لایه‌ن فه‌رمانده و لایه‌نه سیاسییه‌كانی حه‌شدی شه‌عبیه‌وه بۆ به‌رده‌وامبوونی حه‌شدی شه‌عبی به‌كار ده‌هێنریت؛ ئه‌مه‌یش یارمه‌تیده‌ره بووه بۆ مانه‌وه‌ی حه‌شدی شه‌عبی.
- هه‌وڵ ده‌درێت بابه‌تی ناسه‌قامگیریی بارودۆخی ئه‌منیی عێراق و ئه‌گه‌ری ده‌ركه‌وتنی ڕێكخراوی تیرۆریستیی دیكه، به‌كار بهێنرێت و وه‌ك بیانوویه‌ك بۆ زه‌رووره‌تی به‌رده‌وامبوونی حه‌شدی شه‌عبی ده‌هێنرێت. چونكه ناو به ناو ڕێكخراوی تیرۆریستیی داعش له ناوچه جیاجیاكانی عێراقدا هه‌ندێك چالاكی ئه‌نجام ده‌دات و هه‌رچه‌نده داعش هێزه‌كه‌ی جارانی نه‌ماوه به‌ڵام تا ئێستا مه‌ترسییه‌كی ڕاسته‌وخۆ پێك ده‌هێنێت له‌سه‌ر سه‌قامگیریی ناوچه جیاجیاكانی عێراق. تا ڕادده‌یه‌كی كه‌میش بێت به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی مه‌ترسییه ئه‌منی و سه‌ربازییه‌كان هه‌تا ئێستا هه‌ر ماون.
- دوای ئازادكردنی ناوچه سوننه‌نشینه‌كان و كۆنترۆڵكردنی ئه‌م ناوچانه له‌لایه‌ن حه‌شدی شه‌عبییه‌وه، ئێران پرۆژه‌یه‌كی فراوانی هه‌یه بۆ گۆڕینی دیموگرافیی ئه‌م ناوچانه و به‌شیعه‌كردنی ناوچه سوننه‌نشینه‌كان و ته‌نانه‌ت ناوچه كوردستانییه‌كانیش. بۆ نموونه شاری "مووسڵ" كه یه‌كێكه له شاره هه‌ره گرنگه‌كانی سوننه‌نشین و كوردنشین له عێراق، دوای ئازادكردنی له‌لایه‌ن سوپای عێراق و حه‌شدی شه‌عبییه‌وه، پرۆسه‌ی به‌شیعه‌كردن له‌م ناوچانه ده‌ستی پێ كردووه و حه‌شدی شه‌عبی له‌م بواره‌دا ڕۆڵێگی گرنگ و سه‌ره‌كی ده‌بینێت. ئه‌م پرۆسه‌یه ته‌نیا تایبه‌ت نییه به شاری مووسڵ، به‌ڵكوو ناوچه‌كانی دیكه‌یش له‌خۆ ده‌گرێت كه له‌لایه‌ن داعشه‌وه داگیر كرابوو و، جگه له‌م ناوچانه ئه‌م پرۆسه‌یه له شاری "كه‌ركووك"یش ده‌ستی پێ كردووه و كاری له‌سه‌ر ده‌كرێت.
- پارێزگاریكردن له مانه‌وه له ده‌سه‌ڵات له عێراق له‌ده‌ست شیعه و به‌تایبه‌تیش مانه‌وه‌ی له‌ژێر كۆنترۆڵی باڵه سیاسییه‌كانی حه‌شدی شه‌عبی، خاڵێكی دیكه‌یه كه بووه‌ته هۆكارێكی سه‌ره‌كی بۆ ئه‌وه‌ی حه‌شدی شه‌عبی بمێنێته‌وه. ڕاستییه‌كی تاڵ و حاشاهه‌ڵنه‌گر هه‌یه له عێراق دوای ساڵی 2003، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه هه‌ر لایه‌نێكی سیاسی ئه‌گه‌ر خاوه‌ن میلیشیای چه‌كداری و هێز نه‌بێت، ناتوانێت بگاته ده‌سه‌ڵات. نه‌مانی حه‌شدی شه‌عبی به واتای دوورخستنه‌وه‌ی ئه‌و گرووپ و حزب و لایه‌نه سیاسییانه دێت كه ده‌سه‌ڵاتیان به‌ده‌سته‌وه‌یه. بێ گومان ئه‌م گرووپ و لایه‌نه سیاسییانه‌یش ئاوا به‌ئاسانی نایانه‌وێ ده‌سه‌ڵات له‌ده‌ست بده‌ن.
- هه‌رچه‌نده سوپای نیزامیی عێراق به ڕێژه‌یه‌كی زۆر به‌شیعه كراوه و تا ڕادده‌یه‌كی زۆریش له‌لایه‌ن ئێرانه‌وه كۆنترۆڵ كراوه، به‌ڵام هه‌ندێك به‌ش و یه‌كه‌ی ئه‌م سوپایه ڕاسته‌وخۆ له‌لایه‌ن ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكاوه سه‌رپه‌رشتی ده‌كرێت و له‌ژێر كۆنترۆڵی ئه‌ودایه. بۆیه ئێران بۆ ئه‌وه‌ی ئازادانه ئه‌جێندای خۆی جێبه‌جێ بكات، پاڵپشتی له به‌رده‌وامبوونی حه‌شدی شه‌عبی ده‌كات و ته‌نانه‌ت به شێوه‌یه‌كی ئاشكرا له‌لایه‌ن "قاسم سوله‌یمانی"یه‌وه- كه له‌لایه‌ن ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكاوه كوژرا- به‌ڕێوه ده‌بردرا. واتا فه‌رمانده ڕاسته‌قینه‌كه‌ی حه‌شدی شه‌عبی، قاسم سوله‌یمانی بوو و دوای كوژرانی قاسم سوله‌یمانی بۆشایییه‌ك و شڵه‌ژانێك له‌نێو حه‌شدی شه‌عبیدا دروست بوو، به‌ڵام دواتر ئێران توانیی تا ئاستێكی دیاریكراو له ڕێگه‌ی "ئیسماعیل قائانی"یه‌وه بارودۆخه‌كه كۆنترۆڵ بكات. ئێران ئه‌م كاره ته‌نیا له عێراق ئه‌نجام نادات به‌ڵكوو له چه‌ندین وڵاتانی دیكه‌ی ناوچه‌كه هه‌مان شێواز په‌یڕه‌و ده‌كات و تا ڕادده‌یه‌ك تیایدا سه‌ركه‌وتوو بووه؛ بۆ نموونه حزبوڵڵا له لوبنان؛ به شێوه‌یه‌كی به‌رچاو ژیانی سیاسی له لوبنان كه‌وتۆته ژێر گوشاری حزبوڵڵای لوبنانی و هیچ هه‌نگاوێكی سیاسی به‌بێ ڕه‌زامه‌ندیی ئه‌و حزبه ناهاوێژرێت. "حوسییه‌كان" له یه‌مه‌ن نموونه‌یه‌كی زیندووی دیكه‌یه كه ئێران وه‌ك كارتێكی گوشار له‌م وڵاته‌دا بۆ كۆنترۆڵكردنی ده‌سه‌ڵات و كاریگه‌ریخستنه سه‌ری، به‌كار ده‌هێنێت. حوسییه‌كان كه بریتین له میلشیای چه‌كدار و ڕاسته‌وخۆ له‌لایه‌ن ئێرانه‌وه پشتگیرییان لێ ده‌كرێت، توانیویانه له‌سه‌ر ژیانی سیاسی له یه‌مه‌ن كاریگه‌ر بن.
- له سه‌ره‌تای دامه‌زراندییه‌وه هه‌وڵێكی زۆر جددی هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی لایه‌نه مه‌زهه‌بییه‌كه له‌سه‌ر حه‌شدی شه‌عبی لا ببرێت و، كار بۆ دامه‌زراندنی هه‌ندێك یه‌كه دراوه بۆ ئه‌وه‌ی به‌شداری له حه‌شدی شه‌عبی بكه‌ن. بۆ نموونه كریستیانه‌كان گرووپێكی تایبه‌تیان هه‌یه به حه‌شدی شه‌عبی و، هه‌ندێك عه‌شیره‌تی سوننه‌یش به هه‌مان شێوه له‌ژێر چه‌تری حه‌شدی شه‌عبیدا خۆیان ڕێك خستووه. جگه له‌مه كار بۆ ئه‌وه‌یش ده‌كرێت كوردیش له ده‌سته‌ی حه‌شدی شه‌عبی به‌شدار بێت، به شێوه‌یه‌ك له‌ژێر كۆنترۆڵی خۆیاندا بێت. ئه‌مه به‌تایبه‌تی له ناوچه كوردستانییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ئیداره‌ی هه‌رێم هه‌ندێك هه‌نگاوی جددیی بۆ نراوه و مه‌ترسیی ئه‌وه‌یش هه‌یه حه‌شدی شه‌عبی گه‌نجانی كوردی ئه‌م ناوچانه به‌رانبه‌ر پێدانی مووچه‌ی مانگانه و به‌خشینی هه‌ندێك ئیمتیازی دیكه به‌كار بهێنێت و له‌ژێر میلیشیاكانی حه‌شدی شه‌عبییه‌وه ڕێكیان بخات.
له ده‌ره‌نجامی ئه‌م بابه‌ته، بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت كه له سه‌ره‌تادا دامه‌زراندنی حه‌شدی شه‌عبی به پله یه‌ك به مه‌به‌ستی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ڕێكخراوی تیرۆریستیی داعش بوو، به‌ڵام دوای لاوازبوونی مه‌ترسییه‌كانی ئه‌م ڕێكخراوه تیرۆریستییه له‌سه‌ر ئاسایشی عێراق به‌گشتی، حه‌شدی شه‌عبی كاری بۆ گۆڕینی ئامانجی خۆی كرد و ئێستا ئامانجه سه‌ره‌كییه‌كه‌ی بۆ كۆنترۆڵكردنی پێگه و كاریگه‌ریی خۆیه‌تی له‌نێو هاوكێشه‌ی سیاسیی عێراقدا و له‌م بواره‌یشدا هه‌نگاوی باشی بڕیوه و توانیویه‌تی بگاته ئاستیكی باش و، ده‌توانین بڵێین زۆر سه‌خته هه‌نگاوێك بنرێت به‌بێ وه‌رگرتنی ڕه‌زامه‌ندیی باڵه سیاسییه‌كانی پێكهاته‌ی حه‌شدی شه‌عبی.
ڕاسته حه‌شدی شه‌عبی له عێراق له ڕووی كاریگه‌ریی سیاسی و سه‌بازی و ئابوورییه‌وه گه‌یشتۆته پێگه‌یه‌كی باش، به‌ڵام ئه‌مه به واتای ئه‌وه نایه‌ت كه ده‌سته‌ی حه‌شدی شه‌عبی كێشه‌ی نییه و له نێوخۆیدا ململانێی باڵه‌كانی تیایدا نییه. ده‌كرێ ئه‌م بابه‌ته له وتارێكی دیكه بخرێته ڕوو.
Latest from موه‌فه‌ق عادل عومه‌ر
- لێکەوتەی وەپاشکەوتنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان
- لێکەوتەی هەڵبژاردنەوەی ئەردۆغان لەسەر سیاسەتی ناوخۆیی و دەرەکیی تورکیا
- خوێندنهوهیهكی سیاسی بۆ ئهنجامی ههڵبژاردنهكانی سهرۆكایهتی و پهرلهمانی 14ی مایس له توركیا
- لێكهوته و كاریگه‌ریی ههڵبژاردنهكانی 14ی مایسی توركیا له‌سه‌ر ههرێمی كوردستان
- ئاسۆی هەڵبژاردنەکانی ٢٠٢٣ی تورکیا: شرۆڤە و لێکەوتەکان
- توركیا و بڕیاری دادگهی نێوبژیكاریی نێودهوڵهتی له پاریس لهمهڕ ههناردهكردنی نهوتی هه‌رێم
- ئاسۆی پەیوەندییەکانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و پارتی دیموکراتی کوردستان: هەڕەشە و دەرفەتەکان
- جووڵەی دیپلۆماسیی نێچیرڤان بارزانی و کردنەوەی دەرگەی زیاتر
- بڕیارەکانی دادگهی فیدراڵی و ئەگەرەکانی بەردەم هەرێمی کوردستان
- خوێندنهوهیهكی سیاسی بۆ سهردانهكهی سهرۆكی هه‌رێم بۆ ئهنقهره